1682 جىلى پەتر I رەسەي تاعىنا وتىردى. بۇل رەسەي تاريحىنداعى جاڭا ءداۋىردىڭ باستالۋى بولدى. 10 جاسار پەتر ۇلكەن اعاسى فەدور قايتىس بولعاننان كەيىن پاتشا بولىپ جاريالاندى.

ونىڭ بيلىگىنىڭ باستالۋى بويارلىق سامودەرجاۆيە ءداۋىرىنىڭ اياقتالۋىن جانە ابسوليۋتيزمگە كوشۋدى ءبىلدىردى. ايتپاقشى، ول ءالى كۇنگە دەيىن توقتاعان جوق. پەتردىڭ باستى ماقساتى - رەسەيدە يمپەريالىق سانانى وياتۋ بولدى. ول اسكەري، اكىمشىلىك جانە ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇرگىزدى. تۇراقتى فلوت پەن ارميا قۇرىلىپ، يمپەريالىق بيلىك پەن «وزىمدىكتىڭ» ءتاجى رەتىندە پەتەربۋرگ سالىندى.

الەمدە ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە نۇقسان كەلتىرەتىن يمپەريالىق ينستينكتتەردى قولدايتىن جانە بۇل ساياساتقا پايداسىنان گورى كوپ اقشا جۇمسايتىن جالعىز ەل - رەسەي فەدەراتسياسى. بۇل ارقاشان وسىلاي بولدى: عاسىرلار بويى ماسكەۋ پايداسىز جەرلەردى جينادى.

ەگەر بىرەۋ ماعان رەسەيدىڭ شەشەنستاننان نەمەسە تۋۆادان نە الاتىنىن تۇسىندىرسە، مەن شىن جۇرەكتەن ريزا بولار ەدىم. بۇل اۆتونوميالاردىڭ كەيبىر تابيعي رەسۋرستارى بولسا دا، جەرگىلىكتى بيلىككە قىسىم كورسەتۋ ارقىلى ولاردى كونتسەسسياعا الىپ، ولاردى يگەرۋ قۇقىعىن الۋ ارقاشان مۇمكىن، بۇل ولاردىڭ ءومىر سۇرۋىنە جاۋاپكەرشىلىك الۋدان بىرنەشە ەسە ارزان بولادى.

گەورگي شارتىنا قول قويىلعاننان بەرى 250 جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. بىراق بىردە-ءبىر رەسەيلىك تۇسىندىرە المايدى، مىسالى، گرۋزيا مەن ارمەنيانىڭ ونىڭ قۇرامىندا نەمەسە ونىڭ جاسىرىن قامقورلىعىمەن رەسەيگە اكەلگەن ناقتى قانداي پايداسى بار؟ بۇل اۋماقتاردىڭ بارلىعى باستاپقىدا قىمبات بولدى جانە ءىس جۇزىندە ەشقانداي كىرىس اكەلمەدى. بىراق ماسكەۋ ءوز تاعدىرى سوعان بايلانىستى بولعانداي، ولاردى تۇنشىقتىرىپ، ءىشىنارا ۇستاپ تۇرۋدى جالعاستىردى.

تابيعي رەسۋرستارى رەسەيدىكىنەن بىرنەشە ەسە از ۋكراينانى جاۋلاپ الۋدا كرەملدىڭ نيەتى قانداي؟ نەلىكتەن ۋكراينا ەكونوميكاسىن كۇيرەتۋ كەرەك؟ رەسەي ءۇشىن ۋكراينا سوعىسى - بۇل تازا، ءابسوليۋتتى جاۋاپكەرشىلىك. بارلىعىنداعى جوعالتۋ، ونىڭ ورنىنا بىردەڭەنى الۋ مۇمكىندىگى تۇسىنىكسىز جانە قانداي ماقساتتا ەكەنى بەلگىسىز.

جاقىندا وتكەن رەسەي - افريكا ءسامميتى جالپى كورىنىستەن ەرەكشەلەنبەيدى. التىن ساقينالارى بار وسى قۇرمەتتى مىرزالاردىڭ ءبارى كەڭەستىك داۋىردەگىدەي، كرەملگە ءبىر نارسە ءۇشىن - تەگىن اقشا ءۇشىن كەلدى. كەيبىر افريكالىق كوشباسشىلار اقش ساياساتىنا قارعىس ايتادى. ال ونىڭ بىرنەشە ميلليارد دوللار قارىزى بىردەن ەسەپتەن شىعارىلادى. ولار بايدەننىڭ قارتايعان مىنەز-قۇلقى تۋرالى ساركاستيكالىق تۇسىنىكتەمە بەرەدى. جانە ودان ارتىق ەشتەڭە قاجەت ەمەس، ەشكىم پراكتيكالىق ناتيجە كۇتپەيدى.

كەڭەس زامانىندا افريكا باسشىلارىنان باستاپ، كەيبىر سالتتىق قيمىلدار ءالى دە قاجەت بولدى. مىسالى، سوتسياليزم قۇرىلىسىنا «ادامدىق كەلبەتپەن» ەلىكتەۋ. نەمەسە ماركستىڭ، ەنگەلستىڭ، لەنيننىڭ جانە سونىمەن بىرگە برەجنەۆتىڭ تريلوگياسىن جەرگىلىكتى تىلدەرگە اۋدارۋ. ال قازىر بۇل تالاپ ەتىلمەيدى. كەڭەس وداعىندا سوتسياليستىك يدەولوگيا بولدى - اقشا الۋ مىندەتتى بولدى.

بىراق بۇگىندە رەسەي ونسىز ارەكەت ەتۋدە. يدەولوگيا اقش پەن ەۋروپانىڭ تابىستارىنا ەسەپسىز اشۋ مەن قىزعانىشپەن الماستىرىلدى. وكىنىشكە وراي، رەسەي ءوزىنىڭ تاريحىندا بولعانداي، كىمنىڭ كىم ەكەنىن قۇدايدىڭ قۇنسىز ادالدىعىن راستاۋ ءۇشىن ءوز ازاماتتارىنا جولدار مەن بالاباقشالار سالۋدان باس تارتۋعا دايىن. جانە، ادەتتەگىدەي، ەشقانداي پراكتيكالىق ناتيجەسىز. تازا شىعىن!

ۋكراينادا 18 اي بويى «سوعىس» بولىپ جاتقاندا، رەسەي بىرتە-بىرتە ەكونوميكالىق، مادەني جانە سپورتتىق جاعىنان الاياق ەلگە اينالۋدا. كوپتەگەن رەسەيلىكتەر قازىر جارتىلاي ۇمىتىلعان «تەمىر پەردە» دەگەن ءسوزدى ەسىنە الدى. ال كەيبىرەۋلەرى كسرو ازاماتتارى بىلەتىن ومىرگە قايتا ورالۋدى بولجايدى.

بىراق بۇل بولمايدى. رەسەيدىڭ قازىرگى مەملەكەتتىك قۇرىلىمى كەڭەستىك قۇرىلىمنان وتە ەرەكشەلەنەدى، ەڭ الدىمەن كسرو-دا وليگارحيالىق كاپيتاليزم بولعان جوق، ءبارى مەملەكەتكە تيەسىلى بولدى. قازىرگى پۋتيندىك رەسەي 1990-ءشى جىلدارداعى رەسەي مەن كسرو-نىڭ گيبريدى بولىپ تابىلادى، وندا ەكى ءداۋىردىڭ دە ەڭ جامانى الىنعان جانە شىن مانىندە جاقسى ەشتەڭە جوق.

جاڭا «تەمىر پەردەدەگى» تەسىكتەر بىرتە-بىرتە جابىلادى، سوندىقتان رەسەيلىك تۋريستەر كوپتەپ سوچيدە، اناپادا جانە باسقا وتاندىق كۋرورتتاردا نەمەسە رەسەيلىكتەردى قابىلداۋعا دايىن شاعىن ەلدەردە دەمالۋعا ءماجبۇر. مىسالى: كۋبا، ۆەتنام، ءۇندىستان جانە، مۇمكىن، قىتاي، ەگيپەت جانە تۇركيا جانە بۇل وتە قىمبات بولادى.

قازىردىڭ وزىندە كوزگە كورىنىپ تۇرعان ازىق-تۇلىك پەن حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار باعاسىنىڭ كۇرت ءوسۋى – باستاماسى عانا. ادامداردىڭ ىشەتىن ەشتەڭەسى جوق، باسپاناعا تولەيتىن ەشتەڭەسى بولماعان كەزدە، قىلمىستىڭ كوبەيۋى ءسوزسىز. ءتىپتى پوليتسيا مەملەكەتى دە ونى جەڭە المايدى.

سونىمەن قاتار، رەسەيدە بىرتىندەپ ۇستەمدىك ەتەتىن ورتالىق ازيادان كەلگەن ميگرانتتار ماسەلەسى دە بار. دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى ناشارلايدى، مەديتسينالىق قىزمەتتەر از ادامدار ءۇشىن قولجەتىمدى بولادى جانە ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى قىسقارادى. يمپورتتى الماستىرۋ جانە سانكتسيالار ەسكى ءوندىرىس تەحنولوگيالارىن ەستە ساقتاۋعا جانە ەكولوگيالىق ستاندارتتاردى ۇنەمدەۋگە ءماجبۇر ەتەدى. ءدارى-دارمەك سياقتى ماڭىزدى تاۋارلاردى قوسا العاندا، سۇر جانە قارا نارىقتىڭ پايدا بولۋى ءسوزسىز. لايىقتى جۇمىس تابۋ قيىن بولادى جانە ولار كوپ تولەمەيدى.

كوپتەگەن رەسەيلىك قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى مەن بيۋروكراتتاردى قوسپاعاندا، سپورتشىلاردى الەمدىك جارىستاردان وقشاۋلاۋ ساياساتى ناعىز اپات بولادى. ويتكەنى ولاردىڭ دايىندىق دەڭگەيى ءسوزسىز تومەندەيدى. كسرو-نىڭ وزىندە بارلىق شەكتەۋلەرىنە قاراماستان، سپورت مەملەكەت پەن الەمنىڭ باسقا ەلدەرى اراسىنداعى ساناۋلى، بىراق بەرىك بايلانىستاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەردى. ال، شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇل رەسەيلىك مەملەكەتتىك ۇگىت-ناسيحاتىنىڭ ماڭىزدى دا قۋاتتى قۇرالى.

رەسەي عىلىمىن وتە قايعىلى تاعدىر كۇتىپ تۇر. اسكەري ونەركاسىپكە باعىتتالعان سالالاردان باسقا. ءدال وسىنداي سحەما كسرو-دا جۇمىس ىستەدى جانە بۇل ەلدىڭ عارىشتىق دامۋىنداعى وسىنداي جەتىستىكتەرگە سەبەپ بولدى. الايدا، ول كەزدە وداق الەمنىڭ جارتىسىنا جۋىعىمەن دوس بولدى، ال قازىر ونىڭ ساياسي سەرىكتەستەرى اراسىندا تەك ۆەنەسۋەلا، كۋبا جانە سولتۇستىك كورەيا عانا قالدى. ولار، ارينە، عىلىمعا كومەكتەسپەيدى. ەڭ وپتيميستىك نۇسقا – قىتاي، بىراق ونىڭ ءوز مۇددەسى بار.

سونىمەن، ىشكى ساياسي جانە مورالدىق تۇرعىدان العاندا، قازىرگى رەسەي تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ مەنتاليتەتى كسرو-دان ءىس جۇزىندە ەرەكشەلەنبەيدى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz