جوعارعى سوت وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سالاسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلارعا جازانى كۇشەيتۋدى، «قاماققا الۋ ۇيلەرىن» قۇرۋدى قولدايدى.

جوعارعى سوتتىڭ قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى سوت القاسىنىڭ توراعاسى ءابدىراشيد جۇكەنوۆ وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سالاسىنداعى قىلمىستىق ىستەر جانە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ىستەر بويىنشا سوت پراكتيكاسى ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەس وتكىزدى. تالقىلاۋعا باس پروكۋراتۋرانىڭ، ءىىم-ءنىڭ وكىلدەرى، سۋديالار، عالىمدار مەن ادۆوكاتتار قاتىستى.

كەڭەستى اشا وتىرىپ، ءا.جۇكەنوۆ: «وتباسىلىق قارىم-قاتىناستاردىڭ دۇرىس نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋ جانە ساقتاۋ مەملەكەتتىڭ باسىم ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا قوعامدا وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى قاتاڭداتۋ بويىنشا عىلىمي داۋ جالعاسۋدا، – دەپ اتاپ ءوتتى.

ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا ۇرىپ-سوعۋ جانە دەنساۋلىققا قاساقانا جەڭىل زيان كەلتىرۋ قۇرامدارى بىرنەشە رەت قىلمىستىق كودەكستەن اقبتك-گە اۋىستىرىلعان، بۇل اكىمشىلىك جاۋاپتىلىق شەڭبەرىندە قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ وسى قۇرامدارىن انىقتاۋدىڭ جوعارى تيىمدىلىگىن كورسەتتى. وسى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى قىلمىستىق ساناتقا اۋىستىرۋعا بايلانىستى وزگەرىستەر، كەرىسىنشە، ەلدەگى تۇرمىستىق قىلمىستىڭ جاعدايىنا تەرىس اسەر ەتتى.

ماسەلەن، ەگەر 2015 جىلعا دەيىن دەنساۋلىعىنا جەڭىل زيان كەلتىرگەنى ءۇشىن 3,5-4 مىڭعا جۋىق وتباسىلىق دەبوشير اكىمشىلىك جاۋاپتىلىققا تارتىلسا، وندا جاڭا قىلمىستىق كودەكستىڭ قابىلدانۋىمەن ول 6 ەسەگە – 700-750-گە دەيىن ازايعان. كەيىن، 2017 جىلدان باستاپ، وسى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى قك-دەن اقبتك-گە اۋىستىرعاننان كەيىن ولاردى تىركەۋ 10 ەسەدەن استام ءوستى.

ءا.جۇكەنوۆ وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سالاسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلارعا قاتىستى جازانى كۇشەيتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. سپيكەر اكىمشىلىك ىستەر بويىنشا جۇيەلى تۇردە تارتىلاتىن ادامدارعا 45 نەمەسە 60 تاۋلىككە دەيىن قاماققا الۋ جازاسىن تاعايىنداۋعا جانە ەسكەرتۋ تۇرىندەگى جازانى الىپ تاستاۋعا جانە نەعۇرلىم قاتاڭ سانكتسيالار كوزدەۋدى ورىندى دەپ سانايدى.

ودان كەيىن ءا. جۇكەنوۆ جۋرناليستەرگە ارنالعان بريفينگتە اكىمشىلىك ءىس سوتقا قاراۋ ءۇشىن كەلىپ تۇسكەن كەزدە، سوت ىستەردىڭ جارتىسىن تاراپتاردىڭ تاتۋلاسقاندارى ءۇشىن توقتاتۋ جيىلەپ كەتكەنىنە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. جابىرلەنۋشىنىڭ ارىزدى كەرى قايتارىپ الۋ قۇقىعى جازانىڭ بۇلتارتپاۋشىلىق قاعيداتىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەدى. سپيكەر ۇساق قىلمىستىق تەرىس قىلىقتار مەن اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى دەرەۋ قاراۋ بويىنشا حالىقارالىق ستاندارتتارعا ءوتۋ مىندەتىن بەلگىلەدى. دەبوشير سوتقا سول كۇنى، قاجەت بولسا العاشقى تاۋلىك ىشىندە كەلۋى كەرەك. سوندا تاتۋلاسۋ، اياۋشىلىق ماسەلەلەرى جويىلادى»، – دەدى ا.جۇكەنوۆ.

