كوكپار وتانى سانالاتىن وڭتۇستىك وڭىرىندە كوكپار مەرزىمىنىڭ باستالعانىنا دا ءبىرشاما ۋاقىت ءوتتى.  جىلداعىداي اتتىدان جاياۋى كوپ كوكپارلاردىڭ بەس التاۋىنىڭ دا كۋاسى بولدىق. بۇرىنعى جىلدارى كۇزدىڭ العاشقى كۇندەرىنەن-اق كوكتەمگە دەيىنگى كوكپار تويلارىنىڭ حابارى كوپشىلىكككە ءمالىم بولىپ قالاتىن. ال، بيىل العاشىندا قاتارىنان وتكىزىلگەن 5-6 كوكپاردان سوڭ ەنتىك باسىلعانداي.

            قاراپ تۇرساق، سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا كوكپارعا تيىم سالعانىنا قاراماستان كوكپاردى مەيلىنشە، بارىنشا دامىتا بىلگەن ەكەن. وعان سول جىلدارداعى سالىمنىڭ ازدى كوپتىگىنە قاراماي، سىرناي-كەرنەيلەتىپ، ەكى كۇن بويى تارتىساتىن توي كوكپارلارى كۋا. ول كەزدەرى توي كوكپار بەرۋ ءار قازاقتىڭ  ارمانى ەدى.

ال، بۇگىنگى كوكپاپ تارتىسقا قاراپ تۇرىپ، قارنىڭ اشادى. دوداعا تاستالعان سەركەنى ەكەۋارا بىرىگىپ، ات اينالدىرۋ ارقىلى كوتەرە باستادى. «كوكپاردى ەكەۋلەپ كوتەرگەندى قاي اتا-باباڭنان كوردىڭ، بوسات اتتىڭ شىلاۋىن، بايلاما باعىن تۇلپاردىڭ» - دەپ جىگىتتىڭ جىگەرىن جانىپ، نامىسىن وياتار ەشكىم جوق.

ارىدەن ايتپاعاندا، كەشە عانا كوكپار تارتقان اعا-كوكەلەرىمىزدىڭ ءوزى 90 كەلىلىك تانانى ات اينالدىرۋسىز، بىرەۋدىڭ كومەگىنسىز، ارقان-ءجىپسىز، تۇزاق-تاعاسىز كوتەرىپ شاپپاپ پا ەدى؟! ولار قازىر دە ارامىزدا ءجۇر.

كوكپار وتانى سانالاتىن وڭتۇستىك وڭىرىندە كوكپار مەرزىمىنىڭ باستالعانىنا دا ءبىرشاما ۋاقىت ءوتتى.  جىلداعىداي اتتىدان جاياۋى كوپ كوكپارلاردىڭ بەس التاۋىنىڭ دا كۋاسى بولدىق. بۇرىنعى جىلدارى كۇزدىڭ العاشقى كۇندەرىنەن-اق كوكتەمگە دەيىنگى كوكپار تويلارىنىڭ حابارى كوپشىلىكككە ءمالىم بولىپ قالاتىن. ال، بيىل العاشىندا قاتارىنان وتكىزىلگەن 5-6 كوكپاردان سوڭ ەنتىك باسىلعانداي.

            قاراپ تۇرساق، سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا كوكپارعا تيىم سالعانىنا قاراماستان كوكپاردى مەيلىنشە، بارىنشا دامىتا بىلگەن ەكەن. وعان سول جىلدارداعى سالىمنىڭ ازدى كوپتىگىنە قاراماي، سىرناي-كەرنەيلەتىپ، ەكى كۇن بويى تارتىساتىن توي كوكپارلارى كۋا. ول كەزدەرى توي كوكپار بەرۋ ءار قازاقتىڭ  ارمانى ەدى.

