وتاندىق تاريحتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە بايلانىستى كەلەلى ءىستىڭ باستالعانىنا ءبىرشاما ۋاقىت ءوتتى. بۇقارالىق  اقپارات قۇرالدارىنىڭ بەلسەندىلىگى ارقاسىندا قالىڭ جۇرتشىلىق قازاق تاريحىنىڭ بەيتانىس قىرلارىنان ءبىرشاما دەرەك پەن دايەك الدى. الىس-جاقىن شەت ەلدەر مۇراعاتتارىنان بىرقاتار تاريحي قولجازبالار جەتكىزىلدى. جانە وسى سىندى سان شارۋا قولعا الىندى. بىزدىڭشە، باسىم باعىتتى ۇلتتىق تاريحىمىزدى زەرتتەۋ مەن بىلىكتى وقىتىلۋىنا بەرۋ قاجەت.

        وسى تۇرعىدا ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ەلىمىزدىڭ بىرقاتار جوعارى وقۋ ورىندارىندا دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىردىق. اتاپ ايتقاندا، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەدوگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەدوگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، سۋلەيمان دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە جانە ە.بۋكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە تاريحشى-عالىمدار، وقىتۋشى پروفەسسورلىق قۇراممەن جانە دوكتورانتتار، ماگيسترانتتار، ستۋدەنتتەر قاتىسۋىمەن وتاندىق تاريحقا قاتىستى ءتۇرلى تاقىرىپتاردا وتكىزىلگەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر تاسپاعا جازىلىپ الىندى.

 وتاندىق تاريحتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە بايلانىستى كەلەلى ءىستىڭ باستالعانىنا ءبىرشاما ۋاقىت ءوتتى. بۇقارالىق  اقپارات قۇرالدارىنىڭ بەلسەندىلىگى ارقاسىندا قالىڭ جۇرتشىلىق قازاق تاريحىنىڭ بەيتانىس قىرلارىنان ءبىرشاما دەرەك پەن دايەك الدى. الىس-جاقىن شەت ەلدەر مۇراعاتتارىنان بىرقاتار تاريحي قولجازبالار جەتكىزىلدى. جانە وسى سىندى سان شارۋا قولعا الىندى. بىزدىڭشە، باسىم باعىتتى ۇلتتىق تاريحىمىزدى زەرتتەۋ مەن بىلىكتى وقىتىلۋىنا بەرۋ قاجەت.

        وسى تۇرعىدا ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ەلىمىزدىڭ بىرقاتار جوعارى وقۋ ورىندارىندا دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىردىق. اتاپ ايتقاندا، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەدوگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەدوگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، سۋلەيمان دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە جانە ە.بۋكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە تاريحشى-عالىمدار، وقىتۋشى پروفەسسورلىق قۇراممەن جانە دوكتورانتتار، ماگيسترانتتار، ستۋدەنتتەر قاتىسۋىمەن وتاندىق تاريحقا قاتىستى ءتۇرلى تاقىرىپتاردا وتكىزىلگەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر تاسپاعا جازىلىپ الىندى.

        اتالعان جوبا ماقساتى - ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار - وتان تاريحىن وقىتۋ، زەرتتەۋ جانە جاريالاۋ باعىتتارىن ايقىنداۋ. ياعني، ءبىرىنشى مىندەت جوبا بويىنشا جۇرگىزىلگەن جۇمىستاردى ناسيحاتتاۋ بولسا، ەكىنشىسى – وتاندىق تاريحتى زەردەلەۋ بارىسىنداعى ناقتى ىستەردى ءوز كوزىمىزبەن كورىپ، تارازىلاۋ. بۇل رەتتە ۇلتتىق تاريحىمىزدى زەرتتەۋ مەن بىلىكتى وقىتۋ جۇيەسىنە قوعامدىق پىكىر قوزعاۋ ارقىلى ءوز ۇلەسىمىزدى قوسا الامىز. ال دوڭگەلەك ۇستەلدەر باسىندا تالقىلانعان ماسەلەلەر اياسىنداعى مىندەتتەردى شەشۋ كەشەندى جۇمىس جوسپارى مەن ناقتى ءىس-شارالارعا بايلانىستى بولسا كەرەك.

سونىمەن جوبا بارىسىندا ءبىز كوز جەتكىزگەن ماسەلە - بۇگىنگى كۇنگى تاۋەلسىزدىك جاعدايىندا قازاقستان تاريحىن وقىتۋدا، عىلىمي تۇرعىدا پايىمداۋدا قانداي ۇستانىمدار باسشىلىققا الىنۋ كەرەك؟

مەملەكەتتىڭ دامۋىنا تىكەلەي اسەر ەتۋشى فاكتورلاردىڭ ءبىرى ساليقالى ساياسات، تۇراقتى ەكونوميكامەن قاتار، ۇلتتىق يدەولوگيا ەكەنى بەلگىلى. ۇلتتىق يدەولوگيا قوعامدى ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرىپ، سول ماقساتقا جەتۋدە بىرىگىپ ارەكەت ەتۋگە شاقىرادى. ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدىڭ جولى كوپ. سونىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى وتاندىق تاريحتى ناسيحاتتاۋ.

تاريح – حالىقتىڭ جادى مەن زەردەسى. ەندەشە، «وتكەندى بىلمەي بولاشاقتى بولجاۋ مۇمكىن ەمەس». شىنايى ەل تاريحىن ءبىلۋ ار­قىلى تاريحي سانا بەكيدى، تاريحي سانا ارقىلى ۇلت­تىق سانا قالىپتاسادى. بۇل تۇپتەپ كەلگەندە تاۋەلسىزدىگىڭىزدىڭ باياندى بولۋىنىڭ كەپىلى.

جوبا بارىسىندا وسىعان كوز جەتتى. ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ەلىمىزدىڭ بىرقاتار جوعارى وقۋ ورىندارىندا وتكەن دوڭگەلەك ۇستەلدەردە كوتەرىلگەن سان ءتۇرلى پىكىر-كوزقاراستار، ۇسىنىس-تىلەكتەردى تۇجىرىمدار بولساق تومەندەگىشە.

1. دامىعان بىرقاتار ەلدەر ءۇشىن تاريح تاربيە قۇرالى. ايتالىق، تۇركيادا حالىق ءۇشىن تاريحتىڭ ماڭىزدىلىعى - ۇرانشىل تاريح، جالپى تاريح، عىلىمي تاريح بولىپ بولىنەدى. ساباق الار تۇسىمىز وسى. بىزدە جالپى تاريح پەن عىلىمي تاريح ماسەلەسىندە  اتقارىلىپ جاتقان شارۋالار بارشىلىق. ال ۇرانشىل تاريح، ياعني جاستاردى تاريحي تۇرعىدا وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەۋدە جۇمىستار جوقتىڭ قاسى. «سەن قازاقسىڭ، سەنىڭ اسقاق تاريحىڭ بار! تاريحىڭ تۇعىرلى تۇلعالارعا، ءادىل دە وتكىر  بي-شەشەندەرگە، ەرجۇرەك باتىرلاعا باي! ەندەشە سەن دە ۇلى ەلدىڭ ۇلانى رەتىندە ۇلتىڭا قىزمەت ەت!» - دەگەن تۇرعىدا جاستاردى تاريحي - وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەۋدىڭ جۇيەسىن بالا-باقشا قابىرعاسىنان باستاپ، قالىپتاستىرۋ قاجەت-اق;

2. جوعارى وقۋ ورىندارىندا، كوللەدجدەر مەن مەكتەپتەردە «تاريحي ءتۋريزمدى» دامىتۋدىڭ جۇيەلى جوسپارىن جاساۋ كەرەك. ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلاردى تەوريالىق بىلىممەن قاتار، تاريحي ورىندار مەن مۇراجايلارعا اپارىپ، ءوز كوزدەرىمەن كورسەتىپ، سەزىنتۋدىڭ اسەر-ىقپالى زور بولماق;

3. تاريحتى جاسايتىن تۇلعالار. «تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى اياسىندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامى  «تۇلعاتانۋ» جوباسىن دايارلاپ، وقۋ جۇيەسىنە ەنگىزۋ قاجەت;

4. قازاقستان تاريحى ءپانى بويىنشا ەلەكتروندى وقۋ قۇرالدارىن ازىرلەۋ كەرەك;

6. جوعارى وقۋ ورىندارىندا ۇلتتىق سانانى، ۇلتتىق يدەيانى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا عىلىمي ورتالىق قۇرۋ ۋاقىت تالابى;

7. «تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى اياسىندا بۇگىندە «ولكەتانۋ» ءپانىن وقىتۋ ماڭىزدى. جانە دە تاريحشى ماماندىقتارىنىڭ ەلەكتيۆتى پاندەرى قاتارىنا «ولكەتانۋ» ءپانىن ەنگىزۋدى قولعا الۋ قاجەت;

8. الەمدىك ءبىلىم بەرۋ ستاندارتىنا سايكەس اعىلشىن توبىنداعى ماماندىقتارعا "قازاقستان تاريحى اعىلشىن تىلىندە" اتتى ءپاندى وقىتۋدى ەنگىزۋ كەرەك.

ءبىز بايقاعان جايتتار وسى. بۇعان الىپ قوسارلارىڭىز بار ما؟

بولاتبەك تولەپبەرگەن،

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

abai.kz