سول جىلدارى اتى الاشقا كەتىپ، دۇرىلدەپ تۇرعان تاۋەلسىز «التىن وردا» گازەتىنىڭ الماتى قالاسىنداعى ءتىلشىسىمىن. اپتالىق اقتوبە قالاسىنان شىعاتىن. مەنى الاتاۋدىڭ بوكتەرىندەگى الىپ مەگاپوليسكە باس رەداكتور مەيىرحان اقداۋلەتۇلى ارنايى جىبەرگەن. «داۋرەن، الماتىداعى زيالى قاۋىمدى «التىن ورداعا» تارتۋىمىز كەرەك. اۆتورلاردىڭ قاراسىن كوبەيت، سۇحباتتار ال»... الىستان ويلايتىن سۇڭعىلا رەداكتوردىڭ ماعان بەرگەن تاپسىرماسى وسى بولعان.

الماتىعا كەلسەم، قازاق گازەتتەرى جابىلىپ تۇقاڭدى جۇندەپ جاتىر ەكەن.

– تۇقاڭدى تۇقىرتۋعا تاپسىرما الىپ پا ەدىڭدەر، نە بوپ قالدى؟ – دەپ سۇرايمىن ارىپتەستەرىمنەن.

– جامانقۇلوۆىڭ  – جالماڭقۇلاق ەكەن، جالماپ قويىپتى.

– استاپىراللا! نەنى، كىمدى جالماپ قويىپتى؟

– تەاتردىڭ قارجىسىن تۇيە مەن بيەگە تەڭدەپ الىپ جۇتىپتى.

– قوي-ەي!

– راس، يمانداي شىنىم.

«ات ەلىرسە، ەسەك قوسا ەلىرەدى» دەمەكشى، جۋرناليست جۇرتتىڭ سوزىنە ەرىپ، ەلىرە كەتسە، جالعاننىڭ جارىعىنا تالپىنىپ شىعا الماي جاتقان شىندىق ولەدى. جۋرناليست جانە ارىپتەسىم ەكەن دەپ ءجۋرناليستىڭ سوزىنە دە سەنە بەرمەۋى كەرەك.

مەن تۇڭعىشباي ءال-تارازيمەن سۇحباتتاسۋدى ءجون كوردىم. تۇقاڭمەن ارامىزدى تىكەلەي قوڭىراۋ جالعادى: تىلدەستىك، سۇحباتقا كەلىستىك.

ۋاعدالاسقان كۇنى اكەمتەاتردىڭ ەسىگىن اشقام. ديرەكتور ورنىنان تابىلدى. بۇرىن ساحنادان ءھام سىرتتاي عانا كورىپ ءجۇرۋشى ەدىم، ىلگەرىدە «جاس الاش» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا دا سۇحباتتاسقانىمىز بار، بىراق وسى جولى زەر سالا قاراپ، انىق اڭعارعاندايمىن: ايتارعا جوق، نار تۇلعالى ادام ەكەن. «ۆوت ەتو فاكتۋرا»، – دەدىم ىشىمنەن. الگى جەردە ورتا بويلىلاردىڭ قاتارىنداعى مەن پاقىر ورنىنان شىلبىرداي شۇباتىلىپ كوتەرىلگەن كولەمى زور كىسىنىڭ كولەڭكەسىندە قالدىم. ورىنتاعىنا باتىپ وتىرعانىنىڭ وزىندە تۇرقى تۇرەگەلىپ تۇرعان جانمەن يىقتاساتىن سياقتى. شاشى «ارىستاننىڭ جالىنداي بۇيرا تولقىن». سىزدەر بايقايسىزدار ما، جوق پا، بىلمەيمىن، ءار ادامنىڭ كەلبەتىندە اڭ مەن قۇسقا، ءتۇرلى ماقۇلقاتقا ۇقساس سيپات بولادى. مەن تۇقاڭدى ارىستانعا ۇقساتتىم. «ارىستان-ادام» تاماعىنان ءسال شاعىلىپ شىعاتىن كۇمبىر ۇنىمەن سويلەي جونەلدى:

– ال قانداي سۇراعىڭ بار؟

مەن قابىرعالاتىپ سۇراقتارىمدى قويىپ جاتىرمىن. «ءسىز تەاتردىڭ يەلىگىندەگى بىردەڭە-سىردەڭە دەگەن اپپاراتتى قولدى قىلعان كورىنەسىز»، «ءسىز جالدامالى قۇرىلىسشىلاردى قۋىپ جىبەرىپسىز»، «پالەلاي دا شالەلاي»، «پالەن-پاشتۇگەن». بۇل  – ونەردىڭ جۇپار ءيىسى اڭقىعان تەاتردىڭ تورىندە وتىرىپ الىپ تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتاي تۇلعاعا بەرىلەتىن سۇراقتار ەمەس ەدى. تۇقاڭنىڭ بويى مەن سويىنا قولى جەتپەگەن قورتىق سانالى توبىردان تاراعان قاۋەسەت سوزدەردىڭ سيقى جوعارىداعىداي بولعان سوڭ، امال كەم، سۇراۋعا تۋرا كەلگەن. تۇقاڭ تارتىنبادى. تەگىندە ءوز ءىسىنىڭ ادىلدىگى مەن تۋرالىعىنا بەك سەنىمدى ادام اقيقاتتى ايتۋدان جالتارمايدى عوي، جامانقۇلوۆ جاۋقاباقتانىپ از وتىردى دا، اقتارىلا سويلەپ كەتتى. سوزىنەن ۇققانىم: اپپاراتتى ەشكىم ارقالاپ كەتپەپتى، ال قايلانى قالاي جۇمساۋدى بىلمەيتىن، اراقتان اۋزى بوسامايتىن، قۋاياق قۇرىلىسشىسىماقتاردان قۇتىلۋعا تۋرا كەلگەن.

اڭگىمە ۇستىندە م.اۋەزوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ (م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق دراما تەاترى) «اكەمتەاتر اتانۋىنا ەڭبەگىمىز ابدەن ءسىڭدى» دەپ، ساحنانىڭ جاڭاعا بەت تۇزەگەن سالتاناتىن مويىنداعىسى كەلمەي كەرى تارتىپ شالقالاعان شالەكەڭدەردىڭ شاتاق سوزدەرى دە ايتىلدى. «جايلى تۇرمىستىڭ راحاتىنا كەنەلىپ، جامباستاپ جاتسا دا،  جامانقۇلوۆقا بار جاماندىقتى جاپسىرىپ، اپتا ارالاتىپ، اي سايىن جوعارىعا ارىز ايداپ، ءباسپاسوز بەتىن بىلعاپ سۇحبات بەرەتىن سول شىركىندەرگە تيەسىلى جالاقىلارىن ۇيلەرىنە جەتكىزىپ بەرىپ وتىرسام دا جاقپايمىن», – دەدى باس ديرەكتور باسىن سىعىمداپ. بۇدان ءارى تۇلپاردى تۇساۋلاۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى، ءبىز تەاتردا تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ سومداعان دون كيحوت رولىنەن باستاپ ابىلاي حانعا دەيىنگى ارالىقتى ەندىگى ەمەن-جارقىن اڭگىمەمىزگە ارقاۋ ەتتىك. تۇقاڭ شەشىلدى.

مەن بىلگەندە، تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ تەاتر مەن كينودا تارلان اشقان تالانت قانا ەمەس، ول – ۇستاز. بىراق ول ۇستازدىعىن ۇلىق سانامايدى. «مەن – حاديشا بوكەەۆا مەكتەبىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسىمىن»، – دەيدى جاي عانا.

«حاديشا بوكەەۆا مەكتەبىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى» قازاقتىڭ ماڭدايعا باسقان اكادەميالىق تەاترىندا باس ديرەكتور ءارى كوركەمدىك جەتەكشى رەتىندە وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىردى. تۇقاڭنىڭ تۇسىندا تەاتردا بولات اتاباەۆ، قايرات سۇگىربەكوۆ باستاعان تالانتتى رەجيسسەرلەردىڭ جۇلدىزى جاندى. بەكجان تۇرىس، دۋلىعا اقمولدا، جالعاس تولعانباي، ت.ب. سياقتى جاس پەرىلەر ساحنا تورىنە كوتەرىلدى. ولاردىڭ ۇلكەيتىلگەن سۋرەتتەرى بۇرىنعى كوريفەيلەردىڭ سۋرەتتەرى ساپ تۇزەپ، سانات قۇرعان ماڭدايشالارعا ءىلىنىپ، قۇرمەت تاقتاسىنان كورىندى. ارىستانداي الىسىپ ءجۇرىپ تۇڭعىشباي ءال-تارازي اكەمتەاتردىڭ كلاسسيكالىق ءداستۇرلى باعىتىن جالعاستىرا كەلىپ ءوز تەاترىن جاسادى. «حاس سۇلۋدىڭ كوز جاسىنداي» (ع.مۇسىرەپوۆ) ساحنا ونەرىنىڭ شىن باعاسىن بىلەتىن، «ونەردى ەسەپپەن ەمەس، ەسسىز سۇيگەن» (تۇقاڭنىڭ ءوز ءسوزءى) تۇعىشباي جامانقۇلوۆتىڭ تەاتر باسشىلىعىنداعى قىزمەتىن مويىنداعان ورتا وسىلاي دەستى: «ول ءوز تەاترىن جاسادى».

سۇحباتىمىزدا تۇقاڭ:  «تەاتر قۇتحاناعا اينالۋى كەرەك. ساحناداعى قويىلىمدى  كورىپ بولعان ادام تەاتردان شىققاندا جانى نۇرلانىپ، اۋليەلەنىپ شىعۋى كەرەك», – دەپ ەدى. ول ءوز تەاترىن جاساپ قانا قويعان جوق، ول سول ۋاقىتتا تالاي جۇرەكتەردى نۇرلاندىردى. كىرلەگەن كوڭىلدەردى تازارتتى. ەڭسەسى تۇسكەن، ەزىلگەن جۇرتتى اۋليەلەندىردى. ارينە، كورەرمەن بىتكەن تەگىس اۋليەگە قول بەرىپ كەتكەن جوق، الايدا نۇرلانعان جۇرەك پەن تازارعان كوڭىلدىڭ كوكورايىنا اۋناساق، نۇر مەن تازالىق اۋليەلىكتىڭ سيپاتى بولىپ شىقپاي ما؟

عاسىر باسىنداعى كۇردەلىلىگى اقجال تولقىنداي قيىن كۇندەردە تەاتر ۇجىمىن تەلىم-تەلىم قىلماي ۇستاپ تۇرۋدىڭ، ساحنا رەپەرتۋارىن جاڭالاۋدىڭ، ءاربىر قويىلىم ءۇشىن قيدالاسىپ، مەملەكەتتىڭ قازىناسىنان قارجى الۋدىڭ ازابى مەن مەحناتىن تارتا ءجۇرىپ تۇڭعىشباي ءال-تارازي اۋەزوۆ تەاترىن باياندى بەلگە كوتەرىپ تاستاپ، باسقا قىزمەتكە اۋىستى. ونەر جەڭدى، وڭمەڭدەگەن ولەرمەندىكتىڭ كوركەۋدەسى باسىلدى. اقيقات العا شىقتى، وتىرىكتىڭ وكپەسى ءوشتى.  ايتسە دە،  «اقيقات ازباعانىمەن، وتىرىك تە توزبايدى» ەكەن (ورازمەرگەن – تۇڭعىشباي)...

كۇپىسىن اپەرىپ تۇقاڭنىڭ قاسىندا كۇندە جۇرگەنىم جوق. الايدا مەن وسى ادامنىڭ كۇرسىنىسىن الىستان سەزەمىن. سول كەزدە ونىڭ: «جامبىلداعى گيدرو ينستيتۋتتىڭ الدىندا سورايىپ جالعىز ءوزىم بەكەر-اق تۇرعان ەكەنمىن، سورايىپ تۇرعان سورماڭداي باسىم اسقار توقپانوۆتىڭ كوزىنە بەكەر-اق تۇسكەن ەكەنمىن»، – دەپ، سۇلكىنى كەتىپ ويعا قامالاتىنىن، كەيدە جەڭىلىس تاۋىپ، ويران بولعان  «وتىراردا»  بەتىنە قورعاسىننان قۇيىلعان سىرە قاپتى كيىپ جاتىپ،  ءتان ازابىنان ەمەس، جان ازابىنان ىشقىنا وزان سالعان قايىر حانداي («وتىراردىڭ كۇيرەۋى») كوكتەگى ايعا ايعاي اسىراتىنىن دا ءبىلىپ وتىرامىن.

تۇقاڭنىڭ باسىن تاعى دا بۇلت شالعان كۇندەر ەدى. ءتۇس كورىپپىن. تۇسىمدە تۇڭعىشباي اعام الدەبىر لاس كوشەدە، الدەبىر ۇسقىنسىز ادامداردىڭ قاسىندا وتىر. توڭىرەكتى تۇنەك باسقان. بۇل مەنىڭ ءتۇسىم عانا ەمەس، بۇل سول شاماداعى تۇقاڭنىڭ باعىلان باسىنا قورالانعان كەپ-تۇعىن. جاماندىعى اياقتاعى سۋعا كەتكىر جاڭاعى تۇسىمدە جاردان قۇلاعانداي ەڭسەرىلگەن ەسىل ەر ەشكىمگە كەرەك ەمەستەي كورىنگەن. سوندا عوي، كۇڭىرەنگەن ءبىر ءان ەستىلدى. تۇقاڭ سالعان ءان.

كەرەگىم جوق ەشكىمگە

ءدال قازىر اسا قيىن شاقتا ءجۇرمىن،
تىس قالدىم نازارىنان حاق ءتاڭىردىڭ.
تاستالسا كۇرەسىنگە تەكتى ونەرىم،
نەسىنە جانىم سالىپ اقتارىلدىم؟

جان ەمەن ءباز بىرەۋدى قايتالاعان،
تولقىعان وت سەزىمدى شايقاپ اعام.
ەشكىم جوق ول كۇيىمدى كەرەك ەتەر،
كىرەدى كوڭىلىمە شايتان ارام.

ورالماس كوكتەمدەرىم قايتا ماعان،
جاز ءوتىپ, كۇزدى قالاي بايقاماعام؟!
كوڭىلدىڭ تەرەزەسىن قىراۋ شالىپ،
شاشىما اق كىرگەندە وي تالاعان.

ءدال قازىر الاي-دۇلەي كەزىمدەمىن،
سىرتىم ءپاس، كوڭىل دۇلەي، كوزىمدە – مۇڭ.
بۇتادان باتىراشتار جولىمدى اڭدىپ،
قورعانىپ قودارلاردان كوز ىلمەدىم.

اقىن مەن كومپوزيتور ء(ا.ايماق – ق.كوبەنتاي) ولەڭ مەن ءاندى تۇقاڭنىڭ كەزەكتى مايدانعا كىرگەن ساتتەگى  ءحالى مەن كوڭىلىندەگى مۇڭدى تولعاپ جازعانداي تىڭداعان جۇرتتىڭ قابىرعاسىن قايىستىردى. «ءاي، تۇقا-اي، – دەيمىن مەن دە تاۋسىلىپ، – بيلىكتى بيلەپ-توستەگەندەرمەن ۇستاسا كەتەتىنىڭىز نە وسى ءسىزدىڭ؟». اسا مارتەبەلى ۇلى ونەردى قورعاۋ جولىندا تاياتىن، تايساقتايتىن جامانقۇلوۆ پا، «بايلاشى مىنا قولدى، بولماسا، شاۋىپ تاستا!»  (ورازمەرگەن – تۇڭعىشباي) دەپ قاسقايدى دا وتىردى. و، توبا، ول بۇل جولى دا جەڭىپ شىقتى!

الميساقتان، ءابىل – قابىل زامانىنان بەرى اق پەن قارا ايقاسىپ، پەندە بالاسى كۇرەسۋمەن كەلەدى. ءبىرى جەڭەدى، ءبىرى جەڭىلەدى. يتجىعىس تا ءتۇسىپ جاتادى. بۇل كۇرەس – پەندەلەردىڭ كۇرەسى. ال ونەردى ورتەپ جىبەرۋگە قۇلشىنىپ،  ورشەلەنگەندەردىڭ كۇرەسىندە ارقاشان ونەردىڭ مەرەيى ۇستەم شىعادى.

مەن ارەدىك تەاتردا، كينودا سومداعان كەيىپكەرىنىڭ مىنەزى، ءتىپتى تاعدىرى اكتەردىڭ بولمىسىنا اۋىپ كەتە مە دەگەن ويعا قالامىن. عاجاپ رەجيسسەر امانگەلدى تاجىباەۆ تۇسىرگەن «اقىرعى امانات» فيلمىندەگى وقيعالارعا قانىپ وسكەن ءبىزدىڭ بۋىن ءۇشىن تۇڭعىشباي – ورازمەرگەن. ەكرانداعى ورازمەرگەننىڭ ەر كەلبەتىن، جاسىن اتقان وتتى كوزدەرىن، شالقاق كەۋدەسىن، شالت قيمىلىن، تاكاپپارلىعى مەن تەكتىلىگىن تۇڭعىشباي اعامىزدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنان، ازاماتتىق ۇستانىمىنان اڭعارامىز. الاتاۋدىڭ ايقاي شىڭدارىن مەكەن قىلعان اق بارىستاي ەلى ءۇشىن الىسىپ وتكەن ورازمەرگەندەي ەردىڭ سويى ورتامىزعا تۇڭعىشباي بولىپ ورالعان شىعار دەيتىن ساتتەرىمىز دە بولادى.

اۋەلدە اياڭىنا ءتۇسىپ باستاپ، شاعىن جازبامىزدىڭ اقىرىندا تۇقاڭنىڭ ونەر ءۇشىن دوداعا كىرىپ كەتەتىن تارتىسقا تولى تاعدىرىن بايانداۋدان ءبىر-اق شىعىپپىز. الدە ايتپاعىمىز  «اقىرعى امانات» ءفيلمى مەن ورازمەرگەن جايىندا بولدى ما ەكەن؟ سولاي سياقتى. ويتكەنى ونەر – جاراتقان حاقتان جەتكەن سىي عانا ەمەس، ادامزات بالاسىنا بەرىلگەن – اقىرعى امانات. ول –  ىزگىلىكتىڭ  وتىن وشىرمەۋ مەن  جاسامپازدىقتىڭ اماناتى. ال تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ – وسى امانات جولىنداعى جەنكەشتىنىڭ تاپ ءوزى. جورىتقاندا جولى بولسىن!

داۋرەن قۋات

Abai.kz