ال، بۇگىنگى كوكپاپ تارتىسقا قاراپ تۇرىپ، قارنىڭ اشادى. دوداعا تاستالعان سەركەنى ەكەۋارا بىرىگىپ، ات اينالدىرۋ ارقىلى كوتەرە باستادى. «كوكپاردى ەكەۋلەپ كوتەرگەندى قاي اتا-باباڭنان كوردىڭ، بوسات اتتىڭ شىلاۋىن، بايلاما باعىن تۇلپاردىڭ» - دەپ جىگىتتىڭ جىگەرىن جانىپ، نامىسىن وياتار ەشكىم جوق.

ارىدەن ايتپاعاندا، كەشە عانا كوكپار تارتقان اعا-كوكەلەرىمىزدىڭ ءوزى 90 كەلىلىك تانانى ات اينالدىرۋسىز، بىرەۋدىڭ كومەگىنسىز، ارقان-ءجىپسىز، تۇزاق-تاعاسىز كوتەرىپ شاپپاپ پا ەدى؟! ولار قازىر دە ارامىزدا ءجۇر.

ء بىز ءوزىمىزدى ات اينالدىرۋ ارقىلى كوكپارمەن جەكەپە-جەك شىعىپ ءجۇرمىز دەپ ايتا الامىز با؟ جوق، ارينە! مۇنداي جاعداي №1-ءشى ادىلەتسىزدىك بولىپ ەسەپتەلىنەدى. بۇل – كوكپارعا تونگەن ۇلكەن قاۋىپ. ات اينالدىرۋ مەن بايلاپ شابۋدىڭ كەڭىنەن ەتەك الىپ كەتكەنى سونشالىق، اۋىل اراسىنداعى كىشىگىرىم باتا (ولمەس) كوكپارلاردىڭ  وزىندە سالماعى 20 كەلىلىك كوكپاردى ات اينالدىرۋ ارقىلى كوتەرىپ، 200 تەڭگە ءۇشىن كوكپار بايلاپ شاباتىندار سانى كوبەيدى. ءجاسوسپىرىم كوكپارشىلار ەرگە قونباس بۇرىن، ەردىڭ قاسىنا ءجىپ بايلاپ الۋدى شىعاردى.  كوكپاردى دۇنيە تابۋ كوزىنە اينالدىرۋ - ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن تومەندەۋدە. ايتا بەرسەك قازىرگى كوكپاردىڭ وكپەسى اقىن سەيداحمەت جىرلاعان كوكبورىنىڭ وكپەسىنەن اسىپ تۇسپەسە، كەم ءتۇسىپ جاتقان جوق. بابالارىمىز كوكپاردىڭ قادىر-قاسيەتىن ءبىلىپ، «كوكپار اكەلىنىپ تاستاعان ۇيدەن بالە-باتار اۋلاق جۇرەدى»، «كوكپاردىڭ ەتى مىڭ ءتۇرلى اۋرۋعا ەم»، «الاقۇيىن دودادان ارەڭ شىققان ارعىماق اتتىڭ اششى تەرى كوكپارعا تامادى»، «كوكپار تارتقان ءار اتپال ازاماتتىڭ الاقان تابى كوكپارعا سىڭەدى» دەي كەلە ۇل تاپقىسى كەلگەن ايەلگە ىرىمداپ، كوكپاردىڭ ەتىن جەگىزگەن. سوڭعى 5-6 جىل كولەمىندە وسىناۋ قازاق ىرىمى ىسكە اسىپ ءجۇر مە، الدە ىستەن شىعىپ قالدى ما؟ ونى كوكپارسۇيەر كوپشىلىك ءوزى تارازىلاي جاتار.

