قازاقستان رەپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
نۇرسۇلتان نازارباەۆقا،

قر پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى
قاسىمجومارت توقاەۆقا،

قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى
نۇرلان نىعماتۋللينگە،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر ءمينيسترى
سەرىك احمەتوۆكە،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك
حاتشىسى مارات تاجينگە
جانە بارلىق قازاقستان حالقىنا

«حالىق وكىلدەرى قۇرىلتايى» قۇرعان
قازاق ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ
م ءا ل ءى م د ە م ە س ءى

2013 جىلدىڭ 23-ءشى قاراشاسىندا الماتى قالاسىندا «حالىق وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايى» ءوتتى. بىراق، بيلىك قۇرىلتايدى وتكىزبەۋگە بارىنشا تىرىسىپ باققانىمەن، شىندىق كۇشى ءورىس تاپتى. وعان رەسپۋبليكامىزدىڭ 12 وبلىسىنان ارنايى وكىلدەر قاتىستى.

قازاقستان رەپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
نۇرسۇلتان نازارباەۆقا،

قر پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى
قاسىمجومارت توقاەۆقا،

قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى
نۇرلان نىعماتۋللينگە،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر ءمينيسترى
سەرىك احمەتوۆكە،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك
حاتشىسى مارات تاجينگە
جانە بارلىق قازاقستان حالقىنا

«حالىق وكىلدەرى قۇرىلتايى» قۇرعان
قازاق ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ
م ءا ل ءى م د ە م ە س ءى

2013 جىلدىڭ 23-ءشى قاراشاسىندا الماتى قالاسىندا «حالىق وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايى» ءوتتى. بىراق، بيلىك قۇرىلتايدى وتكىزبەۋگە بارىنشا تىرىسىپ باققانىمەن، شىندىق كۇشى ءورىس تاپتى. وعان رەسپۋبليكامىزدىڭ 12 وبلىسىنان ارنايى وكىلدەر قاتىستى.

سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزدى «حالىق وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايىندا» كوتەرىلگەن مىنا ماسەلەگە اۋدارعىمىز كەلەدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ بايىرعى حالىقتاردىڭ قۇقىعى تۋرالى دەكلاراتسياسىندا رەسپۋبليكاداعى بايىرعى حالىق جوعارعى بيلىككە، جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندارعا تالاپتار قويۋعا، ۇكىمەتپەن، باسقا دا رەسمي ورىندارمەن كەلىسسوزدەر، كەزدەسۋلەر وتكىزۋگە، ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ تۇجىرىمداماسىن، الەۋمەتتىك احۋالدى جاقسارتۋدىڭ، ۇلتتىق ەكونوميكا مەن ۇلتتىق يدەولوگيا قالىپتاستىرۋدىڭ وزگە دە ماسەلەلەرىن كوتەرۋگە جانە سول ماسەلەلەردى شەشۋگە، مەملەكەتتىك تىركەۋدى قاجەت ەتپەيتىن ۇيىم قۇرۋعا تولىقتاي قۇقىلى دەلىنگەن. وسىعان وراي، «حالىق وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايى» بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ بايىرعى حالىقتاردىڭ قۇقىعى تۋرالى دەكلاراتسياسىنىڭ 18-19-باپتارىنىڭ جانە قۇرىلتايدىڭ قارارىنا سايكەس، رەسپۋبليكامىزدا تىركەۋدى مۇلدە قاجەت ەتپەيتىن قازاق ۇلتتىق كەڭەسىن قۇردى.

«حالىق وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايىندا» قازاق ۇلتتىق كەڭەسىنە مەملەكەت قۇراۋشى قازاق حالقىنىڭ اتىنان مەملەكەتتىك ورگاندار الدىندا رەسمي تۇردە قازاق حالقىنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك مۇددەلەرىن قورعاۋ، سونداي-اق قر پرەزيدەنتىنىڭ، قر ۇكىمەتىنىڭ، مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ، باسقا دا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، اكىمشىلىكتەردىڭ، سوت ورىندارىنىڭ جۇمىسىنا، لاۋازىم يەلەرىنىڭ قىزمەتىنە ۇلتتىق كوزقاراس تۇرعىسىنان قوعامدىق باعا بەرۋ جانە بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ مىندەتتەرى جۇكتەلدى.

بۇل مىندەتتەر قازاقستانداعى وزگە ۇلت وكىلدەرى قۇقىقتارىنىڭ شەكتەلمەۋىن باستى نازاردا ۇستايدى جانە ولارعا ءاردايىم كومەك قولىن ۇسىنۋعا ءازىر ەكەندىكتەرىن مالىمدەيدى.
قۇرىلعان ۇيىمنىڭ باستى ماقساتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋ جانە نىعايتۋ، ەلىمىزدەگى قوعامدىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ جانە بارلىق قازاقستان ازاماتتارىن ۇلتىنا، تىلىنە، دىنىنە قاراماستان مەملەكەتىمىزدىڭ ودان ءارى دامۋى جولىندا بىرلەسىپ قىزمەت ەتۋگە توپتاستىرۋ.

قازاق ۇلتتىق كەڭەسى قازىرگى قازاقستان بيلىگىنە تومەندەگىدەي
تالاپتار قويادى:

1. قازاقستاننىڭ كورشى ەلدەرمەن دوستىق، ەكونوميكالىق بايلانىستارىنىڭ ماڭىزدىلىعى ءسوزسىز. الايدا ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتار قۇرۋ ارقىلى شەشىلەتىن ماسەلەگە كەدەندىك وداق قۇرۋدىڭ قاجەتى جوق بولاتىن. ەندى بۇل ماسەلەنى تۇپكىلىكتى شەشۋ ءۇشىن كەدەندىك وداقتا قالماۋ ماسەلەسىنە ماروتوري جاريالاۋ قاجەت دەپ سانايمىز. كەدەندىك وداق قۇرۋداعى ماقسات ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا قول جەتكىزۋ ەكەندىگى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ جونىندەگى قۇجاتتارعا 2014 جىلدىڭ 1-مامىرىندا قول قويىلىپ، 2015 جىلدىڭ 1-قاڭتارىندا كۇشىنە ەنەدى. بۇل – بۇرىنعى كەڭەستەر وداعىن قايتا جاڭعىرتۋ. ونىڭ ەرتەڭى – ساياسي بوداندىق. قازاق حالقى ءبىر قاقپانعا ەكى رەت ءتۇسۋدى قالامايدى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق دەگەنىمىز – ورتاق زاڭدار شىعاراتىن ورتاق پارلامەنت قۇرۋعا، زاڭداردىڭ ورىندالۋىنا تورەلىك ەتەتىن ورتاق سوت قۇرۋعا، بوداندىقتى اقشامەن بەكىتەتىن ورتاق ۆاليۋتا شىعارۋعا اپارادى. بۇل – تاۋەلسىزدىكتى قولدان بەرۋ ەمەس پە؟ سوندىقتان قازاقستان ۇكىمەتى مەملەكەتىمىزدى ساياسي بوداندىققا ۇرىندىراتىن يدەيالاردىڭ قاندايىنان بولسا دا باس تارتۋعا ءتيىس!

2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ توڭىرەگىندەگى ماقتاۋ مەن ماداقتىڭ شەگى مەن شەتىنىڭ بولماۋى، ەلىمىزدە جەكە ادامعا تابىنۋ ماسەلەسىنىڭ كەي تۇستارى ستالين، حرۋششەۆ، برەجنەۆ كەزىندەگىدەن دە اسىپ ءتۇسۋى اششى شىندىق ەكەنى ايقىن. ەكى-ءۇش مىسال عانا كەلتىرەلىك: قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارىندا دەرلىك، كەزىندە ابايدىڭ، ماحامبەتتىڭ، ت.ب. ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمىن يەلەنگەن، جۇرت كوپ قىدىراتىن ورتالىق ساياباقتاردىڭ بۇرىنعى اتى الىنىپ تاستالىپ، تەك تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ اتىنا اۋىستىرىلۋى، رەسپۋبليكامىزدا بولاشاقتا ۇزىن-سانى 90-عا جەتەتىن، بۇگىنگى تاڭدا 20 «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ» سالتانات قۇرۋى جانە ولارعا باسقا مەكتەپتەردىڭ تۇسىنە كىرمەگەن قىرۋار قارجىنىڭ ءبولىنۋى، «حابار»، «قازاقستان»، تاعى باسقا تەلەارنالار ۋاقىتىنىڭ ۇلكەن بولىگىن تەك پرەزيدەنتتى ماداقتاۋعا قۇرۋى، بۇكىل الەمدە قالىپتاسقان دەموكراتيالىق ۇردىستەرگە مۇلدە قايشى ىستەر. قازاقستانداعى جەكە ادامعا تابىنۋ اعىمىنا توقتاۋ سالار كەزەڭ كەلدى. بۇعان پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە قارسى بولماس دەپ سەنەمىز.

3. مەملەكەت باسشىسىنا انت بەرگەن لاۋازىم يەلەرىنىڭ ەداۋىرى قىلمىسكەر اتانىپ جاتىر. بۇل اۆتوريتاريزمگە نەگىزدەلگەن پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان تۋىنداعان «جەمىستەر». پرەزيدەنت قۇرعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى رەسپۋبليكامىزدا ەكىنشى پارلامەنت قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر. الەمنىڭ بىردە-ءبىر ەلىندە مۇنداي ساياسي جۇيە جوق. مۇنىڭ مۇلدە ورىنسىز ەكەندىگى سان رەت ايتىلدى، جازىلدى. بىراق وعان قۇلاق اسار بيلىك جوق. ەندى حالىق الدىنداعى، مەملەكەت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى تەرەڭ سەزىنە وتىرىپ، كونستيتۋتسيالىق جولمەن پرەزيدەنتتىك بيلىكتى پارلامەنتتىك-پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنا اۋىستىرعاندى ءجون دەپ بىلەمىز. پرەزيدەنت پارلامەنت الدىندا، دەپۋتاتتار حالىق الدىندا جاۋاپتى بولۋعا ءتيىس. بيلىك تارماقتارىنىڭ دەموكراتيالىق قاعيداتتارى ساقتالۋى كەرەك. ءبىر-ءبىرىن رەتسىز قايتالاۋشىلىقتان ارىلتۋ ءۇشىن پارلامەنتتىڭ ەكى پالاتالىق فورماسى بىرىكتىرىلىپ، شىنايى حالىق وكىلدەرىنەن قۇرالاتىن ءبىر پالاتالىق فورماعا كوشىرىلسىن. دەپۋتاتتىققا ۇسىنۋ مەن سايلاۋ جاناما – پارتيالىق تاسىلمەن ەمەس، سايلاۋ وكرۋگتەرى بويىنشا، حالىقتىق توتەلەي سايلاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلسىن;

4. 2013 جىلدىڭ 30-شىلدەسىندەگى رەسمي اقپارات بويىنشا قازاقستاننىڭ سىرتقى قارىزىنىڭ كولەمى 145,4 ملرد. اقش دوللارىنا جەتىپتى. ماسەلەن، ءبىز نيدەرلاندى ەلىنە – 33,5 ملرد. دوللار، ۇلىبريتانياعا – 23,6 ملرد. دوللار، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا – 17,1 ملرد. دوللار، ال اقش-قا 11,2 ملرد. دوللار قارىز ەكەنبىز. وسىنشا مول قارجى قازاقستاننىڭ قاي جىرتىعىنا جاماۋ بولدى جانە قايدا جۇمسالدى؟ الدە بۇل قارجىنىڭ ەداۋىر بولىگى جەكە ادامداردىڭ قالتاسىن قامپايتتى ما؟ وسى كوكەيتەستى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن حالىق ءبىلۋى كەرەك.

5. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىندا جازىلعانداي: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلىق مەملەكەتتىگىنىڭ قۇقىقتىق، تاريحي جالعىز دارا مۇراگەرى جانە ونىڭ ساياسي، مەملەكەتتىك قۇرىلىمىنىڭ تابيعي جالعاسى بولىپ تابىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوز تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋ جانە ۇلتتىق مەملەكەتتىگىن كۇشەيتۋ جولىنداعى بارلىق شارالاردى اتقارادى». دوكتريناداعى وسى ءسوز مۇلدە نازارعا الىنباۋدا. ەلىمىزدىڭ زاڭدارى مەن مەملەكەتتىك شەشىمدەرىنىڭ بارلىعى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە كەرەعار كەلمەۋى ءتيىس. سوندا عانا قازاق حالقى قازاقستان ازاماتتارىن توپتاستىرۋشى ەتنوس ءرولىن ابىرويمەن اتقارا الادى.

6. قازاقستان جەر كولەمى جاعىنان الەم بويىنشا 9-شى ورىندا دەپ ماقتانامىز. بىراق، ادامزات تاريحىندا 50 جىلدا 752 رەت يادرولىق جارىلىستى باسىنان وتكىزگەن تەك قازاق جەرى شىعار... وعان «بايقوڭىردان» جىل سايىن ۇشاتىن پروتونداردان توگىلەتىن گەپتيلدى، رەسەيدىڭ 7 اسكەري-سىناق پوليگوندارىندا بولاتىن سىناقتاردى قوسىڭىز. يادرولىق جارىلىستاردىڭ زارداپتى سالدارى از بولعانداي جانە چەرنوبولدى، فوكۋسيمانى كورىپ وتىرىپ، اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالماقشىمىز. الەم ەلدەرى باس تارتىپ وتىرعان يادرولىق قالدىقتار مەن وتىننىڭ قويماسىن دا ءوز جەرىمىزگە اكەلۋگە كەلىسىم بەردىك. وسىنىڭ ءبارى قازاق جەرىنە، قازاقستان حالقىنا ۇلكەن قاۋىپ اكەلەتىنىن بيلىك بىلۋگە ءتيىس!

7. شيرەك عاسىردان بەرى مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى قولدانىلىپ كەلگەن ساياسي ويىن سالدارىنان، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋ ءورىسى كەڭەيمەي، قاساڭ باعدارلامالار اياسىندا قالىپ قويدى. ۇكىمەتتە، پارلامەنتتە، ديپلوماتيادا، قارجى-بيزنەس، ەسەپ-قيساپ ت.ب. سالالاردا مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋعا ەرىك-جىگەر مەن ىنتا تۋعىزىلمادى. ءتۇرلى جيىنداردىڭ باسى مەن اياعىندا قازاقشا ءبىر-ەكى اۋىز عانا ءسوز ايتىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى قورلاۋ ەتەك الدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ەڭ الدىمەن مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ءتىلى ەكەندىگى ەسكەرىلىپ، قازاقستان پارلامەنتى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭ قابىلداپ، زاڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قۇزىرىن كۇشەيتۋ قاجەت. ەلباسىنىڭ وزىنەن باستاپ مەملەكەتتىك لاۋازىمدى قىزمەت يەلەرى بارلىق وتاندىق، شەتەلدىك رەسمي كەزدەسۋلەردە، نەگىزىنەن، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە مىندەتتەلىپ، رەسپۋبليكا كولەمىندەگى ماڭىزدى ءىس-شارالار مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلسىن. رەسپۋبليكا مينيسترلىكتەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار، دەپارتامەنت، باسقارمالاردىڭ ءىس-قاعازدارى تولىقتاي مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرىلۋى كەرەك. مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندەر ىلەسپە اۋدارما قىزمەتىن پايدالاناتىن بولسىن. مەملەكەتتىك ءتىلدى مويىندامايتىندار، ونى وقىپ، ۇيرەنۋگە تىرىسپايتىندار – مەملەكەتتىك قىزمەتكە الىنباسىن! مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ءبىر بولىمشەسى رەتىندە عانا قىزمەت ەتەتىن ءتىل كوميتەتىنىڭ ءتىل پروبلەمالارىن شەشۋگە مۇلدە شاماسى جەتپەيدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك ءتىل اگەنتتىگىن جانە ءتىل ينسپەكتسياسىن قۇرۋدى ۇسىنامىز;

8. قۇرامىندا 23 ۇلتتىڭ وكىلى، 100 مىڭنان استام مۇشەسى بار «حالىق رۋحى» پارتياسىن تىركەۋگە بەرگەن 6 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە پارتيا وكىلدەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ادىلەت مينيسترلىگىنە 32 رەت قايىرىلعان ەكەن. ولاردىڭ جاۋاپتارى: «ءالى تەكسەرىپ جاتىرمىز. كۇتە تۇرىڭىزدار!». تەكسەرۋدىڭ شەگى مەن شەتى بولماعانى قالاي؟ ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ جالتارما جاۋاپتارىن دەموكراتيالىق ۇستانىمدارعا مۇلدە قايشى دەپ ەسەپتەپ، جاقىن ارادا پارتيانى تىركەۋدى تالاپ ەتەمىز. بۇل تالاپ ورىندالماعان جاعدايدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا جانە الەمدىك دەڭگەيدەگى دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ قورعاۋىنا جۇگىنەتىنىمىزدى مالىمدەيمىز;

9. 1926 جىلى كەڭەستەر وداعىنىڭ كەزىندە ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋعا تىيىم سالىندى. 62 جىلعى ۇزىلىستەن سوڭ ناۋرىز مەيرامى 1988 جىلدان باستاپ، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قايتا تويلانۋدا. بىراق ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتىن اتقارا الماي كەلەدى. ناۋرىز مەرەكەسى (21-22-ناۋرىز كۇنى) تۇركىتىلدەس حالىقتاردىڭ جاڭا جىلى بولىپ سانالادى. ناق وسى مەرزىمدە كۇن مەنەن ءتۇن تەڭەسەدى. ءاربىر وتباسى اعاش وتىرعىزۋعا مىندەتتى. ەگەر ادامدار رەنجىسكەن، وكپەلەسكەن بولسا، ءوزارا كەشىرىم سۇراسىپ، تاتۋلاسۋى شارت. ناۋرىز مەيرامىنىڭ وسىنداي رۋحاني ونەگەسى بار. بىراق ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن كەڭەس وداعى كەزىندە قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا، جاڭا جىلدى 1-قاڭتاردا تويلاپ كەلەمىز. بۇدان بىلاي جاڭا جىل مەرەكەسىن ناۋرىز مەيرامىمەن بىرگە تويلاۋ – ەجەلگى اتا-بابا داستۇرىنە بەت بۇرۋ ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ابزال.

10. «1986 جىلعى الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسى» دەپ اتالعان جەلتوقسان كوتەرىلىسى كولەمى جانە رۋحاني قۋاتى جاعىنان بۇكىل كەڭەستەر وداعىنداعى دەموكراتيالىق قوزعالىستاردىڭ كوشباسشىسى بولدى. كەيىننەن وداق قۇرامىنان شىعىپ، ەگەمەندىك تۋىن جەلبىرەتكەن ەلدەردىڭ ءبارى دەرلىك بەلگىلى دەڭگەيدە وسى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قارىزدار. جەلتوقسان وقيعاسىن تەكسەرگەن جانە وعان تۇپكىلىكتى باعا بەرگەن كوميسسيا كەڭەستەر وداعىنىڭ سالتانات قۇرىپ تۇرعان كەزىنىڭ وزىندە كوكپ ورتالىق كوميتەتىنە، ونىڭ ساياسي بيۋروسىنا ۇلكەن كىنا تاعىپ، بيلىك قۇپيا ۇستاپ كەلگەن 168 ادامنىڭ قازا بولعانىن جانە وقيعاعا ايىپتى 41 ادامنىڭ اتى-ءجونىن ايگىلەدى. بىراق قازاقستان پروكۋراتۋراسى كوميسسيانىڭ تالاپتارى مەن ۇسىنىستارىنا قۇلاق اسپاي، ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويدى. ءتىپتى قازاقستان بيلىگى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعىن دا ەسكەرۋسىز قالدىردى. ءالى كۇنگە دەيىن رەسپۋبليكامىزدىڭ تاريحى جازىلعان كىتاپتاردا جانە مەكتەپ وقۋلىقتارىندا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ شىندىعى مۇلدە جوق. بيلىك قالىپتاستىرعان بۇل توڭمويىندىققا ادىلەتتى كوزبەن قارار كەزەڭ الدەقاشان كەلگەنىن ەسكەرتەمىز.

11. جات جۇرتتاعى 5 ميلليون قانداستارىمىزدىڭ كوپشىلىگى قىتايدا، رەسەي مەن وزبەكستاندا تۇرادى. بۇل ەلدەردە قازاق ءتىلدى مەكتەپتەر مۇلدە جابىلىپ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تۇتاستاي قىتاي، ورىس جانە وزبەك تىلدەرىنە اۋىستىرىلعان. سوندىقتان دا ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتى قارقىندى جۇرۋدە. ۇكىمەت دايىنداعان «ەڭبەك ميگراتسياسى تۋرالى» سوڭعى زاڭ جوباسىندا قانداستارىمىزدىڭ ازاماتتىق الۋ ماسەلەسىن 5 جىلعا ۇزارتىپ، ولاردىڭ ەلگە ورالۋىنا ۇلكەن بوگەت قويىلۋدا. سوندىقتان بۇل زاڭنىڭ كەرى قايتارىلىپ، شەتەلدەردەگى قانداستارىمىزدىڭ اتامەكەنگە ورالۋىنا قۇقىقتىق تۇرعىدان بارىنشا جاعداي جاسالۋى قاجەت. ورالمانداردىڭ ازاماتتىق الۋ پروتسەسى مەيلىنشە جەڭىلدەتىلىپ، ولاردىڭ ەلگە ورالۋىنا بارلىق مۇمكىندىكتى جاساۋمەن شۇعىلداناتىن ارنايى مەملەكەتتىك اگەنتتىك قۇرىلسىن;

12. ەلىمىزدە الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر بولشەكتەرىنىڭ جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كەتكەندىگى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. بۇرىن يسلام ءدىنى، كەيىنىرەك حريستيان ءدىنى سالتانانت قۇرعان قازاق جەرىندە ەگەمەندى ەل اتانعاننان سوڭ 4 جارىم مىڭنان استام بىرلەستىكتەر مەن سەكتالاردىڭ، دۇنيەجۇزىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن ميسسيونەرلەردىڭ قاپتاپ كەتۋى جانە ولاردىڭ ۇيمە-ءۇي ءجۇرىپ جۇرتتى ءوز دىنىنە ۇگىتتەۋى، ميلليونعا جۋىق قازاقتىڭ باسقا دىنگە ءوتىپ كەتۋى، بيلىك باسىنداعىلاردىڭ بۇعان توقتاۋ سالارلىق زاڭ قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرمەۋى، حرۋششەۆ كەزىندەگىدەي قازاقستاننىڭ ۇلتتار دوستىعىنىڭ لابوراتورياسىنا اينالعانى سياقتى، بۇگىنگى داۋىردە دىندەر لابوراتورياسىنا اينالۋى ەلدىگىمىزگە سىن بولدى. ەگەر امەريكانىڭ وسىنداي شارالارعا جىل سايىن 11 ملرد. دوللار قارجى بولەتىنىن ەسكەرسەك، سونىڭ ۇلكەن بولىگى قازاقستانعا كەلىپ جاتقانى بەلگىلى. سول ءۇشىن دە شەتەلدەن قارجىلاندىرىلاتىن جانە ءداستۇرلى دىنىمىزبەن ۇندەسپەيتىن جات ءدىني اعىمدارعا توسقاۋىل قويىلىپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ادەت-عۇرىپتارىنا قايشى كەلەتىن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە تىيىم سالىنسىن;

13. ءتول تاريحىمىزداعى اقتاڭداقتاردى ەسكە الۋ – اتا-بابالارىمىزدىڭ الدىنداعى باستى پارىزىمىز. ماسەلەن، 1918 جىلى تۇركىستان اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىندا 1 ميلليونداي، 1921-22 جىلدارى بولعان اشارشىلىق ناۋبەتىنەن 800 مىڭداي قازاق وپات بولدى. 1931-33 جىلدارى ارنايى قولدان ۇيىمداستىرىلعان اشارشىلىقتىڭ زاردابىنان قازاقتىڭ 70 پايىزدايى قىرىلىپ قالدى. 1928-38 جىلدارى بولعان قۋعىن-سۇرگىندە 130 مىڭ ادام جازىقسىز سوتتالدى. 25 مىڭداي قايراتكەرلەرىمىز بەن ارىستارىمىز حالىق جاۋى دەگەن جالامەن اتىلىپ كەتتى. وسى جانتۇرشىگەرلىك قاسىرەتتى ەسكە الۋ كۇنى نەگە جوق؟ جازىقسىز جاپا شەگىپ، جوقتاۋسىز كەتكەن، اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ تۇرۋ ءۇشىن، 31-مامىردا اتاپ وتىلەتىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىن «قازاق ۇلتىنىڭ قاسىرەت كۇنى» دەپ اتاۋدى ۇسىنامىز;

14. اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان جەرلەردى قايتا ساراپتاۋدان وتكىزىپ، لاتيفۋنديستەر مەن وليگارحتارعا ءار ءتۇرلى جولدارمەن شەكتەۋسىز ۇلەستىرىلگەن، كۇتىمسىز قالعان جەرلەردى مەملەكەت يەلىگىنە قايتارىپ، ونى ديقان-شارۋالارعا، ورالماندارعا بەرىپ، ول جەرلەردى يگەرۋگە مەملەكەت تاراپىنان، ۇلتتىق قازىنادان قارجى ءبولىنۋى قاجەت. ءداندى داقىلدار ءوسىرۋ، ونى شەتەلگە ساتۋ سياقتى جەلەۋلەرمەن بىرلەسكەن كۇماندى كاسىپورىندار قۇرۋعا جول بەرۋگە بولمايدى. سونداي-اق، شەتەلدىكتەرگە ءارتۇرلى سىلتاۋلارمەن 49, 99 جىلعا جالعا بەرىلگەن جەرلەردى كەرى قايتارۋ ماسەلەسىن شەشۋ جانە مۇنداي ىستەرگە توسقاۋىل قوياتىن كەزەڭ جەتكەنىن ەسكەرتەمىز. سول سياقتى «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا» كەتكەن وزگە دە قۇندىلىقتارىمىز دا حالىق يگىلىگىنە قايتارىلۋى ءتيىس;

15. سوت جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وزدەرى سىبايلاس جەمقورلىق پەن پاراقورلىقتىڭ قاينار كوزىنە اينالدى. سوندىقتان ەلىمىزدە جەمقورلىق پەن پاراقورلىققا قارسى توسقاۋىل قويۋدىڭ جاڭا جانە ءتيىمدى تۇرلەرىن ىزدەستىرگەن ابزال;
ەل ەكونوميكاسىنىڭ 70 پايىزدان استامى شەتەلدىك كومپانيالارعا 24-50 جىلعا باسقارۋعا بەرىلگەن. ولارعا كەرەگى – قازاقستاننىڭ شيكىزاتى. سوندىقتان ەل ەكسپورتىنىڭ 90 پايىزدان استامى شيكىزاتتىڭ ۇلەسىندە. شيكىزاتقا تاۋەلدى قازاقستان دامىعان ەل قاتارىنا قوسىلۋى ەكىتالاي. سوندىقتان، ەلدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن تۇپكىلىكتى وزگەرتىپ، يننوۆاتسيانى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا ەنگىزۋدى قامتاماسىز ەتىپ، قازاقستاننىڭ جوعارعى تەحنولوگياسى دامىعان وركەنيەتتى مەملەكەت بولۋىنا قول جەتكىزۋ. ءوز ەكونوميكامىزدى ءوزىمىز باسقاراتىن جاعدايعا جەتۋ ءۇشىن، شەتەلدىك كومپانيالارعا باسقارۋعا بەرىلگەن كەن ورىندارى مەن كاسىپورىنداردى ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ مەنشىگىنە قايتارۋ ساياساتىن جۇيەلى جۇرگىزۋ قاجەت. ەلىمىزدىڭ شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىگىن دامىتۋعا جان-جاقتى جاعداي جاسالسىن جانە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق بايلىعى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلسىن;

16. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن يەلەنگەنىنە 25 جىلعا تاياۋ ۋاقىت وتسە دە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭنىڭ بولماۋى انا ءتىلى بەدەلىنىڭ قۇلدىراۋىنا اكەپ سوقتى. ونىڭ ۇستىنە بيلىك «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەندى ويلاپ تاپتى. بۇل ورىس ءتىلىن دە مەملەكەتتىك ءتىل جاساۋ ساياساتىنان تۋىنداعان ءادىس. ءالى وڭ قولى مەن سول قولىن ايقىن ايىرا المايتىن بالاباقشاداعى ەكى جاسار سابيگە بىردەن ءۇش ءتىل ۇيرەتۋگە بەت بۇرۋ پەداگوگيكانىڭ زاڭىنا تۇگەلدەي قايشى، قىلمىسقا بارابار ءىس. ءتىپتى بۇرىنعى كەڭەستەر وداعىنىڭ وزىندە بالاعا شەت ءتىلدى باستاۋىش سىنىپتان كەيىن ۇيرەتەتىن. ال جاپونيادا ءبۇلدىرشىن 12 جاسقا جەتكەننەن كەيىن عانا شەت تىلدەردى ۇيرەنۋگە باعىت الادى. وعان دەيىن جاس قانات ءوز انا ءتىلىنىڭ سۇلۋلىعىن، قۇدىرەتىن بويىنا تولىق ءسىڭىرۋى، تۋعان انا قۋاتىن مويىنداۋى قاجەت. سودان كەيىن عانا ون ءتىل، ءتىپتى ءجۇز ءتىل مەڭگەرە مە، ءوز ەركى. پەداگوگيكانىڭ زاڭىنا كەرەعار «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتىن وركەنيەتتى ەلدەر تاجىريبەسىنە ۇيلەستىرىپ، جالپى جاس جەتكىنشەكتەرگە شەت ءتىلىن ۇيرەتۋدى الەمدىك تاجىريبەگە ساي جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەمىز;

17. قازىر رەسپۋبليكامىزداعى كەز-كەلگەن بانك جۇيەسى تۋرالى «پايىزدارىن كوبەيتىپ، تۇتىنۋشىلارىن قانايدى» دەگەن ناقتى دەرەكتەرمەن بەرىلگەن پىكىرلەر ءباسپاسوز بەتتەرىندە ايتىلا باستادى. ەۋروپادا نەسيەلىك پايىزدىڭ نورماسى 1-2, ارى كەتسە 3 پايىزدان اسپايدى ەكەن. ال اقش-تا 3,3 پايىزدى قۇراسا، جاپونيادا 2 پايىزدىق وسىممەن بەرىلەدى. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇل كورسەتكىشتەر 10 ەسەگە دەيىن جوعارى. ونىڭ سەبەبى، شەتەل بانكتەرىنەن 2-3 پايىزدىق قايتارىممەن الىپ كەلگەن مول قارجىنى ەلدەگى بانكتەر 20-30 پايىزدىق وسىممەن حالىققا ۇسىنادى. قازىر ەلىمىزدە ەڭبەككە جارامدى ادامداردىڭ نەسيە الماعانى كەمدە-كەم. ياعني، رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىن تۇگەلدەي بانكتەر قاناۋدا. سول سياقتى مەملەكەت تاراپىنان قولداۋداعى «قول جەتىمدى باسپانا – 2020» باعدارلاماسىن ىسكە اسىراتىن «تۇرعىن-ءۇي قۇ¬رىلىس جيناق بانكىنىڭ» ءوزى كوممەرتسيالىق، ءتۇرلى استىرتىن امالدارمەن يپوتەكالىق نەسيەگە نەگىزسىز پايىزدىق سىياقى قوسادى. بانكتەر «جاسىرىن پايىز» ارقىلى وتە كوپ پايدا كورىپ وتىر. سوندىقتان دا بورىشكەرلەردىڭ قارىزى ەكى-ءۇش ەسەگە كوتەرىلىپ كەتتى. وسىعان وراي، استىرتىن، ارام امالدارمەن حالىقتى قاناپ وتىرعان بانك پايىزدارىنىڭ مولشەرىن تومەندەتەتىن بانكتىك رەفورما جاساۋدى تالاپ ەتەمىز;

18. ەلىمىزدە ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ ماسەلەسى كۇردەلى كۇيىندە قالىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا ۇكىمەت قولعا العان رەفورمانىڭ ماسەلە مانىنە بويلاماي، اسىعىس جاسالعاندىعى وسى سالا ءمينيسترىنىڭ جىلى ورنىن بوساتۋىنا ۇلاستى. اتالمىش رەفورمانىڭ اياعىنان تىك تۇرىپ كەتۋىنە پارلامەنت بارىنشا قولداۋ بىلدىرگەنىمەن، ول ءبارىبىر حالىقتان قولداۋ تاپپادى. ماسەلەگە پرەزيدەنت ارالاسقاننان كەيىن ۇكىمەت قولعا العان رەفورما سىرت كوزگە وزگەرىسكە تۇسكەندەي بولىپ كورىنگەنىمەن، ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسىن 63 جاسقا ۇلعايتۋ شەشىمى سول قالپىندا قالدى. انالار قۇقىعى ءتىپتى كەڭەستەر وداعى كەزىندە دە تاپ بۇلايشا اياقاستى بولماعان ەدى. سوندىقتان، ءبىز زەينەتاقى رەفورماسىن تاۋەلسىز ەل مۇددەسىنە ساي قايتا قاراۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز;

19. قازبا بايلىقتارىنىڭ كولەمىنىڭ مولدىعى جاعىنان قازاقستان الەمدەگى ەڭ باي مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى ەكەنى داۋسىز. ەگەر التىننىڭ 1 گرامى 6 مىڭ تەڭگە ەكەنىن ەسكەرسەك، ەلىمىزدە وندىرىلەتىن، الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە كەزدەسپەيتىن وسمي جانە رەني اتتى رۋدالاردىڭ 1 گرامى جابىق كوتەرمە ساۋدا ورىندارىندا 100 مىڭ اقش دوللارىنا باعالانادى ەكەن. ال قورعاسىن، تسينك، باريت، حروم رۋدالارىنىڭ كوپتىگى جاعىنان ءبىز بۇكىل الەمدە ءبىرىنشى ورىن، ۋران، مارگانەتس، كۇمىستەن ەكىنشى ورىن، مىس قورىنىڭ مولدىعى جاعىنان ءۇشىنشى ورىن، كوبالت، قارا مەتالل رۋدالارىنان بەسىنشى ورىن، فوسفوريت پەن كومىر قورى بويىنشا التىنشى ورىن، مۇناي قورىنىڭ كوپتىگى جاعىنان جەتىنشى ورىن يەلەنەدى ەكەنبىز. «وسىنداي ۇشان-تەڭىز بايلىقتاردا قاراپايىم حالىقتىڭ ۇلەسى بار ما؟» دەگەن سۇراق ىلعي دا العا شىعادى. ءدال ءبىز سياقتى مۇناي قورىن يەلەنگەن اراب ەلدەرى ءاربىر جاڭا تۋعان بالاعا 7 مىڭ دوللار، ۇيلەنىپ، شاڭىراق كوتەرگەن جاس جانۇياعا 64 مىڭ دوللار، كاسىپكەرلىكپەن شۇعىلدانامىن دەگەندەرگە 20 مىڭ دوللار كولەمىندە قايتارىمسىز كومەك-قارجى بەرەدى. بۇعان قوسا بۇكىل ەلدىڭ وقۋىن، مەديتسينالىق جاردەمىن جانە پاتەر اقىسىن مەملەكەت ءوز موينىنا العان. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مۇنايدان جانە باسقا بايلىقتاردان تۇسكەن قارجىلار كىمدەردىڭ قالتاسىن تولتىرىپ جاتقانىن جۇرت بىلەدى. نەگە رەسپۋبليكامىزدا وسىنداي يگىلىكتەردىڭ ءبىرى جوق؟ تۋعان جەرىمىزدىڭ قازبا بايلىقتارىنان تۇسكەن قارجىنىڭ رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ يگىلىگىنە جۇمسالۋىن تالاپ ەتەمىز;

20. ەلىمىزدە قازاق تىلىندە 500-گە جۋىق، ال ورىس تىلىندە 2 جارىم مىڭعا تاقاۋ گازەت-جۋرنال جارىق كورەدى ەكەن. ەگەر تەك شىمكەنت قالاسىنان ءوز انا تىلىمىزدە 300 گازەت-جۋرنال شىعاتىنىن ەسكەرسەك، قالعان 200 باسىلىم بۇكىل رەسپۋبليكاعا تيەسىلى. ارينە، بۇل ماقتانارلىق جاعداي ەمەس. ەڭ كۇردەلى ماسەلە مىنادا: رەسەي مەملەكەتىنەن قازاقستانعا 5500-گە جۋىق گازەت-جۋرنال كەلىپ تارايدى. كەز كەلگەن دۇڭگىرشەككە بارىڭىز، قازاق باسىلىمدارى ورىس ءباسپاسوزىنىڭ كولەڭكەسىندە قالعان. ءتىپتى، دۇڭگىرشەك يەلەرىنىڭ كوپشىلىگى بەلگىلى قازاق باسىلىمدارىنىڭ اتىن دا اتاي المايدى. ەندى رەسپۋبليكامىزدىڭ قالالارىنداعى بارلىق كىتاپ دۇكەندەرىندە 90, 95, 100 پايىزعا دەيىن تەك رەسەي باسپالارى ونىمدەرىنىڭ ساتىلۋى، سونداي-اق رەسەيدىڭ 50-60 تەلەارناسىنىڭ كابەلدىك جۇيە ارقىلى ءاربىر ۇيدە كۇندىز-ءتۇنى كورسەتىلۋى قازاق زيالىلارىن «ءبىز وسى قازاقستاندا تۇرامىز با، جوق الدە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا ەنىپ كەتتىك پە؟» دەگەن ويعا تارتادى. سوندىقتان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ جانە ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگياسى تۋرالى ۇلتتىق باعدارلاماسى قابىلدانىپ، شۇعىل تۇردە جۇزەگە اسىرىلسىن;

21. نەگىزىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الاتىن «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى دوكتريناسىنان الىنىپ تاستالىنعانمەن، قوعامعا سىنالاي ەندىرىلىپ جاتىر. «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتى قوعامدىق ۇيىمدار مەن زيالى قاۋىمنىڭ ءجىتى نازارىندا بولعاندىقتان، بۇل ىسكە قايتا بەت بۇرۋ، حالىقتىڭ زور قارسىلىعىن تۋدىراتىنىن بيلىكتىڭ ەسىنە سالامىز:

22. كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ دەموكراتيالىق قۇقىنا نازار سالىپ كورىڭىز. ەگەر حالىق بيلىككە ريزا بولماسا، كوشەگە شىعىپ، جينالىستار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر وتكىزىپ، ءوز پىكىرى مەن ويىن اشىق تۇردە بىلدىرە الادى. ال بىزدە «بەيبiت جينالىستار، ميتينگiلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر جانە دەمونستراتسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكiزۋ ءتارتiبi تۋرالى» زاڭ بويىنشا جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردەن شەرۋ نەمەسە قوعامدىق جينالىس وتكىزۋگە رۇقسات سۇراۋعا ءتيىستىسىڭ. ول ءوتىنىشتىڭ وزىنە اكىمشىلىك ون بەس-جيىرما كۇندە نەمەسە ءبىر ايدا ازەر جاۋاپ قايىرادى، نەگىزىنەن رۇقسات بەرمەيدى. رەسمي رۇقسات ەتىلمەگەن جيىنداردى ۇيىمداستىرۋشىلاردى قىسقا مەرزىمگە قاماۋعا الىپ، ايىپپۇل سالادى. زاڭمەن بەكىتىلگەن بۇل جۇيە ادام قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارىنا قايشى كەلەتىندىكتەن، بۇل ورايداعى زاڭدى قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەمىز;

23. جوعارىدا قويىلعان تالاپتاردىڭ ويداعىداي ورىندالۋى ءۇشىن، ءۇش اي مەرزىم ىشىندە، ەلىمىزدىڭ قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگاندارى مەن قازاق ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرىنەن توپتاستىرىلعان بىرىككەن جۇمىسشى توبىن قۇرۋدى تالاپ ەتەمىز.
قازاق ۇلتتىق كەڭەسى اتىنان:

مۇحتار شاحانوۆ، رەسپۋبليكالىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» جانە «مەملەكەتتiك تiل» قوعامدىق قوزعالىستارىنىڭ توراعاسى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; امانگەلدى ايتالى، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى; تۇرسىنبەك كاكىشەۆ، اكادەميك، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; قابدەش ءجۇمادىلوۆ، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; دۋلات يسابەكوۆ، «مادەنيەت» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; دوس كوشىم، «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ورازالى سابدەن، قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتi, قر ۇيA اكادەميگi, ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر مەملەكەتتiك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; تەمىرحان مەدەتبەك، اقىن، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; مارات توقاشباەۆ، جازۋشى-پۋبليتسيست; جارىلقاپ قالىباي، «جۇلدىزدار وتباسى»، «اڭىز ادام» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى; ماقسات نۇرىپباەۆ، زاڭگەر، قوعام قايراتكەرى; عابيدەن جاكەەۆ، تاريحشى، عابيت مۇسىرەپوۆ پەن بەردىبەك سوقپاقباەۆ قورلارىنىڭ توراعاسى; بولاتبەك ءبىلالوۆ، ساياساتتانۋشى; ايدار الىباەۆ، قارجىگەر، قازاقستان زەينەتكەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى; ەرمۇرات باپي، «تاسجارعان» گازەتىنىڭ باس وقىرمانى; داۋرەن قۋات، «اباي.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ جەتەكشىسى; ماقسۇت قالىباي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەرەكشە ەڭبەگى سىڭىرگەن زەينەتكەر; سوۆەت-حان عابباسوۆ، جازۋشى، مەديتسينا جانە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، كسرو دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى; جانۇزاق اكىم، ساياساتتانۋشى،بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; مىرزان كەنجەباي، اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى; بالتاش تۇرسىمباەۆ، ساياساتكەر، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى; عابباس قابىشۇلى، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، قر حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; مەرەكە قۇلكەنوۆ، جازۋشى، «ولكە» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى; داۋرەن بابامۇراتوۆ، «بولاشاق» رەسپۋبليكالىق جاستار قوزعالىسىنىڭ ليدەرى; دوس نۇر-احمەت، «ۇلت پاتريوتتارى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; حايروللا عابجاليلوۆ، «الاش» تاريحي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى; قازىبەك يسا، اقىن، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; عازيز الدامجاروۆ، قوعام قايراتكەرى; مۇساعالي دۋامبەكوۆ، «حالىق جەمقورلىققا قارسى كوميتەتى» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ەركىن راقىشەۆ، «جاس ۇلان» كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى; مولداعالي ماتقان، جازۋشى-اكادەميك، قوعام قايراتكەرى; يسا ومار، جۋرناليست-جازۋشى، «زامانا» باسپا ءۇيىنىڭ باس ديرەكتورى; جانگەلدى شىمشىقوۆ، قر عك ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ استانا قالاسى بويىنشا فيليالىنىڭ ديرەكتورى; ءمادي ماناتبەك، تەلەجۋرناليست; ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى; سەرىكجان مامبەتالين، قوعام قايراتكەرى; قۇديار ءبىلال، جازۋشى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; اسىلى وسمان، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، «مەملەكەتتىك تىلگە-قۇرمەت» بىرلەستىگى جانە ءازىربايجان مادەني-ورتالىقتارىنىڭ ءتورايىمى; كلارا حان، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى; ەرتاي ايعاليۇلى، «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; تالعات ايتپايۇلى، جازۋشى-پۋبليتسيست; توعايباي رىسبەك، جۋرناليست، حالىقارالىق جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى; راحىم ايىپۇلى، «جەبەۋ» رقب ورتالىق اتقارۋ كەڭەسىنىڭ ديرەكتورى; جۇماش كەنەباي، «تانىم» پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى; جۇمابەك اشۋۇلى، قازاقستان ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى; ەرمەك مۇقانعاليەۆ، زەينەتكەر، قوعام بەلسەندىسى; بولات شاراحىمباي، اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى، بۇكىلتۇركىدۇنيەسى اقىندار فەستيۆالى جانە ت.ايبەرگەنوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; تىلەۋبەردى بىناشەۆ، ءمۇسىنشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى; بولات دۇيسەنبى، قوعام قايراتكەرى; باقىتجان توباياقوۆ، اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى، ءا.بوكەيحانوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; نازاربەك قانافيا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; قارلىعاش قوجامۇراتوۆا، «الاش اماناتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; باقتىگۇل ماكىمباي، «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; قاجىمۇقان عابدوللا، «قازاق ەلى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; تولەمىرزا تەمىربەكۇلى، «ءتورتىنشى بيلىك» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; اسقار نايمانتاەۆ، اكتەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايتاركەرى، «بەيمارال» تەاترىنىڭ باس پروديۋسەرى; بولات تولەپبەرگەنوۆ، «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» قوعامدىق قوزعالىسى استانا قالالىق بولىمشەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى; بەيسەنعازى سادۋۇلى، «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; مالىك ءابدىلدين، سۋرەتشى، ديزاينەرلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ىلەسبەك بايجانوۆ، «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ وقو ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى; بەيبىت قويشىباەۆ، «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى; كەنەسارى قاپتاعاي، «حالىق دابىلى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; جانىسبەك وتەگەن ساياساتكەر، يبراگيم پايزوللا، «قازاقتانۋ» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى; قۇرمانعالي اشانۇلى، كاسىپكەر; ايگۇل قوحاەۆا، قوعام قايراتكەرى; تالعات بالتاباەۆ، «ۋاقىت» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; اردابەك سولداتباي، «شىن» ينتەرنەت پورتالىنىڭ باس رەداكتورى; مۇحتار مۇحامبەتجان، «ەل بىرلىگى» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ءابدىراشيت باكىرۇلى، «قازاقيا» گازەتىنىڭ ءتىلشى; مۇحامبەت-ءشارىپ كەنجەباي، قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، اۋىلشارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; كەۋلىمجاي قۇتيەۆ، «يمان» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى; كوبەنتاي قادىرعالي، قر مادەنيەت قايراتكەرى; مۇحتارحان اباعان، «كەنەسارى حان» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى; رامازان قۇرمانباەۆ، «اشارشىلىق قۇرباندارى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; رۋزا بەيسەنبايتەگى، «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ پاۆلودار وبلىسى ءبولىمشىسىنىڭ ءتورايىمى; ءسالىم ورازاليەۆ، «جەر انا» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; باقتيار سەيىتوۆ، زاڭگەر; سەرىك بالتابەك، قوعام بەلسەندىسى; سەرىك بايمۋرزين، قوعام قايراتكەرى; بەرىك اعىباەۆ، «بولاشاق» قوزعالىسى جاستار قاناتىنىڭ جەتەكشىسى; نۇرجانباي شىنباەۆ، «الاش رۋحى» قوعامدىق بىرلىستىگىنىڭ بەلسەندىسى; ازات كوكەن، «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى; ايتمۇحان تاۋجانوۆ، زەينەتكەر; زەينەپ مىرزابولات، زەينەتكەر، قوعام قايراتكەرى; ماقسۇت ورازاي، قوعام قايراتكەرى; نۇرجان وشانبەكوۆ، قوعام قايراتكەرى; جۇمامۇرات ءشامشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; جاننا يمانقۇلوۆا، جۋرناليست، ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; امىربەك نۇرسۇلتان، زاڭ جانە قۇقىق ماگيسترى; شاكيزادا سۇلەيمەنوۆا، قر مادەنيەت قايراتكەرى; نۇرعالي ءجۇسىپباي، www.erkineurasia.com مەديا پورتالى رەداكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى; امانعازى كارىپجان، اقىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى; ساۋلە احمەتوۆا، قر باسپا ءىسىنىڭ قايراتكەرى; ت.ب. بارلىعى: 227 ادام قول قويدى.