شەتتەگى قازاقتى ەلگە العاش شاقىرعان قوناەۆ
ەسكەرتۋ: بۇل ماقالا قازاقتىڭ ءبىر تۋار ازاماتى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ءۇش مارتە ەڭبەك ەرى دىنمۇحاممەد احمەتۇلى قوناەۆتىڭ تۋعان كۇنى قارساڭىندا جازىلعان!
بۇل ديماش اتانى، زاماننىڭ تاۋ تۇلعاسى قوناەۆتى ۇلىقتاۋ كۇنى. بار ءومىرىن ەلىنە، تۋعان جەرىنە، حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە ارنادى. «ادىلەت جەڭەدى، بىراق ول كەشىگىپ جۇرەدى» -دەمەكشى، ادىلەتتىڭ اق تاڭى اتتى. قوناەۆ ەسىمى ورتامىزعا قايتىپ ورالدى. الماتى وبلىسىندا ءوزى قازىعىن قاققان قاپشاعاي قالاسىنا قوناەۆتىڭ اتى بەرىلدى. الىپ جۇرەكتى ۇلكەن ادام قوناەۆتىڭ ەسىمى ماڭگى وشپەيدى. بۇگىن الماتىدا قوناەۆ اتىنداعى ساياباقتا، قوناەۆتىڭ ەسكەرتكىشى الاڭىندا تۋعان كۇن قۇرمەتىنە وراي، كوپ ادام قاتىناسقان شارا وتكىزىلدى. 50-دەن اسا بەيبىتشىلىكتىڭ اك كوگەرشىنى تاۋەلسىز ەلدىڭ كوك اسپانىنا ۇشىرىلدى. بۇل اتاعا دەگەن شەكسىز قۇرمەت. سونداي-اق، ىستانبۇلدا قازاقستان مادەنيەت جانە ساۋدا ورتالىعىندا د. قوناەۆ فوتو-سۋرەت كورمەسى اشىلدى.
مەن قازاق تەلەۆيزياسىندا تىلشىلىك، جۋرناليستىك قىزمەت اتقارعانىمدا قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى د. قوناەۆتى تەلەۆيزيالىق ءتۇسىرۋ توبىندا ءتىلشىسى بولعانىمدى زور مارتەبە سانايمىن.
وتكەن ءبىر تاريحي كەزەڭدى ەسكە الامىن. تۇركيا، ستامبۇل اۋەجايى، 1992 جىل، 11 قازان. دىنمۇحاممەد قوناەۆ انادولى جەرىنە قادام باستى. اۋەجاي ماڭىندا قارسى الۋشىلار تۇركيا ۇكىمەتىنىڭ باسشىلارى ەمەس، وسىنداعى ستامبۇلدا تۇراتىن قازاق قانداستارىمىز. «اقسارباس، اقسارباس» دەپ ايقايلاپ، ەكى قوشقاردى قۇرباندىققا شالدى. تۋرا اۋەجاي الاڭىندا. مىنە، ديماش اتاعا دەگەن حالىقتىڭ قۇرمەتى، اعايىنداردىڭ ىقىلاسى. د.قوناەۆتىڭ جانىندا، جەكە دارىگەرى احات مۇلىكوۆ، جيەنى ديار قوناەۆ، تۇركياداعى قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ ءتىلشىسى ەرجان ءۋايىس بولدى.
قازاق اعايىندار كوپ تۇراتىن زەيتىنبۋرنۋ اۋدانىنداعى قازاق-تۇرىك قوعامى (Kazak-Turk Vakifi) ۇيىندە تۇركيادا قونىستانعان ەل اعالارى حاليفا التاي (قۇراندى قازاق تىلىنە ءبىرىنشى اۋدارعان كىسى), دالەلحان قاجى (اكەسى شىعىس تۇركىستاندا قارجى ءمينيستىرى بولعان جانىمحان جانالتايدىڭ ۇلى), اكەلى بالالى توقتاباي جانە فازىل توپلى، مۇحاممەد قىلىش، نايمان حافىز، شەريزات دوعىرۋ، اعايىندى جاقىپ جانە كامال دوبايلار، قىزىربەك عايرەتۇللاح، ومەر بىلگىن، ءمانسۇر ءتاجي، ءداۋىت اشىقكوز، ومەر جىگىت، جاقىپ جان، ابدۋلۋاقاپ قارا، شاحمانسۋر دەڭىز جانە تاعى باسقا جۇزدەگەن ازاماتتار قارسى الدى. كەزدەسۋ تۋىسقاندىق، باۋىرماشىلدىق جوعارى دارەجەسىندە ءوتتى. ديماش اتا قوناەۆقا ءسوز بەرىلدى (جۇرگىزۋشى ەرجان ءۋايىس).
«قۇرمەتتى اعايىندار، باۋىرلار، بۇگىن سىزدەرمەن قاۋىشقانىما اللاعا مىڭ دا ءبىر شۇكىرشىلىك، وتە رازىمىن. تاعدىر تاۋقىمەتىمەن سىرت ەلدەردە ءومىر سۇردىڭىزدەر. وسى كەزەڭ ءۇشىن تۇرىك ەلىنىڭ باسشىلىعىنا، سول كەزدەگى سىزدەرگە قامقورلىق جاساعان پرەمەر-مينيستر ادنان مەندەرەسكە شىنايى ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز. ءبىزدىڭ ءتۇبىمىز تۇرىك، ءدىنىمىز يسلام! ەندى ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الدى، كوك تۋىمىز جەلبىرەۋدە، ەلگە، قازاقستان دەگەن وتاندارىڭا قايتىڭدار. اتا-جۇرتتارىڭ قۇشاق جايا قارسى الادى. مەنىڭ سىزدەرگە بەرگەن اقباتام دەپ ەسەپتەيسىزدەر»، - دەپ جارىقتىق ديماش اتا قولىن جايعان ەدى.
قازاق كاسىپكەرى فازىل توپلىنىڭ باسشىلىعىنداعى تەرى وڭدەۋ زاۋىتىندا ازىرلەنگەن ارنايى قوي تەرىسىنەن جاسالعان توندى ديماش اتاعا كيگىزدى.
بۇل كەزدەسۋدى باستان اياق تەلەۆيزيا لەنتاسىنا ءتۇسىرىپ، قازاقستان جاڭالىقتارىنا سول كەزدەگى كوميتەت توراعاسى شەرحان مۇرتازاعا جىبەرگەن ەدىم. ال تۇسىرگەن فوتو سۋرەتتەر مەنىڭ مۇراجايىمدا ساقتاۋلى.
سونداي-اق، قازاق قوعامىندا دىنمۇحاممەد قوناەۆ اتانى ەسكە الۋ شاراسى ءوتتى. دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعىنىڭ تۇركياداعى ارناۋلى وكىلى، ستامبۇلداعى قازاستان مادەنيەت جانە ساۋدا ورتالىعىنىڭ باسشىسى ەرجان ءۋايىس «الىپ جۇرەكتى ۇلكەن ادام – د.قوناەۆ» دەگەن تاقىرىپتا بايانداما جاسادى. د.قوناەۆتىڭ سۋرەتتەرىمەن اڭگىمە اسەرلى بولىپ وتىردى. د.قوناەۆ اتا رۋحىنا ارنايى قۇران باعىشتادى، دۇعا ەتتى.
1992 جىلى 12 قاڭتاردا 80 جىلدىق تۋعان كۇنىندە دىنمۇحاممەد قوناەۆتان جەكە سۇحبات العانىم تاريحي قۇبىلىس.
وسىدان 5 جىل بۇرىن قىزىلوردا تەلەارناسىنان كورسەتىلدى.
ەرجان ءۋايىس،
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق د. قوناەۆ قورىنىڭ القا مۇشەسى. ستامبۇل.
ەسكەرتۋ: سۋرەتتەر ەرجان ءۋايىستىڭ جەكە مۇراعاتتارىنان الىندى!
اۆتور تۋرالى انىقتاما:
ءۋايىس ەرجان ۇبايداۇلى
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، وتىرار اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماياقۇم ەلدى مەكەنىندەگى ورتا مەكتەپتى التىن مەدالمەن جانە س.م. كيروۆ اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ء(ال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ) جۋرناليست ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن.
جۋرناليست – ديپلومات. ەڭبەك جولىن الماتى قالاسىندا رەسپۋبليكالىق قازاق تەلەۆيزياسىندا رەجيسسەردىڭ كومەكشىسى قىزمەتىنەن باستاعان. 1969 جىلدان 1992 جىلعا دەيىن «قازاقستان» اقپاراتتىق باعدارلاماسىندا ءتىلشى، رەداكتور، ديكتور، ەكونوميكا شولۋشىسى، ۇكىمەت پەن پارلامەنتتەگى ارناۋلى ءتىلشى، ساياسي شولۋشىسى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقارعان.
ماسكەۋ قالاسىنداعى كسرو مەملەكەتتىك تەلەراديو كوميتەتىنىڭ جانىنداعى ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ جوعارعى كۋرسىندا جانە قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارنايى ديپلوماتيالىق ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ جوعارعى كۋرسىندا وقىعان.
1978 جىلى كۋبا ەلىنىڭ استاناسى گاۆانادا وتكەن جاستار مەن ستۋدەنتتەردىڭ بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك فەستيۆالىنە قازاقستاننان دەلەگات بولىپ قاتىستى.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ شەتەلدە اككرەديتاتسياعا تىركەلگەن تۇڭعىش قازاق ءجۋرناليسى، قازاقستان تەلەۆيزياسى مەن راديوسىنىڭ تۇركيا رەسپۋبليكاسىنداعى تۇڭعىش تۇراقتى ارناۋلى ءتىلشىسى بولدى.
1992-1993 جىلدارى ستامبۋل قالاسىنداعى رەسپۋبليكالىق «ەگەمەن قازاقستان»، «حالىق كەڭەسى»، «تۇركىستان» گازەتتەرى مەن كازتاگ اگەنتتىگىنىڭ، گەرمانياداعى «ازاتتىق» راديوسىنىڭ تۇركياداعى تۇراقتى ءتىلشىسى قىزمەتىن قوسا اتقاردى.
1993 - 1999 جىلدارى تۇرىك رەسپۋبليكاسىنداعى قازاق ەلشىلىگىندە ديپلوماتيالىق قىزمەت اتقارىپ، ستامبۋل قالاسىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش باس كونسۋلى قىزمەتتەرىن اتقارىپ ەكى ەل اراسىنداعى ارىپتەستىك، تۋىستىق قارىم – قاتىناستىڭ قالىپتاسۋىنا ايىرىقشا قىزمەت ەتىپ، دوستىق كوپىرىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا ۇلەسىن قوستى. ديپلوماتيالىق ەرەكشە شەندەرى بار.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق - ءباسپاسوز كلۋبىنىڭ ۆيتسە – پرەزيدەنتى بولىپ بۇقارالىق اقپاراتتىق قۇرالدارى جۇمىستارىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتتى.
«قازاق سسر – ءنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى»، «قر مادەنيەت قايراتكەرى»، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 5 جەلتوقسان 2008 جىلعى جارلىعىمەن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» اتاعىن الدى.
قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى، سىرتقى قاتىناستارى، قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى بايلانىستار جانە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۋرالى ارنايى تۇسىرىلگەن تەلەۆيزيالىق دەرەكتى فيلمدەردىڭ، تۇڭعىش پرەزيدەنتپەن قازاقستان تۋرالى كوركەم سۋرەتتى بىرنەشە فوتوالبوم – كىتاپتاردىڭ (تۇركيادا باسىلىپ شىعارىلعان) اۆتورى.
1997 جىلى قازاقستاننىڭ ستامبۋل قالاسىنداعى باس كونسۋلى قىزمەتىندە ساۋد ارابياسىندا مەككە، ءمادينادا قاجىلىق پارىزىن ورىندادى.
2007 جىلدان بەرى قىزىلوردا وبلىسى اكىمىنىڭ ارناۋلى تاپسىرمالار جونىندەگى كەڭەسشىسى، وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى.
2013 جىلدان قىزىلوردا وبلىسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقاردى.
قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى.
«حوراسان اتا» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى.
قازىرگى تاڭدا وبلىس اكىمى اپپاراتىنىڭ «قوعامدىق كەلىسىم» مم-ءنىڭ ءبولىم باسشىسى، جاڭاقورعان اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى.
حالىقارالىق «بەيبىتشىلىك الەمى» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، دىنمۇحامەد قوناەۆ وردەنىنىڭ يەگەرى. حالىقارالىق د.ا.قوناەۆ قورىنىڭ مۇشەسى.
ەرجان ۋايس – قازاقستان باسشىسى بولعان د.قوناەۆتى تەلەۆيزيالىق ءتۇسىرۋ توبىنىڭ مۇشەسى – جەكە ءتىلشىسى، ن.نازارباەۆ 1991 جىلى 1 جەلتوقساندا قازاقستان پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعاندا ءبىرىنشى سۇحبات جۇرگىزگەن جۋرناليست. شەتەلدە اككرەديتاتسياعا تىركەلگەن (تۇركيا) تۇڭعىش قازاق ءتىلشىسى. ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆپەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى كەزىندە (تۇركيا. ستامبۋلداعى قازاق باس كونسۋلى) 6 جىل بىرگە قىزمەت ەتكەن ديپلومات.
اكەسى ۋبايدۋللا ۋايسوۆ – قاراپايىم ەڭبەك ادامى، ماياقۇمدا وزبەكالى جانىبەكوۆپەن ءبىر مەكتەپتە، ءبىر سىنىپتا بىرگە وقىعان. اتاسى ۋايس اقساقال وتىرارداعى ارىستان باب اۋليەدە كوپ جىل شىراقشى بولعان، اراب، پارسى تىلدەرىن جەتىك بىلگەن ءدىن عۇلاماسى. تۋعان اعاسى نۇرجان ۋايسوۆ تۇركىستان قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى – باس دارىگەر، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. جولداسى انار مۇحامەدجانوۆا قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتى، ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ مامانى.
Abai.kz
