ماڭعىستاۋ تاۋلى ءۇستىرتى جانە تاۋقىر تۇران ەپيگەرتسيندىك پلاتفورماسىنىڭ شەتكى ايماعىنىڭ قاتپارلى نەگىزدەرىنىڭ كوتەرىلۋى ناتيجەسىندە تۇزىلگەن مەزوكاينازويدىڭ جابىن قاباتى بولىپ تابىلادى. قاتپارلى نەگىزدىڭ تاۋ جىنىستارى ماڭعىستاۋ تاۋلى ءۇستىرتىنىڭ ورتالىق بولىگى قاراتاۋ مەن ونىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنداعى تاۋقىر جۇيەسىنە كىرەتىن قىزىلقيادا جەر بەتىنە شىعىپ جاتىر. تاۋلى ءۇستىرتى يادروسى جوعارعى پەرم، ترياس، يۋرا داۋىرلەرىنىڭ تاۋ جىنىستارىنان تۇراتىن انتيكلينالدى قاتپارلى قۇرىلىم بولىپ تابىلادى.

ماڭعىستاۋ تاۋلى ءۇستىرتى جانە تاۋقىر تۇران ەپيگەرتسيندىك پلاتفورماسىنىڭ شەتكى ايماعىنىڭ قاتپارلى نەگىزدەرىنىڭ كوتەرىلۋى ناتيجەسىندە تۇزىلگەن مەزوكاينازويدىڭ جابىن قاباتى بولىپ تابىلادى. قاتپارلى نەگىزدىڭ تاۋ جىنىستارى ماڭعىستاۋ تاۋلى ءۇستىرتىنىڭ ورتالىق بولىگى قاراتاۋ مەن ونىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنداعى تاۋقىر جۇيەسىنە كىرەتىن قىزىلقيادا جەر بەتىنە شىعىپ جاتىر. تاۋلى ءۇستىرتى يادروسى جوعارعى پەرم، ترياس، يۋرا داۋىرلەرىنىڭ تاۋ جىنىستارىنان تۇراتىن انتيكلينالدى قاتپارلى قۇرىلىم بولىپ تابىلادى.

قاتپارلانۋ ايماعىندا كوتەرىلۋلەر مەن تومەن تۇسۋلەر قاتار جۇرۋىنە بايلانىستى گەرتسين كوتەرىلۋىنىڭ ناتيجەسىندە تۇزىلگەن شىعىس قاراتاۋ، باتىس قاراتاۋ جانە قاراتاۋشىق تاۋلارى قاتار جاتىر. ولاردىڭ ارالىقتارىن سينكلينوريلەر ءبولىپ جاتىر. باتىس قاراتاۋدىڭ سولتۇستىگى مەن وڭتۇستىگىندە انتيكلينالدىڭ قاناتتارىندا تۇزىلگەن بور ءداۋىرىنىڭ جىنىستارىنان تۇراتىن مونوكلينالدى سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك اقتاۋ جوتالارى ورنالاسقان. ماڭعىستاۋ تاۋلارىنىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى بەسشوقى. ونىڭ ابساليۋتتىك بيىكتىگى 556 مەرت. قاراتاۋ مەن اقتاۋدىڭ ارالىقتارىن ءبولىپ جاتقان تاۋارالىق اڭعارلار تومەنگى بوردىڭ سازدارى مەن قۇم تاستارى جەر بەتىنە شىعىپ جاتىر. ولار ديامەترى 2 كەي جەرلەردە 3 مەترگە دەيىن جەتەتىن شارلى قۇرالىمدار تۇزەدى. قۇمتاستاردىڭ ۇگىلىپ، قۇرامىنداعى قۇمنىڭ ءبولىنۋى ناتيجەسىندە كونكرەتسيالار جەر بەتىنە شىعىپ ۇرلەنگەن شار ءتارىزدى قۇرىلىمدار ءتۇزدى. ماڭعىستاۋ تاۋلارىنىڭ سىرتىندا ابساليۋت بيىكتىگى 150-175 مەتردەن اسپايتىن تەرەڭ ءارى تۇيىق سورلى ويىستار تۇزەتىن اكتاستى ۇستىرتتەر الىپ جاتىر. وندا دۇنيە جۇزىندەگى تەرەڭ ويىستاردىڭ ءبىرى قاراقيا (- 132م) ورنالاسقان. ماڭعىستاۋ تاۋلارىنىڭ وڭتۇستىگىندە جەتىباي، وزەن كەن ورىندارىندا مۇناي مەن گاز تابىلعان. ماڭعىستاۋ تاۋلارىنىڭ سولتۇستىگى بىرتىندەپ بوزاششى مويپاتتى تۇبەگىنە ۇلاسادى. وندا دا مۇناي مەن گازدىڭ مول قورى بار. ماڭعىستاۋ ءتاۋلىۇستىرتى سولتۇستىك ءشول زوناسىنا جاتادى. ونىڭ ءبىرشاما بولىگىن سازدى، سورتاڭ، تاستى جانە قۇمدى شولدەر الىپ جاتىر. تۇبەكتىڭ سولتۇستىك بولىگىن جۋساندى سازدى شولدەر الىپ جاتىر. وسىمدىك جامىلعىسىندا جۋساننىڭ سولتۇستىك تۇران تۇرلەرى مەن سورتاڭ شوپتەر، بۇيىرعىن مەن بپيالىشتار باسىم بولىپ كەلەدى. وڭتۇستىك بولىگىندە سازدى شولدەرمەن ۇيلەسىپ وتىراتىن سورتاڭ شولدەر باسىم. ولاردىڭ ارالىعىندا وسىمدىكتەر جامىلعىسى جوق قاراقيا، قاۋىندى قىرلى جارىق ويستارى بار. نەگىزگى وسىمدىكتەرى سورتاڭ تۇزدى توپىراقتا وسۋگە بەيىمدەلگەن سارى سازان، سورتاڭ ءشوپ. ماڭعىستاۋ تاۋلارىنىڭ باسىم بولىگىن تاستى سۋبستراتتا قالىپتاسقان تاستى شولدەر الشىپ جاتىر. وندا بيىكتىك بەلدەۋلىلىكتىڭ زاڭدىلىقتارى دا بايقالادى. ءبىرشاما بيىك بولىگى بەسشوقى ماڭىندا شولدەر بىرتىندەپ شولەيتكە ۇلاسادى. تاۋقىر جۇيەسى ءوزىنىڭ قۇرىلىسى جاعىنان ماڭعىستاۋ تاۋلارىنا ۇقساس. وندا انتيكلينالدى ىرگە تاسىنىڭ نەگىزى ورتاپالەوزويدىڭ، پەري مەن ترياستىڭ تاۋ جىنىستارىنان تۇراتىن قاتپارلى قۇرىلىم بولىپ تابىلادى. ماڭعىستاۋ تاۋىنان ايىرماشىلىعى قاتپارلى سولتۇستىك شىعىس تارماعى پالەوگەن مەن نەوگەننىڭ سازدى جىنىستارىنان قۇرالعان.

Abai.kz