جس قۇقىق بۇزۋشىلاردى جاۋاپقا تارتۋ پروتسەسىن جەڭىلدەتۋ قاجەتتىلىگىنە بارىنشا نازار اۋدارۋدا. قىلمىستىق تەرىس قىلىقتار تۋرالى ىستەر بويىنشا، ونىڭ ىشىندە وتباسىلىق تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سالاسىندا پوليتسيا قۇقىعى مودەلى بويىنشا جەكەلەگەن وڭايلاتىلعان ءىس جۇرگىزۋ بولۋعا ءتيىس. پروبلەما رەتىندە الدىمەن وتباسىلىق دەبوشيرلەر مەن ۇساق قىلمىسكەرلەردى ۇستايتىن «قاماققا الۋ ۇيلەرى» دەپ اتالاتىن جەكە ورىنداردىڭ جوقتىعىن كورسەتەدى. مەملەكەت اتالعان پروبلەمانىڭ وزەكتىلىگىن تۇسىنە وتىرىپ، قاماققا الۋ ۇيلەرىن قۇرۋ جونىندە شارالار قابىلداۋى ءتيىس، وندا كەشەندى پروفيلاكتيكالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەتىن بولادى.

قىلمىستىق تەرىس قىلىقتار تۋرالى كودەكس قابىلدانىپ، تەرىس قىلىقتار مەن كەيبىر ايقىن قىلمىستاردى دا قىلمىستىق كودەكستەن اۋىستىرۋ قاجەت. اكىمشىلىك قاماققا الۋعا، شىعارىپ جىبەرۋگە جانە باسقا دا جازا تۇرلەرىنە اكەپ سوعاتىن اقبتك-دەن كەيبىر جازالاردى دا قوسۋ كەرەك. اقبتك-دە مەملەكەتتىك ورگاندار سوتتىڭ شەشىمىنسىز ءوز بەتىنشە جازا قولدانا الاتىن اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى عانا ساقتاۋ، قوعامدىق جۇمىستار تۇرىندەگى جازالار بويىنشا ورىنداۋ تەتىگىن كوزدەۋ قاجەت.

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سالاسىنداعى ىستەر بويىنشا جابىرلەنۋشىلەردىڭ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا جەكە ءتارتىپ ىستەرى بويىنشا ءىس جۇرگىزۋدى قىسقارتۋ جانە ولاردى جەكە-جاريا جانە جاريا ايىپتاۋ ىستەرى ساناتىنا اۋىستىرۋ كەرەك. اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ىستەر بويىنشا قپك-ءنىڭ (قپك-ءنىڭ 165-بابى) بالاماسى بويىنشا ونى نەگىزگى اكىمشىلىك جازامەن قاتار قولدانا وتىرىپ، «جاقىنداۋعا تىيىم سالۋ» تۇرىندە قوسىمشا ماجبۇرلەۋ شارالارى كوزدەلسىن.

«تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭعا سايكەس تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەككەندەردى مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن زاڭ كومەگىن الۋعا قۇقىعى بار ادامدار قاتارىنا قوسۋ قاجەت.

مۇنداي ىستەردى قاراۋ، ا.جۇكەنوۆتىڭ پىكىرىنشە، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ىستەر بويىنشا ءىس جۇرگىزۋمەن ۇقساس تەز جۇرگىزىلىپ، بەي-بەرەكەت بولماۋى ءتيىس.

