اۋعانستاننىڭ قازىرگى بيلىك وكىلدەرى، تالىپتەر بيلىگى قازاقستانعا ارنايى 200-دەن استام ادامدى باستاپ، دەلەگاتسيا بولىپ كەلدى. ولاردى قر پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى – ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين كۇتىپ الدى. ال اۋعان دەلەگاتسياسىن اير ونەركاسىپ جانە ساۋدا ءمينيسترى نۋريددين ازيزي باستاپ كەلدى.

قازاق بيلىگى بۇگىن اۋعانستانعا ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىر. اۋەلى: «تارىپتەر تەررورشى ەمەس، سانكتسيالانعان ادامدار»، - دەپ سويلەدى ءسىم وكىلى. تاليبان باسقارۋىنداعى اۋعانستاننىڭ ديپلوماتتارىن قازاقستان ورتالىق ازيادا العاشقى بولىپ اكرەديتتەپ، ەلشى قابىلدايتىنىن ايتتى. ونان سوڭ «قازاقستان وا-دا اۋعانستانمەن ەڭ كوپ ساۋدا جاسايتىن مەملەكەت. اۋعان جۇرتى قازاقتىڭ استىعىنا مۇقتاج»، - دەپ ناسيحاتتادى.

ەندى 3-5 تامىز ارالىعىندا استانادا قاتار-قاتار بيزنەس فورۋمدار مەن اۋعان تاۋارلارىنىڭ كورمەسى ۇيىمداستىرىلۋدا.

ءبىز مىنانى ايتپاقپىز: قازاق بيلىگىنىڭ وسىنشا نازارى اۋعان تالىپتەر بيلىگىنەن سۇرالۋى ءتيىس باستى ماسەلە بار. ول – اۋعانستانداعى قازاقتار ماسەلەسى، قانداستار ماسەلەسى.

قازاق ءومىر سۇرەتىن قاي مەملەكەتپەن دە قاندايدا ءبىر الىس-بەرىس، بارىس-كەلىس جاسايتىن كەزدە ءبىرىنشى كەزەكتە قازاق مۇددەسى تۇرۋى كەرەك! اۋەلى قازاقتىڭ ءسوزى سويلەنۋى كەرەك. استىق ساتىپ، اۋعاندى اسىراۋعا اسا ىنتالى بولىپ وتىرعان قازاقستان بيلىگى، قىرىق جىل قىرعىننان (سوعىستان) امان قالعان از قازاقتىڭ تاعدىرىن دوگە-دوگە دۇنيەنىڭ تاساسىندا قالدىرماسا دەيمىز!

ءبىز الىستاعى اعايىنعا اراشا بولىپ جۇرگەن ازاماتتاردى سوزگە تارتتىق...

اۋعانداعى قازاقتار قىرىلىپ بارا جاتىر...

جانىبەك قوجىق، قوعام قايراتكەرى:

- قازىر استاناعا اۋعانستاننان ارنايى دەلەگاتسيا كەلىپ جاتىر. ولاردىڭ سانى 200-دەن اسادى دەپ ەستيمىز. ولاردىڭ باستى ماقساتتارى قازاقستانمەن ەكى ورتادا ساۋدا-ساتتىقتى نىعايتۋ ەكەن. وسىعان دەيىن ولار قازاقستانمەن 1 ملرد دوللارعا جۋىق ساۋدا-ساتتىق جاساپ كەلگەن. ال وسى كەلگەن ساپاردا بۇل كورسەتكىشتى ودان سايىن كوتەرگىسى كەلەدى. بىلايشا ايتقاندا، ولار ءبىزدىڭ استىعىمىزعا، باسقا دا شيكىزاتتارىمىزعا ءزارۋ. ءوز كەزەگىندە ولار ءوز كىلەمدەرىن، جەمىس-جيدەكتەرىن ت.ب. ءبىزدىڭ ەلگە اكەلگىسى كەلەدى.

بۇل كەزدەسۋ اۋعانستان تارابىنىڭ سۇرانىسى بويىنشا وتۋدە. ال ءبىزدىڭ مەملەكەت وسى مۇمكىندىكتى قالاي پايدالانۋى كەرەك؟ ەگەر دە حالىققا جانى اشيتىن ۇكىمەت بولسا، ءدال قازىر اۋعانستانداعى قازاقتاردى وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، شۇعىل ەلگە قايتارۋى كەرەك!

قازاق تارىداي شاشىلعان. الەمنىڭ بارلىق ەلىندە بار. بىراق ەڭ قيىن جاعداي قازىر اۋعانداعى قازاقتاردىڭ باسىندا. كەشەگى قىرىق جىلدىق سوعىستان قانشاما قازاقتار قازا بولدى. قانشاما جاس بالالار مۇگەدەك بولىپ قالدى. قازىر ەلگە ورالعاندارى بار. ال كەلمەگەندەرى اۋعانستاننىڭ ءار تۇكپىرىندە تارىداي شاشىلىپ جاتىر.

سول اۋعان ەلىندەگى باۋىرلارمەن ءبىز ءجيى سويلەسىپ وتىرامىز. كۇندە ايتاتىن زارى – «ءبىزدى ەلگە قايتارىڭدار»، - دەيدى. ولار بىزدەن «ءۇي تاۋىپ بەر»، «جۇمىس تاۋىپ بەر»، دەپ سۇرامايدى. قازىر ول جاقتا ادامدار اشتان ءولىپ جاتىر. اۋرۋحانالار جوق، جابىلىپ قالعان. قىز بالالار مۇلدەم وقي المايدى. كوشەگە دە شىعا المايدى. اۋعانداعى قازاقتار قىرىلىپ بارا جاتىر. ولاردىڭ قازاقستانعا كەلگىسى كەلەدى. كوبىسىندە مۇمكىندىك جوق. كوپشىلىگى وزدەرىنىڭ تىلدەرىنەن جاڭىلا باستاعان. ولارعا سوكەتتىك ايتۋعا بولمايدى. قازاقستان ۇكىمەتىندە وتىرعانداردىڭ وزدەرى قازاقشا بىلمەي، ورىسشا سويلەپ ءجۇر عوي... بىراق ولار وزدەرىنىڭ رۋىن بىلەدى. اتا-بابالارىنىڭ قايدان كەلگەنىن بىلەدى. ولار قازاقستانعا كەلگىسى كەلەدى. كەلگەندە دە ماسىل بولىپ كەلمەيدى. تەرى يلەيدى، ەگىن، باقشا ونىمدەرىن ەگەدى، كىلەم توقيدى، قۇرىلىسقا ارالاسادى. ولار قازاقستانعا كەلەتىن بولسا، بىزدە جۇرگەن وزبەك، قىرعىز، تاجىك، قاراقالپاق ميگرانتتاردى ىسىرىپ شىعا الادى. ولارداي ەڭبەكقور ادام جوق. ولار ءبىزدىڭ ءوز باۋىرلارىمىز. سوندىقتان وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ولاردى قازاقستانعا الدىرۋىمىز كەرەك. سولتۇستىك وبلىستارعا ورنالاستىرۋىمىز كەرەك. قازىر ول جاق بوس قالدى. شەكارالىق ايماقتاردىڭ بوس تۇرۋى – ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاتەر دەگەن ءسوز.

كەيبىرەۋلەر: «اۋعانداعى قازاقتى قايتەمىز، ءوز قازاعىمىزدى جارىلقاپ المايمىز با»، - دەۋى مۇمكىن. ءبىز كەشە ميلليارد قىتايعا ۆيزاسىز كەلىڭدەر دەگەندە ۇندەمەدىك قوي. ميلليونداعان ورىس كەلىپ جاتقاندا ۇندەمەدىك قوي. ءبىز قازاقستاندى كەرەك ەتپەي، «جيھادقا» كەتىپ قالعان قازاقتاردى ارنايى ۇشاق جىبەرىپ، الدىرتتىق قوي. ولارعا ۇندەمەيمىز. ال اۋعاننان قازاق كەلەدى دەسە ءىشىمىز تارىلىپ قالا ما؟!

قازىر بىزگە كوشىپ كەلگەن اۋعان قازاقتارى بار. سولاردىڭ ىشىنەن ءتىل بىلەتىن، ءجون بىلەتىن ازاماتتاردى شىعارىپ، ارنايى كوميسسيا قۇرۋ كەرەك. ولاردى اۋعانستانعا دەلەگاتسيا رەتىندە جىبەرىپ، ول جاقتاعى قازاقتاردى تۇگەندەۋىمىز كەرەك. بۇل سول جاقتاعى قازاق بالالارىنىڭ كوز جاسىنا جىبەرىلىپ وتىرعان مۇمكىندىك شىعار. وسى مۇمكىندىكتى قۇرى جىبەرمەيىك! «جاۋ كەتكەن سوڭ، قىلىشىڭدى تاسقا شاپ»، - دەيدى. قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، قاراپ وتىرماي، اۋعانداعى قازاقتىڭ جاعدايىن ماسەلە ەتىپ كوتەرۋى كەرەك!

بىزگە اۋعاننىڭ كىلەمىنەن بۇرىن قازاعى كەرەك!

اۋىت مۇقيبەك، قوعام قايراتكەرى:

- وتكەندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىنىڭ كەڭەسشىسى مالىك وتارباەۆتى كىشى قۇرىلتايعا گەرمانياعا جىبەردى. وسى جولى موڭعولياعا جىبەردى. ونداعى قانداستاردىڭ حال-جاعدايىن ءبىلدىرىپ، قۇتتىقتاۋىن وقىتتى. سول جەردە تۇرىپ جاتقان قازاق قالامگەرلەرىنىڭ، زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ كەۋدەلەرىنە قازاقستاننىڭ وردەن، مەدالدارىن قاداتىپ قايتاردى. بۇنىڭ بارلىعى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ شەتتەگى قازاق دياسپوراسىنا دەگەن قامقورلىعى دەپ بىلەمىن. ال بىراق، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وسىنداي بارىس-كەلىس، الىس-بەرىس كەلىسىمدەرىن جاساعان كەزدە ىلعي دا سول جەردە تۇرىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتاردى ۇمىت قالدىرادى. بۇل پرەزيدەنتتىڭ «قاسيەتتى پارىزىنا» قايشى. سوسىن بۇل قر مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى زاڭىنىڭ 7-8 باپتارىنا قايشى. ءبىزدىڭ ديپلوماتتار وسى زاڭداردى ءبىرىنشى ءبىلۋى كەرەك!

وسىعان دەيىن «پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ الداعى كۇندەردە قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ءوزارا ۆيزاسىز رەجيم تۋرالى كەلىسىمگە قول قويادى ەكەن» دەگەن اقپارات تاراعالى تىنشىمىز كەتىپ، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە بىرنەشە مارتە سۇراۋ سالدىق. «ەكى ەل اراسىندا ۆيزاسىز رەجيم تۋرالى كەلىسىم جاساساردا قىتايدا تۇراتىن قانداستارىمىز تۋرالى قانداي جاڭا ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزە الدىڭىزدار؟!»، - دەپ سۇرادىق. وسى ساۋالىمىزعا قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى سىرعىما جاۋاپ بەردى.

«سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قىزمەتىنىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ماڭىزدى باقىتتارىنىڭ ءبىرى - قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن شەت ەلدەردىڭ ۆيزالىق تالاپتارىن جەڭىلدەتۋ، ولاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋ بولىپ تابىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىقتىڭ وركەنيەتتى مۇشەسى رەتىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جارعىسىندا جانە وزگە حالىقارالىق نورمالاردا بەلگىلەنگەندەي، باسقا مەملەكەتتەردىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپاۋ جانە ولاردىڭ ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق بىرتۇتاستىعىن ءوزارا قۇرمەتتەۋ قاعيداتتارىن بەرىك ۇستانادى. بۇل ورايدا، قحر ازاماتتارى بولىپ تابىلاتىن ەتنيكالىق قازاقتار ماسەلەسى قىتايدىڭ ىشكى ءىسى ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت»، - دەپ جازدى رەسمي جاۋاپتارىندا.

ءيا، ءبىز قىتايمەن ەكىارادا ۆيزاسىن رەجيم ورناتىلادى دەگەن ءسوز جەلىگە تاراعان ساتتە-اق، وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، قىتايداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ جاعدايىن قازاقستان بيلىگى باستى ماسەلە ەتىپ قاراستىرۋى كەرەكتىگىن ايتتىق. ءسوزىمىز قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولدى.

ەندى مىنە، ەلىمىزگە اتتاي قالاپ اۋعان دەلەگاتسياسى كەلىپ جاتىر. ۇزىن-سانى 200-دەن اسا ادام. الەم ەلدەرىنىڭ وقشاۋىنداعى تارىپتەر بيلىگى قازاقستانمەن مەملەكەتارالىق بايلانىس ورناتۋعا ىنتا-شىنتاسىمەن قۇلىق بىلتىرۋدە. ال قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وسى جولى اۋعانداعى قازاقتاردىڭ ماسەلەسىن ۇمىت قالدىرماۋى كەرەك! بىزگە اۋعاننىڭ كىلەمى مەن قاۋىن-قاربىزىنان بۇرىن، اراشا سۇراعان قانداستار كەرەك!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz