ءبىز – توقاەۆشىلدارمىز!

ءبىز دەپ وتىرعانىم – دەپۋتات ەرمۇرات باپي اعام ەكەۋمىز.

ەرمۇرات سەيتقازىۇلىنا قاراعاندا، مەنىڭ توقاەۆشىلدىق ستاجىم ۇزاعىراق. سوناۋ ەكى مىڭىنشى جىلداردان باستالادى. مەنىڭ قاسىم-جومارت كەمەلۇلىن جاقسى كورۋىمە، ول كىسىنىڭ الىس-جاقىن شەتەلدەردە تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتىنا ورالۋىنا جاساعان جاقسىلىعى باستى سەبەپ بولدى. قاسەكەڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ تۇرعان كەزىندە قازاقستانعا كەلگىسى كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتاردى كونسۋلدىق الىمداردان بوستىپ، تەگىن ۆيزا بەرەتىن ءتارتىپ ورناتتى.

جاڭىلماسام، شەتتەگى قازاقتارعا تەگىن ۆيزا بەرۋ ءتارتىبى 2004 جىلدان باستاپ جولعا قويىلدى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ بۇل قامقورلىعى شەكارا سىرتىندا قالعان قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتىنا اعىلعان ۇلى كوشىنە كەڭ جول اشىپ قانا قويماستان، ۇلتقا دەگەن جاناشىرلىقتىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتكەن تاريحي وقيعا رەتىندە ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ماڭگى ساقتالىپ قالدى.

ودان بەرگى جەردە، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ «بەلاسۋ»، «اكە تۋرالى تولعانىس» كىتاپتارى ارقىلى مەنىڭ ەڭ سۇيىكتى ساياساتكەرىمە اينالعانىن اينالاما ۇنەمى ايتىپ جۇرەمىن.

«بەلاسۋ» كىتابىندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ورنىعۋى، ونىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ قالىپتاسۋى ءسوز بولادى.

قۇدايعا شۇكىر، قازاقستان – سىرتقى ساياساتتا باتىس پەن شىعىستىڭ ءتىلىن قاتار تاپقان، ءسويتىپ وتە جوعارى دەڭگەيگە جەتكەن مەملەكەت.

مۇنداي جەتىستىككە جەتۋدە، ءسوز جوق، سىرتقى ساياساتقا جاۋاپتى ناعىز كاسىبي دەپلوماتتىڭ ورنى مەن ءرولى بولەك.

قاسەكەڭ – الەمدىك دەڭگەيدەگى كاسىبي دەپلومات.

«اكە تۋرالى تولعانىس» كىتابىندا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ اكەسى كەمەل توقاەۆتىڭ اشارشىلىق جىلدارى باستان كەشكەن تاعدىرىن، ەلدەن اۋىپ، شەتەل اسقان كەشىرمەسىن، باۋىرلارىنان ايىرىلعان ايانىشتى وتە اسەرلى ەتىپ تاعدىرىن باياندايدى.  كەزىڭە جاس الماي وقۋ مۇمكىن ەمەس. سونىمەن بىرگە، ءوزىنىڭ بالالىق شاعى مەن ءوسۋ جولى دا ءسوز بولادى...

دەمەك، قاسەكەڭنىڭ شەتتەگى قانداستار تاعدىرىنا كۇيىشپەن قاراۋى، وعان قول ۇشىن بەرۋى – سول اكەسىنىڭ كەزىندە شەتەلدە سەرگەلدەڭ كۇي كەشكەن قيىلى تاعدىر يەسى بولعاندىعى، ۇلت باسىنداعى ءبولىنىپ-جارىلۋ مەن جوعالتۋدى جان جۇرەگىمەن سەزىنە بىلۋىنەن بولعان تاماشا قاسيەت دەپ بىلەمىن.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى پرەزيدەنت بولىپ كەلگەندە، مەنىڭ ەسىمە «بەلاسۋ» جانە قاسەكەڭنىڭ ونداعى لي كۋان يۋ، دەن سياوپين، نەلسون ماندەلا سەكىلدى الەمدىك دەڭگەيدەگى رەفورماتورلار تۋرالى تولعانىستارى بىردەن ورالدى. وتىز جىلعا جۋىق پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىندە بولىپ، ءبىر ادامنىڭ قولىنا قاراعان اۆتوريتارلىق جۇيەدەگى قازاقستان ەندى  پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە، ەڭ قۇرىعاندا پرەزيدەنتتىك-پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشەدى دەپ سەندىم.

سونداي-اق، «اكە تۋرالى تولعانىس» تاعى جاعدايدى باسىنان كەشىپ جاتقان شەتتەگى قانداستار ءۇشىن كەڭ جول اشىلادى دەپ ويلادىم.

تۇيسىگىم الداعان جوق، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ پرەزيدەنت رەتىندە 2019 جىلعى 02 ساۋىردە بەرگەن «بارىمىز دا، باعىمىز دا – تاۋەلسىزدىك» اتتى سۇحباتىندا شەتتەگى قازاقتار تۋرالى ايتقان «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز!» دەگەن ءسوزى مەنىڭ قاسەكەڭە دەگەن قۇرمەتىمدى ودان ارى ەسەلەي ءتۇستى.

پرەزيدەنتتىڭ بۇل ءسوزىن مەن قازاق كوشىنىڭ توقاەۆ داۋىرىندەگى ۇلى مۇراتى دەپ باعالادىم.

ءسويتىپ، 2019 جىلى پرەزيدەنت سايلاۋى قارساڭىندا، مەن قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ كانديداتۋراسىن بارىمدى سالىپ قولدادىم.

وكىنىشكە وراي، اتقارۋشى بيلىك بۇل ۇلى مۇراتتى ءوز دەڭگەيىندە جالعاستىرىپ جاتقان جوق. كەرىسىنشە، قانداستارىمىزدىڭ قۇجاتتانۋ پروتسەسس بارىنشا قيىنداتىپ، شەتتەن كەلەتىن ۇلى كوشتى توقتۋعا بارىن سالۋدا. بۇل ەندى ءوز الدىنا بولەك ءبىر اڭگىمە!

اۋەلگى تاقىرىبىمىزعا ورالساق، وكىنىشكە وراي، قاسىرەتتى «قاڭتار كوتەرىلىسىنە» دەيىن قاسىم-جومارت كەمەلۇلى كوسىلىپ رەفورما جاساي العان جوق. تەك، ساياساتقا بەلگىلى دارەجەدە ىقپال ەتەتىن شەشىمدەر شىعارۋمەن عانا شەكتەلدى. مەن وعان تۇسىنىستىكپەن قارادىم.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ شىنداپ «ساياسي رەفورما» جاساۋىنا قاسىرەتتى «قاڭتار كوتەرىلىسى» داڭعىل جول اشتى.

2022 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا دا قاسەكەڭدى قولداپ، داۋىس بەردىم.

قازىر «جاڭا قازاقستاننىڭ» قولداۋشىسىمىن.

ال، ماعان قاراعاندا، ەرمۇرات باپي اعامىزدىڭ توقاەۆشىلدىق ستاجى تىم قىسقا - قاسىرەتتى «قاڭتار كوتەرىلىسىنەن» كەيىن باستالعانىن ءوزى ءار سۇحباتىندا ايتىپ كەلەدى.

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىندا ەرمۇرات باپيدىڭ اتى مەن ونىڭ «دات» گازەتى التىن ارىپپەن جازىلۋعا ءتيىس.

ەراعام نازارباەۆ داۋىرىندە بەت قاراتپاعان  وپپوزيتسيا بولدى. باسىنا قانداي قيىن كۇن تۋعاندا دا، بىرگە جۇرگەن مۇراتتاس اعا-ىنىلەرى ءولىم قۇشىپ جاتقاندا دا، ەرمۇرات باپي اعىنعا قارسى ءجۇزۋىن توقتاتقان ەمەس. نازارباەۆ كومانداسىن اياۋسىز سىناپ وتىردى. ونىڭ ىشىندە قاسىم-جومارت توقاەۆ تا بولدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزيدەنت بولعان سوڭ، قوس پرەزيدەنتتى قوساقتاپ سوققان كەزدەرى دە از بولعان جوق.

ەراعام قاسىرەتتى «قاڭتار كوتەرىلىسىنەن» كەيىن قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا بولعان كەسەك سىنىن توقتاتىپ، ونىڭ «جاڭا قازاقستان» قۇرۋ باستاماسىن قولدايتىنىن اشىق ءبىلدىردى. سوڭعى ءماجىلىس سايلاۋىندا دەپۋتات بولىپ سايلاندى. بىراق، بۇرىنعى ۇستانىمىنان تايعان جوق، ءوز پىكىرىن باياعىداي اشىق ايتىپ كەلەدى.

قىسقاسى، ەرمۇرات باپي – كەشە قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ ارىستانى بولسا، بۇگىن قازاق پارلامەنتىنىڭ كوكجالى. ونىڭ بەتىن ەشكىم قايتار العان جوق! ارمانى – قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ءبىر جاعىنان شىعىسىپ، «ەسكى قازاقستاننان» قۇتىلىپ، «جاڭا قازاقستان» قۇرىسۋ.

ەراعام ەكەۋىمىز ءدال وسى جەردەن ودان ارى جاقىنداسا تۇسەمىز. مەن دە وسى جولدامىن.

مەن عوي توقاەۆشىل بولىپ قالا بەرەم، ال ەراعامنىڭ قاشانعا دەيىن بارارىن بىلمەيمىن.

جاقىندا «Abay Live» كانالىنا بەرگەن سۇحباتىدا ەراعام: «مەن سوڭعى كەزدە ءوزىمنىڭ ارىپتەستەرىمە دە ايتىپ ءجۇرمىن، قوعامداعى بەلسەندى ازاماتتارعا دا ايتىپ ءجۇرمىن، وسى جولى الماتىدان ءبىر توپ كەلدى، مەن ايتام ولارعا، ءبىز ءبىرىنشى «ەسكى قازاقستاننان» قۇتىلىپ الايىقشى، سىزدەردىڭ قازىر الاي-دۇلەي بيلىككە قارسى، اسىرەسە توقاەۆقا قارسى پىكىرلەرىڭىز، قازىرگى ايتىلعان پىكىرلەرىڭىز ەرتەڭگى «ەسكى قازاقستانعا» قىزمەت ەتەدى. ولار الاقاندارىن ىسقىلاپ وتىر...»، - دەپتى.

مەن ەراعانىڭ بۇل سوزىمەن ءجۇز پايىز كەلىسەم!

ەندەشە،  «ەسكى قازاقستاننان» قالاي قۇتىلامىز؟! «جاڭا قازاقستاندى» قالاي قۇرامىز؟!

ءدال وسى ماسەلەگە كەلگەندە، كوپ جۇرت، اسىرەسە ەراعاڭنىڭ ءبىر ءبولىم ارىپتەستەرى مەن ساپتاستارى نازارباەۆتىڭ وزىنەن باستاپ، بارلىق جاقىن تۋىستارى مەن جاقىن ادامدارىن قاماۋدى، بۇكىل مۇلكىن مەملەكەت يەلىگىنە وتكىزۋدى، ءسويتىپ بارىپ «جاڭا قازاقستان» قۇرۋدى قالايدى. جانە ونى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قولىمەن ىستەتكىلەرى كەلەدى. بايقايمىن، ەرمۇرات باپي اعام دا وسى كوزقاراستا سەكىلدى.

ال، مەنىڭ ويىم ولاي ەمەس.

ءبىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قولىمەن «ەسكى قازاقستاندى» ەمەس، ەسكى باسقارۋ جۇيەسىن قيراتقىزۋىمىز كەرەك!

شىنىمدى ايتسام، ەرلان قارين باس بولىپ جوباسىن جاساعان 2022 جىلعى «ساياسي رەفورمانى» جۇرت رەفورما دەپ اتاپ جۇرگەن جوق.

