قۇل-كەرىم ەلەمەس. جەر – انا مەن ادام
ء(بيسميللاھير راحمانير راحيم)
(پوەما)
اڭداتپا
«ءوزىڭ بىلمەيتىن ءبىر نارسەنىڭ سوڭىنا تۇسپە. راسىندا قۇلاق، كوز جانە جۇرەك ولاردىڭ بارلىعى ودان سۇرالادى»
(«ءىسرا» سۇرەسى، 36-ايات).
«جەر جۇزىندە داندايسىپ جۇرمە. ويتكەنى، سەن جەردى استە جارا المايسىڭ دا بوي جاعىنان دا تاۋلارعا جەتە المايسىڭ» (17–37).
«ءارى سەندەرگە وزىنەن سۇراعان نارسەلەرىڭنىڭ بارىنەن بەردى. ەگەر اللاھتىڭ نىعمەتىن ساناساڭدار، سانىنا جەتە المايسىڭدار. راسىندا ادام بالاسى وتە ىنساپسىز، اسا شۇكىرسىز» (14–34).
«كىم دۇنيەنى قالاسا، ءبىز دە قالاعان كىسىمىزگە دۇنيەدە قالاعانىمىزدى بەرەمىز. سوسىن ونى جاھانامعا سالامىز. ول وعان قورلانىپ، مارحاماتتان اۋلاق (ماقۇرىم) بولعان كۇيدە كىرەدى» (17–18).
«دۇنيە تىرشىلىگى ەش نارسە ەمەس. ويىن-ساۋىق قانا» (6–32).
«...اقيرەت ىسىنەن گورى دۇنيە تىرشىلىگىن قوشتادىڭدار ما؟ نەگىزىندە دۇنيە تىرشىلىگىنىڭ پايداسى احيرەتكە قاراعاندا وتە از عانا (تۇككە تۇرعىسىز)» (9–38).
ء(بيسميللاھير راحمانير راحيم)
(پوەما)
اڭداتپا
«ءوزىڭ بىلمەيتىن ءبىر نارسەنىڭ سوڭىنا تۇسپە. راسىندا قۇلاق، كوز جانە جۇرەك ولاردىڭ بارلىعى ودان سۇرالادى»
(«ءىسرا» سۇرەسى، 36-ايات).
«جەر جۇزىندە داندايسىپ جۇرمە. ويتكەنى، سەن جەردى استە جارا المايسىڭ دا بوي جاعىنان دا تاۋلارعا جەتە المايسىڭ» (17–37).
«ءارى سەندەرگە وزىنەن سۇراعان نارسەلەرىڭنىڭ بارىنەن بەردى. ەگەر اللاھتىڭ نىعمەتىن ساناساڭدار، سانىنا جەتە المايسىڭدار. راسىندا ادام بالاسى وتە ىنساپسىز، اسا شۇكىرسىز» (14–34).
«كىم دۇنيەنى قالاسا، ءبىز دە قالاعان كىسىمىزگە دۇنيەدە قالاعانىمىزدى بەرەمىز. سوسىن ونى جاھانامعا سالامىز. ول وعان قورلانىپ، مارحاماتتان اۋلاق (ماقۇرىم) بولعان كۇيدە كىرەدى» (17–18).
«دۇنيە تىرشىلىگى ەش نارسە ەمەس. ويىن-ساۋىق قانا» (6–32).
«...اقيرەت ىسىنەن گورى دۇنيە تىرشىلىگىن قوشتادىڭدار ما؟ نەگىزىندە دۇنيە تىرشىلىگىنىڭ پايداسى احيرەتكە قاراعاندا وتە از عانا (تۇككە تۇرعىسىز)» (9–38).
«ءولى بىرەۋدى ءتىرىلتىپ (يمان بەرىپ), وعان ادامداردىڭ ىشىندە ونىمەن جۇرەتىن جارىق قىلساق، ول، قاراڭعىلىقتاردا (كۇپىرلىكتە) قالىپ، ودان شىعا المايتىن بىرەۋ قۇساعان بولا ما؟ وسىلايشا (سول سياقتى) كاپىرلەرگە ىستەگەن ىستەرى ادەمى (ۇنامدى ەتىپ) كورسەتىلدى» (6–122). «راسىندا ادامداردىڭ كوبى بۇزىق» (5–49).
ءاش-شاكۋر اللاھ!
كەممىن بە تەگى باسقادان؟
باسقالار شىرقاپ سالعاندا شاتتىق اسقاق ءان...
كەۋدەسىن دار-دار ايىرعان قارا بۇلتتىڭ،
ناجاعاي سىندى جارق ەتپەي نەگە جاسقانام؟!
***
جەر – ۇلى انا!
انامداي ونى ساعىنام!
جەرگە ەمەس، بىراق، حاققىما عانا تابىنام!
ويتكەنى حاققىم انامنان اق ءسۇت ەمىزىپ،
ورىن اپ بەرگەن ادامگەرشەرشىلىك تاعىنان!
ەدىم مەن العاش باسىنداي قولدىڭ بولشەك ەت،
تىلەگەن انام «قىزىعىمدى ەلىم كورسە» دەپ.
امانات ەمەس،
ازامات بولدىم جاۋجۇرەك،
قولىندا ءوسىپ ۇلى انا – جەردىڭ ەركەلەپ!
جەر – ۇلى انا،
كوركىنە نۇرلى قىزىعام!
بىلايشا ايتقاندا ءبىز تۋدىق سونىڭ «قىزىنان»...
قاقىمىز بار-دى ويلاۋعا سونى،
ادام-اي،
وندا وسى ۇلى انانىڭ نەگە ءجۇزى قان؟..
ويلاسام سونى كوگىمدى تۇمان تورلايدى،
جاتادى ىلعي وزەگىمدى ورتەپ ور-قايعى...
ەلجىرەپ جۇرەك،
مولدىرەپ كوزدەن جاس تاماد،
بايقايمىن بۇيتسە تۇبىندە ادام وڭبايدى!
ويلاسام سونى اعارىپ تاڭىم اتپايدى،
باتپايدى كۇنىم،
باسىمنان جۇلدىز – باق تايدى...
وكىنىش، ۇرەي، قاسىرەت، قايعى سۋماڭداپ،
جەر – انانى ىلعي اجال بوپ ءتونىپ جاقتايدى...
سەزەم دە سونى جارق ەتپەي، جانباي، جاسقانام...
وكسيمىن كەيىپ ءجۇزىمدى جۋىپ جاسقا ءامان؟
وكسىمەن قايتىپ بومبالار گۇرس-گۇرس جارىلىپ،
دالادا مىناۋ وزەن بوپ تولقىپ اقسا قان!..
الەمدە عاجاپ راككا داۋا تاپپاعان،
اتومدى جويقىن،
اتومدى قايتىپ تاپتى ادام؟
سۇمدىق-اي، سۇمدىق، بىرىمەن ءبىرى قىرقىسىپ،
قىرعىن بوپ جاتىر الىنەن ابدەن استى ادام.
تالاسسا يتتەر «زاتى ونىڭ يت قوي» دەر ەدىك!
ويلانسىن ادام، سوعىسۋ ءۇشىن كەمەدىك!
ويلانسىن ادام،
ويلانسىن ادام جىرتقىشتار،
جىرتقىشتار ازسا كىم ايتار وعان تورەلىك؟!
نە جەتپەي جاتىر، نۇرلى اقىلدىم-اي، سەندەرگە؟
سىيمايتىن مىناۋ،
سىيمايتىن الىپ – كەڭ جەرگە؟
سويلەيتىن ءتىلىڭ،
ويلايتىن ميىڭ بار باستا،
بولعانى پارىق ايىپ پا، ءسىرا، وڭدەردە؟!..
بۇل نەتكەن سۇمدىق ادامدى ادام ارباسا،
ادامنان كورىپ جاۋىزدىقتى ادام زارلاسا؟
بىلمەدىم مۇلدە سوڭىنىڭ نەمەن تىنارىن،
بۇل ارسىزدىققا حاق اللاھ كەيىپ قارعاسا؟!
ادام-اي، ادام!
بارىنەن بىلگىر، ماماندار،
بولماۋ شارت سەنىڭ بولعاسىن ادام ساناڭ حار!
جەر – اناڭ عانا بولعاسىن باردا حاق بەرگەن،
مەكەنىڭ، ءوزىڭ، باسپاناڭ، اناڭ، بالاڭ بار!..
جەر – اناڭ باردا اق تاڭ بار كۇلىپ اتاتىن،
جەر – اناڭ باردا كەشتەرىڭ نۇرلى-اق باتاتىن.
جەر بولعاسىن دا جايناۋدا بارلىق تىرشىلىك،
سولاردى كورىپ مىلتىقتى قايتىپ اتاسىڭ؟!..
جەر – اناڭ باردا ىشەسىڭ، جەيسىڭ، كيەسىڭ...
جەر – اناڭ باردا جارىڭدى قۇشىپ، سۇيەسىڭ.
جەر – اناڭ باردا ماحاببات سەندە، قاسيەت،
جەر – اناڭ باردا الەمگە ءوزىڭ يەسىڭ!..
