قىج-قىج ەتكەن،
كەۋدەمدەگى الىپ كۇش.
ساحارانىڭ،
سوقپاعىنداي ساعىنىش.
س.ن. 

ءبىزدىڭ اۋىل باقاناس وزەنىنىڭ تومەنگى، وڭتۇستىك اعىسى. سوندىقتان ساۆحوز اتاۋى كەزىندە «باقاناس» دەپ اتالدى. اياگوزدەن قارقارالىعا دەيىنگى نەگىزگى ايماق شۇبارتاۋ. ول ءبىر شۇبارلانعان تاۋ، يا الا-الا توبەلەر دەپ ەلەستەتەتىن شۇبارتاۋ تاۋ ەمەس. ياعني، قازاق دالاسىندا شۇبارتاۋ اتاۋلى تاۋ جوق. بىزدەن وڭتۇستىك بالقاش جاقتا دەيتۇعىن، كەيدە رەسمي جاعراپيالىق دەرەكتەردە قوسار ايتىلاتىن، كەيدە ساياق دەپ قانا جالقى اتالاتىن شۇبارتاۋ-ساياق تاۋىنىڭ (كۇنگەي ساياق دەپتە اتايدى شالدار) ءجونى باسقا. البەتتە، شۇبارتاۋعا قاتىسى بار. بىراق تۇپتەپ كەلگەندە سول شۇبارتاۋ الابى، بالقاش كولىنىڭ تەرىسكەيىنلەگى الپىس شاقىرىمداي جاتقان جازىقتى-الاسا قوجىر تاۋلار. استى تولعان بايلىق پەن كەنىش دەسەدى. ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ «ابىلمامبەت حاننىڭ كەنجە ءۇيى – قاراشاڭىراعى شۇبارتاۋ ەلىندە، كۇنگەي ساياقتا» دەپ جازاتىن ساياعى – وسى قوجىر تاۋدىڭ بيىگى.

بىراق قانشاما حان قونىسى، وردا تىگىلگەن جەر دەسەك تە، جالعىز ءوزى شۇبارتاۋ اتىن ارقالاي الماسا كەرەك-ءتى. سونىمەن شۇبارتاۋ – شىڭعىستاۋدىڭ كۇنگەي سەڭگىرى دە ەمەس، جالعاسا بىتكەن ادىرى دا ەمەس، ءۇزىلىپ بارىپ وركەشتەنگەن بولەك سىلەمى دە ەمەس، قايتالاپ تۇجىرساق، تاۋ دەيتىن قوسىمشاسى بولعانمەن، ورونيم اتاۋلىعا ەش قاتىسى جوق جازىق دالا. سول ءبىر جازىقتا اباي جازدى كۇن شىلدە بولعاندا دەسە، نەسىپبەك اۋىلىم-اۋىلىم دەگەن ەدى عوي. ايتپاقشى،  ماعاۋيانىڭ مۇحتارىنىڭ دا كىندىگى كەسىلگەن كوپبەيىتى دە، باقاناستى قاق جارىپ جايپاڭ عانا تۇر. وسى ءبىر اۋىل اۋەلى كەرەيلەردىڭ، كەيىن ابىلپەيىزدىڭ اتالىق تولەڭگىتتەرىنىڭ اتا مەكەنى. مەنىڭ جۇرتىمنىڭ سۇيەگى نايمان، ىشىندە جانعۇلىدان تارايتىن بۇلعاق اتانىڭ ۇرپاعىمىز. جوڭعار شاپقىنشىلىعى باسىلعان كەزىندە اتا جۇرتىم اۋەلى نايمانتاۋدى (قازىرگى شىڭعىستاۋ) تاستاپ، كەيىن كامپەسكە دە قىتاي اسىپ، اقىرى تاڭسىق، كەيىن وسى باقاناس جاعاسىن مەكەن ەتكەن. باقاناس جاعاسى قۇت ورناعان قادىرلى مەكەن بولدى. سول جاعانىڭ جايپاڭىندا كوكەم (اكەم) كونەنىڭ كوزدەرىن كوپ ايتاتىن. ەسسىز بولعاندا ەسەرسوقتانىپ تىڭداي قويمادىق. ەس بىلگەلى ەسكەردىك، ەسىمىزدەگىنى جازىپ قالۋعا تىرىسىپ، باعىپ قالۋدى باستادىق.

كوكەم ءۇيدىڭ تۇڭعىشى، سوندىقتان ۇلكەن شالدىڭ قولىندا وسكەن، شالدىڭ بالاسى. التى ايلىق كەزىندە ۇلكەن ۇيگە كەتكەن كوكەمنىڭ كوزى كورگەندەرى قازىر ماعان قىزىق. نەگە دەسەڭىز، قاتقان نانعا قاڭباقشا سەكىرىپ كوڭىل توياتىن ۇجماق كۇندەر سياقتى. الدە كوكەم اسەرلەنىپ ايتادى ما، كىم ءبىلسىن؟!

بىراق باتەڭكەمەن سۋ كەشكەن ەر قازاقتىڭ تاريحىندا التىن ءداۋىر اۋەلى التى قاناتتى اق وردادا، كەيىن ءاز-تاۋكەنىڭ زامانىندا ورناعانىن ءبىز جاقسى بىلەمىز. بىراق تاۋكەنىڭ جەتى جارعىسىن كورگەن اقساقالدار ساباقتاستىعى بەرتىنگە دەيىن بار ەدى. سونىڭ ءبىرى كوكەم اۋزىنان تاستامايتىن – قاسىمباي اقساقال.

– جەتى وقىعاندا اپام قايتتى. اتام ەكەۋمىزدە جيىرما مەنشىك قوي بولدى. سونى باعاتىنمىن. كوپ ۇزاماي اتام دا قايتتى. ءسويتىپ ءوز اكە-شەشمنىڭ ۇيىنە باردىم. قىستا ۇيدەگى مالداردى قارايمىن. جازدا قاسىمباي اقساقالمەن «جاس تالاپ قايداسىڭ؟» دەپ كەتە بارامىن. جاس تالاپ قاسىمباي اقساقالدىڭ قارا شاڭىراعى. قازىر ءبىر اۋىلدى قويا تۇر، ءبىر اتانىڭ بالالارى ءبىرىن-ءبىرى تانىمايتىن حالدە. ءبىزدى شالدار قالاي تاربيەلەيتىن ەدى... ءبىر قىستا قاسىمباي اقساقال اتشانامەن كەلىپ، مەنى ىشىككە وراپ ۇيىنە الىپ كەتتى. جارىقتىق اقساقالدىڭ مەنى جاتى جوق دەمەسىن دەپ ەلپەكتەگەنى عوي. مەنىڭ بار قىزىعىم اساۋ ءمىنۋ. اقساقالعا ات بەرىڭىز مىنەيىن دەگەنىم دە، ءلام-ميم دەمەي اتتىڭ مىقتىسىن ەرتتەپ بەرەتىن ەدى. قاسىمباي اقساقالدىڭ ۇلكەن ۇلى بار، اقىلتاي. ەكەۋمىز تەتە وستىك. مەن اقجال اتقا مىنە باستاعاندا اقىلتايدىڭ كانسەرتى باستالاتىن. مەنى اقجال اتتان ءتۇسىرىپ، مەن بەرىسپەي اقىرى قاسىمباي اقساقال قامشىمەن اقىلتايدى ەكى ۇرىپ جىلاتاتىن. كوپ ۇزاماي ەكىنشى راۋند باستالادى. قاسىمباي اقساقالدىڭ بايبىشەسى اپام اقىلتاي جاق، قاسىمباي اقساقال مەن جاق، جاس تالاپتا جاۋمەن الىسقانداي ءبىر الىسىپ الاتىن ەدىك. جاز شىعا جۇرت تەرىسكەيدەگى قاينارعا جايلاۋ اسادى. قاسىمباي اقساقالدا مالىن ايدايدى. مەن مالدىڭ ارتىنان جۇرۋگە كىشىمدە ەپتى بولدىم. اقساقال وزىمەن بىرگە اپامنان سۇراماي الىپ كەتەتىن. قازىر ءتۇسىنىپ ەلجىرەپ قالامىن. سويتسەم اپامنىڭ مەنى ىزدەيتىنىن ءبىلىپ، ءبارىبىر اقساقالدىڭ شاڭىراعىنا كەلەتىن سەزىپ وتىرادى ەكەن. ونىسى تۋىسقاندىعىمىز تاستاي بەرىك بولسىن، ءبىر-ءبىرىمىزدى ءجيى كورىپ، بالالار ءبىرى-ءبىرىن تانىسىن دەگەن دانالىعى. جايلاۋدا قازىرگىدەي كەلىپ كەتە سالۋ جوق. قۇرمەتىڭە قۇيرىعى تولعان قوزىنى سويىپ، ءبىر جۇما ەت بىتكەنشە جاتادى. ۇلكەندەر كوسىلىپ اڭگىمە، ودان قالسا تاۋ اسۋ، جايلاۋ جورتۋ. ءبىز بولساق سارى دالانىڭ شەگىن كورمەسەكتە شەگىن تابارداي جۇگىرە وينايمىز. ءسويتىپ ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋىڭ نە، ءبىر-ءبىرىڭسىز جۇرە الماي قالاتىن ەدىك. قايتىپ تاڭقالمايسىڭ. دالانىڭ دارالىعى عوي بۇل دەگەن – دەپ كوسىلەدى كوكەم.

شىنىمەن-اق، دالا اكادەمياسىنىڭ دانالىعىنا كەشەگى كوپ تاڭقالسا دا ءبىز پاقىرلار وزىمىزشە سىناپ كەلەمىز. اقىمەتتىڭ وقىرمان ءسوزدى سىناعانىمەن، ءسوزى دە وقىرمانعا سىن دەپ ايتادى. ءبىزدىڭ سىن سىن ەمەس، اتالىعىمىزدان الا الماي قالعان سىلبىر سۋ سياقتى مايموڭكە دۇنيە عوي.

مەندە قۋ-مىن. كوكەم قانشالىقتى راس ايتادى ەكەن دەپ، بىردە قاسىمباي اقساقالدىڭ ورتانشى ۇلى، قازىردە ەل اعاسى ەستاي اعادان وسى جونىندە سۇرادىم. – اكەمدە نايمان قاسقا دەيتىن وزىنەن باسقا مىنبەيتىن سايگۇلىگى بولدى. سونى سەنىڭ كوكەڭ عانا مىنە الاتىن. مىنە العاندا اقساقال مىنگىزەتىن. اكەڭدى ۇيگە كوپ الىپ كەلەتىن. ءتىپتى سول كەزدە تالعات اعانى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ بالاسى دەپ تە ويلايتىنبىز. ەسەيە وعاندا كوزىمىز جەتتى. اقساقالدىڭ كوزىن كورگەن اعامىز، قازىر بىزگە اكە سياقتى، تۋعانىمىزداي تۋمالاپ تۇرادى – دەدى. قامقاداي اۋزىما قۇم قۇيىلدى. ەستاي اعانىڭ دا شاعىر دەيتىن ەشكىمگە مىنگىزبەيتىن بايگەسى بار ەتىن. – اعا، شاعىرىڭىز قايدا، مىڭگىم كەلىپ تۇر دەپ قاشا جونەلدىم...

سۇلتانبەيبارىس نۇرتولەۋوۆ 

Abai.kz