قاسيەتتى كىتاپتاردىڭ بارىندە اتى قۇرمەتپەن اتالىپ، كيەلى جەر سانالاتىن قۇدىستا تاعى دا دۇربەلەڭ تۋىندادى.

قاراباق جانە ورىس-ۋكراين سوعىستارى ادامزات بالاسىنىڭ اسكەري ونەرىنە تۇبەگەيلى وزگەرىس ەنگىزدى. ەكەۋى الەمدىك جۇكسۇرىنعا اينالىپ وقۋشالانعان جانە ال، سوڭعىسى سونىڭ ءسال-اق الدىندا تۇرعان رەسەي، يران جانە قىتاي بارلاۋى مەن اقش پەن ۇجىمدىق باتىسقا قاتىستى جۇرگىزىپ وتىرعان سىرتقى ساياساتى تاياۋ شىعىستا جاڭا سوعىس ءورتىن تۇتاندىردى. 80-ءشى جىلدارى ءيزرايلدىڭ ليۆانعا اسكەر كىرگىزىپ، ونداعى ازامات سوعىسىندا حريستياندار جاعىندا بولعانىن جاقسى بىلەمىز.

مىنە، وسى ليۆان تاريحىنداعى مۇسىلماندار ءۇشىن قارالى كۇندەردى ۇشتىك وداق ساتىمەن پايدالانا ءبىلدى. ونداعى حازبوللانىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ، بۇرىننان ماسكەۋمەن ىم-جىمى ءبىر حاماس-تى ونىڭ وداقتاسىنا اينالدىرا ءبىلدى. الەم اقش وداقتاستارى مەن جاۋلارى دەگەن ەكى ساناتقا ناقتى ءبولىنىپ، ونىڭ العاشقى بەلگىسى تاياۋ شىعىستا كورىنىس تاپتى. ەندى بۇل سوعىسقا كەدەيشىلىكتەن كوز اشپاعان افريكاداعى قارا مۇسىلمان جۇرتشىلىعى قوسىلاتىن بولسا، يزرايل اقش قانشا جەردەن قولداسا دا، ەكىنشى ۋكراينانىڭ كەبىن كيەدى.

گازا سەكتورى جەرورتا تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا ورنالاسقان وڭتۇسىك-باتىسىندا مىسىرمەن، سولتۇستىك-شىعىسىندا يزرايلمەن شەكتەسەتىن ۇزىندىعى – 40 شاقىرىم، كولدەنەڭى – 5.7-12.5 شاقىرىم بولاتىن 365 شارشى شاقىرىمدىق 2 ملن قۇدىستىق اراب سۇنيتتەرى مەكەندەگەن اۋماق.

بۇۇ ۇيعارىمىمەن 1947 جىلى قۇدىستى اراب جانە ەۆرەي ەتنيكالىق بەلگىسى بويىنشا بولگەن شاقتا ومىرگە كەلگەن ايماق. 1948-1967 جىلدار ارالىعىندا مىسىردىڭ قامقورلىعىندا بولسا، 1967 جىلى يزرايل باسىپ الىپ، كەيىن يزرايل مەن قۇدىستى ازات ەتۋ ۇيىمى اراسىنداعى 1993-1995 جىلدار ارلىعىندا قول جەتكىزىلگەن وسلو كەلىسىمى بويىنشا، گازانىڭ باسىم بولىگى فاتح (قۇدىس اكىمشىلىگىنە) بەرىلدى. 2005 جىلى يزرايل ءوز بەتىمەن، ەشبىر ساياسي كەلىسىمسىز گازا سەكتورىنا ءوز اسكەرىن ەنگىزدى. 2007 جىلى بۇل جەردەگى بيلىكتى حاماس (Harakat al-Muqawama al-Islamiya) ءوز قولىنا الدى. گازا سەكتورىندا حاماس اسكەري قۇرىلىمىنا قارسى 2006 جىلى (ماۋسىم-قاراشا), 2008-2009 جىلدارى (جەلتوقسان-قاڭتار), 2011 جىلى (تامىز), 2012 جىلى (اۋەلى ناۋرىز، كەيىن قاراشا-جەلتوقسان), 2014 جىلى ء(ساۋىر-تامىز), 2018 جىلى ء(ساۋىر-شىلدە), 2021 جىلى (مامىر) جانە ەڭ سوڭعى رەت بيىل، ياعني، 2023 جىلى مامىردا اسكەري قيمىلدار جاسادى.

ءيزرايلدى جەكە مەملەكەت ەتىپ قۇرۋ يدەياسىن قىزىل رەسەي جۇزەگە اسىردى. اۋەلى قىرىمدا ەۆرەي اۆتونومياسى ومىرگە كەلدى. بىراق، ونىڭ عۇمىرى ۇزاق بولماي، كەيىن سىبىردە بيربيدجان ورتالىعى بولىپ تابىلاتىن ەتنيكالىق اۋماق ومىرگە كەلدى. رەسەيدىڭ ومىرلىك باقتالاستارى اقش پەن ۇلىبريتانيا وسمان يمپەرياسى قۇرامىندا بولعان ءبىرتۇتاس قۇدىستى بولشەكتەپ، ەۆرەيلەردىڭ ماڭگىلىك ارمانى جەكە مەملەكەتىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن شاقتا، قىزىل يمپەريانىڭ جىگەرى قۇم بولدى.

ەۆرەيلەردىڭ ءتىلى دە مۇلدەم قۇرىپ كەتكەن ەدى. بىراق جانكەشتى ۇلت ءار ءتىلدى، ءار ءدىلدى ەتنيكالىق ەۆرەيلەردىڭ باسىن عانا قوسىپ قويعان جوق. سونىمەن بىرگە ارباتارعا تيسەلى وڭىرلەردى دە جاۋلاپ الا باستادى. سونداي ءوڭىردىڭ ءبىرى 1948-1967 جىلدار ارلىعىندا يوردانيا قۇرامىندا بولعان 2.6 ملن قۇدىستىق اراب پەن جارتى ميلليون ەۆرەي تۇراتىن يوردان وزەنىنىڭ باتىس جاعالاۋى (ساماريا مەن يۋدەيا) بولىپ تابىلادى.  يزرايل مەن قۇدىستى ازات ەتۋ ۇيىمى اراسىنداعى 1993-1995 جىلدار ارلىعىندا قول جەتكىزىلگەن وسلو كەلىسىمى بويىنشا فاتح بيلىگىنە باسقارۋ ورتالىعى راماللا قالاسى بەرىلىپ، يزرايل ولارمەن بىرلەسە بيلىك جۇرگىزىپ كەلدى.

بىراق فاتح-تى بيىلىكتەن حاماس ايىرعان سوڭ، وسلودا قول جەتكىزگەن كەلىسىمنىڭ قۇنى بەش تيىن بولىپ قالدى. بۇنى اۋەلى يران ءوز پايداسىنا جاراتىپ، بارشا لاڭكەستىك ۇيىمداردى قولداۋدى ءوز مويىنا الدى. ەندى قحر مەن رف يراننىڭ قولىنداعى وسى كوزىرىن ساتىمەن پايدالانىپ، ونىڭ جاقتاسىنا اينالىپ شىعا كەلدى.

يران 1987 جىلى گازا سەكتورىندا ومىرگە كەلگەن مىسىرلىق يسلام قوزعالىسىن (حاماس Jamiyat al-Ikhwan al-Muslimin) بىردەن قولداپ، ونىڭ ليۆاندا اسكەري-ساياسي ينفراقۇرىلىمى بار يورداندىق بولىمشەسىنىڭ قۇرىلۋىنا مۇرىندىق بولدىق. 2017-2018 جىلداردان باستاپ، يرانمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، قارجىلاي كومەك الىپ كەلەدى.

يراننىڭ دا، حاماس-تىڭ دا العا قويعان ماقساتتارى ءيزرايلدى مەملەكەت رەتىندە تۇبەگەيلى جويۋ. ونىڭ ورىنا يسلام مەملەكەتىن قۇرۋ. بۇل باعىتتا مۋحامماد دەيف، يحيا سينۋار، مارۋان يسا باسشىلىعىنداعى 2021 جىلى قۇرامىندا 40 مىڭ ساربازى بولعان Katayib al-shahid Izz ad-Din al-Qassam اسكەري قوسىنى مەن گازا سەكتورىندا بەدەلگە يە، يوردان وزەنىنىڭ باتىس جاعالاۋىنداعى  دجەنين قالاسىنا ىرگە تەپكەن ءارى ليۆاندا بولىمشەلەرى بار 1981 جىل ومىرگە كەلگەن يرانعا ءىش تارتاتىن يسلام دجيحادى (Harakat al-Jihad al-Islami fi-Filastin) قولدارىن ىسقىلاپ سوعىسقا دەن قويدى. بۇرىن ولاردى تەك يران جالعىز ءوزى قارجىلاندىرىپ كەلسە، ەندى رف مەن قحر كومەك قولدارىن سوزا باستادى.

15 مىڭعا جۋىق جاۋىنگەرى بار Saraya al-Quds-تى ەستەن شىعارماۋعا ءتيىسپىز. بارىنەن بۇرىن يراننىڭ بەل بالاسى سانالاتىن 1982 جىلى يزرايل ليۆانعا اسكەر كىرگىزگەن شاقتا قۇرىلعان 1992 جىلدان بەرى حاسان ناسراللا باسقاراتىن وسى ەلدەگى 100 مىڭنان اسا قوسىنى بار شيتتىك باعىتتاعى اسكەري-ساياسي ۇيىم حيزباللانىڭ ورنى بولەك.

الەم اسكەري توڭكەرىس جاعدايىندا ءدىني سوعىسقا كيلىكتى ارتى قالاي بولارىن ەشكىم بىلمەيدى. تەك دەموگرافياسى قۇلدىراعان باتىس پەن 14-29 جاستاعىلارىنىڭ بويىنداعى كۇش-قۋاتى تاسىعان شىعىس اراسىندا جاڭا جالىننىڭ شارپۋى قالاي بولارىن ەشكىم بولجاپ بىلمەيدى.

Abai.kz