كۇلدىرىپ تە ءبۇلدىرىپ جۇرەتىن ايگىلى اپەندە قوجەكەڭدى – قوجاناسىردى ءبارىمىز بىلەمىز. قوجەكەڭ جالپى تۇركى مەن پارسىعا ورتاق تۇلعا. ول بىردە يران شاحىنىڭ قاسىندا ءپالساپا سوعىپ وتىرسا، بىردە كوك ەسەگىن تەپەڭدەتىپ بۇحارا مەن حيۋا اراسىن شارلايدى. بىرەۋلەر ونى انادولىدان كورگەنىن ايتسا، ەندىبىرەۋلەر قوجەكەمنىڭ قازاقى شاپان كيىپ قىردا جۇرگەنىن ءسوز قىلادى. قىسقاسى، قوجەكەڭ سونداي ادام. سول جارىقتىق ءافاندامىزدىڭ الدە تۋىسى، الدە زامانداسى الدار دەگەن اعاي بار. الداركوسە. الدەكەڭ الداۋ ءۇشىن بولماسا، الاشاپاندى استە  كيە بەرمەيدى. باسىنا سالدە وراپ،تاسبيىق تارتىپ مۇلگىپ وتىرۋعا دا ۋاقىتى كەم. ۇنەمى اسىعىس. اسىعاتىن سەبەبى – مومىندى زارلاتقان جۋان كوپ، جەتىمدى جىلاتقان زورەكەر كوپ، سوندىقتان الدەكەڭ جىلاعاندى جۇباتىپ، اسقاننىڭ اياعىن اسپاننان كەلتىرىپ ارى-بەرى شاپقىلاۋدان ءبىر تىنبايدى. سول الدار  اتا جوق بۇگىن ارامىزدا. قاشان دۇنيەگە كەلىپ، قاشان قايتتى –  ونى دا تاپ باسىپ ەشكىم ايتا المايدى. بىراق، ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ قيالى سامعاعان زامانداردان بەرى اۋىزەكى اڭگىمەدەن قالماي ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن.  ەندى قايتەر ەكەن؟ ويتكەنى كوسەمىزدىڭ ىزىنە كوسەۋ ۇستاپ كامال بۋرحانوۆ دەگەن كىسى ءتۇسىپ بەرگەلى ءبىراز بولدى. ءماجىلىس دەپۋتاتى، ساياسي عىلىمدار دوكتورى، پروفەسسور. ورىسشا-قازاقشا قۇلاش-قۇلاش ماقالالار جازادى. قورقىنىشتى. ماقالالارىنا اناۋ-مىناۋ ادامنىڭ ءتىسى باتپايدى. سورعالاعان ماقالالارىنىڭ ارقاسىندا جورعالاعان كۇيى پارلامەنت سارايىنان ءبىر-اق شىققان.

كۇلدىرىپ تە ءبۇلدىرىپ جۇرەتىن ايگىلى اپەندە قوجەكەڭدى – قوجاناسىردى ءبارىمىز بىلەمىز. قوجەكەڭ جالپى تۇركى مەن پارسىعا ورتاق تۇلعا. ول بىردە يران شاحىنىڭ قاسىندا ءپالساپا سوعىپ وتىرسا، بىردە كوك ەسەگىن تەپەڭدەتىپ بۇحارا مەن حيۋا اراسىن شارلايدى. بىرەۋلەر ونى انادولىدان كورگەنىن ايتسا، ەندىبىرەۋلەر قوجەكەمنىڭ قازاقى شاپان كيىپ قىردا جۇرگەنىن ءسوز قىلادى. قىسقاسى، قوجەكەڭ سونداي ادام. سول جارىقتىق ءافاندامىزدىڭ الدە تۋىسى، الدە زامانداسى الدار دەگەن اعاي بار. الداركوسە. الدەكەڭ الداۋ ءۇشىن بولماسا، الاشاپاندى استە  كيە بەرمەيدى. باسىنا سالدە وراپ،تاسبيىق تارتىپ مۇلگىپ وتىرۋعا دا ۋاقىتى كەم. ۇنەمى اسىعىس. اسىعاتىن سەبەبى – مومىندى زارلاتقان جۋان كوپ، جەتىمدى جىلاتقان زورەكەر كوپ، سوندىقتان الدەكەڭ جىلاعاندى جۇباتىپ، اسقاننىڭ اياعىن اسپاننان كەلتىرىپ ارى-بەرى شاپقىلاۋدان ءبىر تىنبايدى. سول الدار  اتا جوق بۇگىن ارامىزدا. قاشان دۇنيەگە كەلىپ، قاشان قايتتى –  ونى دا تاپ باسىپ ەشكىم ايتا المايدى. بىراق، ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ قيالى سامعاعان زامانداردان بەرى اۋىزەكى اڭگىمەدەن قالماي ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن.  ەندى قايتەر ەكەن؟ ويتكەنى كوسەمىزدىڭ ىزىنە كوسەۋ ۇستاپ كامال بۋرحانوۆ دەگەن كىسى ءتۇسىپ بەرگەلى ءبىراز بولدى. ءماجىلىس دەپۋتاتى، ساياسي عىلىمدار دوكتورى، پروفەسسور. ورىسشا-قازاقشا قۇلاش-قۇلاش ماقالالار جازادى. قورقىنىشتى. ماقالالارىنا اناۋ-مىناۋ ادامنىڭ ءتىسى باتپايدى. سورعالاعان ماقالالارىنىڭ ارقاسىندا جورعالاعان كۇيى پارلامەنت سارايىنان ءبىر-اق شىققان. كوردىڭىز بە، ول كىسى جازباسىن، جازسا، «جازىم» قىلادى. ايتپاسىن، ايتسا،  كوپەن امىربەكتىڭ ماس توبەتى سياقتى، اسپانداعى ايدى  اساپ، جۇلدىزدى جۇتىپ قويۋى مۇمكىن. مىنە، سول بۋرحان-وووۆ بۋرقانىپ-بۇرسانىپ الداركوسە بايقۇستى اۋىز ادەبيەتىنەن الاستاۋعا كىرىستى. ماسەلە اتاۋلى تۇگەل شەشىمىن تاپقان، ىستەرگە ءىس قالماعان قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ءماجىلىس دەپۋتاتى فولكلورعا تۇزەتۋ ەنگىزبەگەندە باسقا نە قىلا قويسىن، كامەكەڭ بىردە مۇلگىپ وتىرعان ارىپتەستەرىن ءدۇر سىلكىندىرىپ: «الداركوسەنى اۋىز ادەبيەتىنەن الاستاۋ كەرەك. سەبەبى ول – الدايدى!»، - دەپ شار ەتە تۇسكەن. سودان بەرى دەپۋتاتىمىز وزگە شارۋانى جيىپ تاستاپ، ءالى كۇنگە الدارمەن الىسىپ ءجۇر دەيدى. ءسىرا، ساقتىقتا قورلىق جوقتىڭ قامىن ەرتە ويلاعان ادام ماجىلىستە وسى بۋرحانوۆ بولسا كەرەك. بۋرحانوۆتىكى دۇرىس، ويتكەنى قازىنا بايلىقتى توناپ بىتپەي جاتقان ۇرى-قارىسىن مانداتتى ءماجىلىس دەپۋتاتى بولىپ تۇرعان كەزىندە قورعاپ، زاڭ شىعارتىپ ۇلگەرمەسە، ەرتەڭ الدار دەيتىن «الاياق» ءبارىن ۇپتەپ كەتۋى مۇمكىن.

