كۇنشىعىستاعى كورشىمىز تاعى ءبىر ءدۇبىرلى رەفورمانى باستاپ كەتتى. بۇل تۋرالى قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18-كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ 3-جالپى ماجىلىسىندە ايتىلدى. 9-12 قاراشا ارالىعىندا وتكەن جينالىس حالىقتىڭ ءسونىپ بارا جاتان ءۇمىتىن جەلپىگەندەي بولدى.
سوڭعى جىلداردان بەرى قىتاي حالقىنىڭ بيلىككە قاتىستى نارازىلىعى كۇشەيىپ كەتكەن. ونسىزدا باسشىلىقتى جايلاعان جەمقورلىق پەن وجدانسىزدىق مەملەكەتتىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيرگەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى.
ەكونوميكالىق قىسىم، ساياسي قىسىم، سوعىستان قورقۋ مەن ىمىراشىلدىق، رۋحاني توقىراۋ – بۇلار قىتايدى يەكتەگەن جاۋلار.
بۇل تۋرالى اقش-تىڭ مەملەكەت حاتشىسى حيلاري كلينتون جاقىندا گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان دارىسىندە، قىتاي بولاشاعى جونىنەن بولجام جاساپ، 20 جىلدان كەيىن قىتاي دۇنيەدەگى ەڭ كەدەي مەملەكەتكە اينالادى دەگەن كەسىم جاساپ، وعان جوعارىداعى بىرنەشە دالەلدەردى قوسا كەلتىرگەن بولاتىن.

«قىتاي قوعامىنىڭ مورالدىك توقىراۋى –ۇلتىق قاۋىپسىزدىككە تونگەن قاۋىپ»

كۇنشىعىستاعى كورشىمىز تاعى ءبىر ءدۇبىرلى رەفورمانى باستاپ كەتتى. بۇل تۋرالى قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18-كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ 3-جالپى ماجىلىسىندە ايتىلدى. 9-12 قاراشا ارالىعىندا وتكەن جينالىس حالىقتىڭ ءسونىپ بارا جاتان ءۇمىتىن جەلپىگەندەي بولدى.
سوڭعى جىلداردان بەرى قىتاي حالقىنىڭ بيلىككە قاتىستى نارازىلىعى كۇشەيىپ كەتكەن. ونسىزدا باسشىلىقتى جايلاعان جەمقورلىق پەن وجدانسىزدىق مەملەكەتتىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيرگەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى.
ەكونوميكالىق قىسىم، ساياسي قىسىم، سوعىستان قورقۋ مەن ىمىراشىلدىق، رۋحاني توقىراۋ – بۇلار قىتايدى يەكتەگەن جاۋلار.
بۇل تۋرالى اقش-تىڭ مەملەكەت حاتشىسى حيلاري كلينتون جاقىندا گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان دارىسىندە، قىتاي بولاشاعى جونىنەن بولجام جاساپ، 20 جىلدان كەيىن قىتاي دۇنيەدەگى ەڭ كەدەي مەملەكەتكە اينالادى دەگەن كەسىم جاساپ، وعان جوعارىداعى بىرنەشە دالەلدەردى قوسا كەلتىرگەن بولاتىن.

«قىتاي قوعامىنىڭ مورالدىك توقىراۋى –ۇلتىق قاۋىپسىزدىككە تونگەن قاۋىپ»

مىنە، بۇل ءسوزدى قىتاي زيالىلارى ءجيى ايتىپ ءجۇر. قالاي بولماسىن يدەولوگيانىڭ شەكتەن تىس السىرەۋى مەن دىنسىزدىك ەلدى رۋحاني سەنىم جاعىنان تىعىرىققا الىپ كەلدى. ادامي قورقىنىشتان گورى پايدا مەن مۇددەنى كوزدەگەن ماتەريالدىق قورقىنىش قوعام اۋىرۋىنا اينالدى. بايلىق ءۇشىن ەشتەڭەنى دە ايامايتىن جاڭا ۇرپاق جانتالاسا ەڭبەكتەندى. ەكولوگيانى بۇزدى، ۇلتتىق سانانى سانسىراتتى. جىلىنا 2 ميلليوننان استام ءسابيدىڭ جوعالىپ، ميلليونداعان ادامنىڭ باسىبايلى قۇلعا اينالعانىن كورە تۇرا ۇكىمەتتىڭ امالى تاۋسىلعان. قوعامدىق قاۋىپسىزدىككە سالعان اقشانى قانشا كوبەيتسەدە، رۋحاني تىرەكتەن ايىرىلىپ، اتەيستىك باعىتتقا بەت العان قىتاي قوعامى ءتۇرلى سۇمدىقتاردىڭ كۋاگەرىنە اينالدى. مىسالى تىشقاننىڭ ەتىن قوي ەتى ەتىپ، شوشقا ەتىن سىير ەتى ەتىپ ساتقان الىپاۋىت كومپانيالار پايدا بولدى. قوعام ءۇشىن اتاق پەن بايلىق باستى قۇندىلىققا اينالدى. بۇل ارينە، ىرگەسى سوگىلگەن يدەولوگيانىڭ كورنىسى. سونىمەن بايلىعى مەن بيلىگى بار قىتايلار بولاشاقتارىن شەت ەلدەردەن ىزدەي باستادى. رۋحاني تىرەگىنەن ايىرىلعان ەلدىڭ بولاشاعى قاشاندا بۇلىڭعىر.

«قىتاي بيلىگى شىركتەسۋىدىڭ شىڭىنا شىعىپ بارادى»

مۇمكىن ءسىز، بۇعان كەلىسە بەرمەسسىز. دەسەدە بۇل شىندىققا اينالدى. حالىق سانىنىڭ كوپتىگى مەن باسەكەنىڭ كوپتىگى قىتاي قوعامىندا اقشا مەن اتاقتى مۇرات تۇتاتىن توپ قالىپتاستىردى. ولار مەملەكەت بيلىگى مەن قوسا بايلىعىن شەكسىز تۇردە تالان-تارجىعا سالدى. ءتىپتى تاپقان اقاشالارىن دا شەت ەل بانكتەرىنە تىعىپ، مەملەكەتتى اۋىر قارجىلىق شىعىنعا ۇشىراتتى. مىنە، سول توپتىڭ كەي وكىلدەرى بيلىك باسىندا دا وتىرعانىن قىتاي سايتتارى جارىسا جازدى. جاپونمەن ارال تالاسىندا اقش تاراپىنان ايتىلعان ەسكەرتۋ دە قىتايلاردىڭ زارەسىن ۇشىرعانىن ايتا كەتكەن ءجون. سەبەبى، اقش شي جينپيڭ مىرزانىڭ ميللياردتاعان اقشاسى بار ەكەنىن جايىپ سالدى، ءتىپتى ميلليونداعان قىتايلىقتاردىڭ اقش، كانادا قاتارلى باتىس ەلدەرىندەگى شوتتارىن زاڭسىز سانايتىندارىن دا ەسكەرتىپ، سەس كورسەتتى. ەگەر قىتاي الدە ءبىر ەلگە شاپقىنشىلىق جاساۋعا نيەتتەنسە، اقش باستاعان باتىس ەلدەرى شەت ەلدەگى قىتاي ازاماتتارىنىڭ قارجىلارىن «قۇلىپتاۋ» ارقىلى دا سوققى بەرە الاتىنىن كورۋگە بولادى. مىنە، بۇل قارجىلىق مونوپوليا مەن بيلىكتى مونوپوليالاعان توپتىڭ ەڭ جاندى جەرى بولاتىن.
قىتايدىڭ تاعى ءبىر جاندى جەرى رەتىندە اقش پەن باتىس ەلدەرىندەگى قۇندى قاعازدار نارىعىنداعى قىتاي سالىمدارى بولماق. قازاقستاننىڭ دا قۇندى قاعازدار نارىعىنىڭ قاقپانىنا تۇسكەنىن ەسكەرسەك، قىتاي تىپتەن الدىڭعى شەپتە ءجۇر. ال مۇنىڭ قىتايعا جاۋ كوزبەن قارايتىندار ءۇشىن پايدالى قارۋ بولا الاتىنىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس.
سوڭعى 4 جىلدا قىتايدىڭ ەكونوميكادا ىشكى جالپى ءونىمنىڭ جىلدىق ءوسىمى 7-8 پايىزعا دەيىن تومەندەگەنىن دە ايتا كەتكەن ءجون. ارينە، قىتاي ەكونوميكاسى قۋاتتى، دەسەدە سول قۋاتتى ساقتاپ قالۋدا وڭايعا تۇسپەيتىنى بەلگىلى بولدى.

ءبىر ەلدە ەكى ءتۇرلى ارمان

باي قىتايلار ءۇشىن «قىتاي ارمانى» - شەت ەلگە قونىس اۋدارۋ. قىتايلار ءۇشىن جالعىز بالاسىن قورقىنىشتى قوعامنان قۇتقارۋدىڭ جالعىز جولى – شەت ەلگە قونىس اۋدارۋ. ادال تەرى مەن ارىن قوسا ساتىپ تاپقان اقشاسىن سۋشا ساپىرعان قىتايلاردىڭ شەت ەلگە كوپتەپ قونىس اۋدارۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسى بولسا، ەندى ءبىر سەبەبى الدا باستالعان رەفورما كەزەڭىندە قىتاي بايلارىنىڭ بايلىقتارىن شەت ەلگە اسىرۋىنا مەملەكەتتىڭ شەكتەمە قويۋىنان قورقۋى بولسا كەرەك. باي قىتايلار ءۇشىن شەت ەلدىك ايەلدەرگە ۇيلەنىپ، سول ەلدە قالۋ – ۇلى ارمان. ولار ءۇشىن جەزوكشە قىز بولسادا ءبارىبىر. تەك بولاشاقتا بالا تۋىپ بەرىپ، ۇرپاعىنا جاقسى جول قالدىرا السا جەتىپ جاتىر. ال، سول قىتايلار قازاقستاندا دا تولىپ ءجۇر. ەندى ولاردىڭ قورقىنىشتى قىتاي قوعامىنا بارىپ ءومىر سۇرگىسى كەلمەيتىنى تاڭىرگە ايان.
قحر باسشىسى دارىپتەپ وتىرعان «قىتاي ارمانىنى» - بەيبىت ورتا، قۇدىرەتتى مەملەكەت، باقىتتى حالىق، وركەنيەتتى قوعام ورناتۋ». ارينە، بۇل كەدەي قىتايلاردىڭ ارمانى بولسا كەرەك. قىتايدىڭ بۇل ارمانى قيال ما الدە شىندىق پا؟ ونى الدا كورە جاتارمىز. دەسەدە ىشىنە جارىلعان ءىرىڭدى تازالاپ، ىرگەسىن بەكەمدەمەسە بارىمىزگە قيىن بولارى حاق. وسى سەبەپتى قىتايلار رەفورمانى الدىمەن قۇرىلىمدىق جاقتان باستادى.

قىتاي كومپارتياسىنىڭ ىسقىرىعى قاتتى شىعىپ جاتىر

جۋىردا ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ تەلەارنالارى قىتاي تۋرالى ەڭ ماڭىزدى جاڭالىق رەتىندە «جوسپارلى تۋىت» ساياساتىنا وزگەرىس ەنگىزىپ، 1 بالادان 2 بالاعا كوبەيتكەنىن جارىسا حابارلادى. وسىلايشا «ۇلدى ۇرپاق» ساناعان قىتايلارعا قىزدى دا تۋعا كەڭەس بەرىلدى. بۇل ءبىر جاعىنان قارتتانۋعا بەت العان قىتايلار مەن ەركەكتەر جايلاعان ەلگە قاراتا جاسالعان جۇمسارتۋ ساياساتى بولماق.
قىتاي رەفورماسى ەڭ الدىمەن شي جينپيڭ مىرزاعا تىكە قارايتىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى مەن ۇكىمەتكە تىكە باعىناتىن رەفورمانى قاداعالاۋ كوميسياسىن قۇرۋدان باستادى. مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمادا اۋدان، ايماق، وبىلىستاردى باسقارۋدى وڭتايلاندىرۋ نەگىزگە الىنىپ، اۋدان پروۆينتسياعا قاراپ، سوت، پروكۋراتۋرا قاتارلى قۇقىقتىق ورگاندار ورتالىققا تىكە باعىناتىن بولدى.
مەملەكەتتە الداعى جىلدارى بولۋى مۇمكىن قارجى تاپشىلىعىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋدىڭ جولىن قاراستىراتىن مەحانيزىمدەر رەفورماعا ەنگىزىلىپتى. وندا مەملەكەتتىك قازىنالىق ورىندار مەن مەكەمەلەرگە قاراتا وڭتايلاندىرۋ رەفورماسىن باستادى. مىسالى، اۋداننىڭ قۇزىرەتتىلىگى كوتەرىلىپ، ايماق پەن وبىلىستاردىڭ ءبىر قاتار قۇقىقتارى شەكتەلمەك. ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ قىزمەتىنە سالىنتانىمەملەكەتتىك سالىق 5 پايىزدان 2020 جىلعا قاراي 20 پايىزعا كوتەرىلمەك. اسكەري سالا دا قىسقارتىلۋدا. ءار دارەجەلى مامانداردىڭ سانى مەن ورنى تۇراقتاندىرىلىپ، سانى مەن ساناتى نەگىزىندە تاعايىنداۋلار ءجۇرىپ جاتىر.
رەفورمانىڭ ەڭ ماڭىزدى جاڭالىعى رەتىندە اقشانىڭ قۇنىن نارىقتىق قۇنمەن بەلگىلەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن مەحانيزىمدەردى قالىپتاستىرۋعا العى شارت جاساعانىن ايتا كەتكەن ءجون. اتاپ ايتقاندا مۇناي، تەلەكوممۋنيكاتسيا، سۋ سالاسىنىڭ باعالارىنا مەملەكەت ارالاسپايدى، نارىقتىق قۇنمەن بەكىتىلەدى. مەملەكەتتىڭ مەنشىك تۇزىمىنە وزگەرىس ەنگىزىپ، جەكە مەنشىكتىڭ زاڭدىق قۇقىن العاشقى رەت كوتەردى. سونىمەن جەكە بانكتەر مەن اقشا ۇيىمدارىن قۇرۋعا رۋحسات بەردى ءارى ۇلتتىق كومپانيالارمەن باسەكەلەس بولاتىن جەكە مەنشىك كومپانيالاردىڭ دامۋىنا قاراتا قۇقىقتىق رەفورمانى جولعا قوياتىن بولىپ كەلىستى. تۇراقتى مۇلىكتەرگە بايلانىستى جەكە مەنشىك قۇقىن بەرۋ ارقىلى دا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا، ينۆەستيتسيا تارتۋعا مۇمكىندىك تۋدى.
ال حالىق بۇقاراسىنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن جەمقورلىققا قارسى شارا رەتىندە ۇكىمەت قىزىمەتكەرلەرىنىڭ كولەڭكەلى بيزنەسپەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيتىن ءبىر قاتار شەكتەمەلەر قويدى. بۇل جاعىنان ستيلدىك زاڭ-ەرەجەلەر جاساپ، بەكتتى.

قالاي بولماسىن كورشىمىزدىڭ ءدۇبىرلى رەفورماسى باستالدى. الدىندا 1.5 ميلليارد ادامى بار كومپارتيانىڭ ىسقىرىعى سوڭعى كەزدەرى قاتتى شىعىپ جاتىر.
Abai.kz