Qazaqstan Respublikasynyn
premier-ministri
Álihan Smayylovqa,
QR Últyq bankisining tóraghasy
Ghalymjan Pirmatovqa

A Sh Y Q  H A T

Qúrmetti myrzalar!

Parlament kanikulda bolghandyqtan, reglament boyynsha deputattyq saual joldau mýmkin emes ekenin eskerip, men sizderge Ashyq hat joldap otyrmyn. Mening shúghyl әreketke baruymnyng sebebi tómendegi mazmúndaugha baylanysty jәne oghan sizderden tiyisinshe jauap kýtemin.

Elde toghyz bank jabylady degen aqparat tarady. Áriyne búl habardyng týpnúsqasy Ýkimet pen Últtyq bankten shyqqany dausyz. Bir jaghynan eldegi kódedey kóp bankilerdi qysqartqan da dúrys shyghar... Ekinshi jaghynan, eger «9 bankti jabu» turaly búl janalyqtyng «jany» bolsa, onyng el ekonomikasy ýshin mýmkin bolar zardaby men halyqtyq qazynanyng esepke alynbaghan shyghyny turasynda Parlament Mәjilisining deputattaryn aqparattandyru qajet bolady.

Búl rette juyqta «Jusan bankke» qatysty júmbaq jaghdaydy ýkimet mýshelerining kýlbiltelep «retteu» barysyndaghy ýnsizdigi men «qúpiyalyqqa» silteme jasauyna deputattar endigide kónip otyra almaytynyn eskertkim keledi. «Jusangha» qatysty mening joldaghan deputattyq saualyma sizderden «memlekettik qúpiya» belgisimen jauap keldi. Al qúpiya qújattarmen júmys isteuge rúqsat bolmaghandyqtan, men ol jauaptyng mәn-mazmúnynan maqúrymmyn. Onda nedey jauap jazylghanyn men ýshin rúqsaty bar mening әriptesim tanysty. Súraqty men joldaymyn, jauapty qúpiyalap sizder qaytardynyzdar: sonda ol kim ýshin jәne ne ýshin jasalghan qúpiyalyq? Ádilet ministrligining viyse-ministri biluge bolatyn qúpiyany Mәjilis deputaty nege bilmeui kerek?

Biraq insayderlik aqparat kózderi arqyly maghan biraz jәit belgili boldy. Onyng ýstine, «Jusan bankke» qatysty tarih tarqap bitken joq. Qalay desek te, zansyz tólengen jýzdegen million dollar diviydendter elge qaytaryluy tiyis.

Sebebi – búl milliondar jalghan sheteldik psevdo-investorlardyng esep-shottary arqyly Nazarbaevtyng naqty otbasy mýsheleri men qolastyndaghy jaqybaylardyng esep-shottaryna audarylghan. Búl eks-preziydentting qyzdary men kýieubalalaryna, jiyenderi men nemerelerine júmystan shyghu tólemaqysy (vyhodnoe posobiye) siyaqty boldy da shyqty. Eng bastysy – osy shemanyng barlyghyn oilap tauyp, jýzege asyrghan Kәrim Mәsimov ýshin búl «KNB»-nyng tergeu abaqtysynan tólengen aqy boldy.

Osyghan oray sizder endigide bizge qaytarar jauaptyng mazmúnyna erekshe kónil audaratyn bolamyz. Búghan deyin sizder deputattargha syrghytpa jauap berumen qútylyp keldinizder. Búdan bylay olay bolmaydy, mәselen, men sizderden kelgen әrbir jauap, eger ol syrghytpa jәne jaltarma bolsa, ony jalpaq júrtqa jariya etip otyratyn bolam.

Sonymen, sizderge joldanatyn kezekti súraqtar:

Biz – deputattar 9 bankining jabylu sebebin jәne búl әreketting bastamashysy kim ekenin resmy túrghyda bilgimiz keledi.

Biz taghy da bilgimiz keledi: búl bankterge búryndary ýkimetten qarjylyq kómek («sauyqtyru») kórsetilip pe edi? Qashan jәne qansha kólemde?

Biz bileyik: jabylatyn bankter jәne olardyng qojayyn-aksionerleri kórsetilgen kómekti búghan deyin memleketke qaytaryp pa edi?

