ونىڭ قيالي تۇگى دە جوق، اۋىلدىڭ كوپ ادامدارىنىڭ ءبىرى عانا. بىراق قياليلاۋ ەكەنى دە راس، جۇرتتىڭ ءبارى ايتىپ ءجۇر. "ادەيى كۇلدىرۋ ءۇشىن ىستەيدى" دەپ، ول جىگىتتىڭ بارعان سايىن ەل اۋزىنان تاستامايتىن قىلجاقباس اتانىپ بارا جاتقانىن قىزعاناتىندار دا تابىلاتىن. باسقالاردى بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ءوزىم قارا جولدىڭ شەتىندەگى قوس بولمەلى اعاش ۇيگە كوزىم تۇسكەندە، سول القام-سالقام قوراسى بار، جۇپىنى باسپانانىڭ ماڭىندا جىبىر-جىبىر ويناپ جۇرگەن بالالاردى كورگەندە، سارشاتامىزشا دا "عاجاپ" ءومىر سۇرۋگە بولارىنا يلانا تۇسەمىن. قالاي دەگەنمەن قيالي جىگىتتىڭ تىرشىلىگى كوز ەتى وسكەن كىسىلەردىڭ تاۋبەسىن ەسىنە تۇسىرەرى راس ەدى...

ءتاي-ءتاي باسقان كۇننەن اجەسىنىڭ باۋىرىندا ەركە-شولجاڭ وسكەن سارشاتامىز، ءتىپتى ەرەسەك تارتقانعا دەيىن، شاندىرلانعان كارىنىڭ ومىراۋىن سوزعىلاپ سورا بەرەدى ەكەن. وسىلايشا "اردا" ەمىپ وسكەن جىگىت بۇل دۇنيەدە مۇڭ-قايعى، جاماندىق پەن جاقسىلىق، كۇرەسكە تولى جىلدار مەن بۇرالاڭ سوقپاعى كوپ جولدار بارىنان مۇلدەم قاپەرسىز، ءتىلىن شايناپ، ساقاۋلانا سويلەپ ەر جەتەدى. ءوزى ەڭگەزەردەي تۇرىقتى بولا تۇرا، كورىنگەن بالادان باج-ءبۇج ەتىپ تاياق جەپ قالاتىن دا، "اپاما ايتام" دەپ، ۇيىنە قاراي بەزە جونەلەتىن. ال جارىقتىق اپاسى بولسا قولىنا شىبىق ۇستاپ، ەركەسىنە تيىسكەن تامام بالانى قۋالايتىن دا جۇرەتىن. بەسىنشى كلاسقا ءىلدالدالاپ ارەڭ جەتكەن ول، ارمەن قاراي - "شارشادىم" دەپ وقىماي-اق قويعانى. سودان سوڭ ون سەگىز جاسقا تولىپ، اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدى.

ونىڭ قيالي تۇگى دە جوق، اۋىلدىڭ كوپ ادامدارىنىڭ ءبىرى عانا. بىراق قياليلاۋ ەكەنى دە راس، جۇرتتىڭ ءبارى ايتىپ ءجۇر. "ادەيى كۇلدىرۋ ءۇشىن ىستەيدى" دەپ، ول جىگىتتىڭ بارعان سايىن ەل اۋزىنان تاستامايتىن قىلجاقباس اتانىپ بارا جاتقانىن قىزعاناتىندار دا تابىلاتىن. باسقالاردى بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ءوزىم قارا جولدىڭ شەتىندەگى قوس بولمەلى اعاش ۇيگە كوزىم تۇسكەندە، سول القام-سالقام قوراسى بار، جۇپىنى باسپانانىڭ ماڭىندا جىبىر-جىبىر ويناپ جۇرگەن بالالاردى كورگەندە، سارشاتامىزشا دا "عاجاپ" ءومىر سۇرۋگە بولارىنا يلانا تۇسەمىن. قالاي دەگەنمەن قيالي جىگىتتىڭ تىرشىلىگى كوز ەتى وسكەن كىسىلەردىڭ تاۋبەسىن ەسىنە تۇسىرەرى راس ەدى...