ءوز باسىم قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەن كەيىن جاساعان يگىلىكتى جۇمىستارىن دا ەشقاشان جوققا شىعارمايمىن.

ارينە، قاسەكەڭ ءبىراز جاڭا جانە كەرەك شەشىمدەر قابىلدادى.

«ساياسي رەفورمادان» كەيىنگى ءبىر جىل ىشىندەگى جەتىستىكتەردى مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين تاپسىرلەي كەلە، باستى كورسەتكىش رەتىندە «ۇلتتىق قور – بالالارعا» جوباسى، «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسى، زاڭسىز جولمەن الىنعان جانە شەتەلگە شىعارىلعان اكتيۆتەردى ەلگە قايتارۋ سياقتى باستامالاردى اتاپ ءوتىپتى.

ءيا، قاي-قايسىسى دا ماقتانىشپەن ايتۋعا تاتيتىن جىلىكتى-جىلىكتى جەتىستىكتەر.

سونداي-اق، ەرلان تىنىمبايۇلى تاعى دا اۋىل، اۋدان اكىمدەرىنىڭ سايلاۋىن دا «ساياسي رەفورمادان» كەيىنگى جەتىستىكتەردىڭ تىزبەسىنە ەنگىزىپتى.

وعان دا ايتار داۋىمىز جوق. ءيا، جاڭا باستاما ەكەنى راس.

بىراق، وسى باستامالاردىڭ توقسان توعىز پايىزىن بۇرىنعى كونستيتۋتسيامەن-اق جاساي بەرۋگە بولاتىنىن ەرمۇرات اعام دا، ەرلان ءىنىم دە جوققا شىعارا الماسى انىق.

مىسالى، شەتەلگە شىعارىلعان اكتيۆتەردى ەلگە قايتارۋعا پرەزيدەنتتىڭ ەشبىر پارتياعا توراعا بولماۋىنىڭ، پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنىڭ ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشى بولماۋىمەن، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارماۋىمەن نە قاتىسى بار؟!

«ۇلتتىق قور – بالالارعا» جوباسىن جولعا قويۋ ءۇشىن جاڭادان ءۇش وبلىس قۇرۋدىڭ نەمەسە «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسى ءۇشىن پرەزيدەنتتىڭ جەتى جىلعا ءبىر كەزەك سايلانۋىنىڭ دا قاجەتى جوق ەكەنى تاعى بەلگىلى.

جانە بۇل باستامالاردىڭ «ەسكى قازاقستاندى» ىڭق ەتكىزىپ قۇلاتا الماعانىن كورىپ وتىرمىز...

سوندىقتان، ەراعام ايتقان «ەسكى قازاقستاننان» تۇبەگەيلى قۇتىلۋدىڭ، شىت جاڭا «جاڭا قازاقستان» قۇرۋدىڭ جالعىز جولى – تاعى ءبىر مارتە كونستيتۋتسيالىق رەفورما جاساپ، مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ – مەملەكەتتى پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشىرۋ.

وعان ۇلگىنى قۇرلىقتىڭ ارعى بەتى – اقش-تان ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق، قاسىمىزدا تۇر.

مىسالى، كەڭەس وداعى قۇلاعان كۇننىڭ ەرتەسى-اق، موڭعوليا سابەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن لاقتىرىپ تاستاپ، بىردەن پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشتى.

قازاقپەن باسىپ وتكەن جولى ورتاق، تاعدىرى ءبىر، سالت-ءداستۇرى ۇپ-ۇقساس موڭعول حالقى قازىر پارلامەنتاريزمدى ورنىقتىرىپ ۇلگىردى. ۇلتتىق ساياساتى ەتەك-جەڭىن جيىپ العان شىڭعىسحان ۇرپاعى، رەسەي مەن قىتايدى اتتاپ ءوتىپ، جاپونيامەن،  وڭتۇستىك كورەيامەن بارىس-كەلىس پەن الىس-بەرىستىڭ تەمىر قازىعىن مىزعىماستاي ەتىپ باياعىدا قاعىپ تاستاعان. قىتاي مەن ورىس شەكاراسىن ايلاپ ەمەس، جىلداپ جاۋىپ تاستاسا دا بىلق ەتپەيدى.

ال، كورشى قىرعىز تۋعاندارىمىز دا پارلامەتتىك باسقارۋدىڭ ءتاتتى ءدامىن بىزدەن بۇرىن تاتىپ ۇلگىرگەن حالىق. 2010 جىلعى ساياسي توڭكەرىستەن كەيىن روزا وتۋنباەۆا، ومۇربەك تەكەباەۆ باستاعان پارلامەنتاريمشىلدەر قىرعىز مەملەكەتىن پارلامەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشىرۋدىڭ ۇلكەن قادامىن جاسادى. تولىق پارلامەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن ورناتىپ جىبەرمەگەنىمەن، كادىمگىدەي جاقىنداي تۇسكەنى بەلگىلى. المازبەك اتامباەۆ بۇزىپ كەتپەگەندە، قىرعىز رەسپۋبليكاسى بۇل كۇندە ناعىز پارلامەنتتىك باسقارۋ دۇيەسىندەگى ەلگە اينالارى داۋسىز ەدى...

قورقاتىن تۇگى جوق، ماڭعول مەن قىرعىز باسقان جولدى قازاق تا باسىپ كورۋى كەرەك!

توقاەۆشىل ازامات رەتىندە، مەن  مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا حات جازىپ ۇلگىردىم. ول حاتىم مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ قولىنا ءتيدى. ال، قاسەكەڭە جەتتى مە، جوق پا، بىلمەيمىن، كەيىن ادىلەت مينيسترلىگىنە سىرعىعانىن كوردىم.

كەشە سول حاتىمدى ەرمۇرات باپي اعام «دات» گازەتىنە جارقىراتىپ تۇرىپ باسىپ شىعاردى.

دەمەك، قاسەكەڭە ءوزىمنىڭ «جاڭا قازاقستاننىڭ» ناعىز قولداۋشىسى، توقاەۆشىل ەكەنىمدى دالەلدەپ، پارىزىمدى ادالدىقپەن وتەدىم.

ال، وتىز جىل بويى دەموكراتيا، ادىلدىك ءۇشىن كۇرەسىپ كەلگەن ەراعام – ەرمۇرات باپي قازاقستاننىڭ پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشكەنىن قالاي ما، قالاماي ما; ول جونىندە قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا ۇسىنىس جاساي ما، جوق پا، ونى ءوزى بىلەدى. الدە، وسى باسقارۋ جۇيەسىمەن «جاڭا قازاقستاننىڭ» قولداۋشىسى بولىپ جۇرە بەرە مە، ول دا ەراعامنىڭ ءوز ەركىندەگى شارۋا.

ەگەر، ەرمۇرات باپي باس بولىپ، ىقپالدى دەپۋتاتتار ۇسىنىس جاساپ جاتسا، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ول ۇسىنىستى كەرى قاقپاۋى دا مۇمكىن...

مەن ەرمۇرات سەيتقازىۇلىنىڭ بۇرىنعى «رايىنان قايتىپ»، مەملەكەتكە، قوعامعا وزگەرىس جاساۋ  ۇشىن  ماجىلىسكە كەلگەنىن جاقسى بىلەمىن جانە وعان ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايمىن.

«ءتىپتى مەن كەيدە قورقام، قورىققاننان بۇرىن ويلايمىن، ەگەردە وسى اياق استىنان ەلدە ءبىر  توڭكەرىس بولاتىن بولسا، بيلىكتە، مىسالى ءۇشىن، بۇگىن توڭكەرىس بولسا، ەرتەڭ ەسكى قازاقستان كەلەدى، ەسكى قازاقستاننىڭ وكىلى كەلەدى...»-دەپتى، ەراعام سول سۇحباتىندا تاعى.

بۇرىنعى «كىتاپحانا» قازىر مەشىتكە كوشتى.

ەراعامنىڭ قورقاتىن ءجونى بار، مەشىت پارلامەنتتەن ايباتتى كورىندى ماعان...

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz