سەبەبى،  ادامزات تاريحىندا سيرەك كەزدەسەتىن ايرىقشا  دارىنعا يە جىراۋدىڭ باعاسىن بەرۋدەن كەنجە قالىپ كەلەمىز. وزگەنىڭ جىلتىراعىن داڭعازا ەتىپ اكەتۋگە قۇشتار مىنەزىمىز وزىمىزدىكىنە كەلگەندە تومسىرايا قالاتىنىن جاسىرىپ قايتەمىز. ايتپەسە، تىنباي جىرلاعاندا ايدان استام ۋاقىتتى الاتىن كولەمدى «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرىن اۋىزشا جاتتاپ، جاناشىر ازاماتتاردىڭ قاعازعا تۇسىرۋىمەن بۇگىنگى ۇرپاققا قالدىرعان مۇرىن جىراۋ دا، «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» تسيكلدى جىرلارى دا قازاقتىڭ كىمگە، قالاي ماقتانسا دا مەرەيىن اسىراتىن اسىلدارى... جۋىردا اقتاۋداعى ش.ەسەنوۆ اتىنداعى كمتجيۋ-دە وتكەن «مۇرىن جىراۋ جانە قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرلار تسيكلى» ايماقتىق كونفەرەنتسياسى – بۇل باعىتتاعى توڭ مەن سەڭدى قايتسەك جىبىتەمىز دەگەن وي مەن ۇسىنىس-پىكىرلەردىڭ توعىسقان نۇكتەسى بولدى.

سەبەبى،  ادامزات تاريحىندا سيرەك كەزدەسەتىن ايرىقشا  دارىنعا يە جىراۋدىڭ باعاسىن بەرۋدەن كەنجە قالىپ كەلەمىز. وزگەنىڭ جىلتىراعىن داڭعازا ەتىپ اكەتۋگە قۇشتار مىنەزىمىز وزىمىزدىكىنە كەلگەندە تومسىرايا قالاتىنىن جاسىرىپ قايتەمىز. ايتپەسە، تىنباي جىرلاعاندا ايدان استام ۋاقىتتى الاتىن كولەمدى «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرىن اۋىزشا جاتتاپ، جاناشىر ازاماتتاردىڭ قاعازعا تۇسىرۋىمەن بۇگىنگى ۇرپاققا قالدىرعان مۇرىن جىراۋ دا، «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» تسيكلدى جىرلارى دا قازاقتىڭ كىمگە، قالاي ماقتانسا دا مەرەيىن اسىراتىن اسىلدارى... جۋىردا اقتاۋداعى ش.ەسەنوۆ اتىنداعى كمتجيۋ-دە وتكەن «مۇرىن جىراۋ جانە قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرلار تسيكلى» ايماقتىق كونفەرەنتسياسى – بۇل باعىتتاعى توڭ مەن سەڭدى قايتسەك جىبىتەمىز دەگەن وي مەن ۇسىنىس-پىكىرلەردىڭ توعىسقان نۇكتەسى بولدى.

ماڭعىستاۋدا تۋىپ، مۇنداعى جىر مەكتەبىنىڭ وزىنەن بۇرىنعى كورنەكتى جىر وكىلدەرىنىڭ ءتالىمىن كورىپ وسكەن مۇرىننىڭ ەرەكشەلىگى – ايرىقشا جادتىڭ يەسى ەكەندىگى. وقۋ-سىزۋى وسال تۇسكەن سول ءبىر كەزەڭدەردە ۇلانعايىر جىردى اۋىزشا جاتتاپ ايتقان ول وتكەن مەن بۇگىن اراسىنداعى رۋحاني التىن كوپىر ءرولىن اتقاردى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا ۇلت مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنىڭ جاناشىرلارى – ق.ساتپاەۆ، ن.ساۋرانباەۆ، ە.يسمايىلوۆ، م.حاكىمجانوۆالار قارت جىراۋدى الماتىعا الدىرىپ، ارنايى كۇتۋشىگە بابىن جاساتىپ، كونە تاريحي جىردى جاڭعىرتا جىرلاتىپ، قاعازعا ءتۇسىرىپ العان بولاتىن. قىسىلتاياڭ سوعىس جىلدارىندا وسى ارداقتىلار جاساعان ۇلكەن ءىستى قازىر ءبىز لايىقتى جالعاستىرا الماي كەلە جاتىرمىز دەۋگە بولادى.  

ءسوز ءلامىن گومەردى ايتۋمەن باستاپ، «يلليادا» مەن «وديسسەيانى»، شىعىس حالىقتارىنىڭ «مىڭ ءبىر ءتۇنىن»، قىرعىزدىڭ «ماناسىن»، ورىستىڭ «يگور جاساعى تۋرالى جىرىن»  تاڭدايىن تاقىلداتا تاڭدانا ايتاتىن قازاق مۇرىن جىراۋ مەن ولاردىڭ ەشقايسىسىنان دا كولەمى مەن پوەتيكالىق قۇندىلىعى جاعىنان كەم تۇسپەيتىن «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرىن ءالى ەسكە العان جوق. كولەمى جاعىنان «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرىنان شاعىن بولىپ كەلەتىن «ماناس» جىرى يۋنەسكو قورعاۋىنا الىنىپ، ادامزاتتىڭ مادەني قۇندىلىقتارى ساناتىنا ىلىكتى، ال ءبىز... ارينە، «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» ءبىر عانا قازاق ەمەس، تاتار، نوعاي، قاراقالپاق، وزبەك، باشقۇرت، وزگە دە بىرنەشە تۇركى حالىقتارىنا ورتاق پوەتيكالىق تۋىندى. بىراق، ونىڭ تولىق نۇسقاسى قازاق جەرىندە، ماڭعىستاۋ ولكەسىندە عانا ساقتالعان جانە ونى ايتۋشى دا وسى ۇلتتىڭ پەرزەنتى. مارقۇم عالىم سەرىكبول قوندىباي بۇل جىرلار تسيكلىنىڭ دۇنيەگە كەلگەن پوەتيكالىق وتانى ماڭعىستاۋ ەكەنىن دالەلدەيدى. وعان دالەل دە جوق ەمەس، جىردىڭ ءون بويىندا ايتىلاتىن جەر-سۋ اتاۋلارى ماڭعىستاۋ جەرىندە ساقتالعان، ال جىردىڭ قاراساي، قازي، ماناشى، تۇياقباي، كۇيكەن، ەدىگە، قىرىم، (قىرىمگەرەي، قىرىمبەك), ت.ب. كەيىپكەرلەرىنىڭ دە ەسىمدەرى ماڭعىستاۋلىقتار اراسىندا ءجيى كەزىگەدى. 

كونفەرەنتسيا ماقساتى – نوعايلى باتىرلارى مەن بيلەرى اۋلەتىنىڭ بىرنەشە عاسىرلىق تاريحي شەجىرەسىنىڭ كوركەم بايانى بولىپ تابىلاتىن «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرلار تسيكلىن اۋىزشا جىرلاۋمەن بۇگىنگە جەتكىزگەن، سول ارقىلى جىردىڭ تەك تۇركى ەمەس، بۇكىل ادامزاتتىڭ رۋحاني مۇراسىنا اينالۋىنا جول اشقان ۇلى جىرشى – مۇرىن (شىن اتى تىلەگەن) سەڭگىربەكۇلىن جانە اتالمىش جىردىڭ قازاق مادەنيەتى تاريحىندا الاتىن ورنىنا عىلىمي تالداۋ جاساۋ، جىر بويىنداعى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ. مۇندايدا  سالماقتى ء سوز بەن مارجانداي ويدى وقىعان-توقىعانى مول عالىمدار عانا ايتا الماق. سول سەبەپتى كونفەرەنتسياعا جازۋشى، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى ءا.كەكىلباي باستاپ، جازۋشى-عالىم ءا.ساراي، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ پروفەسسورى ج.تىلەپوۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى س.قوسان، سىرداريا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى ب.قورعانبەك، وزگە دە عالىمدار مەن ۇستازدار قوستاعان قوناقتار قاتىستى. 

ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ 40, اقتاۋ قالاسىنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا وتكىزىلگەن كونفەرەنتسيانىڭ ماجىلىسىندە جىراۋلىق مەكتەپ جانە مۇرىن جىراۋ، اتالمىش جىردىڭ قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى ورنى مەن اقپاراتتىق-ەنەرگەتيكالىق ءمودۋلى، ەدىگە، شورا باتىرلار بەينەلەرى، ەسكى جىردىڭ زەرتتەلۋى تۋرالى باياندامالار تىڭدالدى. 

«قازاق تاريحىنداعى التىن وردا مەملەكەتى جانە نوعاي ورداسى»  تاقىرىبىنداعى دوڭگەلەك ۇستەلگە جالعاسقان  كونفەرەنتسيادا تاريحشىلار مەن ولكەتانۋشىلار اتالعان كەزەڭ تاريحىنىڭ زەرتتەلۋىنىڭ، زەردەلەنۋىنىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى جونىندە اڭگىمە قوزعادى. 

قوناقتار فورت-شەۆچەنكو قالاسىنداعى مۇرىن جىراۋ مۇراجايىنا باردى. عالىمدار مەن ەل ازاماتتارى ەتنوگرافيالىق مۇراجاي قورىن قايتا جاڭعىرتۋ، «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرلار تسيكلىندەگى اكەلى-بالالى باتىرلار ديناستياسىن، ولاردىڭ نوعايلى ەلىنىڭ اۋماقتىق قانا ەمەس، رۋحاني تۇتاستىعىن ساقتاۋ جولىنداعى كۇرەسىنىڭ كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى بولار بەتتەرىن بەينەلەيتىن تىڭ مازمۇنمەن تولىقتىرۋ، مۇراجايدى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە كوتەرۋ جونىندە  پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى. 

ءبىز جانە ءبىزدىڭ ۇرپاق رۋحاني بايلىقتى، ەل مەن جەردى ءسۇيۋدىڭ، قورعاۋدىڭ ەرەن ۇلگىسىن ءوزىمىزدىڭ وتكەن تاريحىمىزدان سىڭىرە الساق – ول بارىنشا قۇنارلى، قاۋقارلى بولماق. ماڭعىستاۋدا وتكەن كونفەرەنتسيادا ايتىلعان مۇرىن جىراۋ مەن «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جىرىن ناسيحاتتاۋ تەك ءبىر ءوڭىردىڭ ەمەس، تۇتاس ەلدىڭ مارتەبەسىن ءوسىرىپ، مەرەيىن اسىرار ءىس. وسى ۇلىلاردى يۋنەسكو دەڭگەيىندە ۇلىقتاپ، كۇللى الەمنىڭ كوز الدىنا الىپ شىعا الساق قوي دەگەن وي ازىرگە ارمان كۇيىندە قالىپ تۇر. 

اسىل مۇراتتاس

ماڭعىستاۋ وبلىسى

Abai.kz