ماعجان جۇماباەۆ – 130

جەتسە ەگەر قورقىنىشتى قارا ءتۇنىم،
باسسا دەرت، ءالىم قۇرىپ شىقپاي ءۇنىم.
كوڭىل اشار، كەۋدەمە جان كىرگىزەر
ولەڭ مەنىڭ شولپانىم، ايىم، كۇنىم.

اقىندا ادامزاتتان دوس بولمايدى،
جالعىز-اق سىرىن سويلەر قالامىنا.
جىرلايمىن، كۇڭىرەنەمىن وتكەندى ويلاپ،
كەۋدەمە ۋلى ۋايىم تولعان سايىن.
(ماعجان بەكەنۇلى جۇماباەۆ).

ماعجان (ازان شاقىرىپ قويىلعان اتى – ابىلماعجان) بەكەنۇلى جۇماباەۆ 1893 جىلى 25 ماۋسىمدا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ بۋلاەۆ اۋدانىنداعى مولودەجنىي سەلوسىندا (قازىرگى ماعجان جۇماباەۆ اۋدانىنداعى ساسىقكول اۋىلى) دۇنيەگە كەلگەن. ورتاشا اۋقاتتى وتباسىنان شىققان. اۋىل مۇعالىمەن حات تانىپ، ساۋات اشقان.

1909 جىلى پەتەربورداعى (قازىرگى سانكت-پەتەربۋرگ) باسپادان شىققان اباي قۇنانباەۆتىڭ ولەڭدەرىن وقىپ، وعان ارناپ «اتاقتى اقىن، ءسوزى التىن حاكىم ابايعا» دەگەن ولەڭ جازعان. ۇلى ابايعا ەلىكتەپ، اقىن بولۋدى ارمانداعان.

1910 جىلى قىزىلجارداعى (قازىرگى پەتروپاۆلوۆسك) مۇحامەتجان بەگىشەۆ مەدرەسەسىن جاقسى ۇلگەرىممەن بىتىرگەن. وسىندا وقىپ جۇرگەندە قازاق، تاتار، اراب، پارسى، تۇرىك ادەبيەتىمەن ايرىقشا شۇعىلدانعان. شىعىس جۇلدىزدارى ساناتىنداعى پارسى اقىندارى – ابىلقاسىم فيردوۋسي، ساعدي (مۋسليحاددين ءابۋ مۇحاممەد ابدۋللاح يبن مۋشريفاددين ساعدي شيرازي), حافيز (شامسۋددين مۇحاممەد حافيز شيرازي), ومار حايام ء(ابۋ-ءال-فاتح ومار يبن يبراحيم ءال-حايام), ءازىربايجان اقىنى گانجاۋي نيزامي ء(ىلياس يبن ءجۇسىپ نيزامي), وزبەك اقىنى الىشەر ناۋاي (نيزامەددينمير الىشەر) سياقتى دانالاردىڭ ۇلى داستاندارىن تۇپنۇسقادان وقىپ ۇيرەنگەن.

اقىن ماعجان جۇماباەۆ ءوزىن شىعارماشىلىق ونەردىڭ ادامى رەتىندە ۋفاداعى جوعارى مۇسىلمان مەكەمەسى – «عاليا» مەدرەسەسىندە وقىپ جۇرگەن كەزىندە تانىتقان بولاتىن. 1912 جىلى قازانداعى كارىموۆتەردىڭ باسپاسىنان «شولپان» اتتى تۇڭعىش جىر جيناعى شىققان. ماعجان سول مەدرەسەدە ساباق بەرەتىن ۇستازى، بەلگىلى تاتار جازۋشىسى عالىمجان يبراگيموۆپەن، مەدرەسەنىڭ جەتەكشىسى سالىمگەرەي جانتۋرينمەن، ءوزىنىڭ جەرلەسى، بولاشاق كورنەكتى جازۋشى بەيىمبەت مايلينمەن تانىسادى.

ماعجان جۇماباەۆتىڭ ومىرىندە اكادەميك گريگوري نيكولاەۆيچ پوتانين، قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى ءارى عالىمى مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ومبىداعى مۇعالىمدەر سەمينارياسىنىڭ ديرەكتورى الەكساندر سيدەلنيكوۆ ۇلكەن ءرول اتقارعان. سولاردىڭ اسەرىمەن اقىن، پەداگوگ، تۇركولوگ، تاريحشى، ءتىل مامانى ماعجان جۇماباەۆ كەيىننەن «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى» وقۋلىعى مەن «پەداگوگيكا» كىتابىنىڭ اۆتورى اتانعان.

اقىننىڭ تەرەڭ وي مەن سۇلۋ سۋرەتكە تولى ولەڭدەرىنىڭ شىعۋى تەك قازاق ەلىنە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار تاتار، باشقۇرت، قىرعىز، وزبەك، قاراقالپاق ەلدەرىنە دە جەتكەن ۇلكەن قۇبىلىس ەدى. سول كەزەڭ جايلى ەستەلىگىندە باشقۇرتستاننىڭ بەلگىلى جازۋشىسى سايفي قۇداش: «قازاقتىڭ تالانتتى جاس اقىنى ماعجان جۇماباەۆ «عاليا» مەدرەسەسىندە «ساداق» اتتى قولجازبا جۋرنال شىعارا باستادى. ءوزىنىڭ مەدرەسەدەگى وقۋ كەزىندە شىعارعان ولەڭدەرىن سونىڭ بەتىندە جاريالاپ تۇردى. 1912 جىلى قازان قالاسىندا ونىڭ «شولپان» اتتى تۇڭعىش جىر جيناعى  شىقتى. ءسويتىپ، قازاقتىڭ پوەزيا الەمىندە وزىندىك بەتى بار ەرەكشە اقىن دۇنيەگە كەلدى. ابايدىڭ كلاسسيكالىق ءداستۇرىن العا الىپ بارۋشىلاردىڭ ەڭ ىرىسىنەن سانالماق»، – دەپ جازعان ەكەن. (سايفي كۋداش، «پوسلەداميۋنوستي»، يزداتەلستۆو «سوۆەتسكيپيساتەل»، موسكۆا، 1974 گود، ستر. 463.). ءسوز ورايى كەلگەندە سايفي قۇداش حح عاسىردىڭ باس كەزىندە سولتۇستىك قازاقستاندا مۇعالىم رەتىندە ماعجانمەن بىرگە قىزمەتتەس بولعان، جەتە تانىس  ەكەنىن دە تىلگە تيەك ەتە كەتەيىك.

1912-1915 جىلدارى «قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتورى، كورنەكتى جازۋشى، تۇركولوگ، مەملەكەت قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن شىعىس، باتىس مادەنيەتتەرىمەن تەرەڭ سۋارىلعان، اسقان دارىن يەسى مىرجاقىپ (مير-ياكۋب) دۋلاتوۆتان ءدارىس العان ماعجان جۇماباەۆ شىعارماشىلىقتىڭ جاڭا قىرىنا كوتەرىلەدى.

1913 جىلى ماعجان جۇماباەۆ ورىستىڭ ءسىبىر ۋنيۆەرسيتەتى اتانعان ومبىداعى مۇعالىمدەر  سەمينارياسىنا وقۋعا تۇسكەن. وندا بولاشاق رەۆوليۋتسيونەر اقىن ساكەن سەيفۋلينمەن تانىسادى. وسى ءبىر كەزەڭ جايلى جازۋشى حامزا ابدۋللين:

«ماعجان بەكەنۇلى جۇماباەۆ بىزگە جاقىن ادام. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قۇدا بالاسى. مەنىڭ اكەم جارمۇحامەد پەن ماعجاننىڭ اكەسى بەكەن ەرتەدەن ءبىرىن-ءبىرى جاقسى بىلگەن. بەكەن – ۆولوستنويپراۆيتەل، ال جارمۇحامەد – ءىس جۇرگىزۋشىسى. اكەم – زاڭگەر، ورىس، پارسى تىلدەرىن بىلەتىن. بەلگىلى ءانشى ەرمەك سەركەباەۆتىڭ اكەسى – بەكمۇحامەد ماعجانمەن قىزىلجاردا (قازىرگى پەتروپاۆل), كەيىن ۋفا مەدرەسەلەرىندە بىرگە وقىپ، بىرگە بىتىرگەن. بەكمۇحامەد اقساقال بەرتىن قايتىس بولدى، ءتىرى كەزىندە ءجيى كەزدەسىپ تۇراتىنبىز. ومبى مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا ماعجان جۇماباەۆ پەن ساكەن سەيفۋللين بىرگە وقىعان. ولار ءوزارا ءوش بولدى دەگەن وسەك بار. بۇل دۇرىس ەمەس. قۋعىن-سۇرگىن كەزىندە ءسابيت مۇقانوۆ ارقىلى ساكەن ماعجانعا اقشا جىبەرگەنىن ءوزىم تالاي كوردىم. ءسابيتتىڭ ءوزى دە ماعجانعا اقشالاي كومەك كورسەتەتىن»، – دەيدى.

1916 جىلى ماعجان جۇماباەۆ ومبىداعى وقۋىن ويداعىداي ءبىتىرىپ، تۋعان ولكەسىنە ورالادى. قازاق دالاسىندا «الاش» پارتياسىن قۇرۋعا اتسالىسىپ، چەح كوتەرىلىسىن باستان كەشەدى. كەيىننەن اقمولا گۋبەرنيالىق «بوستاندىق تۋى» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولىپ  قىزمەت ىستەيدى.

1918 جىلدىڭ وزىندە جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆ: «سەزىمگە اسەر بەرەرلىك ولەڭدەر كوبىنەسە ماعجان جۇماباەۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، كەيدە سۇلتاناحمۇت تورايعىروۆ ءھام احمەت مامەتوۆتىكى. ولاردىڭ ولەڭىندە وزگەشە ءبىر سارىن بار، جۇرەگىنىڭ سەزىمىن سۋرەتتەيتىن نارسەمەن جالعاستىرىپ اكەتەتىن ارتىقشا ءبىر ماڭىز بار. ولار – سىرشىل (ليريك) اقىندار... سىرشىل اقىنداردىڭ ىشىندە ولەڭىنىڭ ىشكى سۋرەتىنە ءسوزىنىڭ سىرتقى كەستەسى ۇيلەسىپ، ماڭىزدى بولىپ شىعاتىن – ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى»، – دەپ جازىپتى. (قاراڭىزدار: «ابايدان سوڭعى اقىندار»، ەكەۋ، «اباي» جۋرنالىنىڭ 1918 جىلعى بەسىنشى سانى). ءسوز ورايى كەلگەندە بەلگىلى ادەبيەتشى قوشكە كەمەڭگەروۆ ماعجاننىڭ پوەزياسىن وتە جوعارى باعالاعانىن دا تىلگە تيەك ەتە كەتەيىك.

قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسى مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆ تاعى بىردە: «ماعجان جۇماباەۆتى سۇيەمىن. ەۋروپالىعىن، جارقىراعان اشەكەيىن سۇيەمىن. قازاق اقىندارىنىڭ قارا قوردالى اۋىلىندا تۋىپ، ەۋروپاداعى مادەنيەتپەن سۇلۋلىق سارايىنا بارىپ، جايلاۋى جاراسقان ارقا قىزىن كورىپ سەزگەندەي بولامىن. ماعجان جۇماباەۆ   – مادەنيەتى زور اقىن. سىرتقى كەستەنىڭ كەلىسىمى مەن كۇيشىلدىگىنە قاراعاندا بۇل ءبىر زاماننىڭ تەگىنەن اسقانداي... سوندىقتان بۇگىنگى كۇننىڭ ءبىر جازۋشىسىنىڭ ىشىنەن كەلەشەككە بوي ۇرىپ، ارتقى كۇنگە انىققالۋعا جارايتىن ءسوز ماعجان جۇماباەۆتىڭ ءسوزى. ودان باسقامىزدىڭ بارىمىزدىكى كۇماندى، وتە سەنىمسىز دەپ بىلەمىن»، – دەگەن ەكەن.

1919 جىلى ماعجان اقىن قوس بىردەي قاسىرەتكە كەزىگەدى.تاعدىر قوسقان قوساعى – زەينەپ تولعاق ۇستىندە قايتىس بولادى. ازامات سوعىسى ۋاقتىسىنا وراي ەسىمىن گراجدان قويعان ءسابيى ءبىر جىلدان سوڭ ول دا ۇزىلەدى. وسىنىڭ ءبارى اقىن جۇرەگىنە ءزىلباتپان اۋىرتپالىعىن سالىپ، ءزىلزالا ءىزىن قالدىرادى. «مەنى دە ءولىم، الديلە»، «ز-عا» «بالانىڭ قابىر تاسىنا» ولەڭدەرى وسى ءبىر قايعى-مۇڭعا تولى كەزەڭدە تۋعان.

1921 جىلى ماعجان ەكىنشى ايەلى زىليحاعا ۇيلەنەدى. جان جارىنىڭ تولىق اقتالعانىنا كۋا بولعان ول 1989 جىلى دۇنيە سالادى.

1922 جىلى قازان قالاسىندا بەلگىلى اقىن بەرنياز كۇلەەۆتىڭ العىسوزىمەن «ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى» دەپ اتالاتىن جىر جيناعى جارىق كورگەن. سول جىلى ورىنبوردا «پسيحولوگيا» وقۋلىعىن باستىرادى.

جيىرماسىنشى جىلداردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ماعجان جۇماباەۆ تاشكەنتتە شىعارماشىلىق ءونىمدى ەڭبەك ەت-كەن. سوندا شىعاتىن «شولپان»، «سانا» جۋرنالدارىندا، «اق جول» گازەتىندە قىزمەت اتقارىپ، ءبىراز دۇنيەلەرىن باستىرادى. ءدال وسى كەزدە اتاقتى «باتىر بايان»، «قورقىت»، «ەرتەگى»  پوەمالارىن، كوپتەگەن ولەڭدەر  جازىپ، جارىققا شىعارعان.

1923 جىلى تاشكەنتتەگى «شولپان» جۋرنالىندا «باتىر بايان» پوەماسى، «شولپاننىڭ كۇناسى» دەگەن ۇزاق اڭگىمەسى جاريالانادى. سول جىلى تاشكەنتتەگى تۇركىستان رەسپۋبليكاسى باسپا ءۇيىنىڭ باسپاسىنان  بەلگىلى پارتيا جانە مەملەكەت قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ العىسوزىمەن «ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى» دەپ اتالاتىن جىر جيناعى باسىلىپ شىققان. جىر جيناعىندا اقىننىڭ 159 ولەڭى جاريالانعان. بۇل جيناقتىڭ ءبىر داناسى بۇگىندە استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا ساقتاۋلى تۇر. اتالمىش جىر جيناعىنىڭ «ماعجان ولەڭدەرى تۋرالى ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز» دەپ اتالاتىن العىسوزىندە سۇلتانبەك قوجانوۆ:

«ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى قازاق ادەبيەتىندە ۇلكەن ورىن العان دەپ ساناپ، باسىپ وتىرمىز. ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرىمەن وقىرماندار بۇرىننان تانىس. قازاق ادەبيەتى جاڭا اياقتانىپ، ادەبيەت ءتىلى ەندى جاسالىپ كەلە جاتقان جۇرتتا ماعجانداي اقىنداردىڭ قىزمەتى زور ەكەنى انىق. وسى كۇنگە دەيىن تۇركىستاندا «قويشىلار ءتىلى» سانالىپ كەلگەن، رەسمي قاعازداردى جازۋعا، كىتاپتار جازۋعا جارامسىز دەلىنىپ كەلگەن قازاق-قىرعىز ءتىلى ىسكە اسىرۋى بىلاي تۇرسىن، ونەگە الاتىن باي، جاتىق، تازا، ادەمى ءتىل ەكەنىن ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى كورسەتە الادى.

سوندىقتان ءبىز ماعجان جۇماباەۆ ولەڭدەرىنىڭ ساياسي مانىسىنەن گورى ادەبي ءمانىسىن كوبىرەك ەسكە تۇتتىق. سول جاقتارىن ەسكەرىپ، ماعجان جۇماباەۆ ولەڭدەرىنىڭ ىشىندە كەزدەسەتىن ماركسيزم دۇنيەتانىمىنا ۇقسايتىن جەرلەرىن وقىرماندار كورە سالىپ ۇرىكپەي، كوركەمدىك جاعىنا، سىرشىلدىق جاعىنا، سۋرەتتەۋ جاعىنا كوبىرەك كوز سالۋ كەرەك. تاريحي ءمانىسىن جەتە ءتۇسىنۋ كەرەك. بۇل كىتاپقا ماعجان جۇماباەۆتىڭ ءباسپاسوز مايدانىنا شىققاننان بەرگى جازعان ولەڭدەرىنىڭ كوبىسى كىردى. باسۋ جاعىنان تۇزەي الماي وتىرعان كەمشىلىكتەرىمىز – قاي ولەڭدەرىنىڭ قاي جىلى ءھام قانداي جانردان جازىلعانىن كورسەتە الماي وتىرمىز. سويتسەم، ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى ادەبيەت تاريحىندا سوڭعى 10-15 جىلداعى اعىمداردى تەكسەرۋگە دە جاقسى قۇرال بولا الادى دەپ ويلايمىز. تۇركىستان قازاعىنا ارناپ ابايدان كەيىنگى ەكىنشى باستىرىپ وتىرعان ادەبيەت كىتابىمىز – وسى ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى.

ماعجان جۇماباەۆ ولەڭدەرىنىڭ ءتىل جاعىنان، ادەبيەتتانۋ جاعىنان پايداسى كوپ بولادى دەپ سەنەمىز»، – دەپ جازعان.

1923-1927 جىلدارى ماعجان جۇماباەۆ ماسكەۋدەگى «كۇنشىعىس» باسپاسىندا قىزمەت ىستەگەن.  ۆالەري ياكوۆلەۆيچ بريۋسوۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن ادەبيەت-ونەرينستيتۋتىن-دا وقىعان. ورىس، باتىس ەۋروپا ادەبيەتىمەن ەتەنە سۋسىنداعان. ورىس مادەنيەتىنىڭ قايراتكەرلەرىمەن جەتە تانىسىپ، كوپشىلىگىمەن دوستىق قارىم-قاتىناستا بولعان. سونداعى پروفەسسورلاردىڭ ءبىرى ماعجان جۇماباەۆتى «قىرعىزدىڭ (قازاقتىڭ) پۋشكينى!» دەۋشى ەدى. سول جىلدارى ول قازاق مەكتەپتەرىنىڭ وقۋلىقتارىن دايارلاۋ ىسىمەن دە اينالىستى.

سوندا جۇرگەندە ول  ماكسيم گوركيدىڭ (الەكسەي ماكسيموۆيچ پەشكوۆ)  «سۇڭقار جىرىن»، دميتري ناركيسوۆيچمامين-سيبيرياكتىڭ (مامين) «اقبوز ات» اڭگىمەسىن، سەمەيلىك جازۋشى جەرلەسى ۆسەۆولودۆياچەسلاۆوۆيچ يۆانوۆتىڭ «قازاق اڭگىمەلەرىن» اۋدارىپ باستىرعان. پسيحولوگيا تاقىرىبىنا «جان جۇيەسى جانە ونەر تاڭداۋ» دەگەن وقۋ قۇرالىن شىعارعان.

ماعجان جۇماباەۆ وقىعان، ءوزى قانىق بولعان ەسىمدەردىڭ ىشىنەن نەمىس اقىندارى – يوگانن ۆولفگانگ فون گيوتە، حريستيان يوگانن گەنريح  گەينە، يوگانن كريستوف فريدريح فون شيللەر، اعىلشىن اقىنى دجوردج گوردون بايرون، ورىس قالامگەرلەرى – الەكساندر سەرگەەۆيچ پۋشكين، ميحايل يۋرەۆيچ لەرمونتوۆ،  افاناسي افاناسەۆيچ فەت (شەنشين), نيكولاي ۆاسيلەۆيچ گوگول، يۆان اندرەەۆيچ كرىلوۆ، ۆلاديمير گالاكتيونوۆيچ كورولەنكو، دميتري  ناركيسوۆيچمامين-سيبيرياك (مامين), دميتري سەرگەەۆيچ مەرەجكوۆسكي، كونستانتين دميتريەۆيچ بالمونت، سەرگەي الەكساندروۆيچ ەسەنين، نيكولاي الەكسەەۆيچ  كليۋەۆ، ۆالەري ياكوۆلەۆيچ بريۋسوۆ، الەكساندر الەكساندروۆيچ بلوك، ماكسيم گوركيدى (الەكسەي ماكسيموۆيچ پەشكوۆ) كەزىكتىرەمىز.

ماعجان ماسكەۋدە جۇرگەندە ۆالەري ياكوۆلەۆيچ بريۋسوۆ، سەرگەي الەكساندروۆيچ ەسەنين، وسيپەميلەۆيچماندەلشتام، ۆسەۆولود الەكساندروۆيچ روجدەستۆەنسكي، ورىمدەي جاس ميحايل اركادەۆيچسۆەتلوۆپەن ارالاسقان. ورىس كلاسسيكتەرىنەن دميتري ناركيسوۆيچمامين-سيبيرياك (مامين), ماكسيم گوركيدىڭ (الەكسەي ماكسيموۆيچ پەشكوۆ) تۋىندىلارىن ءتول تىلىمىزگە تارجىمالاعان. ماسكەۋدە جەرلەسى، سەمەيلىكۆسەۆولودۆياچەسلاۆوۆيچ يۆانوۆپەن دوستاسقان.

الايدا، سول كەزەڭدە ماعجان جۇماباەۆ جايلى سىني ماتەريالدار قاپتاپ كەتەدى. باسقانى ايتپاعاننىڭ وزىندە قازاقستانعا باسشىلىققا جاڭا كەلگەن، ولەڭ، ادەبيەت تۇگىلى، حالىق، ۇلت جايىن ءالى اڭعارىپ بىلە قويماعان ۆكپ (ب) قازاق ولكەلىك كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى فيليپپ يساەۆيچگولوششيوكيننىڭ (شايا يتسيكوۆيچ) ءوزى ماعجان جۇماباەۆتى سىناي باستاعان كورىنەدى.

1923 جىلى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ تاشكەنت جۇرتشىلىعى الدىندا ماعجاننىڭ اقىندىعى تالداپ، تەرەڭ تۇسىندىرەتىن بايانداما جاساپ، ونى «لەنينشىل جاس» جۋرنالىندا (قازىرگى «جاس الاش» گازەتى) باستىپ شىعارسا دا سىڭارجاق سىنشىلار توبى اقىننىڭ سوڭىنان قالمايدى. قايتا ماعجاننىڭ ەسكىشىل، جات ولەڭدەرىن ورىنسىز ماقتادىڭ دەپ جۇسىپبەكتىڭ ءوزىن قوسا سىنايدى.

1924 جىلدىڭ اياعىنا تامان ماسكەۋدە وقيتىن قازاق جاستارىنىڭ ماعجانعا قارسى جينالىسىندا اقىن ولەڭدەرى تالقىلانىپ، ونىڭ تۋىندىلارىن تەرىسكە شىعارعان قاۋلىسى ەلگە جىبەرىلەدى. ورىنسىز سىننان كوڭىلى جابىققان اقىننىڭ «سالەم حات» دەگەن ولەڭىن «ءتىلشى» گازەتى باسىپ شىعارادى. سول جىلعى 19 جەلتوقساندا «ەڭبەكشىل قازاق» گازەتىندە «سالەم حات جازعان ازامات ماعجان جۇماباەۆقا» دەگەن ەسكەرتپەمەن ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «سالەمگە سالەم» ولەڭى جارىق كورەدى.

سوعان قاراماستان 1925 جىلعى 14 قاڭتاردا «ەڭبەكشىل قازاق» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتى ماسكەۋدەگى الگى جيىننىڭ ۇيعارىمىن جاريالايدى. سول جىلعى 19 قاراشادا الگى «ەڭبەكشىل قازاق» گازەتىندە عابباس توعجانوۆتىڭ «ماعجان كەڭەس تۇسىندا» دەگەن سىني ماقالاسى دا جارىق كورەدى.

1926 جىلعى ماۋسىم ايىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعى  «قازاقستاننىڭ پرولەتاريات جازۋشىلارى اسسوتسياتسياسىنىڭ بيۋروسى» بولىپ قۇرىلعان. بۇل كەزەڭدە ماعجان جۇماباەۆ باستاعان اقىن-جازۋشىلار كوركەم ادەبيەتتەن تاپتىق ءپرينتسيپتى تالاپ ەتكەن بولشەۆيكتىك يدەولوگياعا قارسىلىق رەتىندە «القا» ۇيىمىن دامىتا باستاعان ەدى. كەيىن الاششىل «القا» جۇمىسى توقتاپ، بولشەۆيكتەر باعىتىنداعى جازۋشىلار ۇيىمى كۇشەيدى.

