6.

ءيا، ۇلى وتان سوعىسىنداعى جاۋىنگەرلەرگە: «سەندەردى ابىلايدىڭ، كەنەسارىنىڭ، ناۋرىزبايدىڭ ارۋاقتارى قولداسىن!»،– دەپ ۇران تاستاعانىن ج.شاياحمەتوۆتىڭ ءوزى دە مويىنداي سويلەپ، وعان يدەولوگيا حاتشىسى ءى.وماروۆتى جاناي كىنالاپ ءوتتى. سكۆورتسوۆ، قازاقپاەۆ، وڭداسىنوۆ، ابدىحالىقوۆ تا كەنەسارىنى اۋىزىنا الىپ، اتوي سالعان. ءتىپتى ءستاليننىڭ ءوزى دە يۆان گروزنىيدىڭ ارۋاعىن شاقىرعان بولاتىن. جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن ەندى سول ارۋاقتاردى قارعىسپەن كەبىندەپ، قايتا كومگىلەرى كەلدى. زادى ارۋاقتار ولارعا دا تىنىشتىق بەرمەسە كەرەك.

كەنەسارى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى تۋرالى ماسەلە قازاقستان كومپارتياسى وك-ءنىڭ ءۇىىى پلەنۋمىندا ارنايى قارالىپ، ءبىرىنشى حاتشى ج.شاياحمەتوۆ «رەسپۋبليكانىڭ پارتيا ۇيىمدارىندا يدەولوگيالىق جۇمىستىڭ جايى جانە ونى جاقسارتۋدىڭ شارالارى تۋرالى» بايانداما جاسادى. سول كەزدەگى پارتيالىق پرينتسيپ پەن پىكىردىڭ، قوعامدىق ويدىڭ قانداي دارەجەدە ەكەندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن باياندامانىڭ قاجەتتى-اۋ دەگەن تۇسىن ىقشامداپ بەردىك. وندا جالپى يدەولوگيالىق مايدانعا شولۋ جاساي كەلىپ ج. شاياحمەتوۆ:

6.

ءيا، ۇلى وتان سوعىسىنداعى جاۋىنگەرلەرگە: «سەندەردى ابىلايدىڭ، كەنەسارىنىڭ، ناۋرىزبايدىڭ ارۋاقتارى قولداسىن!»،– دەپ ۇران تاستاعانىن ج.شاياحمەتوۆتىڭ ءوزى دە مويىنداي سويلەپ، وعان يدەولوگيا حاتشىسى ءى.وماروۆتى جاناي كىنالاپ ءوتتى. سكۆورتسوۆ، قازاقپاەۆ، وڭداسىنوۆ، ابدىحالىقوۆ تا كەنەسارىنى اۋىزىنا الىپ، اتوي سالعان. ءتىپتى ءستاليننىڭ ءوزى دە يۆان گروزنىيدىڭ ارۋاعىن شاقىرعان بولاتىن. جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن ەندى سول ارۋاقتاردى قارعىسپەن كەبىندەپ، قايتا كومگىلەرى كەلدى. زادى ارۋاقتار ولارعا دا تىنىشتىق بەرمەسە كەرەك.

كەنەسارى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى تۋرالى ماسەلە قازاقستان كومپارتياسى وك-ءنىڭ ءۇىىى پلەنۋمىندا ارنايى قارالىپ، ءبىرىنشى حاتشى ج.شاياحمەتوۆ «رەسپۋبليكانىڭ پارتيا ۇيىمدارىندا يدەولوگيالىق جۇمىستىڭ جايى جانە ونى جاقسارتۋدىڭ شارالارى تۋرالى» بايانداما جاسادى. سول كەزدەگى پارتيالىق پرينتسيپ پەن پىكىردىڭ، قوعامدىق ويدىڭ قانداي دارەجەدە ەكەندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن باياندامانىڭ قاجەتتى-اۋ دەگەن تۇسىن ىقشامداپ بەردىك. وندا جالپى يدەولوگيالىق مايدانعا شولۋ جاساي كەلىپ ج. شاياحمەتوۆ:

«يدەولوگيالىق جۇمىستا قاتەلەر مەن ۇلتشىلدىق بۇرمالاۋشىلىقتار بولاتىندىعىنىڭ سەبەبى مىنادا: ورتالىق كوميتەتتىڭ بيۋروسى جانە ورتالىق كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارىمەن، ساياسي جانە شارۋاشىلىق جۇمىستى ۇشتاستىرۋ تۋرالى ستالين جولداستىڭ نۇسقاۋلارىن ۇمىتىپ، يدەولوگيالىق جۇمىسقا جەتكىلىكتى كوڭىل بولمەدىك، كەيبىر تاريحشىلاردىڭ، ادەبيەت زەرتتەۋشىلەردىڭ، كەيبىر باسشى پارتيا جانە سوۆەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىندەگى قاتەلەر مەن بۇرمالاۋشىلىقتاردى دەر كەزىندە كورمەدىك جانە پارتيالىق پرينتسيپتىك جاعىنان سىنامادىق، سونىمەن بىرگە «پراۆدا» گازەتىنىڭ «قازاقستان تاريحىنىڭ ماسەلەلەرى ماركستىك-لەنيندىك تۇرعىدان باياندالسىن» دەگەن بەلگىلى ماقالاسىن تالقىلاۋدا جانە بۇل ماقالادا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر جونىندە رەسپۋبليكانىڭ پارتيا ۇيىمدارىندا تۇسىنىك جۇمىسىن جۇرگىزۋدە ۇلكەن شاباندىق ىستەدىك.

مەن 1944 جىلى امانگەلدى يمانوۆتىڭ كايتىس بولۋىنا 25 جىل تولۋىنا ارنالعان، «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنە جاريالانعان ماقالامدا ەلەۋلى ساياسي قاتە جىبەردىم. قازاق جاۋىنگەرلەرىن نەمىس-فاشيستەرگە قارسى كۇرەسۋگە شاقىرا وتىرىپ، مەن ولاردى وزدەرىنىڭ داڭقتى بابالارىنا لايىقتى بولۋعا شاقىردىم، ءسويتىپ، سىرىمنىڭ، يساتايدىڭ، ماحامبەتتىڭ، امانگەلدىنىڭ ەسىمدەرىمەن قاتار، ابىلايدىڭ، كەنەسارى مەن ناۋرىزبايدىڭ اتتارىن دا اتادىم. قازاق سسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ سەسسياسىندا 1944 جىلى اپرەلدە جاساعان بايانداماسىندا وڭداسىنوۆ جولداس تا وسىنداي قاتە جىبەردى.
ورتالىق كوميتەتتىڭ ناسيحات جانە ۇگىت ماسەلەسىن باسقاراتىن سەكرەتارى وماروۆ جولداستىڭ يدەولوگيالىق جۇمىسپەن شۇعىلدانۋى قاناعاتتانعىسىز بولدى، بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىلدىق سىپاتتاعى قاتەلەردى دەر كەزىندە اشا بىلمەدى جانە ول قاتەلەردى ورتالىق كوميتەت بيۋروسىنىڭ تالقىلاۋىنا سالمادى. «قازاق سسر تاريحىنىڭ» ەكىنشى باسىلۋىنىڭ باس رەداكتورلارىنىڭ ءبىرى بولا وتىرىپ، وماروۆ جولداس بەكماحانوۆتىڭ قاتەلەرى تۋرالى دابىلدارعا قۇلاق قويمادى جانە «قازاق سسر تاريحىنىڭ» كەنەسارى قاسىموۆتىڭ قوزعالىسى تۋرالى تاراۋىن جازۋدى سونىڭ وزىنە تاپسىردى»،– دەپ («ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو»، 1951, № 10) «مويىندادى».

ايتىلعان پىكىرلەرگە وراي جازۋشىلار وداعىنىڭ پارتيا ۇيىمى:
«سۇلتان كەنەسارى قاسىموۆتىڭ رەاكتسيالىق قوزعالىسى رەۆوليۋتسياعا دەيىنگى جانە كەڭەس داۋىرىندەگى قازاق ادەبيەتىندە كەڭىنەن كورىنىس تاۋىپ كەلدى: ءحىح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ رەاكتسيالىق رومانتيزم اعىمىنداعى وكىلدەرى نىسانباي، دوسقوجا ت.ب.، سونىمەن قاتار بۋرجۋازياشىل-ۇلتشىل الاشورداشىلار كەنەسارىنىڭ قوزعالىسىن – ۇلت-ازاتتىق قوزعالىس، ال كەنەسارىنىڭ ءوزى مەن ونىڭ اينالاسىنداعىلاردى – ۇلتتىق باتىرلار دەپ جىرلادى. «قانشايىم»، «جاساۋىل قىرعىنى» اتتى حالىقتىق داستانداردا جانە جازۋشى-دەموكرات مۇحامەدجان سەراليننىڭ «توپ جارعان» داستانىندا سۋرەتتەلگەنىندەي، قالىڭ بۇقارا كەنەسارىنىڭ قوزعالىسىنا قارسى بولعانىنا قاراماستان، قازاق ادەبيەتتانۋشىلارى ساراي اقىندارى نىسانباي مەن دوسقوجانىڭ تۋىندىلارىن قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىنا قاتىستى كوپتەگەن ەڭبەكتەرىندە ماداقتاپ كەلدى. كەنەسارىشىل الاشورداشىل-جارشىلاردىڭ سارتابان سوقپاعىمەن جۇرگەن جازۋشىلار اۋەزوۆ، بەكحوجين، امانجولوۆ، توقماعامبەتوۆ جانە تاعى دا باسقالار كەنەسارى قاسىموۆتىڭ رەاكتسيالىق، فەودالدىق-مونارحيالىق قوزعالىسىن ماداقتايتىن كوركەم شىعارمالار جازدى.

پارتيا جينالىسى، اسىرەسە، ەسماعامبەت يسمايىلوۆتىڭ كەنەسارى قاسىموۆ قوزعالىسىنىڭ «پروگرەسسيۆتى» ەكەنى تۋرالى جازعان كىتاپتارى مەن ماقالالارىندا كونتررەۆوليۋتسياشىل-الاشورداشىلاردىڭ كەڭەس وكىمەتىنە جاۋلىق سىپاتىنداعى يدەياسىن جۇيەلى تۇردە ناسيحاتتاپ كەلگەنىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. ە.يسمايىلوۆتىڭ وسى پارتيا جينالىسىنداعى سويلەگەن ءسوزى كوممۋنيستەردى ەشقانداي دا قاناعاتتاندىرمايدى، ويتكەنى ە.يسمايىلوۆ ءوزىنىڭ سويلەگەن سوزىندە ءوزىنىڭ قاتەلىگىن تولىق مويىندامادى، ونىڭ ادەبيەتتانۋ جانە سىن سالاسىنداعى ەڭبەكتەرىنە قاراتىلا ايتىلعان ءادىل سىننان پارتيالىق ءپرينتسيپتى قورىتىندى شىعارا المادى.

پارتيا جينالىسى سونىمەن قاتار اۋەزوۆتىڭ، مۇقانوۆتىڭ، جۇماليەۆتىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىنا بايلانىستى ەڭبەكتەرىندە جىبەرىلگەن قاتەلەر مەن بۇرمالاۋشىلىقتى دا اتاپ ءوتتى.
بىرقاتار ادەبيەتتانۋشىلاردىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىنا بايلانىستى بىرقاتار ەڭبەرتەرىندە جانە جەكەلەگەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىندا قاراقشى جانە قالىڭ بۇقارانىڭ جاۋى كەنەسارى قاسىموۆتىڭ رەاكتسيالىق قوزعالىسىن باعالاۋدا جىبەرىلگەن ورەسكەل قاتەلىكتەرى مەن بۇرمالاۋشىلىقتارىن جويۋ ءۇشىن قازاقستان كەڭەستىك جازۋشىلار وداعىنىڭ پارتيا جينالىسى قاۋلى قابىلدادى».
تالقىعا سالىنعان پىكىرتالاستارى مەن اشكەرەلەۋدىڭ نەگىزىندە «پراۆدا» گازەتىنىڭ «قازاقستان تاريحىنىڭ ماسەلەلەرى ماركستىك-لەنيندىك تۇرعىدان باياندالسىن» اتتى ماقالاسىن جانە قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ وسى ماقالا تۋرالى قاۋلىسىن باسشىلىققا الىپ، بۇلجىتپاي ورىنداۋ ءۇشىن»:

«1. حان كەنەسارى قاسىموۆتىڭ فەودالدىق-مونارحيالىق، رەاكتسيالىق قوزعالىسىنىڭ ءمانىن اشىپ بەرە الماعان جازۋشىلار مەن ادەبيەتتانۋشىلاردى اشكەرەلەۋدە جەتەكشىلىككە الىنسىن. 2. حان كەنەسارى قاسىموۆتىڭ فەودالدىق-مونارحيالىق، رەاكتسيالىق قوزعالىسى قاتاڭ سىنعا الىنىپ، جازۋشىلار مەن ادەبيەتتانۋشىلار كوپشىلىك اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزسىن. 3. «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا كەنەسارىنىڭ قوزعالىسىن سۋرەتتەگەن ادەبيەتتەردى اشكەرەلەۋ باعىتىندا سىني ماقالالار جاريالاسىن. 4. ادەبيەتتانۋشىلار – قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ كوپ تومدى تاريحى مەن مەكتەپ وقۋلىقتارىندا كەتكەن قاتەلىكتەردى تۇزەتۋ ءۇشىن ادەبيەتتانۋشىلار قازاق سسر عا ءتىل جانە ادەبيەتتانۋ ينستيتۋتىنا جانە قازاق سسر وقۋ اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە اتسالىسسىن. 5. جۇماليەۆتىڭ، بەكحوجيننىڭ، اۋەزوۆتىڭ، مۇقانوۆتىڭ ءوزىنىڭ قاتەلىكتەرىن مويىنداعانى ەسكەرىلىپ، ولارعا شىعارمالارىندا، وقۋلىقتارىندا، قازاق ادەبيەتى تاريحىندا كەتكەن قاتەلىكتەرىن تەز ارادا تۇزەتۋ تاپسىرىلسىن. 6. ا/ قازاق سسر تاريحى مەن قازاق ادەبيەتى تاريحى ماسەلەسى بويىنشا جازۋشىلارعا ارنالىپ لەكتسيا وقىلسىن. ب/ وسى قاۋلىنىڭ ورىندالۋىنىڭ بارىسى تۋرالى اي سايىن پارتيا جينالىسىنا حابارلانىپ وتىرسىن»،– دەگەن (سوندا، مازمۇندالىپ بەرىلىپ وتىر) قاۋلى قابىلداندى.

الايدا بۇل قاۋلى كوپشىلىكتىڭ نازارىن جاي عانا الدارقاتۋ ەدى. مۇنداي قاۋلىنى كونى كەۋىپ بارىپ، جىبىگەن بىلعارىمەن عانا سالىستىرۋعا بولاتىن.
ويتكەنى ق.جارماعامبەتوۆ جازىپ، قولىن قويعان وسى جينالىستىڭ قورىتىندىسى بويىنشا كەنەسارىعا قاتىستى ادەبيەت سالاسىنداعى بارلىق ايىپ ەسماعامبەت يسمايىلوۆقا تاعىلدى. جوعارىداعى

ە.يسمايىلوۆتىڭ «ازسىنعان ەڭبەگىن كوپسىنتىپ»، باس-باسىنا تالداپ كورسەتىپ شىقتى. سونىڭ ىشىندە مىنا ماسەلەلەردى باتىرا ايتتى:
«قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ وسى قاۋلىسىندا باك-قا: ۇلتشىلدىقتى ناسيحاتتاعان عىلىمعا جات، تاريحي شىندىقتى بۇرمالاعان، زياندى ەڭبەگى ءۇشىن پروفەسسور اتاعىن، عىلىم دوكتورى جانە عىلىم كانديداتى دارەجەسىن بەكماحانوۆتان الىپ تاستاۋدى وتىنگەن شەشىم بار. ورتالىق كوميتەتتىڭ بيۋروسى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پارتيا ۇيىمىنا: بەكماحانوۆتىڭ ءوزىنىڭ قاتەلىگىن مويىنداۋعا سەلسوق قاراعاندىعىن، «پراۆدا» گازەتىندەگى ماقالانى تەرىسكە شىعارۋعا ۇمتىلعاندىعىن ەسكەرە وتىرىپ، بەكماحانوۆتىڭ پارتيالىعى ماسەلەسىن قاراۋدى تاپسىردى. قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى ءوزىنىڭ قاۋلىسىندا قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ تورالقاسىن: «قازاق سسر تاريحىنىڭ» ءبىرىنشى تومىن قايتادان قاراپ شىعىپ، قازاقستان تاريحىنىڭ كەڭەستىك كەزەڭىن كەڭىنەن قامتۋعا مىندەتتەدى. ورتالىق كوميتەتتىڭ بيۋروسى ءبىزدى، ادەبيەت مايدانىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن: قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىن قايتا قاراپ شىعىپ، ونداعى كەنەسارىنىڭ قوزعالىسىنا قاتىستى قاتەلىكتەردى تۇزەتۋگە مىندەتتەدى. قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى بيۋروسىنىڭ بۇل نۇسقاۋى: ادەبيەت مايدانى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كەنەسارى قاسىموۆتىڭ قوزعالىسىن باعالاۋدا جىبەرىلگەن ورەسكەل قاتەلىكتەردى تۇزەتۋدى تالاپ ەتەدى.
كەنەسارى قاسىموۆ قوزعالىسى رەۆوليۋتسياعا دەيىن دە، كەڭەس جىلدارىندا دا قازاق ادەبيەتىندە كەڭىنەن كورىنىس تاپتى. كەنەسارى قاسىموۆتىڭ رەاكتسيالىق قوزعالىسىنىڭ رەۆوليۋتسياعا دەيىنگى قازاق ادەبيەتىندەگى كورىنىسىن باعالاۋدا ەكى باعىت ورىن الىپ كەلدى.

ءبىرىنشى): رەۆوليۋتسيا قارساڭىنداعى دەموكراتيالىق باعىتتاعى م.سەرالين باستاتقان زيالىلار مەن حالىقتىڭ قالىڭ كوپشىلىگى كەنەسارى قاسىموۆ قوزعالىسىنىڭ رەاكتسيالىق جاعىن باسىم كورسەتتى (بۇدان كەيىن ق.جارماعامبەتوۆتىڭ بايانداماسىنداعى «حالىق وكىلدەرىنىڭ» «توپجارعان»، «جاساۋىل قىرعىنى» داستاندارى ماداقتالىپ، دوسقوجا، نىسانباي، كوكباي سياقتى «حالىق جاۋلارىنىڭ» داستاندارى مىسالمەن اتالىپ ءوتىپ، اشكەرەلەنەدى – ت.ج.).

كەنەسارىنىڭ جانە ونىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ جالعان ەرلىگىن جەلەۋ ەتكەن قازاق ۇلتشىلدارى – فەوداليزم مەن قازاقستانداعى حاندىق بيلىكتى اشەكەيلەۋشىلەر، ءسوتسياليزمنىڭ قاس جاۋى، الاشورداشىلار بۇلاردان دا اسىپ ءتۇستى. الاشوردانىڭ كونتررەۆوليۋتسياشىل اقىندارى جۇماباەۆ، دۋلاتوۆ، بايتۇرسىنوۆ كەنەسارىنىڭ ءداۋىرىن التىن عاسىر دەپ باعالادى، كەنەسارىنىڭ ءوزىن قايتالانبايتىن باتىر جانە حالىق باقىتى ءۇشىن كۇرەسكەن سوڭعى حان دەپ جىرلادى. وزدەرىنىڭ كونتررەۆوليۋتسيالىق ناسيحاتتارىندا حالىق جاۋلارى – ۇلتشىلدار وزدەرىنىڭ الدىنا كەنەسارىنىڭ حاندىعىن قايتارىپ اكەلۋدى ماقسات ەتىپ قويدى. الاشورداشىلاردىڭ كەنەسارىنى ناسيحاتتاۋى 1930 جىلعا دەيىن جالعاستى. الاشورداشىلاردىڭ ۋاعىزىنىڭ ىقپالىمەن جانە ولاردىڭ قولپاشتاۋىمەن اقىن يسا بايزاقوۆ «قويشىنىڭ اڭگىمەسى» داستانىن جازدى، وندا كەنەسارىنىڭ قاراقشىلارىنىڭ ءبىرى اعىبايدى اسپەتتەدى. 1928 جىلى اۋەزوۆ «حان كەنە» پەساسىن جازدى، وندا اۆتور ۇلتشىلداردىڭ ۇستانىمىمەن كەنەسارىنىڭ قوزعالىسىن جانە ونىڭ قىرعىز حالقىنا شاپقىنشىلىعىن باسىنان باستاپ اياعىنا دەيىن اقتاپ شىعادى»،– دەي كەلىپ ابايتانۋ جانە ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبىنە جاناي شولۋ جاساپ، قاۋلىنىڭ تۇسىنىكتەمەسىنە ەنگىزە كەتەدى.
ونىڭ بۇل پىكىرىن وسى ماسەلەگە قاتىستى تۇستا پايدالاناتىن بولعاندىقتان دا بۇل ارادا نازاردان تىس قالدىرامىز. ونىڭ ەسەسىنە باياندامادا قامتىلماعان، اسىرەسە، ە.يسمايىلوۆتىڭ مۇنىڭ پىكىرىن «جالاقور» دەپ مويىنداۋدان باس تارتقانىنا شامدانعان ق.جارماعامبەتوۆ ونىڭ «جاۋلىعىن اشكەرەلەيتىن تىڭ دەرەكتەر» كەلتىرەدى.

«قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى بيۋروسىنىڭ نۇسقاۋىن ورىنداۋ بارىسىندا: ادەبيەت مايدانىنىڭ قىزمەتكەرلەرى وقۋلىقتار مەن قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ كوپ تومدىعىن كەنەسارى قاسىموۆتىڭ جالعان قاھارماندىعى مەن ەرلىگىن ماداقتايتىن پىكىرلەردەن تازارتۋى ءتيىس، كەنەسارى قاسىموۆ قوزعالىسىنىڭ ۇلتشىلدىق جانە رەاكتسيالىق-مونارحيالىق سيپاتىن اشكەرەلەيتىن ماقالالار جازىپ، باياندامالار جاساۋى كەرەك، بۇل ماسەلە جونىندەگى وزدەرىنىڭ دە قاتەلەرىن پارتيالىق ساليقالى سىن مەن ءوزارا سىن تۇرعىسىنان باعالاۋى ءتيىس.

بۇل رەتتەن العاندا العاشقى ىستەر جۇزەگە اسىپ جاتىر. 1951 جىلى 4-كوكەك كۇنى (ياعني، ماجىلىستەن ون ءتورت كۇن بۇرىن – ت.ج.) «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان عۇماروۆا جولداستىڭ «كەنەسارى قوزعالىسىنىڭ ادەبيەتتەگى اسپەتتەلۋىنە قارسى» اتتى ماقالاسىندا كەنەسارى قوزعالىسىن باعالاۋدا جانە زەرتتەۋدە قاتەلىكتەر جىبەرگەن ادەبيەتتانۋشىلاردىڭ قاتەلىكتەرى دۇرىس سىنالعان. عۇماروۆا جولداس يسمايىلوۆتى: قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ 1947 جىلعى 21-قاڭتار كۇنگى «قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتىنداعى ورەسكەل قاتەلەر تۋرالى» قاۋلىسىنداعى تىكەلەي يسمايىلوۆتىڭ وزىنە قاراتىلا – ءوزىنىڭ بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىل ۇستانىمىن مەكتەپتەگى وقۋلىقتار مەن ادەبيەت تەورياسى تۋرالى جانە باسقا ەڭبەكتەرىندە ەنگىزىپ، ناسيحاتتاعانى ءۇشىن پارتيالىق ەسكەرتۋ جاساعانىن، الايدا ونىڭ پارتيا-كەڭەس جۇرتشىلىعىنىڭ مۇنداي باتىل ەسكەرتۋىنەن قورىتىندى شىعارماعانىن – ورىندى سىناعان. مۇنىڭ بارلىعىنا قاراماستان قاۋلى شىققاننان كەيىن سول قاتەسىن تاعى دا قايتالاپ، «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىنىڭ» ءبىرىنشى تومىندا كەنەسارىنى اسپەتتەدى.

مەنىڭ ويىمشا، كوممۋنيستەر مەن جازۋشى جۇرتشىلىق يسمايىلوۆتان ءبىر نارسەنى سۇراۋعا: ول بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىل يدەيانى ناسيحاتتاۋىن قاشان دوعارادى؟،– دەپ سۇراۋعا تولىق قاقى بار. ءبىز بۇل سۇراقتى ونىڭ بەتىنە تۋرا قاراپ تۇرىپ: قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى ماسەلەسىن بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىلدىق تۇرعىسىنان كورسەتەتىن ءوزىڭنىڭ ۇستانىمىڭنان تۇبىندە ءبىر قول ۇزەسىڭ بە، جوق پا؟،– دەپ سۇراق قويۋعا مىندەتتىمىز.

عۇماروۆا جولداس ءوزىنىڭ ماقالاسىندا: ءبىزدىڭ ادەبيەتتانۋشىلارىمىز وزدەرىنىڭ وقۋلىقتارى مەن وزگە دە ەڭبەكتەرىندە – كەنەسارىنىڭ قاراقشىلارىنىڭ توناۋشىلىق شاپقىنشىلىعىن تىكەلەي نەمەسە جاناما اشكەرەلەگەن رەۆوليۋتسياعا دەيىنگى شىعارمالاردى قاساقانا اينالىپ وتكەنىن دۇرىس كورسەتكەن. مىسالى، «جاساۋىل قىرعىنى»، «توپ جارعان» داستاندارى تالدانبادى، ونىڭ ەسەسىنە كەنەسارىنىڭ قاراقشىلارىنىڭ قىرعىز حالقىنا جاساعان شاپقىنشىلىعىن سۋرەتتەگەن نىسانبايدىڭ داستانىن تالداۋ بارىسىندا ونىڭ ومىرلىك شىندىعى اشىلمادى».

