رامىزدەرىمىزدى جالپاق جۇرتقا تانىتىپ جۇرگەن جاس بۋىن قالامگەرلەردىڭ وي-پىكىرىن بىلگەن ەدىك. وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە ارنا شاكەروۆ، ەلامان راحىمۇلى، ەركەجان ساعيموللالاردىڭ  جەكە پىكىرىن، وزىندىك وقشاۋ ويلارىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىر عانا، رامىزدەرگە بايلانىستى ساۋال قويىپ، وسى قويىلعان ساۋالىمىزعا تۇششىمدى جاۋاپ الا الدىق.

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ العاشقى اكتىلەرىنىڭ ءبىرى 1992 جىلى 4 ماۋسىمدا مەملەكەتتىك تۋ مەن ەلتاڭبانىڭ بەكىتىلۋى بولدى. 2007 جىلى 4 ماۋسىمدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭ قابىلداندى. بۇل كۇن ەل تاريحىندا مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ تۋعان كۇنى رەتىندە ماڭگى قالادى. وسى زاڭعا سايكەس جىل سايىن 4 ماۋسىم قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى بولىپ مەرەكەلەنەدى.

مەملەكەتتىك رامىزدەر – كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ بىرەگەيلىگى مەن ەگەمەندىگىن تانىتاتىن اجىراماس اتريبۋتتارىنىڭ ءبىرى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك رامىزدەر – مەملەكەتتىك تۋ، مەملەكەتتىك ەلتاڭبا جانە مەملەكەتتىك ءانۇران.

ارنا شاكەروۆ، اقىن، ۇستاز، پوليگلوت:

- راسىندا دا، وتانعا قىزمەت ەتۋ، ىزگىلىك، اسەمدىك، حالىقتىڭ تاريحي تامىرى مەن سالت-ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋ مەملەكەتتىك رامىزدەردە بەينەلەنگەن. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ: «قازاقستاننىڭ تۋى بيىكتە جەلبىرەپ تۇرعان ساتتە ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز ەلىمىز ءۇشىن، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەن بارلىق جەتىستىكتەرىمىز ءۇشىن ماقتانىش سەزىمىنە بولەندى!»، - دەپ اتاپ وتكەنى بار. 

ءبىزدىڭ ارقايسىمىز سپورتشىلارىمىزدىڭ جەڭىستەرى كەزىندە وسىنداي ەموتسيالاردى باستان كەشىرەمىز. الەم ءۇشىن ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداناتىن فورۋمداردا تۋىمىزدىڭ بولۋى بۇل جەردە – ادىلەتتىلىكتى، بەيبىتشىلىكتى، كەلىسىم مەن ءوزارا تۇسىنىستىكتى قورعاۋدا قازاقستاننىڭ پىكىرى ەسكەرىلەتىنىن كورسەتەدى. مەملەكەتتىك رامىزدەر – وتاندى قورعاپ، بۇگىندە، ەل مۇددەسىنىڭ كۇزەتىندە تۇرعانداردى ۇلىقتاۋ كەزىندە ەستە قالاتىنى شىندىق.                                                             

سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ 2020 جىلى زاڭناماعا مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ قولدانىلۋىنا قاتىستى وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى باستاماسى وتە وزەكتى بولىپ تابىلماق. ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر ناتيجەسىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى ءۇشىن مەملەكەتتىك تۋدى قولدانۋ اياسى كەڭەيتىلگەنىن ەسكەرگەن دە ءجون.        

مەملەكەتتىك رامىزدەر جاستاردىڭ پاتريوتتىق ساناسىن قالىپتاستىرۋدا ەرەكشە ماڭىزعا يە. وسىلايشا، بارلىق ءىس-شارالار مەملەكەتتىك رامىزدەردى پايدالانا وتىرىپ وتكىزىلىپ جۇرگەنىن تالاي رەت كوزىمىزبەن كورىپ ءجۇرمىز. جالپى، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ مەن حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن نىعايتۋ ءىسىنىڭ تابىستى بولۋى بۇكىل قوعامنىڭ بارىنشا كەڭ اتسالىسۋىنا بايلانىستى. قازاقستاندىقتاردىڭ، ونىڭ ىشىندە جاستاردى، و باستان ءوزىنىڭ ىستىق وتانىنا، دەربەس تۋىنا، ايبارلى ەلتاڭباسىنا، رۋحتى ءانۇرانىنا دەگەن شىنايىلىعى وعان  سۇيىسپەنشىلىك پەن تەرەڭ قۇرمەتپەن تاربيەلەۋدەن باستالادى. 

جۇدىرىقتاي بىرگە جۇمىلعان جۇمىر دا مىعىم كۇش-جىگەردىڭ ارقاسىندا عانا ءبىز تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ناعىز پاتريوتتارىن تاربيەلەي الامىز.

ەلامان راحىمۇلى، اقىن، تاريحشى:

- ءاربىر تاۋەلسىز مەملەكەت سياقتى ءبىزدىڭ ەلىمىز دە ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن – تۋى، ەلتاڭباسى، ءانۇرانى بار.

تۋ، ەلتاڭبا، ءانۇران – مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋعا كومەكتەسەتىن رەسمي اتريبۋتتار.

مەملەكەتىمىزدىڭ رامىزدەرى – ەگەمەندىك پەن تاۋەلسىزدىكتىڭ، حالىقتار مەن بيلىك بىرلىگىنىڭ بۇلتارتپاس ايعاعى. ولار قازاقستاندىق دەموكراتيانىڭ بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىك يدەياسىن، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا ۇمتىلىستى بىلدىرەدى.

مەملەكەتتىڭ بارلىق ازاماتتارى – ەرەسەكتەر دە، بالالار دا – مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەۋگە، ولاردىڭ رامىزدەرىن بىلۋگە جانە تۇسىنۋگە مىندەتتى. ءوز ەلىڭنىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، ءانۇرانىن قۇرمەتتەۋ – ءوز وتانىڭدى قۇرمەتتەۋ دەگەن ءسوز.   

مەملەكەتتىك رامىزدەر – مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتى جۇزەگە اسىرۋ يدەيالارى. ولار  بۇل يدەيانىڭ ادامداردىڭ ويلارى مەن سەزىمدەرىنە ەنۋىنە ىقپال ەتپەك. الەمدەگى كوپتەگەن ەلدەردىڭ تۇرعىندارى وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن ماقتان تۇتادى. بىراق ءوز ەلىڭنىڭ ەلتاڭباسى، تۋى مەن ءانۇرانى قانداي ەكەنىن ءبىلىپ قانا قويماي، ولاردىڭ رامىزدەرىن دە ءتۇسىنۋ ماڭىزدى دەپ ويلايمىن. ول ءۇشىن ولاردىڭ تاريحى، بۇل مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ قالاي پايدا بولعانى جانە عاسىرلار بويى قانداي جولدى باسىپ وتكەنى تۋرالى تۇسىنىك بولۋى كەرەك.

تۋىمىز كوك. جانە بۇل كەزدەيسوق ەمەس. ويتكەنى تابيعاتتا بۇل ءتۇس باسىم. بۇل كەمپىرقوساقتىڭ جەتى قاسيەتتى ءتۇسىنىڭ ءبىرى. اسپان مەن سۋدىڭ ءتۇسى. بۇل بۇلتسىز اسپاننىڭ، بەيبىتشىلىك پەن گۇلدەنۋدىڭ ءتۇسى.

كۇن – ءومىر مەن قۋات كوزى، سوندىقتان كۇننىڭ سۇلباسى – ءومىردىڭ سيمۆولى. ساۋلەسى بار التىن كۇن – بايلىق پەن بەيبىتشىلىكتىڭ بەلگىسى، ونىڭ ساۋلەلەرى – ەلىمىزدە تۇراتىن بارلىق حالىقتاردىڭ دوستىعى. ال قالىقتاعان دالا قىرانى – جومارتتىق پەن قىراعىلىقتىڭ، وي بيىگىنىڭ بەلگىسى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋىن حالىقارالىق كورمەلەردە، جارىستاردا جانە الەمدىك دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەردە كوبىرەك كورۋگە بولادى. مەنىڭ وتانىمنىڭ الەمگە تانىلىپ، قۇرمەتتەلەتىنىن ءبىلۋ مەن ءۇشىن قۋانىشتى. بۇل، ءبىزدىڭ، قازاقستاننىڭ الەمدىك ارەنادا ماڭىزدى ورىن الاتىنىن كورسەتەدى جانە دە ايعاعى.

ەلتاڭبامىزدى اسپەتتەپ ايتار بولسام، دوڭگەلەك عالامشار ءتارىزدى كەلگەن ەلتاڭبا كەسپىرى الەمدە ءمىنسىز ءپىشىندى دوپ دەپ سانايدى. ال ويۋ-ورنەك كوشپەندى ەلىمىزدە وتە جوعارى باعالانادى. ەلتاڭبامىزدىڭ ورتالىق ەلەمەنتى – شاڭىراق وشاعى مەن شاڭىراق تاتۋلىقتى بەينەلەيدى. شاڭىراق نۇرى بولەك، قازاقستانداعى تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كوپتەگەن حالىقتاردى بىرىكتىرەدى.

كوشپەلىلەردىڭ بۇكىل ءومىرى جىلقىمەن بايلانىستى. ەلتاڭبامىزدىڭ ماڭىزدى بولىگى – ەكى جاقتاعى شاڭىراقتى قورعايتىنداي ەكى ميفتىك ات، پىراق. جىلقىلاردىڭ قاناتتارى جۇگەرى ماساعى رەتىندە بەينەلەنگەن. ماساق – وتاننىڭ بايلىعى. اي مەن كۇنمەن بىرگە جۇلدىزدار كيەلى سانالعان. سوندىقتان ەلتاڭبامىزداعى التىن جۇلدىز – باقىتتىڭ، بەيبىتشىلىكتىڭ، ماڭگىلىكتىڭ بەلگىسى. ال ەلتاڭبادا جازىلعان «قازاقستان» ءسوزى قازاق ەلىنىڭ ۇزاق جىلعى دامۋىنىڭ جەمىسى.

كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ومىرىندە ءانۇراننىڭ الاتىن ورنى زور. ول ەل ازاماتتارىن بىرىكتىرەدى. قازاقتىڭ بەلگىلى ءبىر اقىنى ايتقانداي: «ءانۇران – سوزدەن ورىلگەن تۋ». راسىندا، بۇل رۋحاني تۋ. ءانۇران حالىقتىڭ ەركىندىككە دەگەن ۇمتىلىسىن، تامىرىن تەرەڭدەتىپ، بولاشاققا دەگەن ارمانىن بەينەلەيدى. ءانۇران كونە دە اسەم ولكەمىزدە ادامگەرشىلىك، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم جولىنداعى دوستىق پەن بىرلىككە ۇندەيدى. ويمىزدى سارا ساباقتاپ، ءسوز سوڭىندا تۇيەتىن ءتۇيىن: رامىزدەر – ەلدىگىمىزدىڭ بىردەن-ءبىر بەلگىسى!

مەن بولاشاققا سەنىممەن جانە وپتيميستىك كوزقاراسپەن قارايمىن، ويتكەنى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز وركەنيەتكە قانات جايعان ايبارلى، ازۋلى مەملەكەت.

مەملەكەتتىك رامىزدەر – مەملەكەتتىڭ، ەگەمەندىكتىڭ مىزعىماس نەگىزدەرىنىڭ ءبىرى. رامىزدەر  وتان تاۋەلسىزدىگىنىڭ قاسيەتتى بىرىكتىرۋشى بەينەسىن بىلدىرەدى دەگىم كەلەدى.  الدا كەلەر رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! وسى ورايدا، بارلىق قازاقستاندىقتاردى شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! وتانىمىز گۇلدەنىپ، ءبىلىمىمىز ارتىپ، سانىمىز ءوسىپ، سانامىز كەمەلدەنىپ، كەلەشەگىمىز جارقىندانىپ، قازىنامىز تاسىپ، قاۋقارىمىز قۋاتتانىپ، قورعانىمىز نىعايىپ، ەلتاڭبامىز بەدەل-بەدەرلەنىپ، ءانۇرانىمىز رۋح تەربەپ، كوك تۋىمىز جەر الەمدە ۇستەم جەلبىرەپ تۇرسىن!

ەركەجان ساعيموللا، جاس اقىن:

- مەن ەلىمدى سۇيەمىن! ال وتاندى ءسۇيۋ – ونىمەن ءبىر ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ءسوز. ادام ءومىر بويى تۋعان جەرىنە، بالالىق شاعى مەن جاستىق شاعى وتكەن جەرلەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن ەرەكشە سەزىمدى الىپ جۇرەدى. مەن بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق سەنىمدى ەلدە تۇرىپ جاتقانىمدى ماقتان تۇتامىن.

ەرتەدەگى قازاقستان – جاۋجۇرەك تۇركى تايپالارىنىڭ تاريحي وتانى، ورتالىق ازياداعى قۋاتتى مەملەكەت. قازىرگى قازاقستان – الدىڭعى قاتارلى ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ قاتارىنان ءوز ورنىن نىق باسىپ، دامۋ قارقىنى جوعارى تاۋەلسىز مەملەكەت. بۇگىنگى قازاقستان – تاۋەلسىز، ەگەمەندى، دەموكراتيالىق، ەكونوميكاسى تۇراقتى، بولاشاققا جوسپارى بار مەملەكەت. بۇگىندەرى قازاقستان ءوزىن، قۇقىقتارى مەن ماقساتتارىن باتىل جاريالاپ وتىر. قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىقتا دا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بولاشاقتىڭ قازاقستانى – الەم مويىنداعان دەرجاۆالاردىڭ ءبىرى دەپ تولىق ايتا الامىز.

پاتريوتتىق سانا، پاتريوتتىق سەزىم، رامىزدەر  جايىندا ءوز جەكە وي-پىكىرىمدى بىلدىرە كەتسەم: پاتريوتتىق سەزىم - ادامنىڭ وتانعا، ەلگە، جەرگە دەگەن ىستىق سەزىمى مەن شىنايى نيەت پەيىلى. ياعني،پاتريوت ادام رۋحاني باي، كوزى اشىق، وسى الەمگە دەگەن كوزقاراسى وتە ەرەكشە بولادى. وسى سەزىمنىڭ سيمۆولى، ناقىشى ول رامىزدەرىمىز: ءانۇران، ەلتاڭبا، كوك تۋىمىز.

مەملەكەتتىك رامىزدەر - كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى مەن بىرتۇتاستىعىن بەينەلەيتىن ۇلتتىق بەينە.

تۋ - ەجەلدەن ەلدىڭ حالقىن بىرىكتىرۋ جانە ونى بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىك قۇرىلىمعا سايكەستەندىرۋ مىندەتىن اتقارىپ كەلەدى. 

ەلتاڭبا - مەملەكەتتىڭ مادەني جانە تاريحي ءداستۇرىن بەينەلەيتىن ۇيلەسىمدى پىشىندەر مەن زاتتاردىڭ ميراستىق ەرەكشەلىك بەلگىسىن بىلدىرەدى.

ءانۇران ول - ءار مەملەكەت ءۇشىن وتە ماڭىزدى دىبىستىق ءرامىز سانالادى.

قازىرگى تاڭدا، مەن ءۇشىن پاتريوتتىق سەزىمدى وياتاتىن بەينە، كەسكىن ول - مىرجاقىپ دۋلاتۇلىنىڭ "ويان قازاق" ءفيلمى. سەبەبى قازاقتار قان توگىپ، وتارشىلدىققا ۇشىراعان كەزەڭ. رۋحاني جاڭعىرا ءتۇسىپ، سانا سىلكىنىپ، قايتا تۇلەپ جاتىرمىز، بىلايشا ايتقاندا. وسىنداي  ۇلتتىق دۇنيەلەر كوپتەن نازارعا الىنسا دەگەن تىلەگىمىز دە جوق ەمەس.

پاتريوتتىق تاربيەدە حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جيناقتالعان باي تاجىريبەسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، جاس ازاماتتاردىڭ بويىندا وتان، ەل-جۇرت الدىنداعى ازاماتتىق پارىز بەن بورىش تۋرالى، ادام بويىنداعى رۋحاني قۇندىلىق – ار-نامىس، ۇلتتىق سانا-سەزىم تۋرالى ۇعىمدار ارقاۋ بولۋى ماڭىزدى. مەنىڭ ويىمشا، جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدە حالقىمىزدىڭ قۇندى مۇرالارىنىڭ ءبىرى – بايىرعى حالىقتىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىن، سۇراپىل سوعىستىڭ ءتۇيىنىن، باتىرلار جىرىن، ماسامەن وياتقان، قازاقتار ويان دەگەن، «قاراڭعى قازاق كوگىنە، ورمەلەپ شىعىپ كۇن بولام» دەپ جالىن ايتقان تۇلعالارىمىزدىڭ ءومىربايانىن وقىتۋ. ءوز باسىم، جاستار ءوز ەلىنىڭ پاتريوتى بولۋى ءۇشىن ەلىمىز قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جەتىستىكتەرى مەن اعا ۇرپاق وكىلدەرىنىڭ ەرلىك ىستەرىن ناسيحاتتاپ، ەرلىك پەن جانقيارلىقتىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرىپ، ولاردان ۇلگى الىپ، ماقتان تۇتۋعا باۋلۋ وتە ءتيىمدى جول دەپ سانايمىن. مەن ءوز رەسپۋبليكامنىڭ سانالى ازاماتى، ءوز وتانىمنىڭ پاتريوتى رەتىندە مەملەكەتىمىزدىڭ ءۇمىتىن اقتاۋعا مىندەتتى ەكەنىمدى تۇسىنەمىن. ويتكەنى، كوپ نارسە مەنىڭ بىلىمىمە، تىنىمسىز ەڭبەگىمە، ەلدە بولىپ جاتقان ءار نارسەگە جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋىمە بايلانىستى. بۇل مەنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىم.  رامىزدەردى ۇدايى ۇلىقتاۋ – مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى ۇستەم مەرەيىنىڭ ءبىرى. ءبىز – جاستار قاۋىمى رامىزدەرىمىزدى قۇرمەت تۇتىپ، ارقاشان تاعزىم ەتەمىز!

الاشتىڭ رۋحاني استاناسىندا  قازاق ادەبيەتىنىڭ باعىن اسىرۋ ءۇشىن شىعارماشىلىق تەر توگىپ جاتقان جاس بۋىن قالامگەرلەر وسىلايشا جۇرەك تۇكپىرىندەگى ويلارىن «رامىزدەرگە» قاتىستى تەبىرەنە  توگىلتىپ، كوكەيدەگى اسىل ويلارىن جايىپ سالدى.

ەرىك قايراتبەكۇلى

Abai.kz