1927 جىلدىڭ وزىندە ءابدىلدا تاجىباەۆ ماعجان جۇماباەۆتى قاتتى سىنعا العان ولەڭ جازادى. ونىسى 1934 جىلى شىققان «جاڭا ىرعاق» كىتابىنىڭ 28-29 بەتتەرىندە جارىق كورەدى. ءوز كەزەگىندە سول  جىلى ماعجان جۇماباەۆ تا وعان قارسى «توقساننىڭ توبى» اتتى پوەماسىن جازىپ، ونى  «ەڭبەكشى قازاق» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىندە  جاريالايدى.

1928 جىلى ماسكەۋدە  ماعجان جۇماباەۆتىڭ «ءجۇسىپ حان» اتتى ەرتەگى پوەماسى باسپادان شىققان.

1929 جىلى ماعجان جۇماباەۆ «القا» اتتى جاسىرىن ۇيىم قۇرعانى ءۇشىن دەگەن ايىپتاۋمەن ماسكەۋدەگى بۋتىركاتۇرمەسىنە جابىلادى. كەيىننەن ون جىلعا سوتتالىپ، كارەلياعا ايدالادى. «كىسەندەۋلى قولىمەن» بەلومور –بالتىق كانالىن قازۋعا قاتىسادى. نەگىزىندە «القا» ۇيىمى – بۇل سيبرەۆكوم جانىنداعى قازاق اۆتونوميالىق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى وكىلىنىڭ كەلىسىمىمەن قۇرىلعان كوپشىلىك قاۋىمعا بەلگىلى وتىرىقشىلىققا اينالدىرۋ جونىندەگى رەسمي تۇردە رۇقسات ەتىلگەن ۇيىم بولاتىن. (وكىنىشكە وراي، 1929-1938 جىلدار ارالىعىنداعى اقىننىڭ ون جىلدىق عۇمىرى بىزگە بەلگىسىز).

1930 جىلى جازۋشى، رەسەي كەڭەستىك فەدەراتيۆتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش وقۋ-اعارتۋ حالىق كوميسسارى، كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعى عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى اناتولي ۆاسيلەۆيچ لۋناچارسكيدىڭ رەداكتسياسىمەن شىققان «ادەبيەت ەنتسيكلوپەدياسىندا» ماعجان جۇماباەۆ  ناعىز ۇلتشىل، سارىۋايىمشىل، دەكادەنت اقىن بولىپ سۋرەتتەلگەن. سودان ماعجان جۇماباەۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، شاكارىم قۇدايبەردىۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ جەكە باستارى قارالى بولىپ، مۇرالارى ۇلتتىق  ادەبيەت پەن مادەنيەتتەن تىس قالدى. ال ماعجان  جۇماباەۆتى الاشوردا ۇيىمىنا قاتىستى دەۋ دە دالەل ەمەس. ويتكەنى ۆلاديمير يليچ لەنيننىڭ (ۋليانوۆ) دەكرەتىمەن ول ۇيىمعا دا، ونىڭ ادامدارىنا دا كەشىرىم جاسالعان بولاتىن.

1936 جىلى ماكسيم گوركي (الەكسەي ماكسيموۆيچ پەشكوۆ) مەن ونىڭ زايىبى ەكاتەرينا ۆولجينانىڭ (پەشكوۆا) ارالاسۋىمەن ماعجان جۇماباەۆ ازعانا ۋاقىت بوستاندىق الىپ، ەلىنە ورالادى. پەتروپاۆلداعى مەكتەپتە ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن مۇعالىم بولىپ  ىستەيدى. الايدا، اقىن تاعى دا قىزمەتىنەن بوساپ قالادى. 1937 جىلعى 20 اقپاندا اراشا سۇراپ قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى ءسابيت مۇقانوۆقا حات جازادى (قاراڭىزدار: «ءسابيت پەن ماعجان»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى، 1990 جىلعى 15 ماۋسىم).

ءسوز ورايى كەلگەندە جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ اقىن ماعجان جۇماباەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا جوعارى باعا بەرگەنىن تىلگە تيەك ەتە كەتەيىك. سابەڭنىڭ: «اباي قۇنانباەۆتان كەيىن ءتىل ونەگەسىنە ماعجان جۇماباەۆتان اسقان اقىن قازاقتا جوق. ماعجان ولەڭىندە سىرشىلدىق (ليريكا) جاعى كۇشتى كەلەدى. ماعجان ولەڭىنەن قۇر عانا ۇيلەسكەن سوزدەردى كورمەيسىڭ، اقىننىڭ ىشىندەگىسىن ايگىلەيتىن ايناسىن كورەسىڭ. سىرشىلدىق جاعىنان ماعجان كوپ اقىنعا بايگە بەرمەيدى»، – دەپ جازعانى بار.

1937 جىلعى  18 ناۋرىزدا ماعجان جۇماباەۆ ساكەن سەيفۋلليننىڭ شاقىرۋىمەن الماتىعا كەلگەن. الايدا، نە باسپانا، نە جۇمىس تابا الماستان، سەرگەلدەڭگە تۇسكەن. الاساپىران تۇستا، سول جىلعى 13 تامىزدا ءىلياس جانسۇگىروۆ تۇتقىندالادى. 29 تامىزدا «سوتسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىندە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى مۇحامەدجان قاراتاەۆتىڭ ساكەن باستاعان جيىرماشاقتى قالامگەردى قارالاعان «قازاق ادەبيەتىندەگى اۆەرباحوۆشىلدىقتىڭ قالدىعىن تولىق جويۋ كەرەك» دەگەن ماقالاسى جارىق كورەدى. 16 قىركۇيەكتە «كازاحستانسكاياپراۆدا» گازەتىندە وسى ماقالانىڭ ورىسشا نۇسقاسى جاريالانادى. 24 قىركۇيەكتە ساكەن ۇيىنەن ۇستالىپ اكەتىلەدى. ول 1938 جىلعى 24 اقپاندا اتىلادى.

1937 جىلعى 30 جەلتوقساندا ۇستالعان ماعجان جۇماباەۆ 1938 جىلى وققا ۇشادى. الايدا ناقتى دالەلدەنگەن دەرەك جوق. سونداي اڭگىمەلەردىڭ بىرىندە ول اتىلماعان سەكىلدى. ءبىر لاقاپتا ول 1942 جىلى ايداۋدا قايتىس بولعان دەلىنەدى. ال ەكىنشى ءبىر دەرەكتە 1938 جىلى ناۋرىزدا اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن 19 ادام – پارتيا، ۇكىمەت، مادەني قايراتكەرلەرمەن بىرگە نوۆوسيبيرسك وبلىسىنا جەر اۋدارىلىپ، ودان نوۆايازەملياعا ايدالىپ، سوندا 1956 جىلى جالدامالى كاززاپتىڭ قولىنان قازا تاپقان كورىنەدى. ءبىر عاجابى، ماعجان اقىن ايداۋدا ءجۇرىپ فەلدشەر ماماندىعىن مەڭگەرىپ العان ەكەن.

تاياۋدا ەكرانعا شىققان «مۇقاعالي» دەپ اتالاتىن فيلمدە مىناداي ءبىر ەپيزود بار. مايدانگەر جازۋشى باتىر باۋكەڭ، باۋىرجان مومىشۇلى اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆ پەن سازگەر نۇرعيسا تىلەنديەۆتى  ۇيىنە قوناققا شاقىرادى. داستارقان باسىنداعى اڭگىمە بارىسىندا باۋكەڭ:

–1952 جىلدارى سىبىردە اسكەري قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزىمدە ءوڭى جاداپ-جۇدەگەن اقىن ماعجان جۇماباەۆتى  كوردىم. كەيىننەن ءبىر ىزدەپ بارعانىمدا ونى «كوپىردەن قۇلاپ، باقيلىق بولعان»،  – دەپ ايتتى. سوعان قاراعاندا اقىن 1938 جىلى وققا ۇشپاعان سىڭايلى.

اقىن ماعجان جۇماباەۆ «مەن ولمەيمىن، مەنىكى دە ولمەيدى» دەگەندە قاۋىپ-قاتەر جوق دەمەگەنى بەلگىلى، بىراق سونداعى قىلشا موينى تالشا قيىلاتىنىن ءبىلىپ پە؟ جالپى، «مەن ولمەيمىن» دەگەن سوزدەردە تەرەڭ شىندىق بارى راس. 60 جىلدان استام ۋاقىت اۆتوكراتيا اقىن ءۇنىن شىعارماي، تۇمشالاپ كەلسە دە ەندى ەستىلىپ، اقىرى جالعاستىق تاپقانى شىندىق.

1956-1957 جىلدارى ساكەن سەيفۋللين، ءىلياس جانسۇگىروۆ، بەيىمبەت مايلين سىندى ءۇش بايتەرەگىمىز  اقتالعانان كەيىن ماعجان جۇماباەۆ شىعارماشىلىعى قايتا قارالعان. ونىڭ ەسىمىن اقتاۋ ءىسى 1958 جىلى عانا قولعا الىنعان. ارنايى رەسمي كوميسسيا قۇرىلىپ، اقىننىڭ تاڭدامالى ليريكالىق جىرلارىن جاريالاۋ جونىندە ۇيعارىم جاسالعان. بىراق ودان ەشقانداي ناتيجە شىقپاي، شىعارمالارى باسىلماي قالا بەرگەن.

1960 جىلى تۇركىستان اسكەري وكرۋگى اسكەري تريبۋنالى القاسىنىڭ شەشىمىمەن ماعجان جۇماباەۆ اقتالعان. الايدا، ونىڭ ەسىمىن اتاۋعا، شىعارمالارىن جاريالاۋعا رۇقسات بولماعان. ويتكەنى، بۇل ساياسي اقتاۋ ەمەس، بار بولعانى ازاماتتىق جاعىنان اقتالۋ دەگەن ءۇستىرت، جاڭساق تۇسىنىك تۇعىن. (1958 جىلى كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعى پروكۋراتۋراسى اقتاعان شاكارىم قۇدايبەردىۇلى تۋرالى دا ءدال وسىنداي «دالەل» ايتىلعان ەكەن).

ءتىپتى، بەرتىندەگى 1960 جىلى «ءومىر جانە پوەزيا» كىتابىندا ءابدىلدا تاجىباەۆ ماعجان جۇماباەۆتىڭ شىعارماشىلىعىن تاعى دا جوققا شىعارادى. 1968 جىلى رەسپۋبليكالىق «پروستور» جۋرنالىنىڭ ماعجان اقىن جايىندا اقتاۋ ماقالالار باسىلعان سانى تۇگەلدەي جوعالىپ كەتۋىن دە كەزدەيسوقتىق دەي المايمىز.

تۇركيادا كىتاپتارى جارىق كورگەنىمەن، ولار قازاق وقىرماندارىنىڭ قولىنا تيمەگەن. 1969 جىلى ماعجانمەن قىزمەتتەس، تانىس بولعان ادامدار ونى اقتاۋ، شىعارمالارىن جاريالاۋ قاجەتتىگى جونىندە قازاقستان باسشىلارىنا حات جولدايدى.

جازۋشى رۇستەم جانعوجا كەڭەس ءداۋىرى كەزىندە، دالىرەگى 1987 جىلى بۇكىلوداقتىق «ليتەراتۋرناياگازەتاعا» الاشتىڭ ءرولى، ماعجان جۇماباەۆ پەن مىرجاقىپ  دۋلاتوۆ تۋرالى ۇلكەن ماقالا شىعارعان. كەيىننەن الگى ماقالا اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ اۋدارۋىمەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جاريالانعان.تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا وتباسىلىق جاعدايىنا بايلانىستى ۋكرايناعا قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولعان. مارقۇم اقىن ەسەنعالي راۋشانوۆ كيەۆكە بارعاندا رۇستەمنىڭ ۇيىندە جاتاتىنىن ايتۋشى  ەدى. قازىر رۇستەمنىڭ باسىنا قيىن جاعداي تۋىپ وتىر. زايىبى گۇلنارا جەڭگەي جۇرەكتەن قايتىس بولعان. جالعىز ۇلى ماعجاندى سوعىسقا الىپ كەتكەن. جازۋشى روللان سەيسەنباەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا وسى اۋىرتپالىقتاردان رۇستەمنىڭ كوزى كورمەي قالعان.

اقىن ماعجان جۇماباەۆ  1988 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا اقىرعى رەت تولىعىمەن ءبىرجولاتا  اقتالعان. 1989 جىلى عانا اقىننىڭ شىعارمالارى قايتا جاريالانا باستايدى. اقىر اياعىندا اقىن تولىق اقتالعاننان كەيىن توقسانىنشى جىلدارى «ماعجاننىڭ الدىندا كەشىرىلمەس كۇنا جاسادىق» دەگەن ءابدىلدا تاجىباەۆ ماعجان جۇماباەۆتىڭ جىر جيناعىنا مۇلدە جاڭا كوزقاراسپەن ماقالا جازۋعا ءماجبۇر بولادى. ابەكەڭ: «ماعجان جۇماباەۆتىڭ باسىن قۇرتقان ەڭ بالەكەت دۇنيە – تەلەگەي-تەڭىز ءبىلىمى»، – دەپ مويىنداعان.