«حاق» دەسەڭ حاققىڭ جۋىتپاس ساعان كەسىردى ەش،
«حاق» دەسەڭ حاققىڭ ادام اتىڭدى وشىرمەس!
بومبالاپ جەردى الىڭنەن اسساڭ،
ادام-اي،
جەر ءھام سەنى اللاھ – جاراتقان يەڭ كەشىرمەس!
عالامات سىرلى تىرشىلىك، مىناۋ، جاساعان،
دەمەگەي ادام: «باقىتىم قولدا، باس امان!»
حاق كەيىسە ەگەر ءبارى دە تايىپ باسىڭنان،
ۇستاتپاس ساعان،
ۇستاتپاس تاعدىر قاشاعان...
بىلەسىڭ بە سەن، كەلگەنىن قايدان قايىردىڭ؟..
بولشەكتەپ جەردى شەكارا نەگە ايىردىڭ؟
«بىرلىك» دەپ ۇشقان،
«تىرلىك» دەپ ۇشقان لاشىننىڭ،
قاناتىن نەگە،
قاناتىن نەگە قايىردىڭ؟
عالامدا دەسەك: «جىرتقىشتى ءتىزىپ ساناسىن»،
ءبىرىنشىسى ونىڭ وسى ادام اتا بالاسى
بولاتىن ەدى، اتىسىپ ارا مىزباقپاي،
دودالاپ جاتقان ءوز الىپ جەردەي – اناسىن!
بىلسەڭشى-ەي، ادام،
ءومىر دە ءومىر جەرمەنەن!
ولسەك ءبىز ەگەر وسى الىپ جەرگە جەرلەگەن...
جاۋىزدى سەندەي اناسىن ءوزى قورلايتىن،
جالعاندا باسقا جاندىدان ەش تە كورمەگەم!
جاراتقاندا العاش، اللاھىم، سەنى ادام عىپ،
مي بەرىپ ەرەك، ار بەرىپ ساعان ادامدىق.
ەمىزگەن سەنى جەر – انا،
وسى جەر – انا،
جەر – انا ساعان ەتىپ ەد قاشان جاماندىق؟
ەل-ەل بوپ الىپ، ورىندالعانداي مۇراتىڭ،
شەكارالارعا مىڭ قابات جاساق قۇراسىڭ...
جەر – انا قاشان جاماندىق قىلدى،
ادام-اي،
جاماندىق قىلساڭ وزىڭە-ءوزىڭ قىلاسىڭ!
«ماقۇلىق» دەمە انەۋ ءبىر شىمشىق تورعايدى،
ءوزىنىڭ ول دا ولىمنەن باسىن قورعايدى.
جەر – انا وعان ەتپەيدى-اۋ، ءسىرا، جاماندىق،
قورلاسا ونى تاعى وسى ادام قورلايدى...
«ويى جوق» دەمە دوڭىزدىڭ داعى ول ءجايلى،
ءوزىنىڭ ول دا ولەرىن بۇرتىن بولجايدى...
جەر – انا وعان ەتپەيدى-اۋ، ءسىرا، جاماندىق،
ونى دا نادان كەڭىردەگى ءۇشىن بورلايدى...
ادام، ول، ادام،
وتىرىپ ءبارىن ويلايدى...
ويلايدى داعى «قىزىق» دەپ ءبىلىپ تويلايدى...
تويلاعان بولىپ ءبارىن دە ءوزى جايلاعان،
ادامنىڭ كوزى توپىراققا دا تويمايدى!
ادامدار ەكەن جان العىش سۇرى مەرگەندەر...
تۇسىنەر ونى كەشەگى سوعىس كورگەندەر...
ءبارىن دە سونىڭ جاراتقان يە كەشىردى-اۋ،
ءبارىن دە سونىڭ جەر – اناعا اكەپ جەرلەڭدەر!..
كەشىرە بەرمەس، مازاسىن حاقتىڭ الماڭدار!
جارام دەپ بومبا جەرىنە جارا سالماڭدار!
جىلاماسىنشى جۇرەگى جەردىڭ اۋىرىپ،
جىلاماسىنشى،
سەندەر دە جىلاپ قالماڭدار!..
جەر جىلاسا ەگەر الەمگە قاتەر تونگەنى!
جەر قۇلاسا ەگەر الىپ ءبىر جۇلدىز سونگەنى!..
ساقتاي گور، اللاھ، جەر قۇلاعاننان،
قۇلاسا ول
«ءۇزىلدى» دەي بەر بار تىرشىلىكتىڭ وڭمەنى!..
دەيتىن شىعارسىڭ: «جەر قۇلاسا ەگەر – مەكەنىم،
مارسقا،
ايعا،
عارىشقا شىعىپ كەتەمىن»!..
جەر قۇلاسا ەگەر تارتىلىس زاڭى جويىلىپ،
كىم بىلەدى، الدە، عالامنىڭ نە بوپ كەتەرىن؟!
ادام-اي، ادام،
بىلەتىن ءبارىن اقىماق!
ىزىڭنەن باسقان قىرتىسى جەردىڭ قاقىراپ،
قاسيەتى ۇشىپ قاڭسيدى قارا توپىراق،
زارەسى قاشىپ جىلايدى دارقان اتىراپ...
«مىڭ جاسامادىم» دەپ كەيىڭ ارمان قىلاسىڭ!
جاساساڭ، بالكىم، تىرلىكتى تيپىل قىلاسىڭ!..
سوندىقتان ساعان ءتاڭىرىم مىڭ جاس بەرمەگەن،
بەرسە-شى، مۇمكىن، جۇتۋمەن جەردى تىناسىڭ!
سۇرلانىپ كەيدە سۇقتانساڭ قاداپ سۇعىڭدى،
جىلان دا ساعان بەت كەلمەي الىس بۇعىندى...
كەيىڭنىڭ وسى جىرتقىشتىعىڭدى كۇللى الەم،
جەر جۇزىندەگى تىرشىلىك تۇتاس ۇعىندى...
حايۋاندار، بايقۇس، «سورلاۋعا» بىتكەن ماڭدايى،
تەڭ كەلمەس ساعان جىرتقىشى، مەيلى، قاندايى...
تاعدىرى ولاردىڭ ءبىر-اق تال وقتىڭ ۇشىندە،
ءبىر-اق تال وقپەن ءمالىم عوي بىزگە اڭ ءجايى...
ادامعا كۇشى، قايراتى ەركىن جەتەتىن،
مىسالى، ايۋ، قابىلان قايدا، كوكەشىم؟!
سولاردىڭ ءبارىن «جىرتقىش» دەپ وسى ادامزات،
تۇقىمىن قۇرتتى كورسەتىپ كوزگە كوكەسىن!..
جىرتقىش بوپ ولار ەشكىمگە زالال سالماعان،
سالسا دا استە ادامنان اسا الماعان.
وسىنىڭ ءبارىن بايىپتاپ كورسەك عالامدا،
ادامنان اسقان جىرتقىش تا جىرتقىش بولماعان!
ءبارىن دە سونىڭ جەر – انا باۋلىپ وسىرگەن،
ولقىسى بولسا ءتاڭىرى ءوزى كەشىرگەن.
سولاردان، بىراق، اقىلدى بولا تۇرىپ تا،
تەك ادام قانا تانىماي حاققىن ەسىرگەن؟!
ەسىردى-اۋ ادام...
جەر – انا ءتوزدى ول، توزگى ەدى!
ءار ىسپەن اللاھ ەسكەرتتى... ادام سەزبەدى!
سەزگەنى سول ما، قاتەردى كۇلىپ قارسى الىپ،
تىنىشتىقتى ەمەس، تەك زالىمدىقتى كوزدەدى!...
كومدى دە جاردى توسىنە جەردىڭ مينانى...
وپاسىز سوعىس جەر – انا جانىن قينادى.
قينالسا داعى باعىنىپ حاققا،
ادامداي
قۇلىنىن استە ول ولىمگە اتاپ قيمادى!..
بۇل نەتكەن ەرلىك جاتسا دا ءتانى جىرتىلىپ؟
ويلاشى-ەي، ادام، ونەمە جەرسىز ءبىر شىبىق؟
قاسيەتىڭنەن اينالايىن-اي،
جەر – انا،
سەنىمەن عانا تىرشىلىك، وسى تىرشىلىك!..
انانىڭ نەتكەن پەيىلى دارقان كول ەدى؟
انالار ءۇشىن ۇرپاعى عانا كەرەگى!
ۇرپاعى ءۇشىن جانىنىڭ ءجايىپ بازارىن،
ۇرپاعى ءۇشىن ولىمگە ءوزىن بەرەدى!
ارقانداي انا ۇرپاعىن شەتكە قاقپايدى،
قاقپايدى، كەيى ەركەلەتەدى، ماقتايدى!..
ەركەلىك اسسا قاسيەتى ونىڭ جويىلىپ،
تۇبىندە اقىر پاك، ادال اردان اتتايدى...
اتتاعان دەگەن سەنسەڭىز وسى، دوسىم-اۋ،
دودالاپ جاتقان ۇلى انا – جەردى وسىناۋ!..
وسىلاي دامىپ، جالعاسسا قىرعىن سوعىسىڭ،
زاۋال ول كەلگەن...
زاۋالدان قورلىق شوشىماۋ!..
ادام، ەي، ساعان بولعانمەن بايلىق، ءسان كەرەك،
باسقاعا سەنەن ەركىندىك كەرەك، جان كەرەك!..
«جانسىز زات» دەمە ورماندى،
جاسىل الەمدى،
اعارىپ اتار وعان دا جارقىن تاڭ كەرەك!
«اداممىن» دەيسىڭ، قايدا ەكەن ارىڭ، ۇياتىڭ؟
تۇقىمىن قۇرتتىڭ اققۋدىڭ بۇزىپ ۇياسىن...
جۋانى جۇلىپ،
شالعىندى كوكتەي وراسىڭ،
كوگورىم تالدى قياسىڭ-اي كەپ، قياسىڭ!
سۇڭقىلداپ اققۋ بالاسىن جوقتاپ توبەڭنەن
ۇشىپ ەد اتىپ تاستادىڭ، جوقسىڭ بوگەلگەن.
ءاي، ارسىز پەندە-اي، ءوزىڭدى اتىپ تاستاسام،
بالاڭدى جۇتىپ، قايتەر ەڭ سوندا، ەگەر، مەن؟!
ونىڭ دا بار عوي الاتىن جەردەن ۇلەسى،
ءبىر-اق تال وقپەن قاتىردىڭ انە سىلەسىن...
ءبىر شوكىم ەتىن جەگەندە سونىڭ تويدىڭ با،
نەگە سەن سونشا جىرتقىشتىق جولمەن جۇرەسىڭ؟!
بۇلبۇلدى قويدىڭ تەلمىرتىپ تەڭبىل اسپانعا،
حافازعا سالىپ، سايرايتىن باقتا اق تاڭدا...
اجال بوپ ءتوندىڭ الدىڭنان تۇرا قاشقانعا...
ادام-اي،
سەنىڭ قاتتى-اق قوي ءدىلىڭ تاستان دا!
لاقتى تارتتىڭ، سەن ءۇشىن ول ءبىر قىزىق-تى.
قولىڭدا ول سەنىڭ قىرشىنداي جانىن ءۇزىپتى...
حاق ءوزى، بىراق، حاليف قىپ سەنى جاراتقان،
سوندىقتان دەمەن: «جاراتقان نەگە بۇزىقتى؟!»
دەگەنىڭمەنەن: «جات ىسكە استە جولاما!»
دەمەيسىڭ-اۋ، سەن: «وسىعان وبال بولا ما؟»
ەڭ سوراقىسى ۇرپاقتى قۇرتۋ* ماقساتىڭ،
ويلاشى-ەي، ادام،
ورنىندا جوق ول وڭا ما؟!
ايتا بەرسەمشى، قىلمىسىڭ كوپ-ءتى شاشىڭنان...
ادام بوپ سونىڭ كوبىنە جوقسىڭ اشىنعان.
مەن دە اداممىن عوي، ويلاسام ءتىلىم بارمايدى،
«اينالدىم» دەۋگە ادامدىق كەيدە اتىڭنان!
بىراق تا مۇنىم كۇللى ادام سولاي دەگەنىم
ەمەس-ءتى،
قۇل بار تەك قىلار حاقتىڭ دەگەنىن!
تەك حاققا قۇل بوپ،
ۇممەت بوپ پايعامبارىنا،
ومىرگە ءدىن مەن ىزگى ءىس دەپ بىلەر ەگەرىن!..
حاق قۇلدار سولار!
ادامدىق ءتان شىن سولارعا!
ادامعا لايىق كۇللى ادامشىلىق سولاردا!
ولار مەن سەنى ايىرىپ تۇرعان اق يمان،
يمانى جوقتىڭ ادامى ادام بولار ما؟!
ادام-اي، ادام،
سويلەسەڭ ءتىلدى شەشەنسىڭ.
اقىلدىڭ كەنى، الدى-الدىڭا ويلى كوسەمسىڭ...
پەرىشتەلەردەن يماندىڭ بيىك بولعانمەن،
يمانسىزدارىڭ حايۋاننان تومەن ەكەنسىڭ!..
«حايۋاننان كوبىڭ تومەنسىڭ» دەسەم ارلانبا!
توقتادى دەمە «ادامدىق باعام ارزانعا»!
بارىنە سونىڭ جەر كۋا،
عالام،
كوك كۋا،
ايتقانىم ناقىل اقىلى، ەسى بار جانعا!..
سەن نەگە سونشا ادامدىق اردان بەزىپ ەڭ؟
قورىقپاي جويقىن ءتاڭىردىڭ قاتال تەزىنەن؟..
«ەمەسپىن جىرتقىش» دەيسىڭ-اۋ، جىرتقىشتىعىڭدى
بىلەر ەڭ كورسەڭ ءوزىڭدى حايۋان كوزىمەن!
سەن سوندا، مۇمكىن، مويىندار ەدىڭ ءمىنىڭدى...
ارىڭمەن تازا ولشەر ەڭ، بالكىم، قۇنىڭدى!
ءدال سوندا سەنىڭ مەرەيىڭ شەكسىز اسپانداپ،
قاداماس تا ەدىڭ دانەڭەگە دە سۇعىڭدى!
ءبارىمىز سوندا شاتتانار ەدىك، كۇلەر ەك!
قازىرگى ەڭ ىزگى ارمانداي ءومىر سۇرەر ەك!
ناپسىگە ەرمەي،
قۇل بولماي مالعۇن شايتانعا،
تەپە-تەڭ حالدە تۇرەگەپ تەگىس جۇرەر ەك!...
قۋ دالا قايتا جاسارار ەدى، نۋلار ەد...
سايرانداپ قۇستار باقتاردا، كولدە شۋلار ەد...
تەڭىزدەگى انەۋ «العىشتىڭ تورى» جيىلىپ،
جايىندار جايىپ قاناتىن ەركىن زۋلار ەد...
مەڭىرەۋ ولكە كەۋدەسىن كوشكەن قۇم باسقان،
جاينايتىن ەدى، جۇلدىزى سامسىپ تۇنگى اسپان...
باقىتتىڭ باعى شومىلىپ التىن ساۋلەگە،
جاتاتىن ەدى ەركىندىك ءانىن تىڭداپ ماڭ...
اللاھتىڭ سوندا جولىقپاس تا ەدىك كارىنە،
جەر – انا نۇرلاپ كىرەر ەد قايتا ارىنە.
تەلمىرىپ تۇرعان تەڭسىزدىك تۇگەل جويىلىپ،
ەركىندىك كۇنى تۋاتىن ەدى-اۋ، بارىنە!..
ول كۇننىڭ قازىر اۋىلى الىس باقساڭىز!
ول كۇن ءبىر ارمان وق جەتپەس، بالكىم، اتساڭىز...
سو ءۇشىن دە، ەي، ادام، وكسىتپە جەردەي – اناڭدى،
حاق نالىپ ءبىر كۇن قاپيا قىرعىن تاپپاڭىز!
ويىڭدا، بالكىم، باسقا ءبىر الەم،
باسقا ءۇمىت...
بارادى-اۋ، اتتەڭ، قۇدايسىزدىعىڭ اسقىنىپ.
قۇدايسىزدىقتان كوبىڭنىڭ كەۋدەڭ بەكىلىپ،
جالعاننان ءوتىپ جاتىرسىڭ كوزدە جاس تۇنىپ!..
قۇدايسىزدىقتان دۇنيە ءۇشىن داۋلاسىپ،
كەلەسىڭ ىلعي ءبىرىڭ مەن ءبىرىڭ جاۋلاسىپ...
پەيلىڭدى سوقىر جەر تويدىرا الماي قامىقتى-اۋ،
جەتى قۇرلىقتىڭ ويپاتى،
كولى،
تاۋى جاسىپ!..
ءاي، پەندە-اي،
نەعىپ نيەتىڭ سونشا بۇزىلعان؟
اۋلاق ەت، اللاھ، بۇل ىندىندى ۇرپاق – قىز، ۇلدان!..
بولسا ەكەن ولار ەركىندىك الەم قوجاسى،
بولماعاي استە ءدال قازىرگىدەي بۇزىلعان!..
شاشسا ەكەن ولار عالامعا تەڭدىك ۇرىعىن،
ولاردا بولعاي «تۇتاستىق» دەيتىن ءبىر ۇعىم!
تۇتاستىق بولسا حايۋاندار الەمى دە ازات بوپ،
ەركىمەن ءجۇزىپ ىشەر-ءدى سۋدىڭ تۇنىعىن!..
قازىر ءبىز وسى «دامىدىق، – دەيمىز، – دامىدىق!»
دامىعان دامىپ،
كوبىمىز ءجۇرمىز قامىعىپ...
دامىسا راس اتوم عوي، اتوم دامىعان،
راكتىڭ سىرىن بىلگەن جوق ءالى ەش جان ۇعىپ!..
ادام كوپ ولگەن وبادان جانە سۇزەكتەن،
سولاردىڭ ءبىرىن دە الا العان جوقسىڭ تۇزەپ سەن.
سەبەبى نەدە مينۋتتا قيساڭ قىرشىندى،
وڭالماي التى اي جاتادى ءجاي ءبىر سىز وتكەن؟...
جەر – اناڭ باردا مىناۋ باق زامان توقشىلىق.
«ءبىر اللاھ» دەسەڭ جۋىماس ءسىرا جوقشىلىق!
ادام-اي،
نەگە جەريسىڭ تەگى وزىڭنەن؟
بالانى جويدىڭ انادان تۋا شوكتىرىپ...
بالانى جويما، ول سەنىڭ سوڭعى ءىز باسارىڭ!
قورلاما انانى، ءبىل ونىڭ كيەسى اتارىن!
بولماسا ۇرپاق وسپەيسىڭ، وكسىپ وشەسىڭ،
ءبىلۋىڭ كەرەك اسقاننىڭ ءجۇز جاس جاسارىن!..
اق ساۋلە شاشىپ شىققان كۇن كەشتە باتپاي ما؟
تۇلپاردىڭ ءىزىن قۇلىن، تاي، قۇنان باسپاي ما؟
اكەگە ۇلى،
شەشەگە قىزى مۇراگەر،
تۋا دا بىرگە قۇلاقتان ءمۇيىز اسپاي ما؟!
سوندىقتان بالاڭدى ۇرماۋىڭ كەرەك، ۇرماۋىڭ!
قىرماۋىڭ كەرەك قۇلىنىڭدى، استە قىرماۋىڭ!..
وزىڭنەن شىققان باقىتىڭ – باۋىر ەتىڭنىڭ،
قىلمىس قوي، سۇمدىق، ءومىرىن ءوزىڭ ۇرلاۋىڭ!..
توزگىسىز قاتەر بار ەكەن، ادام، كەي ىسىڭدە...
حايۋاندى،
ءبارىن جاتاسىڭ قىرىپ جەيسىڭ دە.
ۇرپاققا ءتيدى زالالىڭ،
سوڭعى ماقساتىڭ،
«قاڭىراپ يەن جەر – انا قالسىن» دەيسىڭ بە؟!
جەر – انامەنەن،
ۇرپاقپەن حان، ەل – كەرىمسىڭ!
ەكەۋىن جويساڭ تورىڭنەن جاقىن كورىڭ شىن!..
انادان اۋلاق،
بالادان اۋلاق،
زالىمدار،
تىلەۋىڭ، تەك، ءوز باسىڭا عانا كورىنسىن!
ازايسا ادام «بايلىققا بوگەم» دەرسىڭ بە؟
بوگەرسىڭ، بىراق، ءومىردى كوگەندەرسىڭ بە؟
اقشانى دوس قىپ مىڭ جاساۋ كەلمەس قولىڭنان،
تاعدىرىڭ، ءبىل، ول استە ەمەس سەنىڭ ەركىڭدە!..
دەگەنىڭمەنەن: «جاماندىققا استە جولاما!»
دەمەيسىڭ-اۋ، سەن: «وسىعان وبال بولا ما؟»
ەڭ سوراقىسى ۇرپاقتى قۇرتۋ ماقساتىڭ،
ويلاشى-ەي، ادام، ورنىندا جوق ول وڭا ما؟!
وسىعان اقىن ناليدى-اي كەلىپ، كەكتەنەد.
كەيدە وعان ءورتتى ولەڭمەن اجال بوپ تونەد!
نار عالامداعى دامىعان ەلدەر، عاجاپ-اي،
اتومدى، سۇمدىق، – العىشتى نەگە تەكتەمەد؟!
«دامىدىق قازىر، عارىشقا توتە سامعادىق!
اي تۇستىك جول عوي، كەلگەمىز وعان سان بارىپ...» –
دەگەنىڭمەنەن، ويلاشى-ەي، ادام، وسىنى،
وسى ءبىز نەگە جىرتقىشتىق جولدان تانبادىق؟!
اكەگە قاراپ بالاسى نەگە وق اتتى؟
ادامعا ادام نەگە وسى تورە بوپ اپتى؟
ابالاپ جاتقان زەڭبىرەك اۋزىن توسپاعان،
قۇرامىز نەگە «حالىقارالىق وداقتى»؟!
حايۋاننىڭ نەتكەن ىنتىماعى وسى كەلىسكەن؟
وندا ادام ۇقساپ شەكارا جوق قوي بولىسكەن؟
نەسىبەسىن تەك تاۋىپ جەپ قانا جۇرەدى،
قاشان دا كورسەڭ ءوز ورتاسىنان – ورىستەن...
ولار دا كەيدە قالادى-اۋ ازداپ قاعىسىپ...
قاعىسسا سەنداي «جاۋىم» دەپ الماس جابىسىپ!
كورشى وتىرىپ تا ابايسىز باسسا «سىزىقتى»،
اتىساسىڭ-اي اۆتوموت، تانكەڭدى اپ ۇشىپ...
ادام-اي، ەندى شىندىقتى عانا ايتالىق!
گەرشىلىكتى ۇقساڭ جەرىن بەر جاتتىڭ قايتارىپ...
«عالامعا قوجا بولامىن» دەگەن شىڭعىستاي،
بولارسىڭ مىقتى بولعاندا...
بىراق، بايقالىق!
ەزبەگەي ەلدى،
بەزبەگەي ەندى ۇياتتان!
«اداممىن» دەسەڭ، ناپ-ناعىز ادام سياقتان!
انانى قورعا،
بالانى،
نازىك الەمدى،
اتانى قورعا شەجىرە شەرتكەن، كۇي اققان...
ورماندى قورعا،
وسىمدىك،
جاندىك،
تىرلىكتى،
اۋانى قورعا،
ءتورت مۇحيت،
جەتى قۇرلىقتى...
«قورعامادىڭ، – دەپ، – ورتانى – ءومىر ۇياسىن»،
جويماسىن سەنى عايىپتان كەلىپ ءبىر مىقتى!..
وسىنىڭ ءبارى تىرشىلىك ءۇشىن كەرەكتەر،
سەنبەيمىن دەسەڭ اقىلعا سالىپ ەلەپ كور!
بارادى ءبارى تاۋسىلىپ،
قۇرىپ،
جويىلىپ،
جويىلۋىنا، ادام-اي، ءوزىڭ سەبەپكەر!..
ادام-اي، ويان، ۇياتىڭ، ارىڭ بوسا ەندى!
قايتەسىڭ وتان،
ارميا،
سوتتى،
كوسەمدى؟
جاتىرسىڭ ءبارىڭ جەرشارىن عانا مەكەندەپ،
جەرشارى عانا – وتانىڭ بىلسەڭ، دوس، ەندى!
جەر – انا«انا – وتانىڭ» دەگەن وسى، ەندى!..
باعىتتاما: قاسيەتتى قۇراندا كۇللى عالامنىڭ راببى اللاھ تاعالا: «(مۇحاممەد (ع.س) بارىنەن بەت بۇرىپ، ءجۇزىڭدى يسلام دىنىنە جونەلت (بۇر). اللاھ جاراتىلىستا ادام بالاسىن سوعان ارناپ (سول ءدىن ءۇشىن) جاراتقان. اللاھتىڭ جاراتۋىندا وزگەرىس بولمايدى. وسى تۇپ-تۋرا ءدىن. بىراق ادامداردىڭ كوبى (مۇنى) تۇسىنبەيدى» (30 – 30). «...بۇگىن كاپىرلەر دىندەرىڭنەن (توسۋدان) كۇدەر ءۇزدى. ولاردان قورىقپاڭدار، مەنەن قورقىڭدار. بۇگىن دىندەرىڭدى تولىقتاستىردىم جانە نىعمەتىمدى تامامدادىم. سونداي-اق سەندەرگە يسلام ءدىنىن قوشتاپ ۇناتتىم» (5 – 3), «اللاھتىڭ قاسىندا شىنايى ءدىن يسلام» (3–19), ودان ارى: «دىندە زورلىق جوق. راسىندا تۋرالىق ازعىندىقتان اجىراتىلدى. ەندى كىم جاۋىزدىققا (بۇتقا) قارسى كەلىپ، اللاھقا يمان كەلتىرسە (سەنسە), سوندا ول راس ۇزىلمەيتىن (بەرىك) تۇتقانى ۇستادى. اللاھ بار نارسەنى ەستۋشى، ءبىلۋشى» (2 – 256-) دەيدى. سوسىن تاعى دا قاداعالاي ءتۇسىپ: «ءتۇپ-تۇگەل اللاھتىڭ ارقانىنا (دىنىنە) جابىسىڭدار دا بولىنبەڭدەر» (3 – 103-). «ءاي، مۇمىندەر! سەندەر وزدەرىڭدى تۇزەلتۋلەرىڭ كەرەك. وزدەرىڭ تۋرا جولدا (يسلامدا) بولساڭدار، اداسقان بىرەۋ سەندەرگە كەسىرىن تيگىزە المايدى» (5 – 105) دەگەن...
1986 جىل.
جىڭعىلدى.
قىتاي.
Abai.kz
*ۇرپاقتى قۇرتۋ – جاساندى تۇسىك پەن جوسپارلى تۋىت
