وتكەن عاسىردىڭ اياعىنا تامان سول كەزدەگى جاس قالامگەرلەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ شىعارماشىلىعىنان دا پاتريوتتىق تاقىرىپتاعى تۋىندىلاردى كوپ ۇشىراتاتىن ەدىك.

تاۋەلسىزدىك تۋى قولىمىزعا ەندى ءتيىپ، ەگەمەن ەل رەتىندە ەتەك-جەڭىمىزدى جيناپ جاتقان شاقتا مۇنداي شىعارمالاردىڭ كوپتەپ جازىلۋى، ءتىپتى، تابيعي قۇبىلىس دەسەك قاتەلەسپەسپىز.

ال بۇگىنگى جاس قالامگەرلەردىڭ تاقىرىپتىق اياسىندا ءپاتريوتيزمدى ناسيحاتتاۋ قانشالىقتى قامتىلىپ جاتىر؟

ءبىز جاس جازارمانداردىڭ وزىنەن وسىنى سۇراپ كورگەن ەدىك.

«جاس جازۋشىلار تۋعان توپىراعىنا قايتا الماي ءجۇر» دەگەن ءسوز – بوس اڭگىمە

بۇگىندە جازىپ، تولعانىپ جۇرگەن جازۋشىلاردىڭ تاقىرىپتارى ءار ءتۇرلى: وندا  فانتاستيكا دا، فەنتيزي دە، دەتەكتيۆ تە، ت.ب. بار. اعا بۋىن جازۋشىلاردىڭ كوبى «جاستار اراسىندا ەل، ۇلت، تۋعان توپىراق تۋرالى جازاتىندارى از» دەيدى. ءتىپتى بۇل ءسوزدى ادەبيەتتانۋشىلار دا ايتىپ، «جاس جازۋشىلار تۋعان توپىراعىنا قايتا الماي ءجۇر» دەپ سوگەدى. مەن بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. بۇل – جاستار شىعارماشىلىعىمەن تولىق تانىسپاعان ادامنىڭ ءسوزى.

كىم قانداي جانردا، قانداي باعىتتا جازسا دا، ءبىزدىڭ جاس قالامگەرلەر پاتريوتتىق سارىننان الشاقتاعان ەمەس. پاتريوتتىق شىعارما دەگەنىمىز تەك «وتان ءۇشىن العا»، «تۋعان جەرگە جانىم قۇربان»، «العا، قازاقستان» دەگەن تاقىرىپتاردان تۇرمايدى عوي. بۇل استە پافوس بولار ەدى. مىسالى، ءداستۇرلى پروزا جازاتىنداردى قالايشا ءپاتريوتيزمدى دارىپتەمەدى دەيمىز؟ باقىتگۇل سارمەكوۆانىڭ اۋىل جايلى، اۋىلداعى قارتتار مەن ايەلدەر جايلى، تۋعان جەر تۋراسىنداعى اڭگىمەلەرىنەن، اباي ايماعامبەتوۆتىڭ قاي شىعارماسىن الساڭىزدا تۋعان توپىراعىن سۇيەتىن كەيىپكەرلەردى كورەمىز. سول سەكىلدى جادىرا شامۇراتوۆانىڭ نوۆەللالارىنان اينالاسىنا، قوعامىنا، تۋعان دالاسىنا، ءتىپتى تۋىپ-وسكەن ۇيىنە قيماستىقپەن قارايتىن تامىرى، كىندىگى توپىراعىنا بايلانعان ادامداردىڭ تاعدىرىن كورەمىز. ساعادات ورداشەۆا دا كىشكەنتاي ادامداردىڭ تاعدىرىن جازا وتىرىپ، قوعام قانداي بولسا دا، ونى تۇزەۋگە، قالا بەردى سۇيۋگە شاقىرادى. بۇل تىزىمگە تاعى بىرنەشە جاس جازۋشىنى قوسساق بولادى.

«پاتريوتيزم – جەكسۇرىننىڭ تىعىلاتىن سوڭعى جەرى» دەگەن ءسوز بار عوي. بۇل، ارينە، «ۇرانشىل پاتريوتتارعا» ارنالعان ءسوز بولار. قازىرگى جازۋشىلار ءداستۇرلى پروزامەن ەلىم، جۇرتىم دەمەي، قىسقا اڭگىمەلەرمەن كوپ ماسەلە كوتەرىپ، ەل جايىندا ويلارىن انىق جەتكىزىپ ءجۇر.

ءاليحان جاقسىلىق،

جاس جازۋشى

ەلدى قىزىل ۇرانسىز-اق سۇيۋگە بولادى... جاس اقىندارشا!

سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن مىناعان كەلىسىپ الايىق. ەگەر «پاتريوتتىق جىرلاردىڭ ءبارى ۇراندى بولۋى كەرەك» دەيتىن بولساق، ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن نازىك ماحابباتپەن جەتكىزەتىن اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن «كوك تيىنعا تاتىمايدى» دەپ بەلىنەن ءبىر-اق سىزايىق. ال «ولەڭ دەگەنىمىز – سۇلۋ دا نازىك دۇنيە; ليريزم ىقىلىم زاماننان بەرى الدىنعى قاتارعا شىعىپ، ءبىز بەرتىن كەلە «پاتريوتيزم» اتاپ العان سەزىمدى قىمتاپ كەلەدى» دەسەك، وندا بۇل – بولەك اڭگىمە.

عالامتورعا «پاتريوتتىق ولەڭدەر» دەپ جازىپ، سۇراۋ سالىپ كورىڭىزشى. الدىڭىزدان اۋەلى مىناداي شۋماقتار شىعادى:

«تۋعان جەرىم، وتتان دا ىستىق وزەگىم،
تازا اۋا ءمولدىر بۇلاق ءوز ەلىم.
تۋعان جەردەي بولماس ماعان ەشبىر جەر،
ماڭگىلىككە «ەلىم» دەپ سوعان جۇرەگىم»;

نەمەسە:

«تۋىمىزدى ماقتان ەتەمىز.
ارداقتاپ ماڭگى ساقتاپ وتەمىز.
قازاقتىڭ تۋى اسقاق بولسىن دەپ،
ۇران ەتەمىز، جاتتاپ وتەمىز».

ۋاقىت وتە كەلە ليريكاسى جوق، تاعدىرى جوق قۇر ۇراندى «ولەڭدەر» كىمنىڭ جادىندا، كىمنىڭ ەسىندە قالادى؟ اڭگىمە – ولمەيتىن ولەڭ جازۋدا ەمەس، اڭگىمە ولەڭگە قۇرمەتپەن قاراۋدا. قاراپايىم مىسال، مۇقاعاليدىڭ «قازاقستان» ولەڭىن وقىپ كورەلىك:

جاقسى اتتاندى دەمەسسىڭ سۇيەم دەسەم،
تابىناتىن ءتاڭىرىم، يەم دە - سەن.
ادام بولىپ كۇن كەشۋ قيىن ماعان.
ارقا تۇتىپ، وزىڭە سۇيەنبەسەم.

سەن مەنىڭ سۇيەگىم مەن قانىمداسىڭ،
جانىمداسىڭ، ۇياتىم، ارىمداسىڭ.
ساعان دەگەن ماحاببات دامىلداسىن،
تەك سەنىڭ توپىراعىڭدى جامىلعاسىن.

وزىڭشە ءتۇسىڭ دە ەرەك، ءىسىڭ دە ەرەك،
(سىرىم بار ساعان ايتار ىشىمدە كوپ.)
قوماعاي كوزىمدى ءبىر تويدىرا الماي،
قورقامىن ءبارى وسىنىڭ ءتۇسىم بە دەپ.

قازاقستان!
پاي، پاي، پاي!
ارداعىم-اي!
سەن مەنىڭ شولپانىمسىڭ، جانعان ۇداي،
وزىڭدە ءومىر سۇرگەن قانداي باقىت،
ولمەيتىن ماحابباتىم، ارمانىم-اي!..».

قانداي ۇران بار بۇل ولەڭدە؟ ەشقانداي. سوڭعى شۋماعىنا دەيىن كىمگە، نەگە ارنالعانىن ءبىلۋ قيىن.

وسى رەتتە باسىمنان وتكەن ءبىر قىزىقتى وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. اۋىلىمنىڭ قۇرىلعانىنا پالەنشە جىل تولۋىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان ءمۇشايرادا «ولەڭىڭدە ءبىزدىڭ اۋىل تۋرالى جازىلماعان» دەپ، باس جۇلدەنى بەرمەي قويعان. ال كۇلمەي كور! مىنە، كوبىنىڭ پاتريوتتىق ولەڭدەرگە قوياتىن وزىندىك تالابى وسىعان ۇقساس...

اقىرى ادەبي بايگەلەر جايلى ايتىپ قالدىق قوي... قازىر وسىدان بەس-ون جىل بۇرىنعىداي ەمەس، ادەبي بەيگەلەردىڭ سانى كوپ، جانە ولاردىڭ دەنى پاتريوتتىق تاقىرىپتاردى نەگىز ەتەدى. ال وعان قاتىساتىن قالامگەرلەردىڭ سانىن ناقتى ايتا الاسىز با؟ مەنىڭشە، جوق. ويتكەنى ەلىمىزدە، شۇكىر، قالامگەر از ەمەس. پاتريوتتىق تاقىرىپتاردى نەگىز ەتكەن مۇنداي جارىستارعا قاتىسۋشىلاردىڭ سانىنان شاتاسساڭىز، بۇل دا – جاس قالامگەرلەر اراسىنداعى پاتريوتتىق تاقىرىپتارعا دەگەن ىنتانىڭ كۇشتىلىگىنەن. ال بايگەدەن جۇلدەلى بولىپ جاتقان شىعارمالار قالاي جاريالانىپ، قالاي تالقىلانىپ جاتىر – ول ەندى باسىلىمداردىڭ رەداكتورلارىنىڭ، ادەبيەتتانۋشىلار مەن ادەبيەت سىنشىلارىنىڭ ەنشىسىندەگى اڭگىمە.

التىن بەك الىباەۆ,

جاس اقىن

پاتريوتتىق تۋىندىلارعا جاڭاشىلدىق كەرەك

الدىمەن ۇلى تەاتردىڭ كيىم ىلگىشىنەن باستايمىن! پاتريوتتىق قويىلىم دەسە، مىندەتتى تۇردە «ابىلاي حاننىڭ باسىنان كەشكەندەرى» نەمەسە «التىن وردا» دەگەن ءتارىزدى تاريحي وقيعالار ساحنالاناتىنىن ىشتەي بىلەمىز. پاتريوت بولۋعا قالىپتاسقان وي ءورىسىمىز – تاريحي كورىنىستەرمەن بولماسا كينوتەاتردا «قاسىم حان» ءفيلمى بولىپ سانالادى. بۇل يدەولوگيا جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرىن وياتۋ ءۇشىن قاجەت شىعار، بىراق پاتريوتتىق تۋىندىلارعا مودەرن، ياعني، جاڭاشىلدىق كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

زامانداستارىمدى – جاڭا عاسىر باستاۋشىلارى دەسەم دە ارتىق ايتقانىم بولماس؟ ءدال وسى ساتتە قوعامنىڭ جاراسىن ەمدەگىمىز كەلىپ تۇرادى، بۇرىنعىداي «سەن قازاقسىن، الاشتىڭ ۇرپاعىسىن» دەپ تىكە ايتپايمىز، قازاق ەكەنىمىزدى نەشە ءتۇرلى دراماتۋرگيالىق قيالدارمەن دالەلدەۋگە تىرىسامىز. جاڭاشىلدىق كوبىنە استارلاپ ايتۋعا رەتتەلىپ كەلە جاتقانداي كورىنەدى.

وتان ءۇشىن جازىلعان پەسا كەرەك پە؟ ميا العوجاەۆادان تاباسىز! «توڭكەرىس» پەساسىندا مەكتەپتە بولىپ جاتقان دۇربەلەڭ، وي ەركىندىگىنىڭ جوقتىعى، ساتقىندىق قالاي كورىنىس بەرەدى! بۇل پەسا دا سونشالىق قانداي پاتريوتتىق سەزىم بار دەيسىز؟! تاربيە تال بەسىكتەن! قوعامدا ويىڭ ەركىن جەتپەسە، ەلىڭدى وتىرىك ماقتاي بەرۋدىڭ كەرەگى نە؟ ناعىز پاتريوت حالىقتىڭ تالقىسىندا جۇرگەن ماسەلەنى جەتكىزەدى، رەتتەلۋىنە ات سالىسادى. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە سولاي!

پاتريوت بولۋ دەگەن – ساحنادا كوك تۋدى كوتەرىپ الىپ ارلى-بەرى ءجۇرۋ ەمەس، كورەرمەنگە ەرەكشە اسەر قالدىرا وتىرىپ، «ۇلتىما قانداي قىزمەت ەتىپ جاتىرمىن؟» دەپ وزىنە-ءوزى سۇراق قوياتىنداي حالگە ءتۇسىرۋ. «ەلىڭدى ءسۇيشى، قارىنداسىڭدى جىلاتپاشى، باۋىرىڭدى ولتىرمەشى» دەپ قۇر جالىنۋ، جىلاپ-سىقتاۋ – ونەر ەمەس! جاڭا ءداۋىر بەلگىلى ءبىر عيمارات ىشىندەگى وقيعانى، وتباسى اراسىنداعى قاقتىعىستاردى بەينەلەيدى. وتان وتباسىدان باستالسا، عيمارات ىشىندەگى كەزىككەن ساتتەر – «قوعام».

ناۋرىزباي اسىلبەك،

جاس دراماتۋرگ

Abai.kz