شەريازدان ەلەۋكەنوۆ «ماعجان» دەگەن كىتاپ جازعان. «ياپىر-اۋ» ءانى ماعجان جۇماباەۆتىكى ەكەندىگىن ايتقان.

اقىن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ ۇلىنا ماعجان دەپ ات قويىپ، م.جۇماباەۆتىڭ زايىبى زىليحا اپايعا كىشكەنتاي ۇلىن اپارىپ، باتا العانىن جازادى ءناسىپ اپاي ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە.

ماعجاننىڭ ءوزى ايتىپ، ءوزى تۇجىرىمداعانداي، اقىن دەگەن ءوزى بولجاپ بىلە بەرمەيتىن جولعا ساپار شەككەن ءپىر، كەيدە جىن، كەيدە بالا، سول ساپاردا ول قيىندىقتى قايىسپاي كوتەرەتىنە دۇنيەنى تارك ەتىپ، بارىنەن بەزىنگەن جان. سودان دا «قيال قۇلى مەن ءبىر اقىن» دەۋىن ۇعۋعا بولادى.

اۆتوردىڭ كوز الدىندا شىڭعىس حان، ءامىر تەمىر سىندى قاھارمان تۇلعالار، اتامەكەننىڭ يەسى جانە قورعاۋشىلارى بولعان ابىلاي، بايان، بوگەنباي، اعىباي، كەنەسارى، تاعى باسقا تاۋتۇلعالار تىزبەكتەلىپ وتەدى.

جۇرەكتى جارىپ شىققان ولەڭدەرىنىڭ ۇلكەن ءبىر توبى سۇيىسپەنشىلىك ليريكاسى: «گۇلسىمگە»، «ءجاميلا»، «ز-عا»، «ماحاببات نە؟»، «سەن سۇلۋ»، «جاس كەلىن»، تاعى باسقا ولەڭدەرى قازاق قىز-كەلىنشەكتەرىنە ارنالعان. اقىن ولاردىڭ سىرتقى دا ىشكى دە سۇلۋلىقتارىن تاڭىردەي كوتەرە جىرلايدى. «بارىنەن دە سەن سۇلۋ» ولەڭى ۋاقىتىندا وزىندىك اۋەنىمەن حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان. بىرەۋلەر بۇل ءاننىڭ اۆتورى ماعجان ەكەنىن ءبىلىپ، ەندى بىرەۋلەر بىلمەي جاتتاپ وسكەن.

ماعجان جۇماباەۆ – «قورقىت»، «ەرتەگى»، «باتىر بايان»، «قويلىبايدىڭ قوبىزى»، «وقجەتپەستىڭ قياسىندا»،  «ءجۇسىپ حان»، «قانىش باي قيسساسى»، «ەرتەگى»، «وتىرىك ەرتەگى»، «توقساننىڭ توبى»، «تولعاۋ» پوەمالارىنىڭ اۆتورى.

1993 جىلى تۇركيادا ماعجان جۇماباەۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان ىزگىلىكتى دە يگىلىكتى ءىس-شارا  وتكەن. وعان قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قالداربەك نايمانباەۆ باستاعان ونبەسشاقتى قالامگەر قاتىسىپ قايتقان.

1995 جىلى الماتىداعى «ءبىلىم» باسپاسىنان فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى ءمۇسىلىم بازارباەۆ جەتەكشىلىگىمەن شايىردىڭ ءۇش تومدىق شىعارمالار جيناعىن شىعارۋ قولعا الىنعان.

1998 جىلى استاناداعى «ەلوردا» باسپاسىنان ەرىك اسقاروۆتىڭ قۇراستىرۋىمەن «باتىر بايان» دەپ اتالاتىن ولەڭدەر مەن پوەمالار جيناعى جارىق كورگەن.

2002  جىلى الماتىداعى «اتامۇرا» باسپاسىنان «اتامۇرا» كىتاپحاناسى» سەرياسىمەن «ءسۇي، جان ساۋلەم» دەپ اتالاتىن ولەڭدەر مەن پوەمالار جيناعى باسپادان شىققان.

2009 جىلى الماتىداعى «ان ارىس» باسپاسىنان «التىن قالام» سەرياسىمەن ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى مەن پوەمالارى ويلى وقىرمان قولىنا تيگەن.

2013 جىلى الماتىداعى «جازۋشى» باسپاسىنان ساندىبەك جۇبانيازوۆتىڭ قۇراستىرۋىمەن قوستومدىق شىعارمالار جيناعى جارىق كورگەن. سول جىلى وڭتۇستىك استاناداعى «ولكە» باسپاسىنان «جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسى» سەرياسىمەن ماعجان جۇماباەۆتىڭ ولەڭدەرى مەن پوەمالارى باسپادان شىققان.

2016 جىلى روللان سەيسەنباەۆتىڭ حالىقارالىق اباي كلۋبى «مەنىڭ 100 كىتابىم» سەرياسىمەن ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «قۇلاگەر»، ماعجان جۇماباەۆتىڭ «سۇم ءومىر»، مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «قاسقىر جۇرەك ۇلدارىم ەر جەتەدى» دەپ اتالاتىن جيناعىن شىعارعان.

ماعجان اقىننىڭ «وت»، «ساعىندىم» دەپ اتالاتىن ولەڭدەرى «قازاقتىڭ ءجۇز ۇزدىك ولەڭى» اتالىمىنا ەنگەن.

ەندى ءبىر ءسات اقىن ماعجان جۇماباەۆ جايلى جازىلعان وي-پىكىرلەرگە قۇلاق ءتۇرىپ كورەلىك:

«ماعجان – الدىمەن سىرشىل اقىن. نە جازسا دا سىرلى، كوركەم، ءساندى جازادى. وقىرماننىڭ جۇرەگىنە اسەر ەتە المايتىن قۇرعاق ولەڭدى، جابايى جىردى ماعجاننان تابا المايسىز. ول تابيعاتتى سۋرەتتەي مە، ايەلدى جازا ما، تاريحي ادامداردى الا ما، ەرتەگى ايتا ما، ۇران سالا ما – بارىندە دە اقىننىڭ ويلاعانى، سەزگەنى، جۇرەگىنىڭ قايعىرۋى، جانىنىڭ كۇيزەلۋى، كوڭىلىنىڭ كىربىڭى كورىنىپ تۇرادى. قاي ولەڭىن وقىساڭ دا نە اقىنمەن، نە ءوز جۇرەگىڭمەن، نە ەل جۇرەگىمەن سىرلاسقانداي بولاسىڭ. اقىننىڭ ءوزى كورىنبەيتىن ولەڭدەرىن وقىساڭىز دا ەرىكسىز ءبىر سەزىم تۋعىزادى. الدە وكىندىرەدى، الدە مۇڭايتادى، الدە جىلاتادى، الدە اياتقىزادى، الدە ەسىركەتەدى، الدە جىگەر بەرەدى...».

«اقىن ماعجان جۇماباەۆ  ءوزىنىڭ «تۇركىستان ەكى دۇنيە ەسىگى عوي» دەپ اتالاتىن كولەمدى تولعاۋ جىرى ارقىلى  تۇراننىڭ قادىر-قاسيەتىن، افراسياب حان جايىن، قاسيەتتى تۇرانعا ەرتەدەگى كەي-قىسىراۋ مەن زۇلقارنايىن قۇمار بولعانىن، جالپاق دالادا شىڭعىستاي ەر تۋعانىن، اقساق تەمىر داڭقىن، تۇراندا تۋعان يبن-سينا ابۋعالي، ۇلىقبەك اتىن ماقتانىشپەن جىرلايدى. ءسىرا، شىنايى اقىندىق ۇلتتىق جوقشىسىنا، قورعانىنا اينالۋمەن بىردەي بولسا كەرەك. مۇنى ماعجان جىرلارىنىڭ وزەگىنەن ايقىن اڭعارۋعا بولادى».

«ماعجان جۇماباەۆ – سىرشىلدىعىمەن، سۋرەتشىلدىگىمەن، سوزگە ەركىندىگىمەن، تاپقىشتىعىمەن كۇشتى. مارجانداي تىزىلگەن، تورعىنداي ۇلبىرەگەن نازىك ءۇندى كۇيىمەن، شەرلى-مۇڭدى زارىمەن كۇشتى».

جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ،                      

اقىن، جازۋشى، عالىم.

«ماعجان جۇماباەۆتاي اقىنى بار، ءبىر جەردە تىزە قوسىپ وتىرعان بەس ميلليون قازاقتىڭ ءتىلى قالاي جوق بولادى؟!»

ءاليحان بوكەيحانوۆ، 

الاش قوزعالىسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى، ۇلت كوسەمى.         

«ماعجان جۇماباەۆ – قازاق پوەزياسىنىڭ جارىق كۇنى. كۇن نۇر شاشسا، كەيبىر «ادەبيەتتىڭ جۇلدىزى بولامىز» دەپ جۇرگەندەر ءسونىپ قالادى».

ءىلياس وماروۆ،

مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى.

«قازاق ولەڭىنىڭ ابايدان كەيىنگى الىپتارىنىڭ، ايتۋلى التىن دىڭگەكتەرىنىڭ ءبىرى عانا ەمەس، بىرەگەيى – ماعجان جۇماباەۆ».

زەينوللا قابدولوۆ،

اكادەميك، جازۋشى.

«...سول كۇنى مۇقاڭ، مۇقاعالي ماقاتاەۆ ماعجان جۇماباەۆ تۋرالى قايىرا-قايىرا ورالىپ سوعىپ، اقىننىڭ قاسىرەتتى تاعدىرى جايلى كوپ اڭگىمە ايتتى. جازۋ ۇستەلىنىڭ سۋىرماسىنان ءبىر قىزىل مۇقابالى قويىن داپتەرىن (بلوكنوت) الىپ: «مىنە، ماعجاننىڭ جىرلارى. ەرىنبەسەڭ، كوشىرىپ ال!» – دەدى دە ىشىنەن ەكى-ءۇش ولەڭىن وقىدى. اقىننىڭ ساف مەتالداي تازا داۋىسى قۇلاعىمدا تۇر:

«تەرە دە ءجۇرىپ شومشەگىن،
كوككە ساۋىپ ەمشەگىن...
قۇلىنىم قايدا دەر مە ەكەن؟..».

ەكىنشى ولەڭ:

«ءتاڭىرىم بە؟
الدە بايعىز با؟
ءتاڭىرىم بولساڭ، كەل بەرمەن!
قولىمدى كوككە جايعىزبا!»

ەكى ءۇزىندىنىڭ ەكەۋى دە جۇرەك پەن ساناعا قونا كەتتى. «ماعجان – كازاحسكي بلوك! وني وبا پوەتى وت بوگا!» – دەدى. سول ءسات مۇقاڭ جالى كۇدىرەيىپ، جانارى وت شاشا قاراعان كوك بورىدەي كورىنىپ ەدى ماعان».

(نۇرلان ورازالين، «ۋاقىت جاراتقان ۇلى جىر»، «جۇلدىز» -- قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ادەبي-الەۋمەتتىك جۋرنالى، №10, 2021 جىل، 63-80 بەتتەر).

ءيا،  بيىل كەڭ-بايتاق ەلىمىز 130 جىلدىق مەرەيتويىن كەڭ كولەمدە، اسا زور سالتاناتپەن  اتاپ ءوتىپ وتىرعان اقيىق اقىن ماعجان بەكەنۇلى جۇماباەۆ – وسىنداي تاعدىرى تىم قاتال جان بولاتىن. سوعان قاراماستان ول تالاي تاماشا جىر جاۋھارلارىن جازا بىلگەن. اقىننىڭ ۇرپاعىنا قالدىرعان مول رۋحاني مۇراسى  قازاق حالقى بار كەزدە ماڭگىلىك جاساي بەرمەك!

ءابدىساتتار ءالىپ،

جۋرناليست، اقىن، اۋدارماشى، قازاقستان جۋرناليستەر جانە حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارىنىڭ مۇشەسى، رەسپۋبليكالىق «شىمكەنتىم، شىرايلىم!» ادەبي-كوركەم الماناعىنىڭ باس ديرەكتورى – باس رەداكتورى.

شىمكەنت قالاسى

Abai.kz