ءتاي-ءتاي باسقان كۇننەن اجەسىنىڭ باۋىرىندا ەركە-شولجاڭ وسكەن سارشاتامىز، ءتىپتى ەرەسەك تارتقانعا دەيىن، شاندىرلانعان كارىنىڭ ومىراۋىن سوزعىلاپ سورا بەرەدى ەكەن. وسىلايشا "اردا" ەمىپ وسكەن جىگىت بۇل دۇنيەدە مۇڭ-قايعى، جاماندىق پەن جاقسىلىق، كۇرەسكە تولى جىلدار مەن بۇرالاڭ سوقپاعى كوپ جولدار بارىنان مۇلدەم قاپەرسىز، ءتىلىن شايناپ، ساقاۋلانا سويلەپ ەر جەتەدى. ءوزى ەڭگەزەردەي تۇرىقتى بولا تۇرا، كورىنگەن بالادان باج-ءبۇج ەتىپ تاياق جەپ قالاتىن دا، "اپاما ايتام" دەپ، ۇيىنە قاراي بەزە جونەلەتىن. ال جارىقتىق اپاسى بولسا قولىنا شىبىق ۇستاپ، ەركەسىنە تيىسكەن تامام بالانى قۋالايتىن دا جۇرەتىن. بەسىنشى كلاسقا ءىلدالدالاپ ارەڭ جەتكەن ول، ارمەن قاراي - "شارشادىم" دەپ وقىماي-اق قويعانى. سودان سوڭ ون سەگىز جاسقا تولىپ، اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدى.

- اپام بارسا عانا، بارامىن، - دەپ، پابەسكەنى جىرتىپ تاستايدى.

زاڭ بارلىعىمىزعا ورتاق قوي، ونىڭ ساۋدايىلىعىن تىڭداسىن با، دەدەكتەتىپ الا جونەلگەندە، اپاسى اۋدان ورتالىعىنا دەيىن قالماي ەرىپ بارادى.

- شىراقتارىم، - دەيدى اسكەري كوميسسارياتتاعى جىگىتتەرگە. - ءۇش جىلعا شىدايتىن شامام بار. مەنى قوسا الىڭدار. ۇلىمنىڭ شايىن قويىپ بەرىپ، قاسىندا بولايىن. باسىنان سيپاپ وتىرماسام، ۇيىقتامايتىنى بار ەدى...

امال نە، اپاسىن اسكەرگە المادى. جىلاي-جىلاي سارشاتامىز كەتتى. مەدۆەدكا دەپ اتالاتىن ورىسى كوپتەۋ سەلوعا توقتاپ، باسقا جىگىتتەردى جيناي باستاعان ءبىر ارەدىكتە "ەركەمىز" وتىرا قالىپ، اپاسىنا حات جازادى.

"اپا، امان-ساۋمىسىڭ. ءبىزدى اكەتىپ بارادى. ازىرشە مەدۆەدكا دەگەن قالاعا توقتادىق. شوشقالارى كوپ ەكەن. قايدا اپارارى بەلگىسىز. قۇداي باسقا سالعان سوڭ، كونەمىن دە. سەنى ساعىندىم. ءتىرى ورالارىم نەعايبىل. مۇندا سوعىس باستالىپ كەتتى. جان-جاقتان بومبىلاپ جاتىر. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، كيىم دە، قارۋ دا بەرگەن جوق. سوعان قاراعاندا ورتامىزدا شپيون بولۋى مۇمكىن. قورقامىن، اپا، قورقامىن...!

سارشاتامىزدىڭ "جان-جاقتى بومبىلاپ جاتىر" دەگەن ءسوزى تىم بەكەر ەمەس ەدى. ەلۋ شاقىرىمداي قاشىقتىقتا ورنالاسقان مەدۆەدكا سەلوسى تۇسىنداعى جولدى جوندەپ، وسكەمەننەن بەرى كۇنشىعىسقا قاراي "شىعىس ساقيناسى" اتالار كۇرە جول سالىنىپ، تاۋ-تاستى ءدارى قويىپ، قوپارىپ جاتقانى جانە راس. ۇيدە وسكەن بۇزاۋ سەكىلدى جىگىتىمىز ومىردەگى ونداي جاڭالىقتاردى قايدان ءبىلسىن. ءيا، ءبارى دە جامان اپاسىنىڭ ارقاسى عوي.

ءتىپتى سارشاتامىز جالپاق جالعانداعى ونداي-ونداي ۇلكەندى-كىشىلى وقيعالارمەن ءىسى دە بولمايتىن. ەكى جاعىن تايانىپ، ءتۇپسىز دە شەكسىز ويدىڭ جەتەگىندە سۇلىق وتىرار ەدى، ءدال جانىنا كەلىپ: ء"اي، سارشا" دەگەنىڭشە، سەنى بايقامايتىن. نە ويلايتىنىن، قانداي جاڭالىق اشقالى جۇرگەنىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەشكىم بىلمەيدى.

جىل دەگەن ەر-ازاماتقا ءسوز بە ەكەن. جىلاي-جىلاي اسكەرگە كەتكەن سارشاتامىز ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي ازامات بولىپ ورالدى. اسكەر كيىمى وزىنە جاراسادى، سىرتتاي قاراعان ادامعا سوقتالداي جىگىت، تەپسە تەمىر ۇزەتىن ەركەك. وكىنىشكە وراي، ءۇش جىل بويىنا سولداتتاردان تاياق جەگەنىن اپاسىنا جازعان ءبىر ساندىق حاتتارى اشكەرەلەپ قوياتىن. ساۋاتسىز قاريا ءار كەلگەن حاتتى كورشى كەلىنشەككە وقىتىپ وتىرعان، ال كەلىنشەك ءبىلدى دەگەنىمىز - بۇكىل اۋدانعا جايىلدى دەگەن ءسوز. وعان قىسىلاتىن سارشاتامىز با، ءۇش بۇكتەتىلىپ، ءوز ءۇيىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتادى. توبەسى ءۇيدىڭ بەل اعاشىن تىرەپ تۇرىپ، "زدراستيتە" دەگەن ەكەن. ەتەگىنە سۇرىنە جۇگىرگەن اپاسى موينىنان قۇشاقتاپ، بەتىنەن سۇيمەككە ۇمتىلادى، بىراق سەرەيگەن سارشاتامىز يلىكپەيدى.

- قۇلىنىم-اۋ، امان-ەسەن كەلدىڭ بە؟ - دەپ جابىسادى.

- كەلدىك، اپا، كەلدىك.

- قۇلىنىم-اۋ، دەنى-قارنىڭ ساۋ ما؟ - دەپ تىرمىسادى.

- ساۋ، اپا، ساۋ. - ورناتقان دىڭگەك سەكىلدى، بۇگىلمەيدى.

- جارىعىم-اۋ، ايتەۋىر، ءبىتىرىپ كەلدىڭ بە؟

- شاباش، اپا، ءبىتتى! - دەپ، قولىن ءبىر-اق سەرمەپ وتىرا كەتتى. ال اپاسى بولسا جۇگىرىپ دالاعا شىعىپ، كورشى كەمپىرلەرگە "قۇلىنىم الگى شاباشىن ءبىتىرىپ كەلىپتى", - دەپ، قۋانا حابارلاپ ءجۇر.

