كەشە جاڭا پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ باستاعان ۇكىمەتتىڭ قۇرامى تولىق بەكىتىلگەن ەدى. بۇگىن پرەزيدەنت توقاەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن جيىنىن وتكىزىپ، جاڭا ۇكىمەتتىڭ الدىنا ناقتى 10 تاپسىرما قويدى. سونىمەن، پرەزيدەنت ايتقان 10 تاپسىرما نە تۋرالى بولدى؟

پرەزيدەنت ۇكىمەتكە نە ايتتى؟

«بۇگىن ءبىز بىلتىر اتقارىلعان جۇمىستى قورىتىندىلايمىز. سونداي-اق الداعى كەزەڭنىڭ باستى مىندەتتەرىنە توقتالۋىمىز كەرەك. جالپى، وتكەن جىلى ەكونوميكامىز 5,1 پايىزعا ءوستى. ەڭ باستىسى، ەلىمىزدىڭ دامۋ قارقىنى باسەڭدەگەن جوق. الدىڭعى ۇكىمەت وسى باعىتتا ءبىراز جۇمىس ىستەدى. كەشە مەن بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆقا العىسىمدى ءبىلدىردىم. بىراق قازىر جايباراقات وتىرۋعا بولمايدى، سەبەبى الدىمىزدا اۋقىمدى جۇمىس تۇر. سوندىقتان ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا جاڭا سەرپىن بەرۋ قاجەت.

نەگىزگى ماقسات – بارشاڭىزعا بەلگىلى. ءبىز 2029 جىلعا قاراي ەكونوميكامىزدىڭ كولەمىن 450 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋىمىز كەرەك. ياعني، ناقتى مەجە بار. ەندى تەك جۇمىس ىستەۋ قاجەت. بۇل – ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى جىل سايىن كەمىندە 6 پايىزعا ءوسۋى كەرەك دەگەن ءسوز.

سونداي-اق، ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرمەن قاتار حالىقتىڭ ناقتى تابىسى دا قارقىندى تۇردە ارتۋى كەرەك. بۇل – وتە ماڭىزدى مىندەت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بىزگە شىن مانىندە ساپالى دامۋ قاجەت. سوندىقتان ءاربىر قادامدى جان-جاقتى، مۇقيات ويلاستىرىپ، باتىل ارەكەت ەتۋ كەرەك», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

بيۋروكراتيانى توقتاتۋ قاجەت

«الداعى مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە دە، اكىمدىكتەرگە دە ءتيىستى قۇزىرەت بەرىلگەن. الايدا، بۇل مۇمكىندىكتەر كوپ جاعدايدا دۇرىس قولدانىلماي جاتادى. سونىڭ كەسىرىنەن رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ قارقىنى باسەڭدەپ كەتتى. مۇندايدى دوعارۋ كەرەك.

مەملەكەتتىك ورگاندار اراسىندا ءوزارا كەلىسۋ مەن تالقىلاۋ جۇمىسى اياقتالعانشا، كەز كەلگەن باستامانىڭ نەگىزگى ءمان-ماڭىزى دا وزگەرىپ كەتەدى. بيۋروكراتيانى توقتاتۋ قاجەت، بىزگە ناقتى ناتيجە كەرەك. ۇكىمەت پەن اكىمدەر جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە ءتيىس. جۇمىس بارىسىندا جۇيەلى ۇستانىم بولۋى قاجەت. ماسەلەنى جەدەل شەشۋمەن قاتار، ەكونوميكانىڭ ۇزاقمەرزىمدى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ وتە ماڭىزدى.

قازىرگى جاعدايدا ەكونوميكامىزدىڭ مەيلىنشە ەركىن دامۋىنا ءمان بەرۋىمىز قاجەت. ەلىمىزدى دامۋدىڭ جاڭا بەلەسىنە شىعارامىز دەسەك، بۇل جۇمىستى جەدەل جانە دايەكتى تۇردە جۇرگىزگەن ءجون. مەن بىلتىرعى جولداۋىمدا جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىنداپ بەردىم. سوندىقتان بۇگىن مەن قازىرگى ەكونوميكالىق احۋالعا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەرگە توقتالامىن», - دەدى پرەزيدەنت.

ۇكىمەتكە ءبىرىنشى تاپسىرما

«بيۋدجەت جانە سالىق ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن بارىنشا ارتتىرۋ قاجەت. سوڭعى بەس جىل ىشىندە بيۋدجەت تاپشىلىعى 11 تريلليون تەڭگەدەن اسىپ كەتتى. سوندىقتان بيۋدجەتتى ءتيىمدى باسقارۋ جانە ونىڭ ولشەمدەرىن نەعۇرلىم دۇرىس بولجاۋ ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان باستى مىندەت بولىپ قالا بەرەدى.

قارجى مينيسترلىگى بىلتىرعى تابىس جوسپارىن الدىن الا تولەنگەن وسى جىلدىڭ سالىقتارى ەسەبىنەن ورىنداعانى بەلگىلى. 600 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قوسىلعان قۇن سالىعىن قايتارۋ ۋاقىتشا توقتاتىلدى. دەمەك بيۋدجەت ماسەلەلەرى بيزنەستىڭ اينالىمداعى قاراجاتى ەسەبىنەن شەشىلدى.

ءالى شەشىمىن تاپپاعان تاعى ءبىر ماسەلە – بيۋدجەتتى ءبولۋ ءتارتىبى. ول ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالماعان. قاراجات كۇندەلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمسالادى، ستراتەگيالىق ماقساتتار سونىڭ كولەڭكەسىندە قالادى. ۇكىمەت شىعىستاردىڭ ەكونوميكالىق پايداسى بارىنشا جوعارى بولۋىنا باسا ءمان بەرە وتىرىپ، ونىڭ ناقتى باسىمدىقتارىن ايقىنداۋى كەرەك», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

جاڭا سالىق كودەكسى ازىرلەنىپ جاتىر

«ەندى بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگىنە كەلەيىك. قازىر جاڭا سالىق كودەكسى ازىرلەنىپ جاتىر. بۇل قۇجات ينۆەستورلارعا قولايلى جاعداي جاساۋ مەن بيۋدجەتكە قاجەتتى كولەمدە قارجى ءتۇسىرۋدىڭ اراسىندا كوكەيگە قونىمدى تەڭگەرىم بولۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. الايدا، بيزنەس قاۋىمداستىعىندا بۇل قۇجات، ەڭ الدىمەن، سالىق مولشەرلەمەسىن ءوسىرۋدى كوزدەيدى دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ وتىر.

قازاقستاندا تۇپكى ءمانى وزگەرىپ كەتكەن قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ ءوزىن رەفورمالاۋ قاجەت. ونى 12 پايىزدان 16 پايىزعا دەيىن كوتەرۋ ماسەلەنى شەشپەيدى. ساراپشىلار قوسىلعان قۇن سالىعىن كوتەرۋ كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ ۇلەسىن ارتتىرىپ، ينفلياتسيانىڭ وسۋىنە اكەپ سوقتىرۋى ىقتيمال دەپ ورىندى پىكىر ءبىلدىرىپ جاتىر. بۇل قادام ەلىمىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىنا دا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن.

بۇرىنعى ۇكىمەت ۇلتتىق قوردان بولىنەتىن ترانسفەرتتىڭ ورنىنا سالىقتى كوتەرىپ، قازىناعا قوسىمشا قارجى تۇسىرەمىز دەگەن ءۋاجدى العا تارتاتىن. جاڭا سالىق كودەكسىن ازىرلەۋ بارىسىنا مەملەكەت باسشىسى رەتىندە مەنىڭ كوڭىلىم تولمايدى», - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ەكونوميكا نەعۇرلىم قۋاتتى بولسا، سوعۇرلىم كوپ سالىق تۇسەدى

«الدىمىزدا ۇلتتىق ەكونوميكانى ساپالى ءارى قارقىندى دامىتۋ دەگەن وتە ماڭىزدى مىندەت تۇرعانىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ قاجەت.

تابىس پەن مۇلىككە سالىق سالۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن ەنگىزبەسەك، كاسىپكەرلەردى تابىسىن قالتاعا باسپاي، بيزنەسىن دامىتۋ ءۇشىن جۇمساۋعا ىنتالاندىرماساق، ارنايى سالىق رەجيمدەرىن وزگەرتپەسەك، بۇل مىندەتتى ورىنداي المايمىز. سوندىقتان سالىق كودەكسى سەكىلدى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار قۇجاتتى ازىرلەۋگە وسى سالا ماماندارىنان بولەك ەكونوميستەر مەن بيزنەس وكىلدەرى جۇمىلدىرىلۋى قاجەت. ارينە، بيۋدجەت قورجىنىن تولتىرۋ مىندەتىن ۇمىتۋعا بولمايدى. ەكونوميكا نەعۇرلىم قۋاتتى بولسا، سوعۇرلىم كوپ سالىق تۇسەدى دەگەن قاعيداتتى بەرىك ۇستانۋ كەرەك.

سالىقتى جايدان جاي كوبەيتە سالۋعا بولمايدى. ەڭ الدىمەن، سالىق سالۋ جۇيەسىن رەتتەپ، ونى جەتىلدىرۋ قاجەت. سونداي-اق، كولەڭكەلى ەكونوميكانى بارىنشا ازايتۋ كەرەك. ياعني، سالىق جۇيەسىن باسقارۋ جۇمىسى دۇرىس جولعا قويىلماسا، ەڭ وزىق دەگەن سالىق ساياساتىنىڭ ءوزى ءتيىمسىز بولىپ شىعادى.

ۇكىمەت سالىق جەڭىلدىكتەرىن بەرۋدىڭ اشىق ءارى ناقتى ەرەجەلەرىن ازىرلەۋگە ءتيىس. قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا جەڭىلدىك بەرۋدىڭ سالدارىنان جىل سايىن بيۋدجەتكە ورتاشا ەسەپپەن 7 تريلليونعا جۋىق تەڭگە كەم تۇسەدى. مەن سالىق جەڭىلدىكتەرىن 20 پايىزعا ازايتۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىم. بىراق، ءالى كۇنگە دەيىن ورىندالعان جوق، ءتىپتى، ماسەلەنى شەشۋ جولدارى دا ءازىر ەمەس», - دەدى پرەزيدەنت.

بيزنەسكە اكىمشىلىك قىسىم كورسەتۋدى ازايتۋ كەرەك!

«ميكرو جانە شاعىن كاسىپكەرلىك ءۇشىن ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنان ءبىر رەتتىك تولەم جاساۋدى ەنگىزۋ ءىسى دە اياقسىز قالدى. بۇل نورمانىڭ ەنگىزىلگەنىنە ءبىر جىلدان استى. ۋاكىلەتتى ورگاندار جۇمىستىڭ تابىستى اتقارىلعانى تۋرالى ەسەپ بەردى. ال بيزنەس وكىلدەرى بۇرىنعىسىنشا سالىق پەن جارنانى بيۋدجەتتىك ەمەس قورلارعا جەكە-جەكە تولەۋدى جالعاستىرىپ جاتىر.

ءبىر جاعىنان، ورتا بيزنەسكە ناقتى قولداۋ كورسەتۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا ءمان بەرۋ كەرەك. مىسالى، كوپ جاعدايدا بيزنەستى قولدان ۇساقتاپ جاتادى. كاسىپكەرلەردى ءتيىستى ساناتقا ءبولۋ ادىستەمەسى دۇرىس جولعا قويىلماعان. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جانە مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن ۇسىنۋ كەزىندە ورتا بيزنەسكە باسىمدىق بەرىلۋى كەرەك. وسى ماسەلەلەردى مىندەتتى تۇردە شەشۋ قاجەت.

بيزنەسكە اكىمشىلىك قىسىم كورسەتۋدى ازايتۋ كەرەك, سونىڭ ىشىندە رەتتەۋ قاعيداتىن قولدانۋ ارقىلى ىقپال ەتۋدى دوعارعان ءجون. توقەتەرىن ايتساق، وسى سالاعا ساپالى وزگەرىس جاساۋ كەرەك», - دەدى پرەزيدەنت.

سالىق جۇيەسىن تولىق تسيفرلاندىرۋ قاجەت!

«تاعى ءبىر ماسەلە. سالىق جۇيەسىن تولىق تسيفرلاندىرۋ قاجەت. بۇل سالا تسيفرلىق تاسىلدەردى، اسىرەسە جاساندى ينتەللەكتىنى قولدانۋ جاعىنان ەڭ الدىڭعى شەپتە بولۋعا ءتيىس. قىسقاسى، اتقاراتىن جۇمىس – اۋقىمدى.

مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىندە 2000-2014 جىلدارى ىسكە قوسىلعان 14 اقپاراتتىق جۇيە بار. ولاردىڭ كوبى كەڭىنەن قولدانىلمايدى. 2021 جىلى بۇل جۇيەلەردىڭ ءبارى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ قولداۋىمەن 12 جىل بويى جاسالعان جاڭا جۇيەلەرمەن الماستىرىلۋى كەرەك ەدى. بىراق قاراجات يگەرىلگەنىنە قاراماستان، ەش ناتيجە جوق. ۆەدومستۆونىڭ بارلىق اقپاراتتىق جۇيەسىنە تاۋەلسىز Iت-اۋديت جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن. جاڭا سالىق كودەكسىن ازىرلەۋمەن قاتار مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ جاڭا اقپاراتتىق ارحيتەكتۋراسىن قالىپتاستىرۋ قاجەت.

جالپى، سالىق جانە بيۋدجەت سالاسىنا تۇبەگەيلى رەفورما قاجەت. سونىڭ ارقاسىندا مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ اراسىندا جاڭا قوعامدىق شارت جاسالماق. وسىلايشا، ۇلتتىق تابىستى ءادىل ءبولۋدىڭ پاراساتتى جولى قالىپتاسادى. بۇل – ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى باسىمدىق», - دەدى.

ۇكىمەتكە ەكىنشى تاپسىرما

«جاڭا ينۆەستيتسيالىق كەزەڭدى باستاۋ كەرەك. ءوندىرۋ سالاسىنداعى جوبالاردان تۇسكەن پايدا قايتادان ينۆەستيتسيا رەتىندە ەكونوميكاعا سالىنىپ جاتىر. تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسى، نەگىزىنەن، وسى قاراجاتتىڭ ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلىپ وتىر.

نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيتسيانىڭ ىشكى جالپى ونىمگە شاققانداعى ۇلەسى ازايىپ بارادى. بۇل كۇردەلى جاعداي دەۋگە بولادى. سەبەبى، ەكونوميكاعا جەتكىلىكتى قاراجات سالىنباي جاتىر. سونىڭ سالدارىنان، الداعى جىلدارى ەلدىڭ دامۋ قارقىنىن ساقتاپ تۇرۋدىڭ ءوزى قيىن بولۋى مۇمكىن.

سوندىقتان، ىشكى جانە سىرتقى ينۆەستيتسيانى ايتارلىقتاي كوبەيتۋ كەرەك. بۇل – جاڭادان قۇرىلعان ينۆەستيتسيالىق شتابتىڭ نەگىزگى مىندەتى. شتاب ەلگە ينۆەستيتسيا تارتۋعا قاجەتتى ءبىرتۇتاس ەكوجۇيە قالىپتاستىرۋى كەرەك. دامۋ ينستيتۋتتارىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ، بيزنەس وكىلدەرىمەن ءتيىمدى ديالوگ جۇرگىزۋگە ءتيىس. شەتەلدەگى مەكەمەلەردىڭ، ورتالىق پەن ايماقتاردىڭ اراسىندا تىعىز بايلانىس ورناتۋ قاجەت. ەڭ باستىسى، ينۆەستيتسيالىق شتاب قاجەتتى شەشىمدى دەر كەزىندە قابىلداۋى كەرەك», - دەدى پرەزيدەنت.

ايماققا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ اكىمدەردىڭ ەڭ باستى مىندەتى

«ينۆەستورلارعا، مىسالى، 50 ميلليون دوللاردان كوپ قارجى سالۋعا دايىن ءىرى كومپانيالارعا «ءبىر تەرەزە» قاعيداسىمەن جان-جاقتى قولداۋ كورسەتكەن ءجون. سونىمەن قاتار، جوبالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن قاداعالايتىن ءتيىمدى مونيتورينگ جۇيەسىن ىسكە قوسۋ كەرەك.

مەملەكەتتىك ورگاندار پايداسى جوق پرەزەنتاتسيالار مەن ءىس-شارالار وتكىزۋمەن اۋەستەنبەۋگە ءتيىس. مەكەمە باسشىلارىنىڭ شەتەلگە جاساعان ءاربىر ءىسساپارى ناقتى ناتيجە بەرۋگە ءتيىس. ساپار قورىتىندىسى بويىنشا ۇكىمەت باسشىلىعىنا، نەمەسە، قاجەت بولعان جاعدايدا پرەزيدەنتكە ەسەپ بەرىلۋى كەرەك.

ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا قاتىستى كەدەرگىلەر، اسىرەسە، ايماقتاردا ءجيى بولىپ تۇرادى. اكىمدەر ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ ورنىنا ەسكى ادەتكە سالىپ، بيۋدجەت قاراجاتىنا سەنىپ وتىرادى. ال، ايماقتارعا بارىپ، جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن ينۆەستور كوپتەگەن توسقاۋىلعا تاپ بولادى. جەرگىلىكتى بيلىك كوپ جاعدايدا ەشقانداي ارەكەت جاسامايدى نە بولماسا ينۆەستوردى اۋرە-سارساڭعا سالادى. سونىڭ كەسىرىنەن كاسىپكەر جوباسىن كەيىنگە شەگەرەدى نەمەسە ءبىرجولا توقتاتۋعا ءماجبۇر بولادى.

ايماققا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ اكىمدەردىڭ ەڭ باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. جالپى، بارلىق مەملەكەتتىك ورگان ەل ەكونوميكاسىنا مەيلىنشە كوبىرەك ينۆەستيتسيا تارتۋعا باسا ءمان بەرۋگە ءتيىس. بۇل – نەگىزگى باسىمدىق، ولاردىڭ جۇمىسى دا سوعان سايكەس باعالانۋى كەرەك. ماسەلە شتات سانىن كوبەيتىپ، جۇمىس توبىن قۇرىپ، جاڭا تۇجىرىمداما جازۋدا ەمەس. بۇل، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىن وزگەرتەتىن ناقتى رەفورما. سونى دۇرىس ءتۇسىنۋ قاجەت.

ءبىز جارتى جىلدىڭ ناتيجەسى بويىنشا ينۆەستيتسيالىق شتابتىڭ جۇمىسىن قورىتىندىلايمىز. ءاربىر مينيستر مەن اكىمنىڭ وسى باعىتتا اتقارعان جۇمىسىنا ناقتى باعا بەرەمىز. تالاپ قاتاڭ بولادى», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ۇلتتىق ينفراقۇرىلىم جوسپارى

«ەلىمىزگە اۋقىمدى ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى شارتى – ۇلتتىق ينفراقۇرىلىم جوسپارى. بۇل قۇجات ساپالى ازىرلەنۋگە ءتيىس. ويعا كەلگەننىڭ ءبارىن ءبىر قۇجاتقا جيناقتاپ، سوسىن بيۋدجەتتەن قارجى بولىنبەدى دەپ سىلتاۋ ايتۋ – قولىڭنان تۇك كەلمەيتىنىن مويىنداۋ دەگەن ءسوز.

ۇكىمەتكە ينفراقۇرىلىم جوسپارىن قايتا قاراۋدى تاپسىرامىن. نەگىزگى باسىمدىقتاردى ايقىنداپ، ستراتەگيالىق ماڭىزى بار جوبالارعا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ ماسەلەسىن مۇقيات ويلاستىرۋ كەرەك. تەك اسا قاجەت بولعان جاعدايدا عانا قارجىلاي قولداۋ شارالارىن قاراستىرعان ءجون.

ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋ ينۆەستيتسيانىڭ تاعى ءبىر قاينار كوزى بولۋعا ءتيىس. مەن بۇل شارۋانىڭ باعىت-باعدارى تۋرالى بىرنەشە رەت ايتقان بولاتىنمىن. بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەردە دە وسى ماسەلەگە توقتالدىم. ۋاكىلەتتى قۇرىلىمدار جۇمىستى جانداندىرۋى كەرەك.

تۇسكەن قاراجاتتى ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزى زور جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا پايدالانۋ قاجەت. الايدا، وزگە دە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇگەنسىزدىككە جول بەرمەۋگە ءتيىس. تاعى دا ەسكەرتەمىن، «شاش ال دەسە، باس الىپ»، اسىرا سىلتەمەۋ كەرەك. مەن مۇنداي ءجونسىز ارەكەتتىڭ قاي-قايسىسىن دا قاتاڭ ايىپتايمىن.

ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز – كاسىپكەرلەردىڭ ەركىندىگىن شەكتەۋ ەمەس، كەرىسىنشە، ەلىمىزدە بيزنەسكە جانە ينۆەستيتسياعا جايلى ورتا قالىپتاستىرۋ. بۇل جۇمىستىڭ الەۋمەتتىك ادىلدىكتى قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان ايرىقشا ءمانى بار. ماڭىزدى ەكونوميكالىق مىندەتتى ورىنداۋدى كوزدەيتىن وسى باستامانى ەشكىمنىڭ جوققا شىعارۋىنا جول بەرىلمەيدى», - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

ۇكىمەتكە ءۇشىنشى تاپسىرما

«مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، مەملەكەت پەن جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى، قۇرىلىس سالاسىن رەتتەۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ قاجەت. بۇل جۇمىس ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە بيۋدجەت قاراجاتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ىسىندەگى رەفورمالارمەن بارىنشا ۇيلەسىپ، ونى تولىقتىرا تۇسۋگە ءتيىس.

قازىر ماجىلىستە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى زاڭ جوباسى قارالىپ جاتىر. بۇل قۇجاتتى پىسىقتاپ، جەتىلدىرۋ قاجەت. پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان وسىعان ەرەكشە ءمان بەرۋدى سۇرايمىن. ەڭ الدىمەن، اۋديتورلاردىڭ قىزمەتىن رەتتەۋ كەرەك.

وسى ورايدا اركىمنىڭ زاڭ نورمالارىن ءوز قالاۋىنا قاراي يكەمدەپ، تۇسىندىرۋىنە جول بەرۋگە بولمايدى. بۇل – تاۋار، جۇمىس جانە قىزمەت ۇسىنۋشىلارعا قويىلاتىن تالاپتارعا دا قاتىستى ماسەلە. ولاردىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمدى بۇزعانى جانە جۇمىستى ساپاسىز ورىنداعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ قاجەت. مۇنىڭ، اسىرەسە، قۇرىلىس سالاسى ءۇشىن ماڭىزى زور.

مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى جاڭا زاڭ ەرس شارتتارىن قولدانا وتىرىپ، ينفراقۇرىلىم جوبالارىن تولىق جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە ءتيىس. بۇل رەتتە ەرس شارتتارىن جاساۋعا دايىندىق شارالارىنىڭ مەرزىمى قىسقا بولۋعا ءتيىس. سوندا اكىمدىكتەر باسىمدىق بەرىلگەن ءارى شۇعىل جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس جوبالاردى تەزدەتەدى», - دەدى پرەزيدەنت.

ەشقانداي جاڭالىق ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق!

«مەملەكەت پەن جەكەمەنشىكتىڭ سەرىكتەستىگىن دامىتۋ ءۇشىن ءبىراز شارۋا اتقارىلدى. بىراق ناتيجەسى ءالى دە ماردىمسىز. قازىر مۇنداي جوبالار نەگىزىنەن الەۋمەتتىك سالاعا ەنگىزىلىپ جاتىر. بۇل سالادان كوپ تابىس تۇسپەيتىنى بەلگىلى. اشىعىن ايتقاندا، ءبىز نىسانداردىڭ قۇرىلىسىنا ءبولىپ تولەۋ ارقىلى قارجى قۇيىپ وتىرمىز. مەملەكەت ءۇشىن مۇنداي ءتاسىل، ارينە، ءتيىمسىز.

جالپى، وسى سالاداعى نورمالار مەن راسىمدەر جەكە بيزنەسكە سالماق سالادى نە بولماسا ينۆەستورعا وتە ءتيىمدى بولعانىمەن، مەملەكەتكە پايدا اكەلمەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تەڭگەرىمدى، ياعني بالانستى ساقتاۋ كەرەك، مەملەكەت پەن ينۆەستوردىڭ مۇددەسى بىردەي ەسكەرىلۋى قاجەت.

بىراق بىزدە مەملەكەت پەن جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى جەكە جوبالاردى بيۋدجەتتەن استىرتىن قارجىلاندىراتىن تاسىلگە اينالىپ كەتتى. مەملەكەت پەن جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى جۇيەسىن قايتا قۇرۋعا قاتىستى جۇمىس باياۋ ءجۇرىپ جاتىر. ازىرگە ناقتى ناتيجە جوق. ۇكىمەت وسى ماسەلەنى رەتكە كەلتىرۋ قاجەت.

ەشقانداي جاڭالىق ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. وعان الەمدەگى وزىق تاجىريبەنى پايدالانىپ، ۋاقىت تەزىنەن وتكەن تاسىلدەردى ۇسىنا الاتىن حالىقارالىق ۇيىمداردى تارتقان ءجون. بۇل ماسەلەنى شۇعىل شەشۋ كەرەك», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قالا قۇرىلىسى تۋرالى كودەكس

«ەلىمىزدى ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك دامىتۋ ىسىندە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن قۇرىلىس سالاسىنىڭ ءتيىمسىز باسقارىلۋى وتە وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر. مىسالى، جوبالاردىڭ قۇنىن سمەتالىق ەسەپتەر ارقىلى انىقتاۋ ادىستەمەسى الەمدىك ستاندارتتارعا ساي ەمەس.

ينۆەستورلار ۋاقىتىن، قاراجاتىن جانە جۇمىسقا دەگەن قۇلشىنىسىن جوعالتىپ، اقىرى قۇرىلىسقا رۇقسات بەرەتىن قۇجاتتار كوپ تالاپ ەتىلمەيتىن ەلدەرگە كەتىپ قالادى. ۇكىمەت حالىقارالىق تاجىريبەنى نەگىزگە الا وتىرىپ، ينۆەستورلار ءۇشىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاردى بەكىتۋ ءتارتىبىن بارىنشا جەڭىلدەتۋ كەرەك.

وزدەرىڭىزگە ءمالىم، مەن وسىدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن الەمدەگى وزىق تاجىريبەگە ساي كەلەتىن قالا قۇرىلىسى تۋرالى كودەكس ازىرلەۋدى تاپسىردىم. بىراق مەنىڭ اتىما بىرقاتار ساراپشىلار مەن كاسىپكەرلەردەن وتىنىشتەر كەلىپ جاتىر. ولاردىڭ ايتىپ جاتقان شاعىمدارى مىناداي: قازىرگى كودەكستىڭ جوباسى قويىلعان تالاپقا ساي كەلمەيدى، بۇرىننان بار نورمالار ۇسىنىلعان، جاڭا تاسىلدەر مەن شەشىمدەر جوق. سوندىقتان، كودەكستىڭ جوباسىن قايتادان مۇقيات قاراپ، جەتىلدىرۋ قاجەت», - دەدى پرەزيدەنت.

ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ – ەڭ باستى مىندەت!

«قازىر قۇرىلىس سالاسىندا ساراپتاما جاساۋدى مەملەكەتتىڭ يەلىگىنە قايتارۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ – ەڭ باستى مىندەت. قۇرىلىس ساپاسىنا جاسالاتىن باقىلاۋدى مىندەتتى تۇردە كۇشەيتۋ كەرەك. بۇل – انىق دۇنيە. الايدا، مەملەكەت وسى نارىقتى تۇگەل يەمدەنىپ الماۋى قاجەت. شىنايى باسەكە بولۋعا ءتيىس. ۇكىمەت بارلىق تاراپتىڭ مۇددەسىن ەسكەرۋى كەرەك.

بۇل سالادا ۇلەسكەرلىك قۇرىلىسقا، عيماراتتاردىڭ زاڭسىز ءارى ورىنسىز سالىنۋىنا، مۇلىك يەلەرىنىڭ بىرلەستىگىن رەفورمالاۋعا قاتىستى قوردالانعان ماسەلەلەر بار. ازاماتتار ۇنەمى شاعىمدانىپ جاتادى. الايدا، قۇزىرلى ورگاندار ءالى كۇنگە دەيىن ءتيىستى شارا قولدانباي وتىر. ۇكىمەت بۇل ماسەلە بويىنشا جىل سوڭىنا دەيىن ناقتى شەشىم قابىلداۋى كەرەك», - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە – سىبايلاس جەمقورلىق

«تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە – سىبايلاس جەمقورلىق. بۇل – قۇرىلىس سالاسىن عانا ەمەس، جالپى ەكونوميكانى دامىتۋعا توسقاۋىل بولاتىن فاكتور. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى جاپپاي كۇرەسۋ قاجەت.

مەن بۇل تۋرالى ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن. وسى باعىتتا ءبىراز جۇمىس جاسالدى، ناتيجە دە بار. بىراق، سولاي ەكەن دەپ، بوساڭسۋعا بولمايدى. جۇمىستى جالعاستىرۋ قاجەت. اسىرەسە، تسيفرلاندىرۋدى بەلسەندى تۇردە قولدانۋ كەرەك.

قازىر قۇرىلىس سالاسىندا بىرنەشە اقپاراتتىق جۇيە بار. وسىنداي تاسىلدەر ارقىلى بولىنگەن قاراجاتتىڭ ماقساتقا ساي جۇمسالۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت، ياعني بارىنشا اشىق جانە قاتاڭ باقىلاۋ بولۋعا ءتيىس. بۇل – وتە ماڭىزدى ماسەلە. سەبەبى، قارجىنىڭ ۇرلانۋى، ەڭ الدىمەن، قۇرىلىستىڭ ساپاسىنا اسەر ەتەدى جانە بيۋدجەتكە قوسىمشا سالماق سالادى. اقشاعا تسيفرلىق تەڭگە ارقىلى ەن سالۋ جانە ونى قاداعالاۋ، باسقاشا ايتقاندا، «اقشانى بوياۋ» بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ جۇمسالۋىن باقىلايتىن وتە ماڭىزدى تەتىك بولۋى مۇمكىن.

بۇگىندە تسيفرلىق ۆاليۋتانى قولدانۋعا قاتىستى پيلوتتىق جوبالار ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنە ۇكىمەتپەن جانە ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسىپ، وسىنداي جوبالاردىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋدى، ونىڭ ىشىندە قۇرىلىس سالاسىنا بارىنشا ەنگىزۋدى تاپسىرامىن», - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

ۇكىمەتكە ءتورتىنشى تاپسىرما

«ەكونوميكانى كەشەندى تۇردە ىرىقتاندىرۋ ءۇشىن جۇيەلى شارالار قابىلداۋ قاجەت. بۇل – مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق ۇدەرىستەرگە تىم ارالاسۋىنان بىرتىندەپ باس تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن وتە ماڭىزدى رەفورما. مىسالى، وتىن-ەنەرگەتيكا نارىعىنداعى باعانى شەكتەن تىس رەتتەۋ مۇناي ءوندىرىسىن تومەندەتىپ، ءونىم تاپشىلىعىن تۋىنداتتى. ۇكىمەت بۇل جاعدايدان ءتيىستى قورىتىندى جاسادى، احۋال بىرتىندەپ تۇزەلىپ جاتىر.

سونىمەن بىرگە, ۇيالى بايلانىس نارىعىندا ولقىلىقتار كوپ. قىزمەت ساپاسىن ءالى دە جاقسارتا ءتۇسۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ ۇلەسىن بىرتىندەپ ازايتىپ، باسى ارتىق شەكتەۋ جانە رەتتەۋ شارالارىن الىپ تاستاۋ قاجەت. بۇلار ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى ماڭىزدى مىندەتتەر. باقىلاۋسىز مونوپوليانى، رەسۋرستاردى ادىلەتسىز ءبولۋدى، باسەكەنىڭ زاڭسىز تاسىلدەرىن قولدانۋدى تۇبىرىمەن جويۋ قاجەت.

جەكەشەلەندىرۋ ءتيىمدى جۇرگىزىلگەن جاعدايدا عانا ەكونوميكانىڭ بارىنشا ەركىن دامۋىنا جول اشىلادى. بۇل ماسەلە بويىنشا كوپتەگەن جوسپار جاسالدى، دەگەنمەن، «باياعى جارتاس – سول جارتاس» كۇيىندە قالىپ تۇر. سەبەبى بۇل جوسپاردىڭ ءبارى قۇر ءتىزىم رەتىندە ازىرلەندى. وندا مۇلىكتى يەلىكتەن شىعارۋ قاجەتتىگىنە تالداۋ جاسالعان جوق، جەكەشەلەندىرۋدىڭ ناقتى شارتتارى دا انىقتالماعان.

جەكەشەلەندىرىلەتىن كاسىپورىندار تۋرالى اقپارات قولجەتىمدى ەمەس. جەكەشەلەندىرۋ ءتاسىلىن تاڭداۋ ءتارتىبى دە تولىق رەتتەلمەگەن. بۇل جاعداي سىبايلاس جەمقورلىق قاۋپىن تۋىنداتادى. ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك مەنشىك ءتىزىلىمىن قايتا قاراۋدى جانە جەكەشەلەندىرۋ ۇدەرىسىنىڭ ءادىس-ءتاسىلىن ناقتىلاۋدى تاپسىرامىن», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا اۋقىمدى رەفورما جاساۋ قاجەت

«ۇلتتىق كومپانيالاردى IPO-عا شىعارۋ ماسەلەسىن قايتا قاراۋ وتە ماڭىزدى. بۇل ىستە نەگىزگى ماقسات – مەملەكەتتىك اكتيۆتەردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ. كورپوراتيۆتىك باسقارۋدىڭ زاماناۋي ءادىس-تاسىلدەرىن ەنگىزۋ قاجەت. سول ارقىلى كومپانيالاردىڭ بارىنشا اشىق قىزمەت ەتۋىن قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. ۇكىمەت الداعى ەكى جىلدا اكتسيالارىنىڭ ەداۋىر بولىگى IPO-عا شىعارىلاتىن ءىرى نىسانداردىڭ ناقتى ءتىزىمىن جاساۋعا ءتيىس.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا اۋقىمدى رەفورما جاساۋ قاجەت. قاي جەردە مەملەكەتتىڭ ۇلەسى ساقتالۋى كەرەك، قاي تۇستا باسەكەنى دامىتۋ قاجەت دەگەن ماسەلەنى ءبىرجولا شەشىپ العان ءجون. اسىرەسە، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا كىرەتىن كومپانيالاردا مەملەكەتتىڭ ۇلەسى باسىم. سوندىقتان، جۇمىستى سولاردان باستاۋ كەرەك. قوردى تۇبەگەيلى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن جۇيەلى ءارى تىڭ شارالار قاجەت.

نەگىزگى ماقسات – ينۆەستورلارمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءىرى جوبالاردى كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى قوردىڭ ەكونوميكالىق قۇنىن ارتتىرۋ. ۇكىمەتكە ءبىر اي ىشىندە ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورمالار، باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىكتەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ (ليبەراليزاتسيا) تۋرالى جارلىقتى ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. قۇجاتتا ءۇش باعىتقا باسا ءمان بەرىلۋى كەرەك: نارىقتاعى باسەكەنى ارتتىرۋ، جەكەشەلەندىرۋدى ءتيىمدى جۇرگىزۋ جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى رەفورمالاۋ ماسەلەلەرى», - دەدى پرەزيدەنت.

