رەسپۋبليكالىق «ءۇش قوڭىر» (№19, 10 مامىر، 2013 ج.) گازەتىنىڭ پوەزيا بەتىندەگى «ولەڭمەن دارىسىن جارالى جانعا ەمىم» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن اقىن جۇلدىزاي ىسقاقتىڭ ءبىر توپ ولەڭىن وقىپ شىقتىم.

جازبا پوەزيانىڭ نەگىزىن سالۋشى، ۇلى اباي: «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتىشاسى، ءسوز ساراسى» دەسە، ورىستىڭ ۇلى سىنشىسى بەلينسكي: «پوەزيا – كوركەمونەردىڭ ەڭ بيىك شىڭى» دەپ انىقتاما بەرىپتى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە اقىن جۇلدىزاي ىسقاق ءومىر شىندىعىن ءدال باسقان، فيلوسوفيالىق وي يىرىمدەرى كوركەم ورىلگەن ولەڭدەرى سان ەمەس، ساپا جاعىنان باسىم ورىندا تۇرعانداي. اقىننىڭ «ءوزىم جايلى» دەگەن العاشقى ولەڭى اسقاق رۋحپەن، اسىل سەزىمگە بوي ۇرادى.

وزگە بولمىس، وزىمە ءتان بار تۇلعام،
وزىمە ايان تاعدىرىمدا كەشتىم نە.
مەن بىرەۋگە ۇقسايمىن دەپ تالپىن بان،
جانە مەندەي بولا المايدى ەشكىم دە!

جاماندارعا ىلەسپەدىم ەسەر بوپ،
جاقسىلاردىڭ جەتەگىندە ەسبىلدىم.
مەندە قالعان ەشبىرىڭنىڭ ەسەڭ جوق،
مەن دە ەنشىسىن كوكسەمەدىم ەشكىمنىڭ، – دەپ اقىن ءوزىنىڭ قالاي ەرجەتىپ، بۇگىن كىم بولعانىن تارازىلاپ، جۇرت الدىنا جايىپ سالادى. الايدا، نازىك جاندى اقىن ولەڭىن ارى قاراي:

سوڭىمنان كەپ، قۇلاتار دەپ جاردان كىم،
جۇرەم كەيدە كۇدىگى كوپ قۇم پىشىندە.
باق پەن سورىن كورىپ سوندا جالعاننىڭ،
شاتتىق مۇڭىم الماسادى ىشىمدە.

كەتكەن ۇشىپ، قايتا ورالماي باسقا باق،
كۇتكەن كەيدە ارمانداردان كەشىگەم!
جۇرەگىمنىڭ مۇڭىن سوسىن جاسقا وراپ،
اينىتپاستان كوزدەرىمە كوشىرەم، – دەيدى.

ءبارى تۇسىنىكتى، ءبارى بەلگىلى. جولى ۇزاق، سوقپاقعى كوپ، ءومىر كەرۋەنىندە قاس-قاعىمدا بولاتىن ءساتسىز وقيعالار مەن الدە بىرەۋلەر جاعىنان ادەيى قۇرىلعان تۇزاققا ءتۇسىپ قالۋىنان اقىن الاڭدايدى. اسىرەسە، جۇلدىزاي سەكىلدى نازىك، تالانتتى جانداردىڭ «سوڭىمنان كەپ، قۇلاتار دەپ جاردان كىم، جۇرەم كەيدە كۇدىگى كوپ قۇم پىشىندە» دەگەن كۇدىكپەن ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءوزى زاڭدى. ويتكەنى، ۇستارانىڭ جۇزىندەي اۋدارىلعان، قىلپىلداعان مىنا زاماندا، ادامنىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە ءجۇرىپ، سان تالقىعا تۇسەرى ءسوزسىز. عايىپتان تاۋى شاعىلىپ، جىگەرى قۇم بولىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس. بۇل جالعاندا جولى بوماي، تاۋى شاعىلىپ، جىگەرى قۇم بولىپ، تاعدىرى تالكەككە تۇسكەن جاندار دا از ەمەس... بىراق ەر مىنەزدى، ءور اقىن جۇلدىزاي بۇعان وڭاي-وسپاق مويىن ۇسىنبايدى. «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بولىپ شال» دەمەكشى، اقىن:

كۇلەم كەيدە! قامىعام دا قۋانام،
كوڭىلىمە ءبىر كۇي ەنىپ، قۇيادى ءۇن.
اسقار اسىپ كەتەدى سان قۇراپ ءان،
اسپان استىن مەكەن ەتكەن قيالىم.

وزگە تۇگىل، وزىمە بوپ جات كەۋدە،
وزگە الەمنەن باعام ىزدەپ كەيدە ەمدى.
ءوزىمدى-ءوزىم جوعالتاتىن ساتتەردە،
ولەڭىمنەن تاۋىپ الام بەينەمدى، – دەپ اقىن قيالىمەن شارىقتاپ، الەمدى شارلاپ جانعا جايلى ورتا ىزدەيدى. ودان دا تابالماعان اقىن اينالىپ كەلىپ ءوزىنىڭ اسىلى بەينەسىن ولەڭىنەن تابادى. سودان ءلاززات الىپ، ءبىر ءتاتى سەزىمگە بولەنەدى. ودان بويىنا كۇش، ويىنا قۋات الادى. «مىنا جالعان دۇنيەدەگى الدانىشتى تىرلىكتىڭ ءبارى بەكەر، ءبارى بوس، تەك حالقىنا ولمەس جىر قالدىرا العان اقىندار عانا «ماڭگى ولمەيدى»، مەن دە ماڭگى ولمەيتىن جىر جازعانداردىڭ قاتارىنان تابىلىپ، ومىردەن وتسەم ارمانىم جوق» دەگەن ءبىر شەشىمگە كەلىپ:

مەن كەتەمىن! قالار جىرىم! – داعدىلى ءۇن،
قىلعان تىرلىك – ءبارى الدانىش، ءبارى اۋرە.
تار ماڭدايعا سيىپ تۇرعان تاعدىرىم،
بۇيرىق جەتسە، تاۋسىلادى، شارام نە؟

اقيقاتى وسى. قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىردا اقىن ءۇشىن ەل كەرەگىنە جارايتىن، قولدان-قولعا ءوتىپ جاتتالاتىن جىر جازۋدان ارتىق باقىت بار ما؟! ونىڭ جانىندا كۇندەلىكتى قىلعان كۇيكى تىرلىكتىڭ ءبارى الدانىش، ءبارى اۋرەشىلىك، ءبارى بەكەر...

اقىننىڭ «ماڭدايعا تۇسكەن حاق ءمورى» دەگەن ولەڭى:

قازاقپىن! ءمان بار سوزىمدە،
تايسالمان دۇلەي داۋىلدا.
جالىنىم وينار كوزىمدە،
نامىسىم قاينار قانىمدا.

كۇمانىڭ بولسا قانداي دا،
رۋحىمدى مەنىڭ كور بويدان.
قۇدايدىڭ ءوزى ماڭدايعا،
«قازاقسىڭ» دەگەن ءمور قويعان، – دەپ باستالادى. «اتتان» دەسە قاتىن-
قالشىمەن اتقا قوناتىن قازاقتىڭ بۇكىل بولىمىسى وسى ەكى شۋماققا سيعانداي... اقىن وسى ولەڭى ارقىلى ءوزىنىڭ تەكتى حالىقتىڭ ۇرپاعى بولعانىن ماقتانىش ەتەدى. مۇنى جۇلدىزايدىڭ ەركەككە بەرگىسىز ەرلىگى دەمەسىمىزگە حاقىمىز جوق. اقىن ودان ارى قاراي عاسىرلار قاتپارىنا بويلاپ، قازاقتىڭ تاريحىنا ءۇڭىلىپ عۇن، ساقتان تارتىپ، تاريحتان وزعان ۇلى تۇلعالار مەن حانداردى، اقىلى وزعان ابىزدار مەن تورەلىگى ءادىل بيلەردى، جۇرەگى تۇكتى باتىرلار مەن ۇعلانداردى جانە تاۋەلسىزدىك جولىندا كۇرەسكەن حح عاسىردىڭ مارقاسقالارىن تۇگەل تۇگەندەپ، قازاقتىڭ قيلى تاريحىن ولەڭگە كوگەندەپ ارۋاق شاقىرادى. سوڭىندا قازىرگى قازاقتىڭ القىمنان الا باستاعان جاھاندانۋ زامانىنا:

سەن، جاھان، ءبىزدى كەم كورمە،
تاۋەلسىزدىگىم – ءتاتتى ارمان.
ءلاززاتتىڭ ارى كەۋدەمدە،
قايراتتىڭ رۋحى ساقتالعان.

قازاقپىن! قۇشتىم باق ءتورىن،
ازاتپىن دەگەن باستى ءۇن بار.
ماڭدايعا تۇسكەن حاق ءمورىن،
كەتە الماس شايىپ تاسقىندار، – دەپ اسقاق رۋحپەن جاۋاپ بەرەدى. بۇل
ولەڭدى وقىپ وتىرعان كەز كەلگەن قازاقتىڭ قانى قىزىپ، رۋحى اسقاقتاپ كەتەرى ءسوزسىز.

ال، «باقىتىم مەنىڭ...» دەگەن ولەڭىندە:
«...ۇلتىمنىڭ ۇزدىرمەن قازاقى تامىرىن،
نامىسسىز ۇل-قىزعا ءتۇبى مەن وت بەرەمىن.
كەرەڭگە ەستىرتىپ جانىمنىڭ بار ءۇنىن،
كور سوقىر كەۋدەگە كوز بەرسەم دەپ كەلەمىن...

كەتسە دە جاۋىم كەپ وق اتىپ توبەمنەن،
ۇلت ءۇشىن ولەڭدە ويانام، تۇنەيمىن.
ەستىنىڭ جىلىتىپ قۇشاعىن ولەڭمەن،
ەسسىزدى جىرىممەن تۇرتكىلەپ، تۇزەيمىن، – دەپ اقىن ۇيىرىنەن بەزگەن، بۇگىنگى زاماننىڭ نامىسسىز، ازعىن ۇل-قىزدارىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. سونىمەن بىرگە ولاردىڭ قانداي حالىقتىڭ ۇرپاعى ەكەنىن ەسىنە تۇسىرگىسى كەلەدى. وتتى ولەڭىمەن ولاردىڭ بويىن بيلەپ العان جات پيعىلىن الاستاپ، كورسوقىر كەۋدەسىنە ساۋلە قۇيىپ، قازاقى نامىسىن وياتىپ، ۇيىرىنە قايتا قوسۋدى اقىندىق پارىزىم دەپ سانايدى. سول ءۇشىن بۇكىل عۇمىرىن ارناۋعا دا بار ەكەنىن جاسىرمايدى. اۋەلى دەسەڭ ول:

حالقىمنىڭ تايماسا باقىتى بەس ەلى،
مەن نەسىن جىلايىن، نەسىنە تۇڭىلەم.
بالامنىڭ ەرتەڭىن جاسايمىن
كەشەگى
بابامنىڭ ۇنىمەن، انامنىڭ تىلىمەن، – دەپ اقىن ءوزىنىڭ بالاسىن دا «كەشەگى بابا ۇنىمەن، انانىڭ تىلىمەن» تاربيەلەپ، ۇلتتىڭ بولاشاعىنا تامشىداي بولسا دا ۇلەس قوسسام دەگەن انالىق بورىشىن دا بۇكپەسىز جىرعا قوسادى. ولەڭنىڭ سوڭىن:

ءتىلىمدى، ءدىلىمدى ارىلتار قايعىدان،
ولەڭمەن دارىسىن جارالى جانعا ەمىم.
اقىن دەپ تانىعان الاشتان اينىمان،
ءبىر جولعا ءتۇستىم بە، باعىتىم سول مەنىڭ...
ءسات ساپار...، – دەپ قايىرادى.

ارينە، اقىن ءۇشىن العاندا «حالقىنىڭ جارالى جانىن» ولەڭمەن ەمدەۋدەن باسقا ەمى بار ما؟ بۇل ناعىز اقىنعا ءتان ۇلى قاسيەت.

اقىننىڭ قاي ولەڭىن («ءۇش قوڭىرداعى» جاريالانعان ولەڭدەرىن ايتىپ وتىرمىن) وقىساڭىز دا جەر تاعدىرى، ۇلت تاعدىرى، ەل تاعدىرى جىرلانادى. سول ارقىلى وقىرماندارىنا وتانىن، تۋعان جەرىن، ەلى مەن حالقىن جان-تانىمەن سۇيۋگە كۇش-جىگەر بەرەدى.

«ۇشاقتان بولعان اجال...» دەگەن ولەڭىن وقىساڭىز ءومىر شىندىعىن ءدال باسىپ بەيلەلەگەن. ۇشاقتان قۇلاپ وپات بولىپ جاتقاندار الەمدە بارشىلىق... اسىرەسە، ءبىزدىڭ ەلدە بولعان ۇشاق اپاتىنان ەل قورعاۋشىلاردىڭ ءولىمى كىم-كىمدى دە بەي-جاي قالدىرماعانى اقيقات. ەل-امان، جۇرت تىنىشتا، قىرىققا تارتا جاۋىنگەردىڭ (اسكەري شەندىلەردىڭ) قىرىلىپ قالۋى قازاق ەلىن عانا ەمەس، بۇكىل الەم حالقىن كۇڭىرەنتتى. سودان كەيىنگى الماتى اۋەجايى ماڭىندا بولعان ۇشاق اپاتى دا ەلگە جەڭىل بولعان جوق. جۇلدىزاي وسى ازاماتتارعا ازا ءبىلدىرىپ، جوقتاۋ ايتادى:

قانشا ءۇيدىڭ اينالدىرىپ جۇتقا ارمانىن،
ۇشاقتان كوكتەن تۇسكەن تۇك قالمادى.
تاعى دا كوك سۇلاتقان تاعدىرلاردى،
سىلكىنگەن قارا جەردە قۇتقارمادى.

كوك اسپان، كەلبەتىڭە ەنىپ ءبىر مۇڭ،
سەن سونى كورىپ تۇردىڭ...
كونىپ تىندىڭ...
جۇلدىزداي اعىپ تۇسكەن جايساڭداردى،
تۇرعىزباي قايتا ورنىنان، نەعىپ تۇردىڭ؟

قارا جەر ناليسىڭ با، سەن دە مەندەي،
قۇشاقتى نەگە تۇردىڭ كەڭگە كەرمەي؟!
كوكپەن جەر اراسىنا ءتانى كەزىپ،
نە جازدى مىنا قازاق سەندەلەردەي؟! – دەپ اقىن جۇرەگى قان جىلاپ تۇرىپ، كوك اسپان مەن قارا جەردى تەرگەۋگە الادى. ويتكەنى بۇل وقيعانىڭ كۋاگەرى تەك كوك پەن جەر عانا. ولەڭ ارىقاراي:

بەۋ، تاعدىر، قاتال بولدىڭ نەگە مۇلدە؟
قازاقتىڭ بولماپ ەدى-اۋ، كەگى ومىردە.
ەڭسەسى كوككە ۇمتىلعان حالىققا الدە،
كوكتىڭ دە قاتەرى بار دەگەنىڭ بە؟ – دەپ قازاقتىڭ «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەنى» از بولعانداي، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ، ەندى-ەندى ەڭسە كوتەرە باستاعاندا «قاتال تاعدىردىڭ» مىنا توسىن مىنەزىنە «نالا» وقىپ، زار جىلايدى. بۇل باۋىر ەتى جاقىنىنان نەمەسە جالعىزىنان ايرىلعاندا: «مەن نە جازدىم ساعان، شۇناق قۇداي!» دەيتىن قازاقتىڭ ۇرپاعى ەكەنىن ەسكە سالادى. اۋىر قازا رۋحىن زىلدەي باسىپ، ءبىر ءسات ەسەڭگىرەپ قالعان اقىن:

ەي، اجال،
قايتا ورالماس سەن كورسىڭ بە؟
تۇبىندە بولامىن-اۋ مەن دە ەنشىڭدە،
تۇسىنبەي ءالى كەلەم قىلىعىڭنان،
سەن ءوزىڭ كوكتەن ءسىڭ بە، جەردەن ءسىڭ بە؟ – دەپ تۇيىندەيدى. سونداعى اقىننىڭ ايتپاعى: ءومىر بار جەردە، اجال بار، تۇبىندە مەن دە قۇرىعىڭنان قاشىپ قۇتىلا المايمىن. بىراق جاراتۋشى ءتاڭىرىم سەنىڭ حيقىمەتىڭە ءالى تۇسىنە الماي دال بولىپ كەلەمىن، «سەن ءوزىڭ كوكتەن ءسىڭ بە، جەردەن ءسىڭ بە؟» دەپ سۇراق تاستاپ، ون سەگىز مىڭ عالامدى جاراتقان جاراتۋشىنىڭ قۇدىرەتىنە ەرىكسىز مويىن ۇسىنادى.

جۇلدىزايدىڭ تاعى ءبىر ولەڭى «تۇندەگى كۇي» دەگەن كوڭىل كۇي ليريكاسى. بۇل ولەڭدە قارا ماقپال ءتۇن مەن اقىننىڭ كوڭىل كۇيى، سەزىم ءدىرىلى ءبىر كۇي شەرتەدى.

تاعى ءبىر كۇن ءتۇن – قۇشاققا جىعىلدى،
جانىن تەربەپ اقىننىڭ.
ءتۇننىڭ مۇڭى شومىلدىرعان جىرىمدى،
تاڭعا ۇزاتىپ وتىردىم.

جۇرەگىمە مىڭ ورامدى تولقىن كەپ،
تۇلا بويى جايلادى وت.
اسپان-كوزدىڭ جۇلدىز-جاسى مولتىلدەپ،
جۇباتاتىن ايدا جوق.

بىراق سۋىق ءتۇننىڭ سىڭعىر قاقان سىرعا-مۇڭى، اقىننىڭ ەسىن الادى. جان-نالىسى باتقان ءتۇن قۇشاعىنا الىپ جۇباتادى. قارابارقىت ءتۇن كورپەسىن ۇستىنە جابىپ، ءتۇس توسەككە قۇلاتادى. ءبىر جاندى سۋرەت كوز الدىڭا كەلە قالادى. بۇدان تابيعات پەن تىرشىلىكتىڭ ءبىر-بىرىنەن اجىراماس بايلانىسىن كورەمىز.

دەمەك، اقىن وقىرمانىن وسىنداي ءتاتتى سەزىمگە بولەي السا، ونىڭ پوەزياسىنىڭ عۇمىرى ماڭگىلىك بولماق.

جولىڭ بولسىن، جۇلدىزاي!

ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz