ناۋرىز – تۇركى حالىقتارىنىڭ ۇلى مەرەكەسىنىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى دەۋگە بولادى. ناۋرىز ايىمەن بىرگە، ەل ىشىنە قۇت كەلەتىنىنە بەرىك سەنگەن حالقىمىز، تاۋەلسىزدىكتى تۇعىرىنا قوندىرعالى، بۇل مەيرامدى جىل سايىن ەرەكشە قارسى الىپ كەلەدى.

ەندى وسى ءتول مەرەكەمىزدى تامىرىمىز ءبىر، تانىمى وزگەلەۋ باسقا تۇركى اعايىندار قالاي تويلايدى؟

ايتالىق، ازەربايجان حالقى بۇل مەيرامدى وتە سالتاناتتى تۇردە، ءبىر اي بۇرىن تويلاي باستايدى ەكەن. ءبىر اي قاتارىنان، ءار اپتانىڭ سەيسەنبىسىن ەرەكشە جورالعىمەن قارسى الادى.

مىسالى: ءبىرىنشى سەيسەنبى – سۋ، ەكىنشى سەيسەنبى – جەل، ءۇشىنشى سەيسەنبى – وت، ءتورتىنشى سەيسەنبى – توپىراق.  حالىق سەنىمىنە وراي، ءبىرىنشى سەيسەنبىدە تىرشىلىك سۋمەن نارلەنىپ، ال ەكىنشى سەيسەنبىدە جەلمەن جاڭارىپ، ءۇشىنشى سەيسەنبىدە وتپەن بىرگە جىلۋ ەنىپ، ءتورتىنشى سەيسەنبىدە جەر تولىقتاي كوگەرەدى.

ازەربايجان حالقىندا وتقا بايلانىستى، تازارۋ سيمۆولىنا قاتىستى كوپتەگەن داستۇرلەر بار. مەرەكەگە وراي جەتى جەردە وت جاعىلادى. جەتى الاۋدىڭ ۇستىنەن نەمەسە ءبىر الاۋدىڭ ۇستىنەن جەتى رەت جاسى مەن جىنىسىنا قاراماستان سەكىرىپ اتتاۋ كەرەك. سەكىرۋشى: «مەنىڭ سارىم ساعان، سەنىڭ قىزىلىڭ ماعان»، - دەپ ايتادى. الاۋدى ەشقاشان وزدىگىنەن سونبەگەنشە سوندىرمەيدى. وت وزدىگىنەن سونگەننەن كەيىن، جاس قىز-جىگىتتەر كۇلىن ۇيدەن اۋلاققا اپارىپ تاستايدى. بۇل وتتان سەكىرگەن بارلىق وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قايعى-مۇڭدارى سول كۇلمەن بىرگە كەتسىن دەگەن تىلەكتەن تۋىنداعان.

كورشى وزبەك حالقىندا دا كەڭ تاراعان مەرەكەنىڭ ءبىرى، وسى – ناۋرىز مەيرامى. وزبەك حالقىنىڭ سالتى بويىنشا، ناۋرىزدا ءار كوكتەم سايىن ديقانشىلىق وتەتىن القاپتاردا ساۋىق-سايران ۇيىمداستىرىلىپ، مەرەكەلىك بازار ورنايدى. سالت بويىنشا، ءاربىر ۇيدە نان ءپىسىرىلىپ، ۇلتتىق اس – «سۋمالياك» دايىندالادى.

ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ بارىسىندا، ۇلتتىق ساز اسپاپتار – كەرنەي، سۋرناي داۋىسىن ەستۋگە بولادى. مەرەكەدە مۋزىكانتتار ءتۇرلى ءداستۇرلى اۋەندەردە ويناپ، بي قيمىلدارىن جاساپ، مەرەكەنى وزىق دەڭگەيدە تويلايدى.

ناۋرىز مەرەكەسىندە مىندەتتى تۇردە مەرەكەلىك پالاۋ پىسىرىلەدى. وزبەك حالقىندا پالاۋدىڭ جۇزدەن استام، كاۋاپتىڭ وتىزدان استام، سورپانىڭ جەتپىستەن استام ءتۇرى، سونىمەن قاتار سان الۋان سامسا، نان، كونديتەرلىك ءونىم تۇرلەرى بار. وسى كۇنى تاندىردا پىسىرىلگە اس تا، نازاردان تىس قالمايدى. بۇلار نەگىزىنەن تاندىر نان تۇرىندە، شيرمو – نون، پاتىر، كۇلشە دەپ جالعاسىپ كەتە بەرەدى. ال، ەڭ  ەرەكشە اس رەتىندە نيشالدا، حالۆاەتار جانە سىيلى قوناقتارعا تارتىلاتىن كوپتەگەن تاعى باسقا جەڭسىك استار ازىرلەنەدى.

ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاپ بىتكەننەن كەيىن، ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە  كوكتەمگى ەگىستىك جۇمىستارى باستالادى.

سونىمەن قاتار، تۇركى ەلدەرىنىڭ قاتارىنا كىرمەسە دە، ەلىمىزگە كورشى بولىپ كەلەتىن، تاجىك حالقىنىڭ دا ناۋرىزدى قالاي قارسى الاتىنىن ايتا كەتەيىك. تاڭ الاكەۋىمدەنىپ، كۇن كوتەرىلە باستاعاننان-اق، شارتاراپتى كەرنەي، سىرناي داۋىسى تەربەيدى. ارينە، تۇركى حالىقتارىنا ورتاق سالت-داستۇرلەر تاجىك ەلىندە دە كەڭ كورىنىس بەرگەن. اتالعان ەلدىڭ ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ سيمۆولى – ءتۇرلى ءداندى-داقىلدار قوسىلعان سۋماناح. بۇل ءداستۇرلى تاعام دايىن بولعان كەزدە، قازان باسىنا وتباسى مۇشەلەرى، تۋعان-تۋىس، كورشىلەر جينالادى. ۇلكەن قازانداعى استى كەزەكپەن ارالاستىرا وتىرىپ، ءان ايتادى.

ال تۇركىمەن حالقىنىڭ سالت – جورالعىلارىنا كەلسەك، بۇل ەلدە جاڭا جىل جىلىنا ەكى رەت اتالىپ وتەدى. سونىڭ ءبىرى رەسمي جاڭا جىلدىڭ كەلۋى بولسا، ەكىنشىسى – ناۋرىز.

تۇركىمەندەردى وزگە حالىقتاردان ەرەكشەلەيتىن ءداستۇرى «جارما»، «ساماني» جانە باسقا دا ۇلتتىق استارى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz