ينتەرنەت-رەسۋرستارعا شولۋ: قازاق ءتىلى قاي دەڭگەيدە؟
مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ
رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستارىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋ
ءومىرىمىزدى گادجەتتەرسىز، ءارتۇرلى الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، كوممۋنيكاتسيالىق، تاعى باسقا سالالىق باعىتتارداعى سايتتارسىز ەلەستەتە المايتىن بولدىق. كەز كەلگەن ماسەلە بويىنشا كولەمدى اقپاراتتى وسى سايتتاردان الا الامىز. Zero.kz ستاتيستيكاسىنا جۇگىنسەك، رەسپۋبليكا كولەمىندە ءبىلىم جانە عىلىم، تاۋار جانە قىزمەت كورسەتۋ باعىتتارى بويىنشا ءبىر مىڭنان استام سايت تىركەلگەن ەكەن. جەكەلەگەن جاعدايلاردا رەسمي سايتتاردىڭ، نە ءپورتاتيۆتى قۇرالداردىڭ، قىزمەت كورسەتۋگە ارنالعان قوسىمشالاردىڭ قازاق تىلىندەگى نۇسقاسى بولماي جاتادى نەمەسە قازاق تىلىندەگى اقپارات جەتكىلىكسىز بولىپ شىعادى.
مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن اسقاقتاتىپ، قولدانىس اياسىن كەڭەيتەمىز دەسەك، رەسمي، بەيرەسمي سايتتاردىڭ، تۇتىنۋ، قىزمەت كورسەتۋ قوسىمشالارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە اقپاراتتىڭ بەرىلۋى مەن قىزمەتتەردىڭ تولىق جۇمىس ىستەۋى قاجەت. سونداي-اق قازاق تىلىندە ءوتىنىم تولتىرۋدىڭ جانە ت.ب. قاجەتتى قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدى بولۋى كەرەك.
وسى باعىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا جىل سايىن «رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستارعا مونيتورينگ جۇرگىزۋ» جوباسى ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى.
جوبانىڭ ماقساتى – مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەردىڭ رەسمي سايتتارىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسىن زەردەلەۋ، قازاق تىلىندە نۇسقاسى جوق رەسمي سايتتاردى انىقتاپ، قازاق تىلىندەگى نۇسقاسىن ىسكە قوسۋعا ىقپال ەتۋ.
2022 جىلى 105 مەكەمەنىڭ رەسمي سايتى، 2023 جىلى 113 مەكەمەنىڭ رەسمي سايتى زەردەلەنىپ، ۇسىنىس جولداندى.
بىلتىرعى جىلى 113 مەكەمەنىڭ رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرسىنا مونيتورينگ جۇرگىزىلدى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ كوبىنە ورتاق ولقىلىق: ورىس تىلىندەگى اقپاراتتىڭ كولەمدىرەك كەلىپ، ال قازاق تىلىندەگى اقپاراتتىڭ اۋدارما ماتىنمەن قىسقاشا عانا ۇسىنىلۋى، قازاقشا نۇسقاسىنىڭ بولماۋى ءجيى كەزدەسەدى.
مونيتورينگ جۇرگىزۋ بارىسىندا زەردەلەنگەن 99 مەكەمەگە ەسكەرتۋ حات جولداندى. ونىڭ ىشىندە: اۋەجايلارعا, جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ جەكەلەگەن باسقارمالارىنا، مەملەكەتتىك تىلدە پاراقشاسى جوق جەكەمەنشىك مەكتەپتەرگە، مەملەكەتتىك تىلدە پاراقشاسى جوق قوعامدىق قورلارعا، مەملەكەتتىك تىلدە پاراقشاسى جوق تۋريستىك اگەنتتىكتەرگە، قوعامدىق تۇتىنۋ سەرۆيستەرىنە، قۇرىلىس كومپانيالارىنا، پوليتسيا دەپارتامەنتتەرىنە، ەكىنشى دەڭگەيلىك بانكتەرگە، ۇلتتىق كومپانيالارى مەن اۋە كومپانيالارىنا ەسكەرتىلدى.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 4-بابى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى» جانە «اقپاراتقا قول جەتكىزۋ تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 16-بابى – «ينتەرنەت-رەسۋرستاردا اقپارات ورنالاستىرۋ» بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭدارىنىڭ نورمالارىنا نەگىزدەلگەن مونيتورينگ جۇرگىزۋدىڭ ارنايى باعالاۋ كريتەريلەرى ازىرلەندى.
ۇسىنىلعان كريتەريلەر بويىنشا 0-5 بالل ارالىعىندا ناتيجە كورسەتكەن ۇيىمدار (مەكەمەلەر) تومەن تاۋەكەلدىك دەڭگەيىنە جاتقىزىلىپ كەلەسى جىلعى مونيتورينگ كەزىندە قايتا تەكسەرىلەدى. 6-7 بالل ارالىعىندا ناتيجە كورسەتكەن ۇيىمدار (مەكەمەلەر) ورتا تاۋەكەلدىك دەڭگەيىنە جاتقىزىلىپ مونيتورينگ بارىسىندا قايتا تەكسەرىلىپ، ۇسىنىمدار بەرىلەدى. 8-10 بالعا دەيىن جوعارى بالل جيناعان ۇيىمدار (مەكەمەلەر) كەلەسى جىلى تەكسەرىلمەيدى.
بالدىق كورسەتكىش بويىنشا جوعارى بالل جيناعان ۇيىمداردىڭ (مەكەمەلەر) سانى – 22, ورتا تاۋەكەلدىك دەڭگەي – 53, تومەن تاۋەكەلدىك دەڭگەي – 38. رەسمي سايتتاردىڭ 81%-ى كونتەنتتەرىن تولتىرۋ بارىسىندا ماتەريالداردىڭ ورىس تىلىندە ەنگىزىلۋىنە باسىمدىق بەرگەن.
Zero.kz سايتىندا ەنگىزىلگەن باعىتتاردىڭ ستاتيستيكاسى بويىنشا قامتىلعان كورسەتكىش تومەندە بەرىلدى:
2022 جىلى قوعامدىق باعىت – 64 %، قىزمەت كورسەتۋ – 6,4 %;
2023 جىلى قوعامدىق باعىت – 34,97%، ءبىلىم جانە عىلىم باعىتى 11,22%، قىزمەت كورسەتۋ – 10,93%-دى قامتىدى.
2023 جىلعى جۇرگىزىلگەن مونيتورينگ قورىتىندىسى بويىنشا كەلەسى ۇسىنىمدار بەرىلدى:
- رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستىڭ جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ بارىسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى»، «اقپاراتقا قول جەتكىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭدارىنىڭ تالاپتارى مەن نورمالارىن باسشىلىققا الۋ;
- مونيتورينگتىڭ ناتيجەسى بويىنشا رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ ساۋاتتى جۇرگىزىلۋىنە ءاربىر مەكەمەدەن (ۇيىمنان) جاۋاپتى ماماندار تاعايىنداۋ;.
- رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستارعا قازاقتىلدى كونتەنتتى ۋاقىتىندا ورنالاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ;
- رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستارعا قازاق جانە ورىس تىلدەرىندەگى اقپاراتتىڭ بىردەي كولەمدە جاريالانۋىنا نازار اۋدارۋ;
- قازاق تىلىندەگى اقپاراتتاردىڭ تەكسەرۋسىز، كوررەكتورلىق تۇزەتۋلەر جاسالماستان ورنالاستىرىلۋىنا جول بەرمەۋ (ورفوگرافيالىق، پۋنكتۋاتسيالىق جانە ستيليستيكالىق قاتەلەر);
- تەك ورىس تىلىندە عانا ورنالاستىرىلعان اقپاراتتاردى (مالىمەتتەردى), مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى قۇجاتتاردى، نورماتيۆتىك قۇجاتتاردى، قارجىلىق ەسەپتەر، سۇراق-جاۋاپ، نەگىزگى جاڭالىقتاردى جانە ت.ب. قۇجاتتاردى قىسقا مەرزىم ىشىندە قازاق تىلىندە ورنالاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ.
جوعارىدا ايتقانىمىزداي، تىلدىك قارىم-قاتىناس بويىنشا دا جاڭا تەحنولوگيالار ومىرىمىزگە ابدەن دەندەپ ەندى. قىزمەت بابىندا، كۇندەلىكتى تۇرمىستا ءتۇرلى قاجەتتىلىكتەرىمىزگە وراي ولاردى اينالىپ وتە المايمىز. وسى ۇردىسكە ارالاسۋ بارىسىندا تىلگە جاناشىرلىق تانىتۋ سول سايتتاردى جاساپ وتىرعانداردىڭ دا، ونى جاپپاي قولدانۋشىلاردىڭ دا پارىزى دەپ سانايمىز.
ج.ءبايدىلدينا،
ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇعپو ءتىل-HUB ءبولىمىنىڭ مەنەدجەرى
Abai.kz
