جاقىندا عانا قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى ارتقان ەلدەر قاتارىنا قوسىلعانىنا كۋا بولدىق. سويتسە دە سوڭعى كەزدەرى وتاندىق ونىمدەردىڭ ەكسپورتىن شەكتەپ وتىرعاندار بار ەكەن. 

بۇل تۋرالى ەكسپورتەرلەر كەڭەسiنiڭ IX وتىرىسى بارىسىندا قر پرەمەر-مينيسترiنiڭ ورىنباسارى، يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترi اسەت يسەكەشەۆ مالىمدەدى جانە ءتيىستى مينيسترلىكتەردى جۇمىلدىرۋعا تاپسىرما بەردى. 

ماسەلەن، وزبەكستانعا ساتىلاتىن ۇننىڭ اكتسيز سالىعى قولدان ۇلعايتىلعان. العاشقىدا 10 پايىزعا، كەيىن 15 پايىزعا دەيىن كوتەرىلگەن. بۇل قيسىنسىز قىمباتتاتۋ. اكتسيز قىمباتشىلىعى وتكەن جىلدىڭ كۇز مەزگىلىندە دە تالقىلانعان. وزبەك تاراپى ۇننىڭ ساتىلۋ كولەمى كۇرت تومەندەگەن جاعدايدا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، اتالمىش ماسەلەنى شەشۋگە دايار ەكەندىكتەرىن جەتكىزدى. بۇعان دەيىن بۇل ماسەلە ەكىجاقتى كەلىسىمدەردىڭ ەشقايسىسىندا دا ەسكەرىلمەگەن. ال رەسپۋبليكامىزدىڭ استىق وڭدەۋ وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ەۆگەني كان «بيىل وتكەن ۇكىمەتارالىق كوميسسيا وتىرىسىندا ماعان وزبەك تاراپىنان مۇنداي كەلىسىم جاسالماعانىن ايتقان بولاتىن»، – دەپ وتىر. 

جالپى اكتسيز سالىعى دەگەنىمىز – تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ جانە كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ باعاسىنا قوسىمشا سالىناتىن سالىقتىڭ ءبىر ءتۇرى. رەسپۋبليكادا وندىرىلگەن جانە سىرتتان كەلەتىن تاۋارلارعا، باسەكە بيزنەسىنە اكتسيز سالىنادى. ساپاسى مەن باعاسى جاقىن تاۋارلارعا،  ورتاق بەلگىلەرىنە قاراي جىكتەلەتىن تاۋارلارعا سالىناتىن اجىراتىلعان اكتسيز، سۇرىپتارىنىڭ باعاسى ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى بىرىڭعاي تاۋارلارعا ارنالعان ورتاشا اكتسيز تۇرلەرى بار. 

بىلتىر وزبەكستانعا 1 ميلليون 216 مىڭ توننا ۇن ساتىلعان. ال بيىل – 709 مىڭ توننانى قۇراپ وتىر. بۇل دەگەنىڭىز، ۇن ەكسپورتىنىڭ 45 پايىزعا قىسقارعانىن كورسەتەدى. بۇعان سەبەپ – اكتسيزدەردىڭ قىمباتتاۋى دەپ وتىر يسەكەشوۆ مىرزا. 

ەۆگەني كاننىڭ مالىمدەۋىنشە، ۇن تارتاتىن كاسىپورىنداردىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى جۇمىس ىستەمەي توقتاپ قالعاندىقتان، قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ ەكسپورتتىق مۇمكىندىكتەرىن شەكتەيتىن ەلدەرگە قاتىستى قاراما-قارسى شارالار قابىلداۋ قاجەت دەپ وتىر. 

ال «KAZNEX INVEST» اق ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ تاراتقان اقپاراتتارىنا كوڭىل بولسەك، وزبەكستان رەسپۋبليكاسى 2013 جىلدىڭ مامىر ايىندا ءوز تاۋار وندىرۋشىلەرىن قولداۋ ماقساتىندا قاۋلى قابىلداپ، يمپورتتىق ونىمدەردىڭ 45 اتالىمىنا اكتسيز سالىعىن ەنگىزگەن. بۇل تاۋارلارعا سالىناتىن اكتسيز كولەمى 10-30 پايىز ارالىعىندا. ال تۇركىمەنستانداعى اكتسيز سالىعىنىڭ مولشەرى 40 پايىزدان 70 پايىزعا ءبىر-اق سەكىرگەن. بۇل رەتتە تۇركىمەنستاننان قازاقستانعا اكەلىنەتىن تاۋارلارعا سالىناتىن اكتسيزدىڭ 15 پايىز ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ولاردىڭ تاۋارىنا سالىقتى ەلىمىز ەداۋىر قىمباتتاتۋىنا بولار ەدى. وزبەك اعايىنداردىڭ بۇل ەكونوميكالىق شەشىمى ەرسى-اق. ءاسىلى، بۇل مەملەكەتتەر ءوز وندىرۋشىلەرىنىڭ ونىمدەرى مەن تاۋارلارىن ىشكى تۇتىنۋدا مىقتاپ ورنىقتىرۋ ءۇشىن جاساعان شارا بولۋى مۇمكىن. دەسەك تە ىشكى نارىق ءوز الدىنا، ال سىرتقى ەكسپورت ساۋداسىنىڭ ءجونى ءبىر بولەك. ويتكەنى ءوزارا ىنتىماقتاستىق قۇرعان ەلدەردىڭ اكتسيز سالىعى، بولماسا باسقا دا ەكسپورتتىق ماسەلەلەردى بىرلەسە شەشىپ، سالىق باعاسىن ءوزارا كەڭەسىپ قويۋى مىندەتتى ەمەس پە؟ 

بۇل كەلەڭسىزدىكتەردى رەتتەۋ ءۇشىن اسەت يسەكەشوۆ وندىرۋشىلەردىڭ ۇسىنىستارى مەن شاعىمدارىن تىڭدادى. ناتيجەسىندە بۇل مەملەكەتتەرگە قاتىستى «قاراما-قارسى» شارا قابىلداۋ قاجەت دەپ شەشىلدى. 

«ەكونوميكا، يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلiكتەرi بiر اپتانىڭ iشiندە بiزدiڭ ونiمدەرiمiزگە اكتسيزدەر قولداناتىن ەلدەرگە قارسى قاراما-قارسى شارالار ويلاستىرۋ قاجەت. بۇل ماسەلەگە قاتىستى مەحانيزمدەر قاجەت، باج سالىعى كولەمi بويىنشا ناقتى ۇسىنىستار جاساۋ كەرەك. ونى ۇكiمەتكە شىعارامىز. بiزدiڭ ەكسپورتتايتىن ونiمدەرiمiزگە قاتىستى اكتسيزدەردى ون ەسە قىمباتتاتۋ ءادiل ەمەس. بiز تيiستi شارالاردى قابىلداۋعا ءتيىسپىز»، – دەدi يسەكەشەۆ مىرزا.

ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ مينيسترلiگiنە اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلiگiمەن بىرلەسىپ، قازاقستاننىڭ وزبەكستان مەن تۇركىمەنستان ەلدەرى اراسىنداعى كەلiسiمدەرىن، نورماتيۆتiك-قۇقىقتىق بازانى ەسكەرە وتىرىپ، ۇكiمەتكە قاراما-قارسى شارالار تۋرالى ءتيىستى ۇسىنىستاردى شىعارۋدى تاپسىردى. «تامىزدىڭ سوڭىندا بiز بۇل ماسەلەنi قاراستىرامىز. بiزگە تولىققاندى دەرەكتەر بازاسى قاجەت. بۇل ماسەلەگە قارجى مينيسترلiگiن، سالىق جانە كەدەن كوميتەتتەرiنiڭ قوسىلۋىن سۇرايمىن. بۇگiن ەكi كاسiپورىندى عانا تىڭدادىق، تاعى دا قانداي ءونiم تۇرلەرiنە قاتىستى قيىندىقتار بار ەكەنiن انىقتاۋ قاجەت. ەلiمiزگە اكەلiنەتiن، سىرتقا شىعاراتىن تاۋارلارىمىزدى، ونىڭ iشiندە اكتسيزدەر سالىناتىن ونiمدەردi قاراپ شىعۋ وتە ماڭىزدى»، – دەپ تۇيىندەدى يسەكەشەۆ.

اقنيەت وسپانباي