... بىلاي ءوزى جاقسى-اق جىگىت. جاۋىرىنىنا جالپاق ەل قونعانداي. باتىرىڭ قايسى دەسە، «مىنە» دەپ كورستەۋگە لايىق ءاپايتوس. قايبىر جىلدارى ولەڭ جازىپ، اقىنداردىڭ اۋىلىنا باسا-كوكتەپ كىرىپ العان. سودان اققان كۇيى ول دا ماجىلىستەن ورىن تاۋىپ «حالىق قالاۋلىسى» اتاندى.  وي، قانداي قۋاندىق دەسەڭىزشى سوندا!

جورنالشىلارمەن جولىعىسىپ قالعان ءبىر كەزدەسۋدە مەنىڭ ارىپتەستەرىم وعان ەسكەرتۋ جاساپ جاتتى: «باكە، ماجىلىستە ۇلت ماسەلەسى ۇتىلىس تاباتىن جايتتار ءجيى بولىپ تۇرادى. سونداي كەزدە ۇنسىزدىك تانىتساڭىز ءسىزدى ايامايمىز» دەپ. اقىن ءام باتىر دەپۋتاتىمىز سودان قايتىپ كوزىمىزگە تۇسكەن ەمەس. شاماسى،  ول وسى كۇندەرى  الدىنداعى ءپۋلتتى باسىپ، داۋىس بەرۋ ماشاقاتىنا داعدىلانىپ جۇرسە كەرەك. سماعۇل باقىتبەك. اۋعان سوعىسىنىڭ سايىپقىرانى. بەيبىت  قازاقستانداعى ەرلىگى دە كەمەل ەرلىك: الماتىداعى سايىن كوشەسىن جەزوكشەلەردەن تازالاپتى. سول ەرلىگىن ءوزى ءجيى ەسكە الادى. جورنالشىلارمەن كەزدەسە قالسا، الدىمەن سونى ايتادى. بىراق سونىسى وتىرىك. نەگە؟ ويتكەنى سايىن كوشەسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ كەلىپ بەلوتكەل كوپىرى بار داڭعىلعا اينالعانشا، جەزوكشەلەر مەن جەڭگەتايلاردان بوساعان جوق. ءبىزدىڭ باتىر بىرەر رەت تازالاۋ وپەراتسياسىن جاساعان بولار، نامىستانعان بولار، ىزالانعان بولار، ايتكەنمەندە جەزوكشەلەرگە قارسى جورىعىندا تۇبەگەيلى جەڭىسكە جەتپەدى. بىراق، قايراتكەرلىگى، تىنىمسىزدىعى ونى جەتەكتەگەن كۇيى زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ سارايىنا كىرگىزىپ جىبەردى. قازىر ول استاناداعى جيىن-تويلارعا قاتىسىپ، شەگىنە پەندە بالاسى جەتە المايتىن كوپ سوزدەن كوبىك جاساپ ءجۇرىپ جاتىر.

... «تالقان جەيسىڭ، ەششە كومسومولسىڭ!» دەمەكشى، كوممۋنيستەر بيلىگىنەن باس تارتقان قازاقستاندا كوممۋنيست اتانىپ  سايلانعان جامبىل احمەتبەكوۆ دەيتىن كارەتيس دەپۋتات بار. سول سويقان كامونەسىمىز كامونەسسىڭ دەگەن سايىن ەلىرەتىن بولسا كەرەك،  جارىلقاپ قالىبايۇلى («جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى) اۋەدە ءتىل ماسەلەسىمەن كەزدەسىپ، قىزىل كەڭىردەك بولىپ قالعاندا، «ادام سامولەتتە قازاقشا سويلەي مە ەكەن» دەگەن ءسوزدىڭ سىڭايىن ءبىلدىرىپ ناعىز كوممۋنيستتىك، ناعىز بولشەۆيكتىك  كوزقاراس تانىتتى. بۇنداي كوممۋنيست جەر بەتىندە قالعان جوق. بىزدە عانا بار. جالعىز قارا. سەبەبى، كوممۋنيستەردىڭ وتانى – رەسەيدەگى ورىس كوممۋنيسى -  ورىسشىل كوممۋنيست.  بەلارۋستتىڭ كومۋنيسى – بەلارۋسشىل، ت.ب.   دەگەندەي. تەك بىزدىكى عانا ينتەرۇلتشىل، بىزدىكى عانا وسىنداي.

... وسىدان ون جەتى جىلدان  كەيىن ءبىزدىڭ ءامىرحاندار، اللا اماندىعىن بەرسىن، الپىستان اسادى ەكەن. ءسويتىپ 2030-عا جەتپەك. قايتكەندە سول ارمانىمىزدىڭ اقتاڭى – 2030-دى كورگەنگە نە جەتسىن... بىراق «قابىلان مىنەزدى» قازاقستان 2050-گە قارعىپ كەتتى.  قاراسىن كورسەتپەستەي الىسقا شىرقاپ كەتتى. ويتكەنى 2030-عا مەجەلەگەنىمىزدىڭ  بارىنە مەرزىمىنەن بۇرىن قول جەتكىزىپ قويىپپىز. بۇنى بىلگەندە ۇكىمەتىمىزگە «قارقىندارىڭدى باسەڭدەتىپ، قارابالاسا بەرمەي ءبىر ۋاقىت بەل سۋىتىپ، اياق جازىپ وتىرا تۇرساڭدارشى» دەپ جالىناتىن ەدىك قوي. قارا باسىپ بىلمەي قالىپپىز. حابار مەن «ەگەمەندە» دە ەس جوق. ۇكىمەتىمىزدىڭ جۇمىسىن اسپەتتەي بەرمەي، ارا-اراسىندا ءۇنسىز قالمادى ما ەكەن. مىنە، نە بولدى ەندى؟ جالىندى سوزدەرگە جانى شىداي الماعان بيلىگىمىز 2050-ءدىڭ بيىگىنە شىعىپ، جايعاسىپ جاتىر. كەدەي-كەپشىك، قۇل-قۇتان ارىپ-اشىپ الگى 2050-ءدىڭ تابالدىرىعىنان اتتاعانشا، ءبىزدىڭ بيلىك بۇنداي جايباسار جۇرتىنان جالىعىپ وزگە ەلگە قىزمەت ەتىپ كەتۋى مۇمكىن عوي، ابدەن مۇمكىن.

ءجا، قىسقاسىنان قايىرايىن. ايتا بەرسەك تاۋسىلمايتىن جايتتار جەتىپ-ارتىلادى بىزدە. ءبىر اكىم اعامىز  ايەلىنىڭ ۇيىندە پاتەر جالداپ ءجۇر; ءبىر ءمينيسترىمىز تەككە اعىپ جاتقان اعىندى لاي سۋ ءۇشىن اۋىل ادامدارىنا سالىق سالۋ ماسەلەسىن ايتىپ، قاقساپ ءجۇر; ءباسپاسوزىمىز پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن ۇكىمەت اكىمشىلىگىنىڭ اراسىندا تۇراقتى كۇيەۋ ىزدەپ سارسىلىپ ءجۇر; كوردىڭىز بە، اڭگىمە كوپ. ونىڭ ءبارىن كويىتە بەرگەننەن ۇتارىمىز نە؟ بىراق ويلايمىن، زامان وتەر، ەستى ۇرپاق ءوسىپ جەتىلەر. سول كەزدە بىزگە قاراپ كۇلەتىن بولادى سول ۇرپاق. ءبىز ءجۇرىپ وتكەن جولداردى ولار  كۇلىپ وتىرىپ جازاتىن بولادى. سەبەبى، كەيىنگى 100-150 جىلدا كۇڭىرەنگەن قازاق تاريحىنىڭ بەتى بىزگە كەلگەندە جىرتىڭداپ-جىرقىلداپ  شىعا كەلەتىنى كۇمانسىز. كۇلسىن. ءبىز سياقتى كەششەلەرگە كۇلۋ كەرەك.

Abai.kz