بۇدان باسقا، جس سوت القاسىنىڭ باسشىسى قىلمىستىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن سەبەپتەر مەن جاعدايلاردى جويۋ ماقساتىندا جاس عالىمداردى وسى قىزمەتكە تارتا وتىرىپ، قىلمىسقا بايلانىستى نەعۇرلىم تەرەڭ زەرتتەۋلەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كريمينولوگيانى عىلىم رەتىندە قايتا قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.

باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارى اسەت شىنداليەۆ وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق بويىنشا جازالاردى قاتاڭداتۋ شەڭبەرىندە جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى حاباردار ەتتى. ماسەلەن، اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىنان باستاپ «كىنالىگە ماتەريالدىق نەمەسە وزگە دە تاۋەلدى ادامعا قاتىستى» جاڭا سارالاۋ بەلگىسى ەنگىزىلدى. ءماجىلىس دەپۋتاتتارى قك-ءنىڭ 106 جانە 107-باپتارىنان دەنساۋلىققا ورتاشا جانە اۋىر زيان بويىنشا «باس بوستاندىعىن شەكتەۋ» تۇرىندەگى جازانى الىپ تاستاۋدى، تەك باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىن عانا قالدىرۋ بويىنشا جاڭا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋدى پىسىقتاۋدا.

رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، 2023 جىلدىڭ 10 ايىندا قازاقستاندىق سوتتار 62 مىڭنان استام ءىستى قاراعان، ونىڭ 56%-ءى (34 مىڭ) تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋىنا بايلانىستى توقتاتىلعان. جوعارعى سوت سۋدياسى مادەنيەت وماربەكوۆا پوليتسيا ورگاندارى تاراپىنان پروفيلاكتيكالىق جۇمىستىڭ بولماۋى دا پروبلەمالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. فاكتىلەر انىقتالۋدا، جازالاۋ شارالارى تاعايىندالۋدا، بىراق بۇل دەبوشيرلەردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەردى جالعاستىرۋىن توقتاتپايدى.

مۇنداي ىستەردى قاراۋ پراكتيكاسى تۋرالى ايتا وتىرىپ، جس سۋدياسى دەبوشيرلەردىڭ دەرەكتەرى ەنگىزىلەتىن بازا، سونداي-اق ولارعا جەكەلەگەن ورتالىقتار قۇرۋدى ۇسىندى. «ولاردا كەشەندى پروفيلاكتيكالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەتىن بولادى. ەگەر مۇنداي ادام، مىسالى، الكوگولگە تاۋەلدىلىكتەن زارداپ شەگەتىن بولسا، وندا وعان ناركولوگتار، پسيحولوگتار كومەك كورسەتەدى، ونى وڭالتۋ تۋرالى ماسەلە تۋىندايدى»، – دەپ سانايدى جس سۋدياسى.

ادۆوكات ءاليا يلكەنوۆا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەككەن جابىرلەنۋشىلەردى مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن زاڭ كومەگىن الۋعا قۇقىعى بار ادامداردىڭ قاتارىنا قوسۋدى ۇسىندى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل شارا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا ادۆوكاتتارعا تەگىن زاڭگەرلىك كومەك الۋ قۇقىعىن قامتاماسىز ەتەدى.

ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۇلتتىق ورتالىقتىڭ وكىلى بولات بەيىسوۆ جالپى كۇش-جىگەردىڭ نازارى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋعا باعىتتالۋى ءتيىس دەپ سانايدى. بۇل ءبىلىم دەڭگەيى، قۇقىقتىق ءبىلىم، گەندەرلىك ستەرەوتيپتەردى الىپ تاستاۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتى مەن تۇرمىستىق ادەتتەردى ناسيحاتتاۋ بولىپ تابىلادى.

تالقىلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا پروبلەمالىق مىندەتتەردى ءتيىمدى شەشۋ ءۇشىن وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سالاسىنداعى زاڭدى ودان ءارى رەفورمالاۋ بويىنشا بىرقاتار ۇسىنىستار قابىلداندى.

Abai.kz