سحان جولجاقسىنوۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى:

– دوسحان اعا، قۇنانباي تۋرالى فيلم ءتۇسىرىپ جاتقانىڭىزدى ەستىپ ەدىك. ادەتتە اباي مەن قۇنانباي جايلى فيلم ءتۇسىرۋدى رەجيسسەرلەر ءوزىنىڭ تولىسىپ، كەمەلدەنگەن شاعىندا قولعا الۋشى ەدى. ءوزىڭىزدى قۇنانبايدى تۇسىرۋگە قانشالىقتى دايىنمىن دەپ ويلايسىز؟
– سۇراعىڭ وتە ورىندى. بۇل يدەيا مەنىڭ باسىمدا ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر ساتتە تۋماعانى حاق. ءوزىمدى بەلگىلى دارەجەدە دايىنمىن دەپ ويلايمىن. ءاۋ باستا رەجيسسۋراعا كەلەمىن دەگەن ويىم دا جوق ەدى. بىراق، اقىل-ويدىڭ كەمەلدەنگەن شاعى دەيمىز بە، ۇلتقا، ۇلت مادەنيەتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ەسەلەنگەن كەزى، ۇلت رۋحانياتىنا كوزقاراسىمنىڭ ەكشەلەنگەن تۇسى مەنى رەجيسسەرلىككە اكەلدى دەسەم بولادى. بالا كۇننەن باستاپ وقىپ-توقىعانىمدى، كوكەيگە تۇيگەنىمدى  «ءبىرجان سال» فيلمىنە سالدىم دەپ ويلايمىن. «ءبىرجان سالدان» كەيىنگى بەس جىلدا ءبىز  ەندىگى فيلمگە تاقىرىپ ىزدەدىك. البەتتە، تاريحي تاقىرىپ ىزدەدىك. «توميريس» اتتى فيلم ءتۇسىرۋ ويىمىزدا بولعان، بىراق وعان قاراجات تابۋدىڭ قيسىنى كەلمەدى. ونان كەيىنگى ءبىزدىڭ ويىمىزعا كەلگەن تىڭ تاقىرىپ – قۇنانباي ەدى.

سحان جولجاقسىنوۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى:

– دوسحان اعا، قۇنانباي تۋرالى فيلم ءتۇسىرىپ جاتقانىڭىزدى ەستىپ ەدىك. ادەتتە اباي مەن قۇنانباي جايلى فيلم ءتۇسىرۋدى رەجيسسەرلەر ءوزىنىڭ تولىسىپ، كەمەلدەنگەن شاعىندا قولعا الۋشى ەدى. ءوزىڭىزدى قۇنانبايدى تۇسىرۋگە قانشالىقتى دايىنمىن دەپ ويلايسىز؟
– سۇراعىڭ وتە ورىندى. بۇل يدەيا مەنىڭ باسىمدا ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر ساتتە تۋماعانى حاق. ءوزىمدى بەلگىلى دارەجەدە دايىنمىن دەپ ويلايمىن. ءاۋ باستا رەجيسسۋراعا كەلەمىن دەگەن ويىم دا جوق ەدى. بىراق، اقىل-ويدىڭ كەمەلدەنگەن شاعى دەيمىز بە، ۇلتقا، ۇلت مادەنيەتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ەسەلەنگەن كەزى، ۇلت رۋحانياتىنا كوزقاراسىمنىڭ ەكشەلەنگەن تۇسى مەنى رەجيسسەرلىككە اكەلدى دەسەم بولادى. بالا كۇننەن باستاپ وقىپ-توقىعانىمدى، كوكەيگە تۇيگەنىمدى  «ءبىرجان سال» فيلمىنە سالدىم دەپ ويلايمىن. «ءبىرجان سالدان» كەيىنگى بەس جىلدا ءبىز  ەندىگى فيلمگە تاقىرىپ ىزدەدىك. البەتتە، تاريحي تاقىرىپ ىزدەدىك. «توميريس» اتتى فيلم ءتۇسىرۋ ويىمىزدا بولعان، بىراق وعان قاراجات تابۋدىڭ قيسىنى كەلمەدى. ونان كەيىنگى ءبىزدىڭ ويىمىزعا كەلگەن تىڭ تاقىرىپ – قۇنانباي ەدى.
– بۇعان دەيىنگى تەاتر ساحناسىندا ساحنالانعان قويىلىمداردا ابايدىڭ پايىم-پاراساتىن، كەمەڭگەرلىگىن كورسەتۋ ءۇشىن قۇنانبايدىڭ تۇلعاسىن تومەندەتىپ، ونى ءوز زامانىنىڭ وزبىر بولىسى، رۋلىق-فەودالدىق جۇيەنىڭ جانكەشتى جاقتاۋشىسى، شىنجىرلى شونجار، جاڭانىڭ جاۋى، كۇنى كونەنىڭ جاماپ-جاسقاۋشىسى ەتىپ كورسەتكەندەر بار. ءسىز تۇسىرەتىن فيلمدە قۇنانبايدىڭ بەينەسى قانداي؟  قۇنانبايعا قاي تۇرعىدان كەلدىڭىز؟
– قۇنانبايدىڭ بەينەسىن ەكراندا عانا ەمەس، كوركەم ادەبيەتتە دە ايقىنداي الماي كەلەمىز دەپ ويلايمىن. وسىعان دەيىنگى تەاتر ساحناسىنداعى قۇنانبايدىڭ وبرازى «سىڭارجاق» بولعانى انىق. ويتكەنى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسىنىڭ وزىندە قۇنانباي شىنجىر بالاق، شۇبار ءتوس بولىس بولىپ سۋرەتتەلدى. اۋەزوۆ پروگرەسسيۆتى كۇش-قۋاتتىڭ ءبارىن ابايعا سالدى. قۇنانباي جايلى فيلم ءتۇسىرۋ يدەياسى تۋىنداعاندا مەن قۇنانبايعا قاي تۇرعىدان كەلگەنىم دۇرىس دەپ ءبىراز كىتاپتاردى قاراپ شىقتىم. تۇرسىن جۇرتباي اعامىزدان باستاپ، بىرنەشە عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىنە زەر سالدىم. باسقا دا زەرتتەۋ ەڭبەكتەردى وقي وتىرىپ اڭعارعانىم – قۇنانباي ىشتەي بىربەتكەي تۇلعا بولماعان. بىرىنشىدەن، ول وتە ءبىلىمدار ادام بولعان. ەكىنشىدەن، تابيعاتىنان ىزدەنىمپاز، ونەرپاز. قۇنانبايدىڭ ءوسۋ كەزەڭىنىڭ ءوزى ۇلكەن پروگرەسسيۆتى جولدا بولعان. اكەسى وسكەنباي بالالارىنىڭ ىشىنەن قۇنانبايعا بەكەر ءۇمىت ارتىپ، كوزىن توقتاتتى دەيسىڭ بە؟ وسكەنباي ەل ىسىنە ارالاسۋعا، بيلىككە، تۇلعالىققا قۇنانبايدى سۇيرەگەن.  قۇنانبايدىڭ وبرازىن، بولمىس-ءبىتىمىن اشۋ ءۇشىن بارىنشا ەڭبەكتەنىپ جاتىرمىز، قالاي بولعانىن فيلم ءتۇسىرىلىپ بىتكەندە كورەرمەن بەرەدى باعاسىن.
– فيلم ستسەناريىن تالاسبەك اسەمقۇلوۆ جازىپ جاتىر ەكەن. تالاسبەك اعا «ءبىرجان سالدىڭ» دا ستسەناريىن جازدى. ءاۋ باستا سىزدەردىڭ شىعارماشىلىق بايلانىستارىڭىز قالاي ءوربىدى؟ بۇرىننان پىكىرلەس پە ەدىڭىزدەر؟
– ءبىرجان سال تۋرالى فيلم ءتۇسىرۋدى قولعا العاندا مەن ستسەناري جازاتىن ادامدى شارق ۇرىپ ىزدەدىم. البەتتە ستسەناري جازۋدى مەڭگەرگەن، ءتىپتى ماتەماتيكالىق كەستەگە سالعانداي ولشەپ-ءپىسىپ، بەلگىلەگەن ۋاقىتىڭدا جازىپ، ءبىتىرىپ بەرەتىن ازاماتتار بار. بىراق مەن ۇلتقا جاقىن جازاتىن ادامدى ىزدەدىم. الپىس ەكى تامىرىمەن رۋحانياتتان سۋسىنداعان، قازاقىلىقتى بويىنا سىڭىرگەن، قازاقتىعىن جوعالتپاعان، قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن مۋزىكاسىنا دەگەن تەبىرەنىسى بولەكتەۋ جاندى ىزدەدىم. بەلگىلى ادەبيەت سىنشىسى ءاليا بوپەجانوۆا اپامىزبەن اقىلداسىپ ەدىم، تالاسبەك باۋىرىمىزدى ۇسىندى. تالاسبەكپەن شىعارماشىلىق، دوستىق قارىم-قاتىناسىمىزدى اللا اجىراتپاسا، ادام اجىراتپاس. بىزدەردى توقايلاستىرعان – ورتاق ماقساتقا ۇمتىلعىشتىعىمىز، ۇلتقا قاجەتتى دۇنيە جاساۋعا تالپىنىسىمىز دەۋگە بولادى. تالاسبەك – وتە ءبىلىمدى ازامات. ءوزى عانا ەمەس، جولداسى زيرا كەلىن دە وتە ءبىلىمدار جان.
– مەرەكە قارساڭىندا تەلەارنالاردان «ءبىرجان سالدىڭ» كورسەتىلىپ جاتاتىنىن بايقايمىز، فيلم حالىقتىڭ ءسۇيسىنىپ وتىرىپ كورەتىن تۋىندىلاردىڭ  بىرىنە اينالدى. «ءبىرجان سالدى» تۇسىرگەندە ءسىز ءبىرجان سالدىڭ سەرىلىگىنە باسا نازار اۋدارعان سىندىسىز. بىراق ءبىرجاندى قانشا جەردەن سەرى، ونەرپاز، حالقى توبەسىنە كوتەرگەن ازامات دەسەك تە، اتامىز قازاق قىزىن سەرىنىڭ باشپايىن ۋقالاۋعا جىبەرىپ قويىپ، قاراپ وتىرماعان شىعار. بارىنەن دە نامىسىن جوعارى قويعان حالىقپىز عوي... فيلمدەگى وسى كورىنىستى بەرۋدە ارتىق كەتىپ قالدىم دەپ ويلامايسىز با؟!
– ەر ازاماتتىڭ اياعىن جۋدى، اياق ۋقالاۋدى قابىلداۋ قيىن. نەگىزى، بۇل –قازاقتىڭ تابيعاتىندا بولعان شارۋا. سەرىلەردى بىلاي قويعاندا، مەنىڭ انام اكەمنىڭ اياعىن جۋعان. اتقا مىنەردە انام اكەمنىڭ اتىنىڭ باسىن ۇستاپ تۇرىپ مىنگىزىپ، تۇسەردە قولتىعىنان دەمەپ ءتۇسىرىپ جىبەرەتىن. انام ءۇشىن بۇل ۇلكەن مارتەبە بولاتىن.  قىز بالا شاشىن قيدى، ەركەكتىڭ شالبارىن كيدى، سانتيمەترلەپ تىرناعىن ءوسىردى وعان بوي ۇيرەتىك. ال ءاپىشتىڭ ءبىرجاننىڭ اياعىن جۋعانىن ەرسى كورىنىس دەپ قابىلداپ وتىرمىز. ەرىنىڭ اياعىن جۋدا ۇلكەن ۇلتتىق فيلوسوفيا جاتقانىن بىلمەي وتىرمىز عوي دەمەك. ءاپىشتىڭ ايتاتىن: «ازاماتتىڭ نامىسى اياققا تاپتالىپ جاتقاندا، ءبىر قاتىننىڭ ءولىمى ساداعا» دەگەن ءسوزىن ءبىزدىڭ انالارىمىز ايتقان. قازاق قىزدارىنىڭ ەرىنە دەگەن سىيلاستىعى، وسى ءبىر ەڭ ۇلكەن زيبا دۇنيە جوعالماعاندا قازاق قوعامىندا ەركەكتىڭ ايەلىنىڭ الدىندا بۇگەجەكتىگى، جالتاقتىعى بولماس ەدى. ال سەرىلىك تۋرالى ايتار بولسام: مادەنيەتتى الەمدىك دەڭگەيدە بىلەتىن ادام – اقسەلەۋ اعام ەدى جارىقتىق. بىردە اقسەلەۋ اعامنان: «قازاقتىڭ سال-سەرىلەرىنىڭ ەركەلىگىنىڭ دەڭگەيى قانداي بولعان زامانىندا؟»، – دەپ سۇراعام. سوندا اقسەلەۋ اعام: «ويباي، دوسحان-اۋ، سۇراما، اشۋلانسا اقىلسىز بولىستىڭ، ساراڭ، وسپادار بايلاردىڭ ۇيىنە كەلىپ، دارەت سىندىرىپ كەتكەن ءتىپتى. ولاردىڭ مۇنىسىن حالىق كوتەرگەن. اۋىلىنا كەلگەن سەرىلەردى ءالى ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان قىزدار عانا قارسى العان. ۇلكەن استاۋعا سۋ قۇيىپ، قىزدار عانا شومىلدىرعان»، – دەگەن. سەن اياق جۋىپ، باشپاي ۋقالاۋدى ەرسى كورىپ وتىرسىڭ. ەگەر وسى كورىنىستەردى ەكرانعا شىعارار بولساق، حالىق تۇسىنبەۋى مۇمكىن. ءارى ءبىز «ءبىرجان سالدى» تۇسىرگەندە،  مۇنىڭ ءبارىن كورسەتۋدى ماقسات ەتىپ قويمادىق. ءبىرجاننىڭ زيرات باسىنا بارىپ ايتاتىن: «اياق-تاباق جالاعان ساراي ءانشى، ساراي كۇيشى ەتىگىمەن تورگە وزا ما دەپ قورقام. شىن ونەردىڭ باعلان باسى تابالدىرىقتا قالا ما دەپ قورقام»، – دەگەن سوزىنەن-اق قانشاما دۇنيەنى اڭعارۋعا بولادى؟! ۇلتتىق ونەرىمىزدى، ۇلت رۋحانياتىن تورگە شىعارا الدىق پا؟! وسى ساۋالداردىڭ جاۋابىن ايتۋ ءۇشىن دە ءبىز «ءبىرجان سالدى» تۇسىردىك.
– دوسحان اعا، جاڭادان بەرى ۇلتتىق، حالىقتىق دۇنيەلەر تۋرالى ايتىپ جاتىرمىز عوي. ونەر ادامدارىنىڭ اراسىندا دا حالىققا جاقىن تۇلعالار بار. سونداي-اق قانشا جەردەن كاسىبيمىن دەپ كەۋدە قاققانىمەن، حالىققا جۇعىمى جوق ونەر ادامدارى دا بار. ونەرپاز رەتىندە ءوزىڭىزدى حالىقتىق ونەرپاز، حالىقتىق تۇلعا دەڭگەيىنە جەتە الدىم دەپ ويلايسىز با؟
– تۇلعالىق دەگەن شارۋاعا تالاسقىم جوق، تالاسا المايمىن دا. ويتكەنى، تۇلعا بولارلىق ادامنىڭ قانداي بولاتىنىنان شاتاسقان اداممىن، ونى بىلمەيمىن. تۇلعالىقتى قويىپ، زيالى ادام قانداي بولۋعا ءتيىستى، ونىڭ بويىندا قانداي قاسيەتتەر بولۋى كەرەك، مۇنى دا ايتا المايمىن.
– ايتا المايتىنىڭىزدىڭ سەبەبى نەدە سوندا؟ ۇلت زيالىلارىنىڭ بەدەلى ارزانداپ، قۇنى تومەندەپ كەتكەندىكتەن بە؟
– زيالىمىن دەپ جۇرگەندەردىڭ ءبارىن كوردىك، كورىپ كەلە جاتىرمىز. ءوزىن زيالى سانايتىن ەل ازاماتتارىنىڭ كوبىندە ۇساقتىق باسىم، قورقاق. ونىسىن  زاماننىڭ ىڭعايىنا قاراي عوي دەپ ءتۇسىندىرىپ، اقتالادى دا. زيالىمىن با، جوق پا ونى حالىق باعامداي جاتار، مەن ۇلتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمدى ءوزىمنىڭ كينوم، كاسىبىم ارقىلى جەتكىزگىم كەلەدى. «ۇلتىم ءۇشىن تاپ قازىر كۇرە تامىرىمدى كەسىپ جىبەرىپ، ۋ ىشۋگە دە دايارمىن» دەيتىندەردىڭ ءسوزىنىڭ ءبارى وتىرىك. ءوز كاسىبىم ارقىلى حالىققا پايدالى دۇنيە جاساي بىلسەم، قازاققا بىردەڭە ايتا السام، سونىڭ ءوزىن ۇلتقا جاسالعان قىزمەتتىڭ زورى دەپ بىلەم.
– ءسىزدىڭ شىعارماشىلىعىڭىزدا توقىراۋ كەزەڭى بولدى ما وسى؟
– 1995-2001 جىلدارى قازىرگى ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ  ديرەكتورى ءارى كوركەمدىك جەتەكشىسى بولدىم. وسى جىلداردى مەندەگى توقىراۋ كەزەڭى دەسە بولادى. ءتىپتى بۇل جىلداردا تەاتر ساحناسىندا ەپيزودتىق رولدەردە دە وينامادىم. ويتكەنى، ءرول السام، ديرەكتورلىق مانداتىمدى پايدالانىپ، بىرەۋدىڭ ناپاقاسىن تارتىپ العانداي بولارمىن دەپ ويلايتىنمىن. ايتپەسە رەجيسسەرلەر تاراپىنان ماعان رولدەر بەرىلمەدى ەمەس، بەرىلدى.  «ۋاقىتىم جوق، بۇل ءرول ودان دا پالەنگە بەرىلسىن»، – دەپ، ارقانداي سىلتاۋمەن ايتەۋىر سىتىلىپ شىعاتىنمىن. 2004 جىلى «كوشپەندىلەر» فيلمىندە قالدان سەرەننىڭ رولىنە بەكىتىلگەننەن كەيىن ونەرىم وگەيسىپ بارا جاتقانىن ويلادىم دا، ارىز جازىپ، ديرەكتورلىقتان باس تارتتىم.
– قازىر ءىنىڭىز ەرىك جولجاقسىنوۆ تا استانا تسيركىن باسقارىپ، بىلدەي ءبىر مەكەمەدە ديرەكتور بولىپ وتىر عوي. باسشىلىقتىڭ شارۋاسىمەن ءجۇرىپ، شىعارماشىلىق داعدارىسقا ءىنىڭىز دە ۇرىنىپ قالماي ما، قالاي ويلايسىز؟
– ونەر ادامى ءرول الماعاننىڭ وزىندە، ءوزىن-ءوزى دايىنداپ ءجۇرۋى ءتيىس. ونەردى ۇمىتىپ، قىزمەتتىڭ سوڭىندا كەتسە، ءارتىس قاتقىلدانادى. مەنىڭ ءىنىم ونداي داعدارىسقا ۇرىنادى دەپ ويلامايمىن. وتاندىق رەجيسسەرلەردەن بولەك، رەسەيدەن دە شاقىرتۋ الىپ، رەسەيدىڭ فيلمدەرىنە دە ءتۇسىپ ءجۇر. جالپى مەن ىنىمە ريزامىن، وتە جاقسى اكتەر. بىراق، ءالى دە سۇبەلى ءرولى الدىندا شىعار دەپ ويلايمىن. ەرىگىم ءارتىس رەتىندە ءوز-ءوزىن جوعالتقان جوق. جولجاقسىنوۆتار اۋلەتىنە كىر كەلتىرگەن كەزى بولعان ەمەس، قۇدايعا شۇكىر.

Abai.kz