* * *

قىس ەدى. كومانديروۆكا الىپ، اۋىلعا باردىم. كەيىنگى جىلدارى قار از جاۋاتىن بولىپ ءجۇر. قىزىل اسىقتان عانا كەلەتىن كۇپسەكتى التايدىڭ جەلى بۇتا-قاراعان، ساي-سالاعا ايداپ، تىعىپ تاستايتىن-دى. اۋدان مەن ەكى ورتاعا كۇنىنە ءبىر-اق رەت قاتىنايتىن اۆتوبۋس سوناۋ كىردان بەرى ساركۇشىكتەي دومالانا كورىنسە بولدى، ايالدامادا قۇجىناپ تۇرعان اۋىل ادامدارى لاپ ەتە تۇسەر ەدى. ودىراڭداپ كەلىپ، ءتۇتىن بۇركە توقتاعان شاعىن اۆتوبۋستىڭ جۇرگىزۋشىسى بىرازعا دەيىن كەرگىپ اشپاي قوياتىن. قورازدانا باسىپ دۇكەنگە كىرەدى، تۇك شارۋاسى جوق بولسا دا پوچتاعا باس سۇعادى... تەمەكىسىن اسىقپاي تارتىپ، قىستىڭ قاقاعان سۋىعىنا قاراماي تۇكىرىكتەپ تۇرىپ مۇقيات سۋلاپ، تۇقىلىن اياعىمەن مىجعىلاپ وشىرەدى، شىرت-شىرت تۇكىرەدى، ودان سوڭ عانا... "قىرىق بەس تيىندارىڭدى دايىنداڭدار" دەپ، ساڭق ەتەر ەدى. وسى شاقتا اۋىلدىڭ جىگىتتەرى جولىنداعى كەمپىر-شال، بالا-شاعالاردى قوعاداي جاپىرىپ يتەرىپ تاستايدى دا، ەسىككە ەنتەلەي جەتەدى. العاشقى بولىپ اۆتوبۋستىڭ ىشىنە كىرەدى. ەڭ جايلى، جۇمساق دەگەن ورىندىقتى تاڭداپ وتىرا كەتەدى. بۇدان سوڭ تۋعان اكەسى تۇرەگەلىپ تۇرسا دا، استىنداعى "تاعىن" بەرۋى مۇمكىن ەمەس.

يمەنە-يمەنە، قىسىلىپ-قىمتىرىلا مەن دە كىردىم-اۋ، ايتەۋىر. وتىرعانداردىڭ بارلىعى تانىمايتىن ادامداي بەتىڭە باقىرايا قارايدى، كەيبىر يمانى بار-اۋ دەگەندەرى بولسا، كورمەگەن كىسىدەي تەرىس بۇرىلادى. كوپ جىلدان بەرى سارشاتامىزدى جولىقتىرماپ ەدىم، تەگىندە، كاسسير وتىراتىن جالعىز كىسىلىك كولدەنەڭ ورىندىقتا قىراۋ باسقان تەرەزەنى تىلىمەن جالاپ تەسىپ، سوناۋ قار باسقان تاۋلارعا كوز ساتا ءۇڭىلىپ وتىر ەكەن. ول اۋدان ورتالىعىنا جاقىنداعانشا ءتىس جارىپ، جاق اشپادى. سول ويلانعان قالپى، ەشكىمگە دە، ەش نارسەگە دە ءمان بەرمەگەن قالپى، سىرتقا قادالىپ قالعان. جىگىتتەر "سويلەتەمىز بە" دەپ ءارى-بەرى قاجاپ كورىپ ەدى، قۇلاعىنا دا ىلگەن جوق: ەستىمەگەن كىسىدەي مەڭىرەيىپ وتىرا بەردى... سونشالىقتى اۋىر وي ۇستىندە... سۋىق سورعان قوڭىرقاي ءجۇزى، تۇك-تۇك جاعى، جارلانىپ بىتكەن قاباق استىنداعى وتى از، بىراق الاقانداي اۋقىمدى كوزى - بار-بارلىعىن بارلاعان ادام ەندى بىرەر ساتتەن سوڭ ۇلى جاڭالىق اشاتىنداي سالماقتى دا ساليقالى ديدارىن كورەر ەدى. سارشاتامىزدىڭ تۇبىنە قۇرىق بويلامايتىن تەرەڭ قيالىنىڭ سىرى اۋدانعا ءبىر شاقىرىمداي جەر قالعاندا عانا اشىلدى.

- جىگىتتەر! - دەپ ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. شاعىن اۆتوبۋستىڭ ىشىندەگى تەمەكىنىڭ كوك تۇتىنىنەن ءبىر-ءبىرىن ارەڭ كورىپ وتىرعان ادامدار سەلك ەتە قالدى.

- جىگىتتەر! - دەپ تاعى دا قايتالادى. - ەگەر ءبىر قويما استىققا ءبىر ءشىبيدى قويا بەرسە، نەشە جىلدا جەپ تاۋىسار ەدى؟..

سارشاتامىزدىڭ اۋىلدان شىققاننان بەرى باس قاتىرىپ، سارىلا ويلاپ وتىرعانى وسى ەكەن...

راسىندا دا، نەشە جىلدا جەپ تاۋىسار ەدى...