ۇكىمەتكە بەسىنشى تاپسىرما

«ەلىمىزدەگى ءوندىرىستىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرۋ قاجەت. بارشاعا تۇسىنىكتى جانە ءتيىمدى يندۋستريا ساياساتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن بىلتىر جەكە مينيسترلىك قۇرىلدى. سودان بەرى ءبىراز ۋاقىت ءوتتى، ەندى جۇمىستىڭ ناتيجەسىن كورسەتۋ كەرەك.

مينيسترلىك سالانىڭ دامۋ باعدارىن انىقتاپ، ينۆەستورلارعا جول كورسەتۋى كەرەك. وزىق تەحنولوگيانى قولداناتىن جاڭا وندىرىستەر اشۋ قاجەت. الايدا، ناقتى شارالار مەن ءادىس-تاسىلدەر دايىن ەمەس.

ءوندىرىستىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن جوبالاردىڭ ءتىزىمى بار، دەگەنمەن، بۇل جۇمىس تا تولىق اياقتالماعان. بۇل وندىرىستەر ەكونوميكا قۇرىلىمىن وزگەرتۋگە، ەلىمىزدىڭ مىقتى ونەركاسىپتىك نەگىزىن قالاۋعا جانە تەحنولوگيالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس. ازىرگە مۇنىڭ ەشقايسىسى ىسكە اسقان جوق.

كوپتەگەن جوبانى قارجىلاندىرۋ كوزدەرى ايقىندالعان جوق. مەملەكەت بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق وركەندەۋىنە نەگىز بولاتىن اۋقىمدى ءارى يننوۆاتسيالىق جوبالاردى ءبىرىنشى كەزەكتە قولداۋى قاجەت. وسى تۇستا، جۇمىس ىستەپ تۇرعان وندىرىستەردى جاڭعىرتۋمەن قاتار، ەلىمىز ءۇشىن مۇلدە جاڭا ءوندىرىس ورىندارىن اشۋعا باسا ءمان بەرۋ كەرەك», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ۇكىمەتكە سەگىزىنشى تاپسىرما

«ەلىمىزدىڭ كولىك-لوگيستيكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋ قاجەت. قازاقستاندى ەۋرازيانىڭ تولىققاندى كولىك-لوگيستيكالىق جانە ترانزيتتىك حابىنا اينالدىرۋ – الدىمىزدا تۇرعان ستراتەگيالىق مىندەت. وسى مىندەتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كولىك مينيسترلىگى قۇرىلدى. سوندىقتان، مينيسترلىك وسى سالاداعى وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا شۇعىل جانە ءتيىمدى شەشىمدەر قابىلداۋى كەرەك. ناقتى ناتيجە كۇتەمىن.

بيىل ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا تەمىرجول سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارىن قامتيتىن باعدارلامالىق قۇجاتتى قابىلداۋ قاجەت. ماسەلە از ەمەس. اتاپ ايتقاندا، ۆاگونداردى جاڭارتۋ جۇمىسىن تەزدەتۋ كەرەك. كونتەينەرلەردىڭ تاپشىلىعىن جويۋ قاجەت. ماگيسترالدى جەلىلەردى كەڭەيتۋگە قاتىستى بارلىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت (2028 جىلعا قاراي 1,3 مىڭ شاقىرىم). جالپى، تەمىرجول سالاسىن قارقىندى تۇردە تسيفرلاندىرۋ كەرەك. بۇل قادام ونىڭ تيىمدىلىگى مەن ونىمدىلىگىن ەداۋىر ارتتىرۋعا، بيۋدجەت قاراجاتىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى», - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

كەلەسى – اۆتوجول ماسەلەسى

«كەلەسى – اۆتوجول ماسەلەسى. ەلىمىز ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى «استانا-بالقاش-الماتى» تاس جولى ءالى كۇنگە دەيىن جوندەلىپ بىتكەن جوق. قۇرىلىس 2017 جىلدان بەرى ءجۇرىپ جاتىر. رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار «اتىراۋ-استراحان»، «اقتوبە-قاندىاعاش»، «تالدىقورعان-وسكەمەن» جولدارىنىڭ جوندەلىپ جاتقانىنا 5 جىلدان استى. بيىل وسى جۇمىستار ءبىرجولا اياقتالۋعا ءتيىس. بۇل جەردە بىرنەشە ماسەلەنى ەسكەرۋ قاجەت.

قالىپتاسقان تاجىريبەگە قاراساق، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جولداردىڭ تەندەرىن كوپ جاعدايدا تەك شەتەل كومپانيالارى ۇتىپ الادى. مۇنداي جوبالارعا قولىنان ءىس كەلەتىن، ءتيىستى تەحنيكامەن جابدىقتالعان ءوز كاسىپورىندارىمىزدى تارتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، جول قۇرىلىسىنا قاجەتتى تەحنيكانى ەلىمىزدە شىعارۋ جولدارىن دامىتىپ، ءوزىمىزدىڭ دايىن ءونىمدى پايدالانۋ كەرەك.

جالپى، جول ماسەلەسىنە كەلگەندە ءبىر عانا ماقسات بولۋعا ءتيىس. رەسپۋبليكالىق نەمەسە ايماقتىق جول بولسىن، ەلىمىزدەگى جولدىڭ ءبارى ساپالى بولۋى كەرەك. ازىرگە جاعداي ءماز ەمەس», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ۇكىمەتكە توعىزىنشى تاپسىرما

«ەكونوميكانى تسيفرلاندىرۋ ءىسىن جالعاستىرۋ جانە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن كەڭىنەن قولدانۋ اسا ماڭىزدى. بىز مەملەكەتتىك جانە قارجى قىزمەتتەرىن تسيفرلاندىرۋ ىسىندە ايتارلىقتاي تابىسقا قول جەتكىزدىك.

ماسەلەن، 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قولما-قول اقشاسىز تولەم ۇلەسى 88 پايىزعا جەتتى. 2020 جىلعا دەيىن بۇل كورسەتكىش 50 پايىزدان اسپاعان ەدى. نەبارى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاندا قارجى تەحنولوگياسى قارقىندى دامىدى. بۇل جەتىستىك ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارىنا دا ۇلگى بولۋعا ءتيىس. ولاردى دا تسيفرلاندىرۋ ءىسىن قولعا الاتىن كەز كەلدى.

ءار مينيسترلىكتە ءوز سالاسىنا تسيفرلىق وزگەرىس جاساۋ كارتاسى بولۋى قاجەت (سينگاپۋر تاجىريبەسى بويىنشا). مۇنداي كارتادا مينيسترلىكتەرگە قاراستى سالالارعا الداعى بەس جىل ىشىندە قانداي تەحنولوگيانىڭ جاپپاي ەنگىزىلەتىنى تۋرالى كوزقاراس تولىق كورىنىس تابۋعا ءتيىس.

جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارۋ قاجەت. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، 2026 جىلعا قاراي الەمدەگى كاسىپورىنداردىڭ 80 پايىزدان استامى جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارىن قولدانادى (بۇگىندە بۇل كورسەتكىش 5 پايىزعا دا جەتپەيدى).

مەديتسينا، ءبىلىم بەرۋ، كرەاتيۆتى يندۋستريا سالالارىندا جاھاندىق وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. ءبىز بۇعان قازىردىڭ وزىندە كۋا بولىپ وتىرمىز. ناقتى ايتقاندا، جاساندى ينتەللەكتى ارقىلى ءبىز ەكونوميكامىزدى قارقىندى تۇردە دامىتامىز، سونداي-اق ەلىمىزدە ەڭ ۇزدىك يننوۆاتسيالاردى قولدانامىز. ول ءۇشىن جۇمىستى تۇبىرىنەن باستاۋىمىز كەرەك، ياعني ينستيتۋتسيونالدىق ورتا قالىپتاستىرۋ كەرەك», - دەدى پرەزيدەنت.

ءبىز قۋاتى كۇشتى سۋپەركومپيۋتەر قۇرۋعا كىرىستىك

«جاساندى ينتەللەكتىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى – مالىمەتتەر، دەرەكتەر. الايدا، بۇل جەردە ماسەلەنىڭ ەكى جاعى بار ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت، ءبىر جاعىنان، مالىمەتتەر كوپكە قولجەتىمدى بولۋى كەرەك، ەكىنشى جاعىنان، قاۋىپسىزدىك، جەكە مالىمەتتەرگە قول سۇقپاۋ، مالىمەتتەردىڭ ساپالى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى بار.

ۇكىمەت 87 مەملەكەتتىك مالىمەتتەر بازاسىنان قۇرالاتىن دەرەكقور قالىپتاستىردى. الايدا جاساندى ينتەللەكتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن جاساۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى ازدىق ەتەدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك جانە كوممەرتسيالىق سەكتورداعى يەسى ناقتىلانباعان دەرەكتەردى جيناقتاي بەرگەن ءجون.

سونداي-اق دەرەكتەردى باسقارۋ جۇيەسىنىڭ بىرىڭعاي ارحيتەكتۋراسىن ەنگىزگەن دۇرىس. ءبىز قۋاتى كۇشتى سۋپەركومپيۋتەر قۇرۋعا كىرىستىك. ول عالىمدارعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ نارىقتا جۇمىس ىستەيتىن ءتۇرلى كومپانيالارعا دا قولجەتىمدى بولادى. بۇل قادام «اۋقىمدى دەرەكتەردى» كەڭىنەن قولدانۋعا تىڭ سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.

سوڭعى جىلدارى عىلىم سالاسىنا بولىنەتىن قارجى ايتارلىقتاي كوبەيدى. سونىڭ ارقاسىندا مينيسترلىكتەر زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، جاساندى ينتەللەكتىنى ءوز سالاسىندا قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جوبالاردى ۇسىنا الادى. ارينە، ەڭ الدىمەن، بىلىكتى كادرلار قاجەت. ۇكىمەت وسى سالا بويىنشا وزىق ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋگە ءتيىس.

بۇدان بولەك، شەتەلدىڭ بەلگىلى ماماندارىن تارتۋ ءۇشىن Digital Nomad Residency ارنايى باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋ كەرەك. ياعني، ەلىمىزدى الەمدەگى «تسيفرلىق كوشپەندىلەردىڭ ورداسىنا» اينالدىرۋىمىز قاجەت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، زاماننىڭ اعىمىنان قالماۋ كەرەك. تسيفرلىق تەحنولوگيانى نەعۇرلىم جەدەل ءارى ءتيىمدى پايدالانساق، دامۋ قارقىنىمىز دا سوعۇرلىم تابىستى بولماق», - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

ۇكىمەتكە ونىنشى تاپسىرما

«الەۋمەتتىك سالاعا ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون. رەفورما جۇرگىزگەن كەزدە الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كىمگە جانە قالاي بەرىلەتىنىن تۇگەل قايتا قاراۋ قاجەت. ياعني، بولىنگەن قارجىنى بارىنشا ءتيىمدى جۇمساپ، ونى شىن مانىندە كومەككە مۇقتاج ادامعا بەرۋ كەرەك.

قازىرگى تاڭدا ءتورت جارىم ميلليونعا جۋىق ادام مەملەكەتتەن الەۋمەتتىك كومەك الادى. بۇل – شامامەن ەلىمىزدىڭ ءاربىر بەسىنشى تۇرعىنى دەگەن ءسوز. باسىم كوپشىلىگى – ەڭبەككە جارامدى ازاماتتار.

حالىققا الەۋمەتتىك كومەك بەرەمىز دەپ، ءبىز، شىنى كەرەك، قوعامدا ماسىلدىق پسيحولوگياعا جول بەردىك. وركەنيەتتى ەل بولامىز دەسەك، مۇنداي جاعىمسىز ۇدەرىسكە توسقاۋىل قويۋىمىز كەرەك. تۇراتىن ءۇيى، ءتىپتى، استىندا قىمبات كولىگى بار ازاماتتارعا ەمەس، كومەككە ءزارۋ ادامدارعا كومەك بەرىلۋى قاجەت.

جالپى، ازاماتتارعا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋ جۇيەسىن قايتا قاراعان ءجون. سەبەبى، مەملەكەتتەن كومەك الۋ ءۇشىن تابىسىن ادەيى ازايتىپ كورسەتەتىن ادامدار بار. الەۋمەتتىك كومەكتى كىمگە بەرۋ قاجەتتىگى ادامنىڭ كىرىسىنە ەمەس، شىعىسىنا قاراپ انىقتالۋعا ءتيىس. بۇل ماسەلەدە ءبىر ناقتى شەشىم قابىلداۋ قاجەت.

ازاماتتاردى ەڭبەكپەن قامتۋ – حالىقتى الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعاۋدىڭ ماڭىزدى باعىتى. قازىر ەڭبەكپەن قامتۋ ورتالىقتارى جاڭعىرتىلىپ جاتىر. وسى جۇمىستى ۋاقتىلى اياقتاۋ قاجەت. ولارعا ناقتى ناتيجەسىنە قاراي، ياعني جۇمىسقا ورنالاسقان ادام سانىنا بايلانىستى اقى تولەگەن ءجون. ۇكىمەت بارلىق امال-ءتاسىلدى زەردەلەپ، حالىققا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدىڭ جاڭا كەشەندى ۇلگىسىن ۇسىنۋى كەرەك», - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ۇكىمەت مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىن قاتاڭ باقىلاۋعا الۋى كەرەك!

«تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت. ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتىنا بىردەي جاعداي جاساپ، شىن مانىندە كومەككە مۇقتاج ادامدارعا جاردەم بەرۋ – الەۋمەتتىك مەملەكەتتىڭ باستى مىندەتى.

قازىر مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ جارتىسىنان كوبى الەۋمەتتىك سالاعا ءبولىنىپ جاتىر. سوڭعى جىلدارى الەۋمەتتىك سالاداعى ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن ءبىراز جۇمىس اتقارىلدى. الەۋمەتتىك سالا ماماندارىنىڭ، اسىرەسە پەداگوگتەر مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەدەلىن ارتتىرۋعا باسا ءمان بەرىلدى. ەندى ازاماتتارعا كورسەتىلەتىن قىزمەتتىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت. بۇل – ەڭ الدىمەن، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا قاتىستى ماسەلە.

مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ ىسكە قوسىلعانىنا بەس جىل بولدى. سودان بەرى بۇل سالانىڭ بيۋدجەتى 2 ەسە ارتتى. بيىل 2,6 تريلليون تەڭگە بولىنەدى. الايدا، مەديتسينالىق كومەكتىڭ ساپاسى ايتارلىقتاي جاقساردى دەپ ايتۋعا بولمايدى. كوپتەگەن قىزمەت ءالى دە قولجەتىمدى ەمەس.

بۇدان بولەك، كوپ جاعدايدا رەسۋرستار ءتيىمسىز جۇمسالادى. سونىڭ سالدارىنان بۇل سالاعا قوسىمشا قارجى ءبولىپ، بيۋدجەتكە سالماق سالۋعا تۋرا كەلەدى. ۇكىمەت مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن قاتاڭ باقىلاۋعا الۋى كەرەك. بۇل جۇيە قاراپايىم ءارى تۇسىنىكتى بولۋعا ءتيىس», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

مەديتسينا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ – ماڭىزدى مىندەت

«مەديتسينالىق كومەكتىڭ بىرىڭعاي توپتاماسىن قالىپتاستىرۋ قاجەت. مەملەكەت كەپىلدىك بەرەتىن مەديتسينالىق قىزمەت ونىڭ بازالىق بولىگى بولۋعا ءتيىس. كەلەسى بولىگى جۇمىس بەرۋشىلەر مەن ازاماتتاردىڭ جارنالارىنان قۇرالاتىن ساقتاندىرۋ قاراجاتى ەسەبىنەن جاساقتالۋى كەرەك. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرعان ءجون.

الەۋمەتتىك جاعىنان وسال توپتاعى كەيبىر ازاماتتار ءۇشىن مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە اۋدارىلاتىن تولەمدەر جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنۋگە ءتيىس.

سونىمەن قاتار، مەديتسينا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ – وتە ماڭىزدى مىندەت. «اۋىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى بويىنشا 655 نىسان سالۋ جوسپارلانعان ەدى. ءىس جۇزىندە ونىڭ تەك 85-ءى اشىلعان. مۇنىڭ ءبارى جۇمىستىڭ ءتيىمسىز جۇرگىزىلىپ جاتقانىن كورسەتەدى. جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار تىم باياۋ ازىرلەندى، قۇرىلىس ۇزاققا سوزىلدى نەمەسە نىسانداردىڭ قۇنى قىمباتتاپ كەتتى دەگەن سەبەپتەر ايتىلىپ ءجۇر. مۇنىڭ قاي-قايسىسى دا – قۇر سىلتاۋ. باسقا سەبەبى جوق دەپ ويلايمىن. قاجەت بولسا، مينيستر دە، اكىم دە كەز كەلگەن ماسەلەنى شۇعىل شەشە الادى. دەمەك، سونداي نيەت بولماي تۇر دەگەن ءسوز.

سونداي-اق «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسىمەن جاڭا فورماتتاعى 369 مەكتەپ سالۋ جوسپارلانعان. مۇندا تەحنيكالىق قۇجاتتار دەر كەزىندە ازىرلەنبەگەن، جەر دە ۋاقىتىلى بولىنبەگەن. وعان قوسا، وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ كوبى جاڭا مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسا المايتىنىن ايتىپ، شاعىمدانىپ ءجۇر. ۇكىمەتكە، اكىمدەرگە جانە «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا ۇلتتىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كەدەرگى بولىپ جاتقان بارلىق ماسەلەنى دەرەۋ شەشۋدى تاپسىرامىن», - دەدى پرەزيدەنت.

ەلىمىزدىڭ دامۋ قارقىنىن كۇشەيتۋىمىز كەرەك!

«جالپى، وتكەن جىل ەلىمىز ءۇشىن تابىستى بولدى دەپ ايتۋعا بولادى. ارينە، شەشىمىن تاپپاعان وزەكتى ماسەلەلەر ءالى دە بار. سوندىقتان، ەلىمىزدىڭ ساپالى دامۋى ءۇشىن ءتيىستى شەشىمدەردى قابىلداۋىمىز قاجەت.

ءبىز الداعى ۋاقىتتا جاڭا ەكونوميكالىق باعدارمەن جۇرەمىز دەسەك، ۇكىمەت جانە اكىمدەر جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە ءتيىس. ۇلتتىق ەكونوميكانى وركەندەتۋ ءۇشىن جاڭا يدەيالار جانە ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان جۇيەلى ۇستانىم قاجەت.

ءبىز ەلىمىزدىڭ دامۋ قارقىنىن كۇشەيتۋىمىز كەرەك. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرىپ، شەتەلدەن كوبىرەك ينۆەستيتسيا تارتۋ قاجەت. ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – ەكونوميكالىق قىزمەت سۋبەكتىلەرىنىڭ بارىنە بىردەي جاعداي جاساۋ. ەكونوميكاعا جاڭا سەرپىن بەرۋ ءۇشىن ۇكىمەت كاسىپكەرلەرمەن، ينۆەستورلارمەن تولىققاندى سەرىكتەس رەتىندە تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەۋى قاجەت.

مەملەكەتتىك اپپارات بارىنشا ءتيىمدى جانە ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. قاعازباستىلىق، كوزبوياۋشىلىق دەگەندى دوعارۋ قاجەت. وسىنداي جاعىمسىز ۇدەرىستەردىڭ كەسىرىنەن جۇرتتىڭ رەفورماعا جانە ادىلەتتى قازاقستانعا دەگەن سەنىمى ازايادى. جوعارىدان تاپسىرما بەرىلگەنىن، ازاماتتاردان ارىز تۇسكەنىن نەمەسە جاعدايدىڭ ناشارلاپ كەتكەنىن كۇتىپ وتىرماۋ كەرەك. باستاما كوتەرىپ، دەربەس جۇمىس ىستەي ءبىلۋ قاجەت», - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

الەم اسا كۇردەلى تاريحي كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر

«قازىر بۇكىل الەم اسا كۇردەلى تاريحي كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وسىنداي كەزەڭدە مەملەكەتتەردىڭ كوپجىلدىق دامۋ باعدارى ايقىندالادى. سوندىقتان، ءبىز ۋاقىت تالابىنا ساي بولىپ، جىلدام ءارى باتىل قيمىلداۋىمىز كەرەك.

جالاڭ سوزگە ۋاقىت كەتىرمەي، ناقتى ارەكەت جاساپ، ساياسي جاۋاپكەرشىلىك تانىتۋ قاجەت. ءدال قازىرگى كەزەڭدە ءاربىر كۇننىڭ قادىرىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، قولدا بار مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، جاھاندىق باسەكەگە ىلەسۋ قيىن بولادى.

تابىسقا جەتۋ ءۇشىن مەملەكەت پەن قوعام ورتاق مۇددە جولىندا ءاردايىم بىرگە بولۋى كەرەك. ءبىز وركەنيەتتى ۇلت رەتىندە تەك جارقىن بولاشاققا ۇمتىلىپ، تەك العا قاراي قادام باسۋىمىز قاجەت. قازىر ۇكىمەت ايرىقشا قۇزىرەتكە يە بولدى. وسى مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانۋ كەرەك. شۇعىل تۇردە ءتيىستى شەشىمدەردى قابىلداۋ قاجەت.

مەن بۇگىن بىرقاتار ماڭىزدى ماسەلەگە توقتالدىم. ارينە، باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەر بار. ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەر – وتە ماڭىزدى. دەرەۋ جۇمىسقا كىرىسۋ كەرەك. تۇپتەپ كەلگەندە، ەكونوميكانىڭ ءار سالاسىندا تۇبەگەيلى رەفورمالار جاسالۋعا ءتيىس», - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ايىم الماسقىزى

Abai.kz