            سوڭعى جىلدارى كوكپار دوداسىنا ەنىپ كەتكەن جات قىلىقتار كوكپاردىڭ ەجەلگى ەرەجەسىنە قيانات جاساۋدا. ولار: وركوكىرەكتىك، تويباسشىلاردى تىڭداماۋ، ات اينالدىرۋ، ءجىپ، تۇزاق، تاعا سەكىلدى پالەلەرمەن كوكپاردى بايلاپ شابۋ، كوكپاردى اش بەلدەن ەردىڭ قاسىنا وراۋ، تارتقاندى ۇرۋ. بۇلار كوكپارشىعا ءتان قاسيەت ەمەس. اسىرەسە، سەركەنىڭ ەنەگىن جۇلىپ الىپ، ونىڭ ورنىنا  قاپ-قاپ تۇز تىعۋ كوكپار سالماعىن شامادان تىس اۋىرلاتىپ،  ات اينالدىرۋ مەن كوكپاردى بايلاپ شابۋعا اكەلىپ وتىر. ۇلكەن سالىمنىڭ سەركەسى دە اۋىر بولۋى كەرەك دەگەن قاعيدانى قويۋىمىز كەرەك. ەنەگى جوق تەكەنى تارتىپ، ەرتەڭ ۇرپاعىمىز ۇرعاشى ەشكىنى تارتىپ جۇرمەسىن. وسى اتالعان پالەكەتتەردىڭ كوكپارعا ەنگەنىنە 10-15 جىلداي ۋاقىت بولدى. بۇدان كوكپار دامىسا دامىپ كەتەر ەدى. كوكپاردىڭ قانداي دارەجەگە جەتكەنىن ۋاقىت ءوزى كورسەتىپ وتىر. ەندەشە، بۇل پالەكەتتەردى كوكپاردان الاستاتار كەز جەتتى.

            كوكپارداعى كوتەنزورلىق، وركوكىرەكتىك، تارتقاندى ۇرۋ، تۇزاق، تاعا دەگەن پالەلەردى بىرەۋدىڭ تاقىمىنداعى كوكپارعا سالۋ، مومىنعا تيسە جابىلىپ، مىقتىعا تيسە تالاسا-تارماسا شىلاۋىنان الىپ، الا جونەلۋ وسىنىڭ ءبارى تارتىسى جوق، قوشەمەتى كوپ، باردى-كەلدى سالىمدار كوكپار كوركىن تومەندەتۋدە. كوكپار كوكپار ەمەس، سپەكتاكلگە اينالۋدا. اسىرەسە، مۇنداي جايتتاردان سوڭ، كوكپار كوركىن قىزدىرۋشى، قاراپايىم حالىق كوكپارعا بەتتەي الماۋدا. ءسويتىپ، حالىق كوكپار بەرۋىن دە توقتاتتى. ەل ىشىندەگى كوكپار تويلارىنىڭ مۇلدەم ازايىپ كەتۋى وسىنىڭ دالەلى. قازىرگى كوكپاردا اتتىدان  جاياۋدىڭ كوپ بولۋى دا سونىڭ ايعاعى.

            جىگىت باسىمىزبەن كوكپاردى بايلاپ شابۋدى دوعارماساق، ات ۇستىندە وتىرىپ بەتىنەن ءسۇيىپ امانداسۋدى، ءسۇيىسىپ ءبىر-بىرىمىزگە جاعىمپازدانۋدى قويماساق، تاعى باسقا ۇساق-تۇيەكتەرگە بارا بەرسەك، ايەلدىڭ دە كوكپارعا ارالاسىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ولار ونسىزدا كوكپار بەرۋ ارقىلى كوكپاردىڭ جيەگىندە تۇر.  اتا-بابامىزدىڭ ايەلدى كوكپارعا جولاتپاۋ ىرىمىن ۇمىتپايىق!

كوكپاردى دۇنيە شاشۋ، پايدا تابۋ كوزىنە اينالدىرۋدان، كوكپاردى اۋىل اراسىنىڭ قىزىعىنا قىلعاننان ەشتەڭە ۇتپايمىز، اعايىن!

لاشكەر پالۋاننىڭ ۇلى ءال-قايدار.

قازىعۇرت اۋدانى

Abai.kz