2023 جىلدىڭ كۇنتىزبەسى اياقتالىپ كەلەدى. ەندى از كۇننەن سوڭ 2024 جىلدىڭ جاڭا پاراعى اشىلادى. Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى جىلداعى داستۇرمەن، جىلدىڭ باستى وقيعالارىنا شولۋ جاساي باستادىق.

بيىل ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن، حالىق قىزۋ تالقى جاساعان، ەلدى قۋاندىرعان، مۇڭايتقان قانداي ماڭىزدى وقيعالار ورىن الدى؟ كىمدەرمەن قوشتاستىق، كىمدەرمەن دوستاستىق؟ اتتەگەن-اي دەگەن تۇستارىمىز قايسى؟ جىل قورىتىندىسىنىڭ العاشقى توپتاماسىن وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنامىز...

بيىلعى جىلدىڭ ەلەۋلى وقيعالارى قاتارىنا:

ءماجىلىس سايلاۋى

2023 جىلدىڭ 19 ناۋرىزىندا قازاقستاندا وتكەن كەزەكتەن تىس ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىن جاتقىزامىز. نەگە دەسەڭىز، 2022 جىلعى رەفەرەندۋمدا قازاقستان كونستيتۋتسياسىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن 70%‑ى پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا، 30%‑ى ءبىر مانداتتى وكرۋگتەردەن سايلاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان بولاتىن. بۇل شەشمدى قازاقستان حالقى شىنايى دەموكراتياعا بەت بۇرۋ دەپ قابىلداپ، وسى سايلاۋدان كوپ ءۇمىت كۇتتى.

مۇندا «ەسكى قازاقستان» مەن «جاڭا قازاقستان» اراسىندا قاتتى تارتىس بولدى. «ەسكى قازاقستاننىڭ» ءوز پوزيتسياسىن ءالى دە مىعىم ۇستاپ وتىرعانىن كوردىك. قاتتى وكىنىش بولدى، اشۋ دا، شاراسىزدىق تا ورىن الدى... «ەندەشە مۇنىڭ نەسى جاڭالىق؟» دەۋگە بولاتىن شىعار. بىراق وسى سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە وتىز جىلدان استام اۆتوريتارلى بيلىكپەن ۇزبەي جاعالاسىپ، حالىق ءۇشىن، ۇلتتىق مۇددە ءۇشىن كۇرەسكەن بىرنەشە تانىمال ازاماتتاردىڭ «ءماجىلىس دەپۋتاتى» اتانۋى قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنداعى «ەلەۋلى وقيعا» ەكەنىن،  ءسويتىپ، قانشاما جىلدار «لەتارگيالىق ۇيقىعا» كەتكەن ماجىلىستە «تىرشىلىك نىشانى» پايدا بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك...

پرەزيدەنت جولداۋى ءھام «ادىلەتتى قازاقستان» ۇعىمى

بيىلعى جىلدىڭ تاعى ءبىر ەلەۋلى وقيعالارى قاتارىنا ء1‑شى قىركۇيەكتەگى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا اتالعان «ادىلەتتى قازاقستان» ۇعىمىنىڭ ومىرگە كەلۋىن جاتقىزار ەدىك. وسىنىڭ الدىندا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە «جاڭا قازاقستان» «مەملەكەتتى باسقارۋ ءپرينتسيپى» رەتىندە قىزمەت ەتۋگە جارامسىز، ونى «ادىلەتتى قازاقستان» دەپ وزگەرتۋ ارقىلى عانا اتقارۋشى بيلىكتىڭ الدىنا ناقتى تالاپتار قويۋعا بولادى دەپ سىني ماقالا جاريالانعان. سوندىقتان ءبىز جولداۋدا ايتىلعان «ادىلەتتى قازاقستاندى» جىلى قابىلدادىق. ارينە، ازامات رەتىندە «وسىدان كەيىن قازاقستان بيلىگى تۇگەلىمەن ادىلەتتەنىپ كەتەدى» دەگەن جالاڭ ويدان اۋلاقپىز.

بىراق، ءبىز ءۇشىن ونىڭ ەلەۋلى ماڭىزى باسقادا: تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن  (مۇمكىن، «ازاتتىققا جەتكەننەن كەيىن» دەگەن دۇرىس پا؟) العاش رەت بيلىكتىڭ شىڭىنان ايتىلعان «ادىلەتتىلىك» ءسوزى بۇيىعىپ جاتقان بۇقارالىق سانادا تەربەلىس تۋعىزدى. وسى سوزبەن قاناتتانعان قارا حالىق جەر‑جەردە بيلىكتەن «ادىلەتتىلىكتى» تالاپ ەتۋدى كۇشەيتتى. ول جەرگىلىكتى بيلىكتەگى بۇرىنعى ىرىقسىز كەتكەن كوررۋپتسياعا، «ءوزىم بىلەم» دەگەن ءور كوكىرەكتىككە، ىمىرالاسقان سىبايلاستىققا جانە باسقا ۇلتتىق مۇددەگە قارسى ارەكەتتەرگە شەكتەۋ قويا باستادى، بيلىكتىڭ «نارتسيستىك كەلبەتىن» وزگەرتە باستادى... سول ارقىلى قازاقستان حالقى ءوزىنىڭ ءتول قاسيەتى – «ادىلەتتىلىكتى» مەملەكەت قۇرۋدىڭ سارا جولىنا (پرينتسيپىنە) اينالدىرۋ ارەكەتىن باستاۋعا مۇمكىندىك الدى... قازىرگى «ەسكى قازاقستاننىڭ» جانتالاسقان ارەكەتىنە قاراماستان، حالىق ەندى وسى جولدان قايتپايتىنىنا سەنىمدىمىز. ەرتە مە، كەش پە – حالىق دەگەنىنە جەتەدى!

تەمىرتاۋداعى اپات. ميتتالدىڭ ەلدەن كەتىرىلۋى

ءۇشىنشى ەلەۋلى وقيعا قاتارىنا قازاقستان ەكونوميكاسىنان بۇرىنعى بيلىگىمىز قولدان جاساعان، «قارعايىن دەسەم جالعىزىمسىڭ، قارعامايىن دەسەم جالماۋىزىمسىڭ» دەيتىندەي الپاۋىت لاكشمي ميتتالدىڭ «كەتىرىلۋىن» ايتار ەدىك. ءيا، ول ءوزى كەتكەن جوق، ول – كەتىرىلدى! ەڭ وكىنىشتىسى، ول ءجاي كەتپەي، كومبيناتتى باسقارعان جىلدارى 200-دەن استام ازاماتتارىمىزدىڭ ءومىرىن جالماپ كەتكەنى بولىپ وتىر: ەكى ءجۇز ۇزىلگەن تاعدىر، قانشاما ادامنىڭ قايعىسى، ورىندالماعان ارماندار، ومىرگە كەلمەي قالعان سابيلەر... بۇل ورنى تولماس قايعى ‑ «ەكى كوزدەن مولتىلدەپ جاس كەلەدى، ەلىم‑اي»...

سوندا داعى، مۇنى «ەلەۋلى وقيعا» دەپ اتاۋىمىزدىڭ تاعى ءبىر ەلەۋلى سەبەبى بار، ول – وسى «ميتتال كەت!» وقيعاسى وزگە الپاۋىتتارىن قازاقستان جەرىنەن «نە كەتەرى، نە قالارى» تۋرالى قاتتى ويعا جەتەلەيتىنى دەر ەدىم. ولار وسىدان كەيىن «قازاقستان بايلىعىن ەمىن‑ەركىن سورا بەرۋگە بولادى» دەگەن جىمىسقىلىقتان ارىلاتىن شىعار دەگەن ويدامىز. ارىلا الماسا – ءوز وبالدارى وزدەرىنە!

قازاق ءتىلىن قولداۋعا قاراجات بولىنە باستادى

ءتورتىنشى ەلەۋلى وقيعا دەپ جۋىردا عانا پرەزيدەنتتىڭ ءوزى باستاماشى بولىپ، «حالىقارالىق قازاق ءتىلى قوعامىنا» ەنداۋمەنت قورىنا دەپ جەتى ميلليون تەنگە قارجى اۋدارۋىن ايتۋعا بولادى. ودان كەيىن قوعامعا ءارتۇرلى بيزنەس وكىلدەرى ەلۋ‑جۇز ميلليونداپ اقشا اۋدارا باستادى. ەندى، وسى قوردان تۇسەتىن ينۆەستيتسيالىق قارجى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا جۇمسالاتىن بولادى.  مۇنىڭ ەلەۋلى بولاتىنىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى مىنادا: بۇرىن قازاق ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن قوعام اتىنا ميلليارداعان اقشا بولىنەتىن. بىراق قوعام ونىڭ ەش پايداسىن كورە المايتىن. ويتكەنى، اقشا قولدى بولىپ، ەشكىم ول ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلمايتىن. ال، قازىرگى ەنداۋمەنتتىك جۇيە بويىنشا قوعام قورىنا اي سايىن بەلگىلى ءبىر پايىزدىق قاراجات تۇسەدى. بۇل قازاق ءتىلى قوعامىنا تۇراقتى جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ءارى تۇسكەن قارجىنىڭ ماقساتتى جۇمسالۋىن كۇشەيتەدى. ول تۋرالى جانايقايىمىزدى ءبىز دە كەزىندە Abai.kz سايتى ارقىلى بيلىككە جەتكىزگەن بولاتىنبىز... سول ءۇشىن دە بۇل ماسەلەنى ەرەكشە اتاپ وتىرمىز دەسەك بولادى...