وسى ارادا ق.جارماعامبەتوۆتىڭ «بارماعىنىڭ استىنا باسىپ وتىرعان ءبىر قۋلىعىن» اشۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. سول ەسماعامبەت يسمايىلوۆتىڭ تاپسىرماسىمەن تورعايلىق حالىق اقىنى نۇرحان احمەتبەكوۆ تە «جاساۋىل قىرعىنى» اتتى داستان جازىپ، وندا ناۋرىزبايدىڭ جاساعىنىڭ قىرعىنعا ۇشىراعان قاسىرەتتى وقيعانى تولعايدى. مۇنى بىلەتىن ق.جارماعامبەتوۆ حالىق اقىنىنا سول داستانداعى وقيعانى مۇلدەم وزگەرتىرىپ، «بۇگىنگى كۇننىڭ كوزقاراسى تۇرعىسىنان» قايتادان وڭدەپ جازدىرتادى دا ءوزى باسقارىپ وتىرعان «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىنا جاريالاپ، سول شىعارمانى مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنادى. قىلىشىنىڭ ءجۇزى كەنەسارى مەن ناۋرىزبايدان بەتەر قىلپىپ تۇرعان قاينەكەي جارماعامبەتوۆتىڭ بەتىنە كىم قارسى شىعا السىن، ارينە، حالىق اقىنى لاۋرەات اتاندى. سونداي شەبەرلىكپەن ورىندالعان داستاندى قاداعالاپ وقىعان ادام سونىڭ ىشىنەن ناۋرىزبايعا قاراتىلا قولدانىلعان ءسۇيسىنىستى تەڭەۋلەردى قازىر دە اڭعارا الادى. مىنە، وسى ارادا بۇرىن حالىققا تارالماعان داستاندى حالىقتىق نۇسقا ەتىپ كورسەتۋىنىڭ استارىندا وسىنداي ءبىر «قازاقى كۇرەس ءتاسىلى دە» بار ەدى.

ق.جارماعامبەتوۆ (قاۋلىنىڭ تۇسىنىكتەمەسىنىڭ جالعاسى): «وسى جىلدىڭ 19-كوكەك كۇنى (ياعني، ماجىلىستەن ءبىر كۇن بۇرىن – ت.ج.) «لەنينسكايا سمەنا» گازەتىندە ءا.تاجىباەۆتىڭ «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى ماسەلەلەرىن باعالاۋداعى ورەسكەل قاتەلىكتەردى جويايىق» دەگەن ماقالاسى جاريالاندى. اۆتور كەنەسارى قوزعالىسىن باعالاۋدا جىبەرگەن ادەبيەتشىلەر مەن جازۋشىلاردىڭ ورەسكەل ۇستانىمدارى مەن قاتەلىكتەرىن پارتيالىق پوزيتسيا تۇرعىسىنان سىنايدى. مەنىڭ ويىمشا، تاجىباەۆ اقىن بەكحوجيننىڭ شىعارماشىلىق ارەكەتىن دۇرىس سىناعان. مەنىڭ ويىمشا، بەكحوجين جولداس ءوزىنىڭ سوزىندە ول: حاندار مەن سۇلتانداردى جىرلاۋمەن وزگەلەردىڭ بارىنەن بۇرىن اۋەستەنگەنىن جانە ولەڭدەرى مەن داستاندارىندا الاشورداشىل جۇماباەۆتىڭ تەڭەۋلەرى مەن جولدارى كەزدەسەتىنىن – مويىنداۋى ءتيىس بولاتىن. راس، بەكحوجين جولداستىڭ 1946 جىلى «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە جاريالانعان «بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلداردىڭ قورعاۋشىسى (ادۆوكاتى)» اتتى ماقالاسىندا كەنەسارىنى بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلداردىڭ قاتارىنا جاتقىزعان بولاتىن. سوعان قاراماستان ول سول كەزدە كەنەسارىنىڭ اتاسى – ابىلاي تۋرالى داستان جازىپ ءجۇردى.

...ءبىز، كوممۋنيستەر جانە قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ۇجىمى كەنەسارى قاسىموۆتىڭ رەاكتسيالىق-مونارحيالىق قوزعالىسىن تۋرا نەمەسە جانامالاي ناسيحاتتاعانداردىڭ بارلىعىن دا قاتاڭ دا قاتال سىنعا الىپ، سول ارقىلى پارتيامىزعا يدەولوگيا سالاسىنداعى بۋرجۋازياشىل-ۇلتشىلداردىڭ ادەبيەت مايدانىنداعى قالدىقتارى مەن سارقىنشاقتارىنان تازارتۋعا كومەكتەسۋگە ءتيىسپىز، الدىڭعى قاتارلى كەڭەس ادەبيەتىنە كەڭەستىك قۇرىلىسقا زيان يدەيالاردىڭ ءسىڭىپ كەتپەۋىنەن ساقتاندىرۋىمىز كەرەك»،– دەپ جاۋاپتى حاتشى قاۋلىنىڭ سوڭىنا ءوزىنىڭ قولىن قويدى.
«كەنەسارىنىڭ جولىنداعى تالمايتىن كۇرەسكەر، ونىڭ مەنشىكتى قورعاۋشىسى، جانە حان تۇقىمدارىنىڭ تۇراقتى الديارى» اتانعان ە.بەكماحانوۆ، ە.يسمايىلوۆ، ق.مۇحامەدحانوۆ، ب.سۇلەيمەنوۆتىڭ قاتارىندا ق.جۇماليەۆتىڭ ءوزى دە قاماققا الىنىپ، جيىرما بەس جىلعا كەسىلىپ، سەمەيگە جەر اۋدارىلدى.

ال باستى كەنەسارىشىل ە.بەكماحانوۆتىڭ تاعدىرى تۋرالى ءسوزدى تاعى دا ونىڭ شاكىرتى ءا.س.تاكەنوۆ دەگدارعا بەرەمىز:
ءا.تاكەنوۆ: «بەكماحانوۆتىڭ رەپرەسسياعا ۇشىراۋى دا وسىدان باستالدى. ول بارلىق قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، پارتيا قاتارىنان شىعارىلدى، بارلىق اتاق-دارەجەلەرىنەن ايىرىلدى. 1951 جىلى ول مەكتەپ وقىتۋشىسى بولىپ الماتى وبلىسىنىڭ نارىنقول اۋدانىنا، كەيىن شۋ اۋدانىنا جىبەرىلدى. 1952 جىلى 5-قىركۇيەكتە قاماۋعا الىنىپ، 4-جەلتوقساندا 25 جىلعا سوتتالىپ، الىستاعى گۋلاگ-قا ايدالدى. ەڭ دارىندى عالىم كەزىندەگى ۇلكەن تاريحشىلار توبىنا ورتاق كوزقاراستى جاقتاعانى ءۇشىن قۇربان بولدى. ول تۇستا وعان ەشكىم ارا تۇسە المادى.

1951 جىلى قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، «پراۆدانىڭ» 1950 جىلعى 26-جەلتوقسانداعى ماقالاسى نەگىزىندە شارالار بەلگىلەپ، 10-كوكەكتە قاۋلى الدى. كەيىن پارتيانىڭ V سەزىندە ي.حرامكوۆ كوميسسيا جۇمىسى بارىسىندا I.وماروۆ بەكماحانوۆتى قورعاشتادى دەپ سىنعا الدى. ال ورتالىق كوميتەت بيۋروسىندا بەكماحانوۆتى پارتيادان شىعارۋ تۋرالى ۇسىنىستى ج.شاياحمەتوۆ ءوزى ەنگىزىپتى. I.وماروۆ حاتشىلىق قىزمەتىنەن بوساتىلدى. بەكماحانوۆتىڭ «قازاقستان XIX عاسىردىڭ 20-40 جىلدارىندا» اتتى كىتابى ساياسي زياندى دەپ تابىلىپ، بارلىق دۇكەندەر مەن كىتاپحانالاردان الىندى. تاريح، ادەبيەت سالاسىندا كادرلاردى قۋدالاۋ باستالدى. 1951 جىلى ءتىپتى كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ تاريح ينستيتۋتىندا ت.شويىنباەۆ – ح.ع.ايداروۆا – ياكۋنيننىڭ ماقالاسى تالقىلانىپ، بۇرىنعى بەكماحانوۆپەن پىكىرلەس ءىرى عالىمداردىڭ ءوزى (پانكراتوۆا، ۆياتكين، درۋجينين) «اشكەرەلەۋشىلىككە» ۇشىراپ، قاتەلەرىن «مويىنداۋعا» ءماجبۇر ەتىلدى.

1951 جىلى 31-شىلدە دە قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى ءوزىنىڭ 1945 جىلعى 14-تامىزداعى قاۋلىسىندا كەنەسارىعا بەرگەن باعاسىن وزگەرتىپ، ول باستاعان قوزعالىستى فەودالدىق-مونارحيالىق، رەاكتسياشىل دەپ بىرجاقتى باعالاپ شىقتى. سول قاۋلىدا كەنەسارىنى دارىپتەگەن ماتەريالدار كىرگەندىكتەن قازاق ادەبيەتىنىڭ بارلىق وقۋلىقتارىنا تيىم سالىندى. 1952 جىلى مامىردا تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا ينستيتۋتىندا قازاقستانداعى ۇلتتىق قوزعالىستاردىڭ سيپاتى تۋرالى پىكىرتالاس ءوتتى. بىراق بۇرىنعى ەكى ۇداي پىكىر بولمادى. پىكىرتالاستىڭ قورىتىندى قۇجاتىندا XVIII-XIX عاسىرلارداعى كوتەرىلىستەردىڭ ءبارى، سىرىم مەن يساتاي-ماحامبەت كوتەرىلىسىنەن باسقاسى رەاكتسياشىل دەپ جاريالاندى. «پراۆدانىڭ» 1950 جىلعى 26-جەلتوقسانداعى ماقالاسى بارلىق وقۋ ورىندارىندا، كاسىپورىندارىندا دا تالقىلاندى. تالقىلاۋ بىرجاقتى، ءسوزسىز ماقۇلداۋ، ۇلتشىلدىقتى اشكەرەلەۋ سارىنىندا عانا جۇرگىزىلدى».

ال د.ا.قوناەۆتىڭ ەستەلىگىندە: بۇل ناۋقاندى ورشىتۋگە ۇيىتقى بولعان جانە وسى ماسەلەدە دۇرىس باعىت ۇستاماعان – ج.شاياحمەتوۆ باسقارعان ورتالىق كوميتەتتىڭ ءوزى،– دەگەن ەمەۋىرىن تانىلادى. 1951 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ج.شاياحمەتوۆ شاقىرىپ الىپ وزىنە عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتىنىڭ ورىنىن ۇسىنعان. سوعان وراي ق.ساتباەۆتىڭ ورىنىنان الىنۋىنىڭ سەبەبىن د.ا.قوناەۆقا:
«– ورتالىق كوميتەتتىڭ سەگىزىنشى پلەنۋمىندا «رەسپۋبليكا پارتيا ۇيىمدارىنداعى يدەولوگيالىق جۇمىستاردىڭ جايى جانە ونى جاقسارتۋ تۋرالى» ماسەلە قارالدى. ىگەرىلەۋ از. اسىرەسە، عىلىم اكادەمياسىندا. سونىمەن قاتار، اكادەميانىڭ پرەزيديۋمى مەن ونىڭ پرەزيدەنتى ساتباەۆ بۇقارانىڭ سىني ەسكەرتپەلەرىندە كورسەتىلگەن قاتەلەردى تۇزەتۋ ءۇشىن ەشقانداي شارا قولدانبادى، ءتىپتى، نولگە تەڭ. اكادەميادا بارىپ تۇرعان بەرەكەسىزدىك انىقتالدى، وندا فەودالدىق-بايشىلدىق قارىم-قاتىناس ورناعان، كادرلار جەرشىلدىك سىپاتى بويىنشا جۇمىسقا الىنعان، مەملەكەت قاراجاتىن ۇلكەن مولشەردە شىعىنداعان. اكادەميانىنىڭ پرەزيديۋمىنىڭ قولداۋىمەن پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى وسپانوۆ پەن ءىس باسقارۋشىسى سادىقوۆتىڭ تاراپىنان ۇلكەن قاتەلىكتەر جىبەرىلگەن. ولار سوتقا تارتىلدى. مۇنىڭ بارلىعىنا قوسا، ساتباەۆ كەزىندە «الاشوردا» ۇكىمەتىنىڭ ناسيحاتشىسى بولعان. ساتباەۆتىڭ ارەكەتىندەگى وسىنداي اسا ءىرى قاتەلىكتەردىڭ بارلىعىن ەسكەرە كەلە بيۋرو ونى اتقارىپ وتىرعان مىندەتىنەن بوساتۋدى ۇيعاردى»،– دەپ ءتۇسىندىرىپتى.

ساياسي قايراتكەرلەردىڭ، ونىڭ ىشىندە كەڭەستىك يدەولوگيا مەن كوممۋنيستىك ەتيكا مەكتەبىنەن وتكەن تۇلعالاردىڭ مەمۋارلارىنىڭ دەنى – سول تۇستاعى قاۋلى-قارارلاردىڭ، حاتتامالاردىڭ نەگىزىندە جازىلاتىن جازىلماعان ءداستۇر بار. د.ا.قوناەۆتىڭ پىكىرىنە دە بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى ۇگىت-ناسيحات ءبولىمىنىڭ نۇسقاۋشىلارى پ.اپوستولوۆ پەن ب.ن.ميترەيكيننىڭ جانە پارتيا، كاسىپوداق پەن كومسومول ۇيىمدارى ءبولىمىنىڭ ينسترۋكتورى ا.پەتروۆسكيدىڭ بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى گ.م.مالەنكوۆقا جازعان «قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنداعى ۇلتشىلدىقتىڭ ورىن الۋى جانە ساياسي تۇرعىدان جات ماماندارمەن بىلىقتىرىلۋى (زاسورەننوستي – ت.ج.) تۋرالى» ءمالىمحاتى، «پراۆدا» گازەتى جانە ونىڭ قازاقستانداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى ا.چەرنيچەنكو ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ باس رەداكتورى يليچەۆ ارقىلى م.ا.سۋسلوۆقا جولدانعان ايىپتاۋ ماعلۇماتى جانە جوعارىداعى «دومالاق ارىزدىڭ كلاسسيگىنىڭ» فورمۋليروۆكالارى سوزبە سوزگە جۋىق نەگىز ەتىلىپتى. ادەتتە، ۋاقىتتىڭ ىڭعايىنا بەيىمدەلە بايانداۋعا ادەبي وڭدەۋشىلەر ءجيى جۇگىنەتىن بۇل ءتاسىل – مەمۋار يەسىنىڭ شىناي كوزقاراسىن بىلدىرە بەرمەيدى.
وسى جولداردان كەيىن د.قوناەۆ ءوزىنىڭ كوزقاراسىن:

«بۇل حاباردى ەستىگەندە ۇستىمە سۋىق سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي بولدى. ساتباەۆتى اسا ءىرى گەولوگ رەتىندە بىلەتىنمىن، وعان ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايتىنمىن. ەندى، اياق استىنان ونى بوساتپاقشى. ءبىراز ۇنسىزدىكتەن كەيىن شاياحمەتوۆ: ورتالىق كوميتەتتىڭ بوروسىندا اقىلداسا كەلىپ، رەسپۋبليكا عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتتىگىنە مەنى ۇسىنىپتى. – ءسىز بۇعان قالاي قارايسىز؟،– دەدى. مەن: – سەنىمدەرىڭىزگە راحمەت، بىراقتا مەن باس تارتامىن،– دەدىم. سونىمەن تارقاستىق. ەكى ايدان كەيىن مەنى ورتالىق كوميتەتكە شاياحمەتوۆ تاعى دا شاقىردى. ول تاعى دا ماعان اكادەميانى باسقارۋدى ۇسىندى. سول كەزدە ورتالىق كوميتەتتىڭ ەكىنشى حاتشىسى (كرۋگلوۆ – ت.ج.) كىردى، ول دا شاياحمەتوۆتىڭ ۇسىنىسىن تولىق قولدادى، ۇزاق اڭگىمەدەن كەيىن مەن كەلىسىم بەردىم. جيىرما كۇننەن كەيىن مەن ماسكەۋگە باردىم. بكپ(ب) ورتالىق كوميتەتىنىڭ عىلىم بولىمىندەگى يۋ.ا.جدانوۆ (ا.ا.جدانوۆتىڭ ۇلى) مەنىمەن ۇزاق اڭگىمەلەستى، كەڭەس بەردى، ساتباەۆتى سىنادى، اڭگىمەلەسۋ ءساتتى ءوتتى»،– دەپ ءبىلدىرىپتى.

قانىش ساتباەۆقا قاراستى: «كادرلار جەرشىلدىك سىپاتى بويىنشا جۇمىسقا الىنعان»،– دەگەن ارىزعا وراي كوميسسيا مىناداي انىقتاما بەرگەن: 1951 جىلى اكادەميادا 1785 ادام قىزمەت ەتكەن، ونىڭ 289 ادامى قازاق، ياعني، 14,5%. باتىس قازاقستاننان – 33, پاۆلوداردان – 29, سەمەيدەن – 28, الماتىدان – 20, اقتوبە مەن قىزىلوردادان – 13, قوستانايدان – 12, گۋرەۆتەن – 11, اقمولا مەن وڭتۇستىك قازاقستاننان – 10, جامبىلدان – 8, تالدىقورعاننان – 7, شىعىس قازاقستاننان، كوكشەتاۋدان – 5, سولتۇستىك قازاقستاننان – 4, سونداي-اق رەسپۋبليكادان سىرت جەردەن كەلگەندەر – 18 قازاق.

سوندا كرەمل مەن دومالاق ارىزقوي وسى 14,5% قازاقتى قازاقتىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنا قيماي وتىر ما؟ سوندىقتان دا بۇل ارىز دالەلدەنبەگەندىكتەن دە ق.ساتباەۆقا مۇلدەم باسقا كىنا تاققان، ياعني، جاڭادان اشىلعان مامانى تاپشى اكادەمياعا 1937-1938 جىلدارى ساياسي قۋعىنعا ۇشىراعان، مەرزىمىن وتەپ كەلگەن 42 عىلىم دوكتورى مەن كاندايداتتارىن، سيرەك مامان يەلەرىن قىزمەتكە العانىن ايىپ رەتىندە تاققان. سوندا الگى «جەرشىلدىك دەرتى» مەن «ۇلتشىلدىق پيعىل» قايدان تۋىنداپ وتىر؟ ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا بكپ(ب) مەن قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتتەرىنە دە، مينيسترلەر كەڭەسىنە دە، الگى دومالاق ارىز يەسىنە دە ساتباەۆ پەن تاجيەۆتىڭ تومەندەگى ۇسىنىسى «جەرشىلدىك پەن ۇلتشىلدىق» بولىپ كورىنگەن سياقتى.

ش.شوكين: «قىرىق سەگىزىنشى جىلى الماتىنى قاراعاندىعا نە اقمولاعا اۋىستىرۋ تۋرالى ماسەلە رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە تالقىلاندى. باستامانىڭ يەلەرى ساتباەۆ پەن تاجيەۆ (قازاق سسر جوسپارلاۋ كوميتەتىنىڭ سول كەزدەگى توراعاسى) استانانى كوشىرۋ تۋرالى ۇسىنىستى – تەك سوڭعى ەكى قالانىڭ الماتىعا قاراعاندا جاعىرافيالىق تۇرعىدان رەسپۋبليكانىڭ ورتالىعى بولىپ ەسەپتەلەتىندىگىنەن عانا جاساعان جوق. ورتالىق جانە سولتۇستىك قازاقستاندا مينەرالدى-شيكىزات قورى (تەمىر، جەز، بوكسيت، سيرەك مەتاللدار، كومىر) اسا مول مولشەردە ورنالاسقان ەدى. شيكىزاتتاردى كەڭىنەن يگەرۋ تەك قانا رەسپۋبليكانىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ەلدىڭ وندىرگىش كۇشتەرىن ەسەلەپ وسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن. استانانىڭ الماتىدان كوشىرىلۋى ورتالىق جانە سوتۇستىك قازاقستاننىڭ وندىرگىش كۇشىنە ەرەكشە ەكپىن بەرەدى – دەپ جوبالاندى».

ءيا، مۇنداي جالاڭ پاتريوتتاردىڭ جالاسىنىڭ دايەكسىزدىگى، سوناۋ 1905 جىلى پوتانين مەن بوكەيحانوۆ ۇسىنعان بۇل يدەيانىڭ تاريحي قاجەتتىلىگى تاۋەلسىزدىك تۇسىندا جۇزەگە اسىرىلدى. شىندىعىندا دا، بۇل سول كەزدە پارتيا مەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇقىنا قول سۇققان وتە وداعاي، «مەنمەنشىل ۇسىنىس» بولىپ تابىلاتىن.
ال وزىنە تونگەن قاۋىپتى سەزىسىمەن قانىش ساتباەۆ تىكەلەي ستالينگە:
«وسى كۇندەرى ءبىر توپ ادامدار، مەنىڭ جاس كەزىمدەگى كەيبىر دەرەكتەرگە تەرىس تۇسىنىكتەمە بەرۋ ارقىلى باسىمدى ساۋداعا سالىپ، مەنى ارانداتۋمەن اينالىسىپ ءجۇر. رۋحاني سەرگەلدەڭگە ۇشىراعان ساتىمدە، سىزدەن: ءتيىستى دەڭگەيدە بايىپپەن تەكسەرۋ ءۇشىن مەن تۋرالى ماتەريالداردى ماسكەۋگە الدىرتۋ تۋرالى تىكەلەي ءوزىڭىزدىڭ نۇسقاۋ بەرۋىڭىزدى قاتتى وتىنە سۇرايمىن»،– دەپ جەدەلحات جولدادى.
ىلە ءوزىنىڭ جەكە باسىنا جابىلعان جالا مەن عىلىم اكادەمياسىنداعى قالىپتاسقان قاۋىپتى باعىتتى جانە وعان ساياسي استار بەرىلگەن، ارانداتۋشىلاردىڭ قاسكۇنەم پيعىلدارىن تياناقتى بايانداپ حات جازدى. بۇل جەدەلحات پەن حاتتىڭ ق.ساتباەۆتىڭ تاعدىرىنا قانداي ىقپالى ءتيدى، ونى ناقتىلاپ ايتاتىن دەرەك كەزىكپەدى.

ءسويتىپ، م.ا.سۋسلوۆ جەتەكشىلىك ەتكەن بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى مەن «پراۆدانىڭ» دەگەنى جوسپارلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ، 1951 جىلى 23-قاراشا كۇنى قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ بيۋروسى:
«ق.ي.ساتباەۆ جولداستىڭ تۇسىنىكتەمەسىن تىڭداپ، تالقىلاي كەلە قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى مىنا ماسەلەلەردى انىقتالعان دەپ ەسەپتەيدى، ساتباەۆ جولداس:
ا) پارتياعا كىرگەن كەزدە ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جات تەگىن جاسىرعان. جولد. ساتباەۆتىڭ اكەسى باي شارۋاشىلىققا يە بولعان;
ب) كبپ(ب) ورتالىق كوميتەتىنىڭ «تاتار پارتيا ۇيىمىنداعى كوپشىلىك-ساياسي جانە يدەولوگيالىق جۇمىستىڭ بارىسى جانە ونى جاقسارتۋدىڭ شارالارى تۋرالى» قاۋلىسى شىققاننان باستاپ سوڭعى كەزگە دەيىن 1927 جىلى شىققان «ەر ەدىگە» كىتابىنا جازعان العىسوزىندەگى ءوزىنىڭ ۇلتشىلدىق قاتەلەرىن مويىنداماي، وعان سىن كوزىمەن قاراماي كەلدى، ساتباەۆ جولداس وندا ەدىگە تۋرالى حاندىق-فەودالدىق ەپوستى ناسيحاتتاعان جانە ەدىگەنىڭ ءوزىن ماداقتاعان.
ۆ) قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىن ساياسي سەنىم ارتۋعا بولمايتىن جانە عىلىمعا كەزدەيسوق كەلگەن ادامدارعا تولتىرىپ جىبەردى، قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى تاراپىنان عىلىم اكادەمياسىن بۇل ادامداردان تازارتۋ جانە اكادەميانىڭ عىلىمي جۇمىستارىنىڭ دارەجەسىن كوتەرۋ تۋرالى بەرىلگەن نۇسقاۋلارعا وراي ءتيىستى شارا قولدانبادى.
قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى قاۋلى ەتتى:
1. ق.ي.ساتباەۆ جولداس قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىنەن بوساتىلسىن جانە وعان ەسەپ كارتوچكاسىنا جازىلعان قاتاڭ سوزگىس بەرىلسىن.
كبپ (ب) ورتالىق كوميتەتىنە بەكىتۋگە جىبەرىلسىن.
2. ساتباەۆ جولداسقا ءوزىنىڭ ءومىربايانىنا ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزۋ مىندەتتەلسىن.
3. ەرەكشە ىسكە تىركەلەتىن ەسكەرتۋ.
قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى – ج.شاياحمەتوۆ»،– دەگەن شەشىم شىعاردى.
سول كۇنى «ەرەكشە ىستەگى اسا قۇپيا»:
«3. قازاق سسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ءمينيسترى فيتين جولداسقا: «الاشوردانىڭ» سەمەيدەگى كوميتەتى ق.ي.ساتباەۆ جولداستى ۇگىتشى رەتىندە پايدانعانى تۋرالى ماتەريالداردى تەكسەرىپ شىعىپ، ونىڭ ناتيجەسىن قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنە حابارلاڭىز»،– دەگەن قاتىناس تا ءتيىستى مەكەمەگە جولداندى.
قازاقستان ورتالىق كوميتەتىنىڭ جانە جەكە ج.شاياحمەتوۆتىڭ بار قولىنان كەلگەنى، اكادەميكتىڭ كەيىنگى ومىرىنە تىكەلەي قاتىسى شامالى: تەگىن جاسىردى، 1927 جىلى كىتاپتىڭ العىسوزىندە قاتەلىك جىبەردى، «حالىق جاۋى» بولىپ ۇستالىپ، مەرزىمىن وتەپ قايتىپ كەلگەندەردى جۇمىسقا الدى – دەگەن سياقتى ق.ساتباەۆ ءتارىزدى ءىرى ۇيىمداستىرۋشى عالىم ءۇشىن ءبىر ۇشكىرۋدەن قالمايتىن «ايىپسىماقتاردى» تاعۋمەن شەكتەلۋى ەدى. وسىدان كەيىن ق.ساتباەۆ سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ كەزەكتى سەسسياسىن جەلەۋ ەتىپ ماسكەۋگە باسپانالاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. وندا بارعان سوڭ ستالينگە حات جولدادى، بىراق ونىڭ جاۋاپسىز قالاتىنى ءاۋ باستان بەلگىلى بولاتىن.

ماسكەۋدەگى وداقتىق دەڭگەيدەگى مينيستر تەۆوسيان مەن سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى نەسمەيانوۆ ق.ساتباەۆقا قامقورلىقپەن قاراپ، لاۋازىمدى قىزمەتتەر ۇسىندى. انىعىندا، بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنە قالتقى تاستاپ، قارماقتىڭ سابىن ۇستاتىپ، استىرتىن ۇيىمداستىرىپ وتىرعاندار يمپەريالىق وكتەم پيعىلداعى، ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا ون وقتىڭ توعىزىن شىعارۋدى قامتاماسىز ەتكەن گەولوگ-اكدەميكتىڭ ماسكەۋلىك باقتالاستارى ەدى.

م.-ح. جانە ج.سۇلەيمانوۆا: «ماسكەۋلىك ون اكادەميك، تاۋ كەن ىستەرىنىڭ گەنەرالدارى سسسر مينيسترلەر كەڭەسىنە: «اكادەميك قانىش ساتباەۆ حالىق شارۋاشىلىعىنا زيان كەلتىرەتىن جالعان بولجاۋلار جاساۋمەن شۇعىلدانىپ ءجۇر» – دەگەن ارىز جازعان كەزدە، ءىلياس وماروۆ تىكەلەي بايلانىس ارقىلى قارا مەتاللۋرگيا ءمينيسترى يۆان تەۆوسيانعا حابارلاسىپ، تاعدىرى تەك ماسكەۋ ارقىلى شەشىلەتىن اكادەميك ساتباەۆتى قورعاۋدى وتىنەدى. تەۆوسيان ارىزعا قول قويعانداردىڭ بارلىعىن ءوزىنىڭ كەڭسەسىنە شاقىرىپ الىپ، ولاردى سول ساتتە بولمەسىندە وتىرعان قانىش يمانتايۇلىنان كەشىرىم سۇراۋعا كوندىرەدى. ءىلياس وماروۆ تەلەفون ارقىلى ساتباەۆقا ماسكەۋدە قالا تۇرۋعا كەڭەس بەرەدى».
بۇل دەرەكتىڭ شىندىعىن اكادەميك شافيك شوكيننىڭ مىنا ەستەلىگى راستايدى:

«وسىدان بۇرىن ساتباەۆ پەن اۋەزوۆتى رەسپۋبليكادان قۋدالاپ شىعارعان وقيعانىڭ ورىن العانى اركىمنىڭ ەسىندە شىعار. ول ەلدەن كەتكەننەن كەيىن ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ مەن قانىش يمانتايۇلىمەن ماسكەۋدە كەزىكتىم. ۇستازىم ارانداتۋلاردى وتە اۋىر قابىلداپتى. باسشىلار مەن ءباسپاسوزدىڭ وعان نەگە وسىنشاما جابىلا ءشۇيىلىپ العانىن ەش تۇسىنبەپتى. مەن اكادەميكتىڭ وسىنشاما دارمەنسىز، وسىنشاما شاراسىز كۇيگە تۇسكەنىن سوعان دەيىن دە، سودان كەيىن دە كورگەمىن جوق. سويلەسىپ وتىرعان ساتتەرىمىزدە ول مەنەن ءوزىن دەمەيتىن قانداي دا ءبىر سۇيەنىش، تىم بولماعاندا، ءوزىنىڭ كوڭىلىن ورنىقتىراتىنداي جۇباتۋ ىزدەپ وتىرعانداي سەزىلدى. قۋعىندالعان عالىم ماعان: سسسر عىلىم اكادەمياسى ەكى قىزمەت – اكادەميك-حاتشىنىڭ ورىنباسارى مەن سسسر عا-نىڭ ۋرال فيليالىنىڭ توراعالىعىن ۇسىنىپ وتىر،– دەدى. جالپى العاندا وتە جوعارى قىزمەتتەر، بىراق تا مەن ونى وسى ەكى ۇسىنىستان دا باس تارتۋعا كوندىردىم. ويتكەنى ساتباەۆ – حالىقتىڭ ورتاق سۇيىكتىسى. وعان ەشقانداي دا جالا داق تۇسىرە المايدى. ەگەردە ول وسى ەكى ۇسىنىستىڭ ءبىرىن قابىلداي قالسا، وندا حالىقتىڭ سەنىمى مەن قۇرمەتىنە كىربىڭ تۇسەدى. ياعني، اكادەميك ءوزى قۇرمەت تۇتقان وسى ومىردەگى ەڭ قىمباتىنان ايىرىلادى. مەن وعان جەزقازعانعا بارۋدى ۇسىندىم. ءومىر جولىن سوندا باستادى، ونداعىلاردىڭ ءبارى مۇنى بىلەدى ءارى باعالايدى. سوندا جۇمىس ىستەدىڭىز، – دەدىم مەن ويىمدى جالعاستىرىپ، – ۋاقىتتىڭ ءوزى ءبارىن دە ورىنىنا كەلتىرىپ، ءسىزدى قازاقستان عىلىمىنا قايتا الىپ كەلەدى. ساتباەۆ مەنىڭ ۇسىنىسىما قاتتى قۋاندى. اڭگىمە «موسكۆا» قوناقۇيىنىڭ بولمەسىندە ءوتتى. ايەلى تايسيا الەكسەەۆنا قوسالقى بولمەدە جەلتاناۋ بولىپ اۋىرىپ جاتقان. قانىش يمانتايۇلى ايەلىنە: «سەندە ىشەتىن بىردەڭە بار ما؟ جاقسى ۇسىنىستى جۋ كەرەك»، – دەپ ونى ورىنىنان تۇرعىزدى. اكادەميكتىڭ جۇبايى دا: «نەسى بار، وندا جەزقازعانعا كەتتىك»، – دەدى كوڭىلدەنىپ».

قانىش ساتباەۆتىڭ تاعدىرى عىلىم مەن مادەنيەت، ادەبيەت سالاسىناعى كوزقاراس يەلەرىنىڭ بۇكىل تاعدىرىن انىقتاپ بەرەتىن شەشۋشى نىسانا بوعاندىقتان دا، قايتا ورالىپ جاتپاس ءۇشىن، ونىڭ كەيىنگى كورگەن قىسىمىن كەلتىرە كەتەمىز.

عىلىم اكادەمياسىنىڭ جارعىسى بويىنشا ورتالىق كوميتەت ورىنىنان العانىمەن دە، ونىڭ پرەزيدەنتى جالپى جينالىستا سايلانۋى ءتيىس بولاتىن. بۇل ماسەلە ورتالىق كوميتەتتى قاتتى الاڭداتقان. اقىرى ق.ساتباەۆتى سەسسياعا شاقىردى. قانداي دا ءبىر اۋىزشا ۋادەگە قاراماستان باسىنا تونگەن قاتەردىڭ سەيىلگەنىنە سەنبەي ماسكەۋ مەن لەنينگرادتا ءجۇرىپ كۇنى كەشە قول استىندا بايانداما جاساپ جۇرگەن، قازىر ورتالىق كوميتەتتىڭ عىلىم ءبولىمىن باسقارىپ وتىرعان ن.جاندىلدينگە:
«15-كوكەككە بەلگىلەندى دەگەن عىلىم اكادەمياسىنىڭ ماجىلىسىنە قاتىسا المايمىن... ەگەردە ورتالىق كوميتەت قولدايتىن بولسا، وندا اكادەميانىڭ جالپى جينالىسىندا جاڭا پرەزيدەنتتى سايلاردىڭ الدىندا مىنا حاتتى وقىپ بەرۋلەرىڭىزدى وتىنەمىن»،– دەپ حات جازدى. وندا:

«قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ دامۋى مەن وركەندەۋ جولىنىڭ كۇردەلەنىپ بارا جاتقاندىقتان دا، مەنىڭ ەگدە تارتقان جاسىم مەن سىر بەرە باستاعان دەنساۋلىعىما بايلانىستى جوعارعى جاقتان بۇدان بۇرىن دا مەنى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى سياقتى جاۋاپتى جۇمىستان بوساتۋدى وتىنگەن بولاتىنمىن.

ءادىل سىننىڭ ناتيجەسىندە: عىلىم اكادەمياسىنىڭ باسشىلىعى مەن اكادەميانىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە مەنىڭ: كادرلاردى تاڭداۋ، قوعامتانۋ ينستيتۋتتارىنداعى عىلىمي جۇمىستاردى قاداعالاۋ بارىسىنداعى ەلەۋلى يدەولوگيالىق بۇرمالاۋشىلىقتار مەن كەمشىلىكتەر جىبەرگەنىم انىقتالعاننان كەيىن مەن ءۇشىن بۇل قادامنىڭ دۇرىس ەكەندىگى ءتىپتى انىق بولا باستادى.
سوندىقتان دا مەن قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ جالپى جينالىسىنان مەنى پرەزيدەنتتىك مىندەتتەن بوساتۋدى قاتتى ءوتىنىش ەتەمىن، ءسويتىپ مەنىڭ بۇدان بىلاي ءوزىمنىڭ سۇيىكتى گەولوگيا عىلىمى سالاسىندا بىرىڭعاي قىزمەت ەتۋىمە مۇمكىندىك بەرۋلەرىڭىزدى وتىنەمىن.

قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ جاڭا پرەزيدەنتتىگىنە ءوز تاراپىمنان – كەن ورىندارىن وڭدەۋدىڭ ءىرى مامانى، قازاقستاننىڭ اۋىر ونەركاسىبىنىڭ دامۋ ماسەلەلەرىنىڭ بىلگىرى، مەملەكەتتىك جانە عىلىمي-وندىرىستىك تاجىريبەسى مول، جاس، دەنساۋلىعى جاقسى، قۋاتتى ديماش احمەتۇلى قوناەۆتىڭ كانديداتۋراسىن ۇسىنامىن ءارى قولدايمىن، ونىڭ جوعارىداعى قاسيەتتەرى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ عىلىمي ءومىرى مەن قىزمەتىن ءتيىستى دەڭگەيدە باسقاراتىنىنا ۇمىتپەن قارايمىن. اكادەميك ساتباەۆ»،– دەپ جازىلدى.

ءسويتىپ، ءتورت جىلعا «وندىرىستىك دەمالىس» الدى. ارينە، مۇنىڭ استارىندا ۇلكەن جۇرەكتىڭ ۇلكەن كۇيزەلىسى جاتتى. وعان عىلىم اكادەمياسىنىڭ جاڭا پرەزيدەنتى د.ا.قوناەۆتىڭ:
«1952 جىلى 16-17 كوكەك كۇنى رەسپۋبليكا عىلىم اكادەمياسىنىڭ جالپى جينالىسى ءوتتى. سەسسيانىڭ ءبىرىنشى كۇنى م.پ.رۋساكوۆ پەن ا.ق.جۇبانوۆتى – اكادەميانىڭ تولىق مۇشەلىگىنەن، ق.ج.جۇماليەۆتى – مۇشە-كوررەسپوندەنتتىك دارەجەسىنەن ايىرۋ تۋرالى ماسەلە قارالدى. رۋساكوۆ – قازاقستاننىڭ گەولوگيالىق عىلىمىنا ەرەكشە ۇلەس قوستى. ونى اكادەميانىڭ قۇرامىنان: «كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعىنا قارسى باعىتالعان زيانكەستىك ارەكەتى ءۇشىن» – دەگەن ايىپپەن شىعاردى. 1952 جىلى مۇنداي ايىپتىڭ تاعىلۋى سوتتىڭ ۇكىمىمەن تەڭ ەدى. ءوز سالاسىنداعى ءىرى عالىمدار جۇبانوۆ پەن جۇماليەۆتى – «قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنان قول ۇزگەنى ءۇشىن» دەگەن جەلەۋمەن شىعاردى. ورتالىق كوميتەت پەن ورتالىق كوميتەتتىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى م.سۋجيكوۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن قابىلدانعان بۇل شەشىمدى مەن مۇلدەم قاتە، ادىلەتسىز دەپ ەسەپتەدىم جانە سولاي دەپ ەسەپتەيمىن. ول كۇندەرى مەن ءالى اكادەميك ەمەس ەدىم، سوندىقتان دا اعىسقا قارسى جۇزە المادىم، الايدا مەن، ءوز كەزەگىندە بۇل شەشىمنىڭ كۇشىن جوياتىنىمىزدى ءبىلدىم. سولاي بولدى دا. ارينە، جىبەرىلگەن قاتەنى وسى ءبىر تاماشا عالىمداردىڭ بۇرىنعى قۇقىن بەلگىلى ءبىر قيىنشىلىقپەن قالپىنا كەلتىرۋىمە تۋرا كەلدى. اشىعىن ايتقاندا، سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدە دە قازاقستاننىڭ كورنەكتى عالىمدارى مەن مادەنيەت قايراتكەرلەرىنە قارسى ورىنسىز قۋعىن جۇرگىزۋ توقتاتىلعان جوق. تاريحشىلار ەرمۇحان بەكماحانوۆ پەن بەكجان سۇلەيمەنوۆ تۇتقىندالىپ، ۇزاق مەرزىمگە سوتتالدى. سونىمەن قاتار عالىم-ادەبيەتتانۋشىلار ەسماعامبەت يسمايىلوۆ پەن قايىم مۇحامەدحانوۆ تا سوتتالدى، سوڭعىسىنا ابايدىڭ ادەبي مەكتەبىن زەرتتەۋ ماسەلەسىندە جىبەرگەن «ۇلتشىلدىق قاتەلەرى ءۇشىن» دەگەن ايىپ تاعىلدى». وكىنىشكە وراي، ورتالىق كوميتەتتىڭ باسشىلارى ءبىر قاتار عالىمدارعا نەگىزسىزدەن نەگىزسىز جاعىمسىز كوزقاراستا بولدى»،– دەگەن ەستەلىگى دالەل.

ءسويتىپ، د.ا.قوناەۆ عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە ءوزىنىڭ №1 بۇيرىعىمەن: كەڭەس وكىمەتىنە زيانكەستىگى ءۇشىن، اكادەميامەن بايلانىستى ۇزگەنى ءۇشىن م.پ.رۋساكوۆتى، ا.ق.جۇبانوۆتى، ق.جۇماليەۆتى عىلىم اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەلىگى جانە كوررەسپوندەنت-مۇشەلىگى اتاعىنان ايىردى.

جەمە-جەمگە كوشكەندە ق.ساتباەۆ سياقتى ءىرى عالىمنان ايىرىلۋ – رەسپۋبليكانىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىن جانە ونداي تاۋەكەلگە بارا دا المايتىن. سوندىقتان دا 1952 جىلى ج.شاياحمەتوۆ «ماسكەۋ» قوناقۇيىندە سوندا جاتقان ق.ساتباەۆپەن وڭاشا كەزدەسىپ:

«ورتالىق باسىلىمداردىڭ ماقالالارىنان كەيىنگى الاساپىراندى وقيعادان سوڭ ءسىزدى پرەزيدەنتتىك قىزمەتتە الىپ قالۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى بولمادى. الايدا مەن سىزدەن قازاقستانعا قايتىپ كەلۋدى تاباندى تۇردە وتىنەمىن. گەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى بوپ ىستەڭىز. ەگەردە ول قىزمەت ءسىزدى قاناعاتتاندىرماسا باسقاداي ورىن تابامىز. قازاقستان كومپارتياسىنىڭ باسشىلىعى سىزگە بۇرىنعىداي سەنىممەن قارايدى. سوگىستى دە الىپ تاستايمىز، تەك سابىر ساقتاڭىز. بيۋرودا قارايمىز»،– دەپ ۇسىنىس جاساعان بولاتىن.

ول ءوزىنىڭ بۇل ۋادەسىندە تۇردى. قازاقستان كوممۋنيستەرىنىڭ ءۇ سەزىندە ونەركاسىپتىك ماڭىزى زور كەن ورىندارىن بارلاۋدىڭ گەولوگيالىق كارتاسىن جاساۋ مىندەتى گەولوگيا ينستيتۋتىنا جۇكتەلىپ، عىلىمي جەتەكشىلىك ەتۋ اكادەميك ق.ساتباەۆقا تاپسىرىلاتىنىن كوممۋنيستەردىڭ قۇرىلتايىنا ماقۇلداتىپ الدى. ءسويتىپ، د.ا.قوناەۆ پارتيانىڭ قارارىن ورىنداۋ ماقساتىندا شارتتى تۇردە ءوزىنىڭ №2 بۇيرىعىمەن ق.ساتباەۆتى گەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىنە تاعايىندادى.

بۇل كەزدە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دە جەكە باسى تارازىعا تاعى دا تارتىلىپ جاتتى. ءۇش جىلعا سوزىلعان ۇلكەن ناۋقاننىڭ العاشقى تالقىسى، مىنە، وسىلاي اياقتالدى.
ءيا، ءبارى دە امالسىزدىڭ ىرقى ەدى.
جالعاسى بار)

Abai.kz