نۇرلان قابداي. ارىزداسۋ
وتكەن ءومىر دەپ باتتيتىپ ايتار ەشتەڭەم جوق. ەكى جاستىڭ بىرىنە دە كەلمەگەنىمدى بىلەسىڭ عوي. سويتە تۇرا قايداعى مەن جايداعىنىڭ جايلاۋىنا ەرتە شىعارىپ، كەش قايتارعان قايران كۇندەردىڭ بەتى سىزىلىپ، شەتى كەتىلگەن، اتاۋى وشكىندەپ، اۋەنى ەسكىرگەن، كەيى ءتىپتى ەگىلىپ تۇرىپ تا ەلىتە المايتىن كۇيتاباقتارىن ءبىرىن الىپ، ءبىرىن سالىپ قوپارىستىرىپ وتىراتىن ادەتىم بار-دى. وتكەندى قيالداۋ تاماقتى قىجىلداتىپ تۇرىپ بال جالاعانمەن بىردەي ەمەس پە. حوش. سۋ بۇركىمەسەڭ بەدەرى بىلىنبەستەي بولىپ تاڭباسى كۇڭگىرت تارتقان سوناۋ ءبىر ەسكى كۇندەردىڭ ەسىگىنەن سىعالاعان ەم، جاقتاۋعا سۇيەنگەن كۇيى تەرەزەگە تەلمىرىپ سەن تۇر ەكەنسىڭ. شىرت ەتە قالدىم. سودان سوڭ بارىپ ەسىمە ءتۇستى، ەلەگىزە توسىپ تەرەزەدەن تەلمىرىپ تۇراتىنسىڭ...
وتكەن ءومىر دەپ باتتيتىپ ايتار ەشتەڭەم جوق. ەكى جاستىڭ بىرىنە دە كەلمەگەنىمدى بىلەسىڭ عوي. سويتە تۇرا قايداعى مەن جايداعىنىڭ جايلاۋىنا ەرتە شىعارىپ، كەش قايتارعان قايران كۇندەردىڭ بەتى سىزىلىپ، شەتى كەتىلگەن، اتاۋى وشكىندەپ، اۋەنى ەسكىرگەن، كەيى ءتىپتى ەگىلىپ تۇرىپ تا ەلىتە المايتىن كۇيتاباقتارىن ءبىرىن الىپ، ءبىرىن سالىپ قوپارىستىرىپ وتىراتىن ادەتىم بار-دى. وتكەندى قيالداۋ تاماقتى قىجىلداتىپ تۇرىپ بال جالاعانمەن بىردەي ەمەس پە. حوش. سۋ بۇركىمەسەڭ بەدەرى بىلىنبەستەي بولىپ تاڭباسى كۇڭگىرت تارتقان سوناۋ ءبىر ەسكى كۇندەردىڭ ەسىگىنەن سىعالاعان ەم، جاقتاۋعا سۇيەنگەن كۇيى تەرەزەگە تەلمىرىپ سەن تۇر ەكەنسىڭ. شىرت ەتە قالدىم. سودان سوڭ بارىپ ەسىمە ءتۇستى، ەلەگىزە توسىپ تەرەزەدەن تەلمىرىپ تۇراتىنسىڭ...
توبەڭ كورىنگەندە ءتوزىمىمنىڭ سوڭعى تامشىسى ءۇزىلىپ تۇسەتىن. كەشەگى ەسسىز ءوبىستىڭ ءتاتتى ۋىنان ءالى ەس جيا الماي تىزداياقتاعان قيالىم وزىمنەن بۇرىن لاپ قويىپ، قاۋىرسىنداي قالقىپ بارىپ الاقانىڭا قۇلار ەدى. ال ءوزىم نەگە ەكەنىن، ءسال بوگەلىپ سىرتقا بەتتەيتىنمىن. ۇزىلە توسۋ مەن ۇزاق كۇتتىرىپ قويۋ قاي قىلىعىمىزدىڭ بوداۋى ەكەن، وسى؟ سىرتقا شىعا... شالبار كيگەندى تانىسقان ساتىندە-اق شىرق اينالدىرىپ، شىنجىرلاپ الا قوياتىن قايسى ءبىر قۇربىلارىمداي ەلپەڭدەپ كەپ مويىنىڭا اسىلار ءدات قايدا. قىمسىنا كوز توڭكەرىپ، جاناردا تۇنعان ساعىنىشىمدى ءۇنسىز لاق ەتكىزۋگە عانا مۇرسام بولاتىن. سەن جىلى جىمياتىنسىڭ. سوسىن ءۇنسىز بۇرىلىپ، يىقتاسا بەرە وزىمىزدەن كورى باتىلداۋ ساۋساقتارىمىز ءبىرىن ءبىرى اداسپاي تاۋىپ، ايقاسا قۇشىسقان كۇيى تاساعا قاراي جەتەلەپ اكەتەتىن. وندايدا ەكەۋمىزدە ەرىك قالۋشى ما ەدى...
...جانارىممەن جانارىڭ تۇيىسكەن ساتتەر از. ءوزىڭنىڭ دە جانىڭدى جۇلىپ جەپ، وزگەنىڭ دە ەس-اقىلىن قايىرۋسىز قاڭعىرتىپ جىبەرەردەي عاشىقتىق وتىنا شارپىلدىم دەي الماسپىن. جۇزىڭنەن تەك مەيىرىم مەن مۇڭ ەسىپ تۇراتىنى ەسىمدە. سونىڭ وزىنە ماگنيتتەي تارتىلىپ، ماتالىپ قالعانىمدى جاسىرمايمىن. ءوزىن بىرەۋدىڭ جانتارتىپ، جاقسى كورگەنىن بىلگەن ساتتە-اق مەنمەندىگى ويانىپ، سول ادامداعى بار اسىلدىڭ كۇل-پارشاسىن شىعارۋعا قۇمارتىپ، ەلىرە باس كوتەرەتىن قورقاۋ سەزىمىم ساعان جۇرمەپتى. ءوزىڭدى شىن سۇيگەن شىعارمىن.
تاس قۇشاقتاي، جەل ۇرگەن ماقپال شاشىڭا ءجۇزىمدى كومىپ تۇرىپ «ەكەۋمىز ماڭگى بىرگە بولامىز!» دەر ەدىم. «وكىنەسىڭ عوي». وسىلاي دەيسىڭ دە جەڭىل كۇرسىنەسىڭ. «نەگە؟» ۇنسىزدىك. «نەگە؟ – دەيمىن، بۇل جولى داۋىسىم قاتقىلداۋ شىعىپ، - نەگە؟» «ءجا، بولدى، كەيىن كورەسىڭ عوي ءوزىڭ». جەڭىل كۇرسىنىس. قۇشاعىمدى قىسا تۇسەم. بويىمدى قۋانىش كەرنەيدى. وكىنەتىنىم ءۇشىن ەمەس. ءالى دە بىرگە بولاتىنىمىزدى ويلاپ...
...سەزىمىم اشكەرە بولعاندا، ءتىپتى تۇسىمنان ءوتىپ بارا جاتىپ توسىن اڭگىمەنى قۇلاعى شالعان كولدەنەڭ كىسىدەي ەلەڭ ەتپەدىڭ. قۇددى تۋمىسىڭنان وزىڭە تيەسىلى دۇنيەڭدى قابىلداپ العانداي مارعاۋ ەدىڭ. تاڭ قالدىم. سوسىن... سەسكەنە باستادىم. يا، باستاپقى سابىرلى قالپىڭ كوز الدىمدا ءىز جاسىرىپ، بارا-بارا كۇيگەلەككە اينالدىڭ. ءوزىڭدى قالاي ۇستارىڭدى بىلمەيتىن ەدىڭ. ىنتىقتىعىم اسقىندى دەدىڭ. سوندا بارىپ بۇيدامدى قولىڭا ۇستاتىپ، بايانسىز بولاشاقتى بەتكە العانىمدى ۇقتىم. ۇقتىم دا، العاشقى كەمەرىندە كولكىلدەپ، بۇلقىنعان سەزىمىمدى ەندىگى جەردە بۋىپ ۇستاۋعا بەكىدىم. سەن ويلاعانداي ءوزىڭدى ءبىر-اق كۇندە جەك كورىپ كەتكەن جوقپىن. بار بولعانى بويىمدى اۋلاق سالۋعا تىرىستىم ەمەس پە...