سىنعا ۇشىراعان اكىمدەر سايلاۋى

بەسىنشى ەلەۋلى وقيعا – 7‑قاراشادا قازاقستاندا العاش رەت وتكەن 42 اۋدان جانە 3 وبلىستىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردى سايلاۋدى ايتۋعا بولادى. ءيا، سايلاۋعا كوبىنە‑كوپ بۇرىنعى اكىمدەر قاتىسىپ، ولار «كوپ قينالماي‑اق» جەڭىسكە جەتكەنىن جوققا شىعارمايمىز. سوندىقتان بۇل سايلاۋ سىنعا ۇشىرادى. دەگەنمەن، وسى سايلاۋدا ۇمىتكەرلەر العاش رەت ماڭدايلارى تەرلەپ، وزدەرى جاۋاپتى ءوڭىردى دامىتۋ تۋرالى جوسپارلار جاساۋعا، باعدارلامالارىن حالىققا كورسەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ەندى، وسى باعدارلاملارعا قاراي وتىرىپ حالىق ناقتى تالاپتار قويا الادى. ءسويتىپ، حالىق العاش رەت ءوزىن «باسقارۋ وبەكتىسى» دەپ ەمەس، مەملەكەت ىسىنە ارالاسۋشى «سۋبەكت» رەتىندە سەزىنۋگە ۇيرەنە باستادى. بۇل دەموكراتيالىق ءۇردىستىڭ باستاماسى جانە الىپپەسى بولىپ تابىلادى. سول ءۇشىن دە بۇل سايلاۋ ەلەۋلى.

بيىلعى جىلدىڭ ەلەۋلى وقيعالارى قاتارىنا:

• اتىراۋلىق فيلوسوف‑جازۋشى بەكەت قاراشين «جىلدىڭ ۇزدىك جازۋشىسى» اتاندى. ونىڭ «قر ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرى» اتاعىن الۋىن جاتقىزامىز. سەبەبى، بىزدە بۇرىن ءومىر بويى ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسىپ كەلگەن جازۋشىنى قۇرمەتتەۋ ءداستۇرى جوق بولعان. ەندى – بار;
• قوناەۆ قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى ىزتىلەۋ تويشىباەۆتىڭ استانا قالاسىندا «قر جىل ادامى» نوميناتسياسىنا يە بولدى. ەل جانى سۇلۋ ادامىن جاقسى كورەدى. بيلىكتىڭ تە وسىعان بەت بۇرعانى – جاقسى ىرىم;
• «تۇركى الەمى ۇستاسى» اتاعىنىڭ يەگەرى، قر ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرى، «اعايىندى ءۇش تەمىرشى ۇستالار» اتىمەن قازاقستانعا جانە الەمگە تانىمال بولعان باۋىرلاردىڭ ورتانشىسى ماقمۇت قۇلمەنتەگى ۇستانىڭ وسى ايدا قر «قۇرمەت» وردەنىمەن مارپاتتالۋى. بۇرىن كوپ جاعدايدا ۇستالاردىڭ ەڭبەگىن ءارۇرلى كورمەلەر نە اكىمدەر پايدالانىپ كەلدى. كورمە وتكەن سوڭ، ۇستالار ادەتتگىدەي ەلەۋسىز قالا بەرەتىن... بيىل ماقمۇت ۇستا استانا قالاسىندا ءوز تۋىندىلارىن فرانتسيا پرەزيدەنتى ەمانۋەل ماكرونعا كورسەتتى. فرانتسۋزدار ونى قىزىعا تاماشالادى. سوندىقتان بۇل شەبەرگە لايىقتى ماراپات. قۇتتىقتايمىز!

جالعاسى بار...

وقيعالار تىزبەگىن قۇرعان ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz