الدەكىمدەر اشىق اقپارات كەڭىستىگىنە، «فەيسبۋكقا» دا ۇنەمى «قوناەۆ 700 قازاق مەكتەپتەرىن جاپتى» دەگەن اقپارات سالىپ وتىرادى. بىراق بۇل تسيفردى قايدان العانىن، قانداي قۇجاتتارعا سۇيەنگەنىن كورسەتپەيدى. كەشەلەر كوبەيتىپ، 800 دەپتى.
وسى اقپارات قانشالىقتى دۇرىس، ساراپتاپ كورەيىك.

دىنمۇحامەد قوناەۆ قازاقستانداعى بيلىك باسىنا 1960 جىلى كەلىپ، قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلاندى. از ۋاقىتقا قىزمەتىنەن كەتىپ، قايتا ورالدى. بۇل قانداي كەزەڭ ەدى؟
دىمەكەڭ بيلىككە كەلگەنگە دەيىن سسسر-دە، قازاقستاندا 20-30 ۇيلىك، بەس وگىز، ءبىر سوقاسى بار مويىنسەرىكتەردى ءبىر ورتالىققا كوشىرىپ، ىرىلەندىرۋ، سول كەزدەگى وزىق تەحنيكامەن جابدىقتالعان كولحوز، سوۆحوزدارعا بىرىكتىرۋ ناۋقانى باستالىپ كەتكەن ەدى. مىسالى، مەن وسكەن ەكپىندى اۋىلىنا ورتاسىن شىنجىلى وزەنى عانا ءبولىپ تۇرعان بىرلەستىك اۋىلى مەن قويانكوز، قارلىعاش، فۋرمانوۆ، بوستاندىق، كيروۆ، شىلىكتى مويىنسەرىكتەرى قوسىلىپ، «قازاقستاننىڭ 30 جىلدىعى» كولحوزى قۇرىلدى. قويانكوز، بوستاندىق، كيروۆ، بىرلەستىك، شىلىكتىدە ءتورت جىلدىق قازاق مەكتەپتەرى بولىپتى. بۇلاردا بار بولسا، تۇسكە دەيىن 1 جانە 2-كلاستىڭ بىرەر بالاسىنا، تۇستەن كەيىن 2 جانە 4-كلاستىڭ بىرەر بالاسىنا وزىندە دە ءتورت كلاستىق قانا ءبىلىم بار ءبىر عانا مۇعالىم ءبىر بولمەلى توقالتامدا ساباق بەرىپتى. وسى اۋىلدار مەن مەكتەپتەر تۇگەل جابىلىپ، جۇرتى ەكپىندىگە، فۋرمانوۆ پەن بىرلەستىككە كوشىرىلدى. وسىلاردى جابىلعان مەكتەپ دەپ اتاۋ قالاي بولار ەكەن؟

سول تۇستا مەنىڭ اۋدانىمدا 8 ءىرى شارۋاشىلىق قۇرىلىپتى. ەندى قانشا مەكتەپ جابىلعانىن ەسەپتەي بەرىڭىز. 700 دەگەن جاي ءسوز. الدەقايدا كوپ. بىراق، بۇل جۇمىس قوناەۆقا دەيىن موسكۆانىڭ قاتاڭ باقىلاۋىمەن باستالىپ كەتكەن. بالەنى دىمەكەڭە جابۋ- ناعىز جالاقورلىق.

قىزىعى، "جاپتى" دەگەن مەكتەپتىڭ وقۋشىلارىنا وتە قولايلى جاعداي جاسالدى. بىردە-ءبىر بالا وقۋسىز قالمادى. جابىلعان اۋىلداعى بالالار بۇرىن 4-كلاستان سوڭ نە وقۋدى ءبىرجولا ۇمىتاتىن، نە تۋما- تۋىس جاعالاپ، ينتەرنات قۋالاپ كەتەتىن. ەندى اتا- اناسىمەن بىرگە كوشىپ بارعان اۋىلداعى 8 جىلدىق مەكتەپتەردە نەمەسە ەكپىندىدەگى 10 جىلدىق ورتا مەكتەپتە اتا-اناسىمەن بىرگە تۇرىپ وقيتىن بولدى. جوعارى ءبىلىمدى مامان ۇستازداردان ءبىلىم الدى. مۇنىڭ نەسى جامان؟ كەرىسىنشە، وتە دۇرىس شەشىم قابىلدانعان.

قايتالاپ ايتامىن: بۇل ناۋقان ديماش قوناەۆ بيلىك باسىنا كەلگەنشە-اق قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتقان. دىمەكەڭ نە ىستەسە دە، ماسكەۋدىڭ بۇيرىعىن توقتاتا الماس ەدى، توقتاتىپ تا كەرەگى جوق ەكەنىن تۇسىنگەن بولارسىزدار.
كەلەسى ماسەلە. ۋلاپ- شۋلاپ، بايبالام سالۋشىلار دىنمۇحامەد قوناەۆ بيلىككە كەلگەننەن كەتكەنىنە دەيىن وسى جاعداي قالاي وزگەردى دەپ ويلانعانى بار ما؟ تاعى دا ءوز اۋدانىمنان مىسال ىزدەيىن. 1960 جىلعا دەيىن ءبىزدىڭ اۋداندا ءبىر عانا ەكپىندى قازاق ورتا مەكتەبى بولدى. 1986 جىلى دىمەكەڭ بيلىكتەن كەتكەندە، اۋدانىمدا 9 قازاق ورتا مەكتەبى شوپانداردىڭ بالالارىنا ارنالعان ەكى ينتەرنات ساپالى ءبىلىم بەرىپ تۇردى.
وسى كەزدە قازاقستاندا 250-دەن استام اۋدان بار-تىن. ەندى دىمەكەڭە جالعان جالا جاباتىندار «قوناەۆ قانشا قازاق ورتا مەكتەبىن اشتى؟» دەگەنگە جاۋاپ ىزدەپ كورسىن. 250-ءدى مەنىڭ اۋدانىمدا عانا اشىلعان 8-گە كوبەيتىڭىز. 2000-داي ەكەن. جابىلىپ قالدى دەپ زار جىلاپ جۇرگەن ەش ساپاسى جوق ءتورت كلاستىق 700 مەكتەپتى 2000-داي تازا قازاق ورتا مەكتەپپەن سالىستىرۋعا كەلە مە؟ ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ اۋدانىم كىشى- گىرىم ەدى. ال، ءىرى اۋدانداردا قانشا قازاق ورتا مەكتەپتەرى اشىلدى؟

بارلىق جاعداي زەردەلەۋ ارقىلى كورىنەدى. سالىستىرىڭىز. دىنمۇحامەد قوناەۆقا بەيساۋات جالا جاپپايىق.
ەندى بۇگىنگى كۇنگە كەلەيىك. بار بيلىك تىزگىنى ءوز قولىمىزدا، قىدىڭداپ تۇرعان ماسكەۋ جوق. وسى 30 جىلدا نە ىستەدىك؟ تاعى دا مىسالدى ءوز اۋدانىمنان ىزدەيىن. تاعى دا مەكتەپكە كەلەمىز. قوناەۆتىڭ تۇسىندا مالىن مىڭداپ ورىستەتىپ، ەگىنىن جيناپ، ءوسىپ-ءونىپ جاتقان اۋىلداردىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى قالاي؟ جۇرەك اۋىرادى. اۋدانىمداعى سالدىركوپىر، جۇنجۇرەك، مايلىشات، شىنجىلى، مايقان، بيباقان سەكىلدى قۇداي تابيعاتتىڭ بار سۇلۋلىعى مەن نۋىن بەرگەن اۋىلدار قاڭىراپ قالدى. كوكجار جەكە شارۋاشىلىق ەدى. ورنى عانا بار. ءتورت-بەس ءۇي بار ما، جوق پا؟ وسى اۋىلدارداعى مەكتەپتەردى ىزدەي دە المايسىڭ.

تىرناق استىنان كىر ىزدەگەنشە، بۇگىنىڭە كوز سالساڭشى. ءوزىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتاڭدى تۇزەسەڭشى. سەنىڭ اتا- اپاڭ، اكە- شەشەڭ قوناەۆ اشقان مەتەپتەردەن ءوسىپ- ءوندى. سەن دە سول قوناەۆتىڭ تۇسىندا سالىنعان مەكتەپتەن ءبىلىم الدىڭ. ول مەكتەپتەر ءالى كۇنگە قازاققا قىزمەت ىستەپ تۇر.

قوناەۆتان كىنا ىزدەيتىن توپتاعىلار، جۇرتتى اقىلسىز ساناماڭدار. ءبىز ءبارىن كورىپ، وي ەلەگىنەن وتكىزە الامىز. الدىمەن قوناەۆتىڭ دەڭگەيىنە جەتىپ الىڭدار.

كامال ءابدىراحمان

Abai.kz