Taghy da bile jýreyik: búl bankilerding alghashqy iyeleri kim boldy, keyinnen olar kimge/kimderge satyldy nemese jabylar aldynda kimning iyeligine ótti?

«Jusangha» qatysty aitar bolsam, bizder – deputattar ýkimetpen arada ekijaqty jasalghan kelisim-sharttyng mәtinimen tanysqymyz keledi. Kelisimning tolyq teksi Abylqasymova hanym basqaratyn QR Qarjy naryghyn retteu jәne damytu agenttiginde saqtaluy tiyis. Naqty osy agenttik jәne Abylqasymova hanymnyng jeke ózi «Jusandy» ýshinshi túlghanyng mýddesi ýshin iyelikten tolyq shygharugha (otchujdeniya) kelisim bergen.

Biraq búl «ýshinshi túlgha» – eshqanday túlgha emes, eshqanday bedeldi halyqaralyq investor da emes. Olar Kәrim Mәsimov pen Ádilet ministrligi halyqtyq qarajatty últtyq әl-auqat qory men últtyq korporasiyalardan «Jusangha» typ-tynysh kóshiru ýshin tandap alynghan adamdar.

Biraq «typ-tynysh» bolmady, «Jusandaghy» sheteldik jaldamaly menedjerler dau shygharyp (kimning yqpalymen ekeni mәlim), qazaqstandyq ýkimetke shantaj jasay bastady. Sodan, ýkimet deputattargha kórsetuden úyalatyn (bәlkim qorqatyn) osynday masqara kelisim jasasugha mәjbýr boldy (taghy da kimning yqpalymen?).

Biz taghy da bilgimiz keledi: búl kelisimge qanday sheteldik yuridikalyq túlghalar qatysty? Búl kelisim boyynsha orasan zor syiaqy nemese ótemaqy alatyn «G42» degen júmbaq úiym qaydan payda boldy?

Maghan jәne mening әriptesterime aitylghan uәj boyynsha, qúpiyalyqty saqtau el ekonomikasyn damytu jәne әlemdik naryqtan investisiya tartu ýshin qajet eken. Biraq ekonomika men investordyng seniminen búryn, «Jusandy» Ghalymjan Esenovting iyemdengeni әldeqayda manyzdy bolghanyn biz bilip otyrmyz.

Biz bir mәseleni týsinuimiz qajet: búghan deyin birneshe bankini taqyrgha otyrghyzghan Esenov myrzany Últtyq bank, qarjy naryghyn retteushi agenttik jәne Ýkimet qanday sebeppen «Jusannyn» iyesi etip taghayyndady? Tipti búl bankti ol qanday uaghda-shartpen iyemdendi? Onyng «Jusandy» jymqyrugha júmsalghan qarajaty qaydan jәne qalay payda bolghanyn kim tekserdi?

«Esi týzu» eshbir elde memlekettik retteushi organnyng kelisimi berilmeyinshe, eshqanday da bankining satuyluy ýmkin emes. Eger «Jusan banki» negizgi baqylaushy iyegerin (aksionerin) almastyrghan bolsa, yaghny QR Qarjy naryghyn retteu jәne damytu agenttigi múnday sauda-sattyqqa kelisim berdi degen sóz.

Premier-ministr myrza!

QR zannamalarynda «qylmystyq jolmen alynghan kiristerdi jariya etuge (tazalaugha) qarsy» talaptar bar. Sol siyaqty qoldanystaghy zandarda bankirler ýshin mindetti «minsiz iskerlik bedeldi» (bezuprechnaya delovaya reputasiya), kәsibiyligi men adaldyghyn anyqtaudy qajet etetin «enshiles túlghalar» (affilirovannye lisa) turaly týsinik engizilgen. Osynyng bәri birneshe bankining «týbine jetken» bizding jas bankir Esenov myrzanyng boyynda bar ma?

Mening oiymsha, «Jusan bankinin» tóniregindegi barlyq júmbaq jaghdaylar jәne 9 bankining kenetten jabyluy «Kitaphananyn» búrynghy las tarihyn jasyru әreketi men bolashaqqa milliondaghan dollar qor jinaqtap aludyng amalynan basqa eshtene emes. Preziydent Toqaevtyng әkimshiligin halyqaralyq arbitrajdyq sottar arqyly «qorqytu» – anyghyna kelgende, Nazarbaev qory men Últtyq qordyng naqty tonaushylaryn jasyryp qaludyng aila-әreketi. Búl – bos әureshilik!

Osynday aferalyq ailanyng jýzege asuyna jol bermeu ýshin, deputat әriptesterime toghyz bankining jabylu prosessin baqylaytyn uaqytsha komissiya qúrudy úsynamyn.

Osy orayda Parlament Mәjilisining tóraghasy Erlan Qoshanov myrzagha da qúlaqqaghyz jasaymyn.

Bizge – deputattargha tiyisti organdar men vedomstvolargha deputattyq saual joldap, syrttay ghana baqylaushylyq rólde qalugha bolmaydy! Biz ortaq jәne zandy tәrtip qalyptastyratyn zandar qabyldaytyn organ ekenimizdi óz saylaushylarymyzgha dәleldey biluimiz kerek. Búl Parlament pen onyng deputatyna degen shynayy senimdi ornyqtyru ýshin qajet. Al sheneunik myrzalar Parlament pen deputattar dayyndaghan zandardyng shenberinen shyqpauy tiyis.

Sondyqtan 9 bankining jabyluy men «Jusan bankinin» qyzmetine baqylau jasaytyn qysqa jәne naqty zang jobasyn dayyndap, ony jedel arada qabyldaudy úsynamyn. Búl zanmen biz Últtyq bankke «Jusangha» syrttan basqaru engizu mindetin tapsyramyz, al Ýkimetke – Abylqasymova biykeni qyzmetinen alu talabyn qoya alamyz.

Toghyz bankining jabyluy – naryqty retteui tiyis Abylqasymovanyng bastamasy, onyng qyzmeti layyqty baghasyn aluy kerek! Retteushi organnyng jana jetekshisi naryq subektilerimen, deputattarmen jәne el qoghamymen ortaq til tabysa bilui tiyis! Biz qazir úrlanghan aktivterdi elge qaytaru jónindegi preziydent Toqaevtyng strategiyalyq maqsatyna kereghar – elden jylystatylghan aktivterdi kleptokrattar ofshorlar men Batys bankilerine tyghyp jatqan qylmystyq әreketke ýkimet yqpal etip otyrghanyn alandaushylyqpen qarap qana otyrmyz. Basqa is-әreket jasaugha dәrmenimiz joq.

Mәselen, halyqtyng kózin ala bere, ýkimet elding eng bir qúndy aktiyvi – Stepnogor tau-himiya kombinatymen birge orasan zor uran kenishining qoldy boluyna mýmkindik berdi. Búl aktivting qúny birneshe milliard dollar edi. Reseylik «Rosatom» ony nebәri birjarym milliardqa aldy.

Osy sauda-sattyqtan Qazaqstan nemese, tym qúryghanda, «Qazatomprom» qansha ýles ala aldy? Nól! Qazaqtyng uran baylyghynan ony óndirgen kombinat tesik tiyn almady! Búl aktiv býginde Aleksandr Klebanov pen onyng úlyn, Darigha Nazarbaevany jәne onyng kýieuin, balalary men kýieubalalaryn, Vasiliy Anisimov degen әldebir Horvatiya azamatyn bayytyp jatyr.

Qúrmetti Ýkimet mýsheleri, ministrler, memlekettik agenttikter men últtyq korporasiyalardyng basshylary, oligarhtar men әkimshilikting sheneunikteri!

Sizderding kesirlerinizden Stepnogor kombinaty men qoldy bolghan әlemdegi eng bay uran kenishinen qazaq halqy kók tiyn payda kórmedi! «Jusan» jalmaghan jәne basqa bankilerge sizder júttyrghan birneshe milliard dollardan qazaq halqyna eshtene búiyrmady.

Biz búny ayaqsyz qaldyrmaymyz!

Qúrmetpen,

QR Parlamenti Mәjilisining deputaty

Ermúrat Bapiy

Abai.kz