...سەنىمەن قالاي تانىسقانىم ەسىمدە جوق. قايتىپ تابىسقانىمىز دا. ايتەۋىر تابىسقانىمىز راس قوي؟ ول جانە جىلدىڭ قاي مەزگىلى ەكەنىن ۇمىتپاپپىن. قىزىقسىز، ماڭىزدىلاۋ كەپ. قوس قيىردان قۇيىلا كوشكەن جولىمىز بىرازعا دەيىن بۇيىرلەسىپ كەپ، كەنەت بەت-بەتىنە بۇرىلا قاشارىن و باستا-اق مەڭزەگەندەي. سولاي. ەڭكەيىپ بارىپ ماڭگىلىككە ماڭداي تىرەيتىن ىرعاقسىز ءومىردىڭ، بولماعاندا كوكتەمىندە قاۋىشىپ، كۇزىندە كەتىسۋدى جازباپتى، ەكەۋمىزگە. كەۋدەسىندە جانى باردىڭ جۇرەگىن مۇزداتىپ، كوڭىلىن ەل كوشكەندەي قۇلازىتار كۇزدە جاراستىق. ەكبەتتەگەن كۇنىنىڭ ءوزى باقىتسىزبىن دەپ ەگىلىپ تۇرعان جەرىڭنەن ەستاندى سەزىممەن تۇساپ، الدەبىر نازىك ءۇمىتتىڭ كەزەگىنە تۇرعىزىپ كەتە باراتىن كوكتەمدە قوش ايتىستىق. شاماسى، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز سىزدى جەردەن كوتەرىپ اپ، تەرەزەنىڭ الدىنا – كۇنشۋاققا قويىپ كەتكەن سەكىلدىمىز...
...«ماڭگى بىرگە بولامىز» دەيتىنسىڭ. «وكىنەسىڭ عوي» دەيتىنمىن. سوندا دا ايتەۋىر بىردەڭەدەن كۇدىكتەنبەگەنىڭە... جىنىم كەلگەن جوق. جانىم اشىدى. ۇرتى مەن ۋىسى تاتتىگە تولىپ تۇرىپ تا، قاشان تاباقتىڭ ءتۇبى كورىنگەنشە داستارحانعا كوز ساتۋىن قويمايتىن بالا سياقتى ەدىڭ. تەزىرەك بۇگىننىڭ نۇكتەسى قويىلىپ، تەزىرەك ەرتەڭ باستالسا ەكەن دەپ ەلەگىزىپ تۇراتىنسىڭ. ال سول ەرتەڭ – سەن ءۇشىن ەمەس، ەكەۋمىز ءۇشىن قۇرىعىن كولدەنەڭ ۇستاپ، جول توسقان قۇردىمنىڭ ءوزى ەكەنىن پارىقتاپ جاتپادىڭ.
قۇداي تىلەۋىمدى بەرىپ، حابارسىز كەتكەنىڭە قۋانا المادىم. وكىنگەم دە جوق. قايىرىلماۋى مۇمكىن ەمەس دەدىم. قايتىپ كەلمەسە ەكەن دەدىم. ساعىندىم!
...نەگە ەكەنىن، سەنى ويلاسام، وسىدان ون نەشە جىل بۇرىن ايتقان ءبىر اڭگىمەڭ ەسىمە تۇسەدى. تاپ سول ساتتە قانداي اسەردە بولعانىم ۇمىت. ءمان بەرمەسەم كەرەك. اسسا سونداعى ەكى كەيىپكەردىڭ ءبىرىن اياپ، ەكىنشىسىن جەك كورگەن ءتۇر تانىتقان شىعارمىن. ايتەۋىر ادەپكى - قوس عاشىقتىڭ ەڭ ادەمى اڭگىمەسىنە بالاناتىن جالعان ۇنسىزدىكتىڭ الدىن وراۋ دەپ قانا ۇققانىم كۇمانسىز.
حوش. «اۋرۋحانانىڭ ءبىر پالاتاسىندا ەكى ناۋقاس جاتىپتى...» دەپ باستادىڭ. ارى قاراي قالاي ەدى؟ ااا، يا، اۋرۋحانانىڭ ءبىر پالاتاسىندا ەكى ناۋقاس جاتىپتى. ەكەۋى دە سال. نەمەسە سوعان جۋىق. قايتكەندە دە توسەكتەن تۇرا المايدى. جانە باستارى تورگە قاراپ قاتار، نە تابان ءتۇيىستىرىپ ۇزىندارىنان جاتپاعان. ورىن بىرەۋىنە تەرەزەنىڭ الدىنان، ەكىنشىسىنە بوساعادان بۇيىرىپتى. دەمەك ەكەۋىنىڭ پالاتاعا قاتار كەلىپ تۇسپەگەنى انىق. ال ەندى، قاراقۇسى قاراداي ۇيىپ، جامباسىن توسەك قاجاعان ناۋقاس نە ىستەيدى؟ ەشتەڭە دە ىستەي المايدى. بار قايران – كەشە، الدىڭعى كۇنى، انا ءبىر كەزدە، باياعىداااا باستان وتكەن، قيسىندى-قيسىنسىز، ءدامدى-ءمانسىز وقيعالارمەن قۇلاق سارسىتىپ جاتىپ قالعىپ كەتۋ. بۇل ەكەۋىنىڭ دە امالى وسى. تەك تىڭداعان كىسىسىن ەلىتىپ اكەتەر ۇزاق-سونار اڭگىمەنىڭ ايتاشىسى – توردەگى ناۋقاس. بوساعاداعىسى – تىڭداۋشى. ءبىر قىزىعى، جاستىعىن بيىكتەتىپ اپ، تەرەزەگە ۇزاق تەلمىرىپ جاتاتىن كورشىسىنىڭ اۋزىنداعى ءسوز دە سىرتتاعى - اۋرۋحانامەن جاپسارلاس اۋلا تۇرعىندارى باستان كەشىپ جاتقان ۇيرەنشىكتى ءومىر بولاتىن. ال قاشان جازىلىپ، قاشان ورنىنان تۇرىپ كەتەرىن ءوزى تۇرماق دارىگەر دە بولجاپ بىلە الماعان بايعۇس تىڭداۋشى سونىڭ وزىنەن اجەپتاۋىر ءلاززات الىپ، قاراداي جەلپىنىپ قالۋشى ەدى.
«قۇداي كوكتەمدى اسا ءبىر ماحابباتپەن جاراتقان-اۋ ءا؟ – دەپ باستار ەدى، - قاراشى... كەشىر!» كورشىسىنىڭ ءمۇساپىر كەبى ەسىنەن شىعا قالعانىنا ىڭعايسىزدانعان كەيىپپەن ءسال كىبىرتىكتەپ بارىپ، ارى قاراي سويلەپ كەتەدى. «جەر-دۇنيە باۋىرىنا جان ءبىتىپ، بۋسانىپ جاتىر». باعانادان ءجۇزىن تەرىس بۇرىپ، تىمىرايا قالعان تىڭداۋشى ەلەڭ ەتىپ، بەرى قارايدى. «تەگىندە، ادامنىڭ مەيىرىمدى بولماعىنا، جارىقتىق، تابيعاتتىڭ دا اسەرى بار شىعار؟» تىڭداۋشى ەندى تاناۋى دەلديىپ، «يا، راس ايتاسىزعا» كوشەدى. سودان سوڭ كورشى اۋلاداعى كوكتەم تۋرالى ۇزاق، ءتاتتى اڭگىمەنىڭ تيەگى اعىتىلار ەدى...
وسىلاي سىرتاعى باقىتتى تۇرعىندار ومىرلەرىنىڭ ەڭ مامىراجاي جازى مەن، التىن كۇزىن دە وتكەرەدى. ونى ارينە تىڭداۋشى ءوزى كورە العان جوق. تەك كورشىسىنىڭ اسەرلى اڭگىمەسى ارقىلى قانىققان.
ەكەۋىنىڭ ناۋقاسى ۇزاققا سوزىلا بەردى.
...تىڭداۋشى ءتۇن ورتاسىندا كەنەت كوزىن اشىپ الادى. كورشىسى قىسىلىپ جاتىر ەكەن. كوشە شامىنىڭ جارىعى تۋرا بەتىنە ءتۇسىپ تۇردى. تەر كومىپ تۇتىعا قاراۋىتقان ءجۇزى مەن وقشىرايا توڭكەرىلگەن كوزدەرى اسا ۇرەيلى ەدى. بوساعا جاقتاعى ناۋقاستىڭ قولى جەتەر جەردە ەكى تەتىك تۇراتىن. بىرەۋىن باسسا شام جانادى. ەكىنشىسى كەزەكشى دارىگەردى شاقىرۋعا ارنالعان. تەزىرەك سونى باسىپ، دەرەۋ دارىگەر شاقىرۋ كەرەك. تاپ وسى ساتتە بۇنىڭ قاۋشاعىنا قايداعى ءبىر سايتان وي ساپ ەتە تۇسەدى. «ەگەر دارىگەردى كومەككە شاقىرسام، كورشىم امان قالۋى بەك مۇمكىن. ول ارينە بۇل جاقسىلىعىمدى ءومىر بويى ۇمىتپايدى دا. ال ەگەر كەزەكشىگە حابار بەرمە-اق قويسام؟ وندا... ءسوز جوق - ءولىم! كورشىمنىڭ ءولىمى. نەسى بار، بۇل دا كومەك. ءيا-ءيا، مۇنداي ازاپتان ءولىپ قانا قۇتىلا الماق. ەسەسىنە تەرەزە تۇبىندەگى بوساعان توسەك ماعان تيەدى. ءسويتىپ سىرتتاعى تىرشىلىكتىڭ بار قىزىعىن ەندى ءوز كوزىممەن كورەتىن بولام. عاجاپ ەمەس پە!» ءوز ويىنان ءوزى ءلاززات العان تىڭداۋشى، وسى سوڭعى شەشىمگە توقتايدى.
نە كەرەك، كورشىسى سول ءتۇنى كوز جۇمدى. مۇنى راسىندا دا كوتەرىپ اپارىپ ونىڭ توسەگىنە جاتقىزدى. ال بۇل بولسا جاڭا ورىنعا جامباسى تيەر-تيمەستەن تەرەزەنىڭ ەرنەۋىنە جارماسىپ، ىرسىلداي ەمىنگەن كۇيى دالاعا كوز تاستاعان. جانە سول ساتىندە-اق ءجۇزى قۋارىپ سالا بەردى. سىرتتا... اۋرۋلار مەكەنىن ساۋ دۇنيەدەن ءبولىپ تۇرعان بيىك بەتون دۋالدان باسقا تۇك تە جوق ەدى!
Abai.kz
