27 قاراشادا قر ءماجىلىس دەپۋتاتتارى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەڭبەك، كوشى-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىس ەنگىزۋ تۋرالى» سەنات قايتارعان زاڭ جوباسىن قايتا قاراپ بەكىتتى.

وكىنىشتىسى، تارىداي شاشىلعان قازاقتاردىڭ ءۇمىتىن تاعى تا تابانعا تاپتاپ، قانداستارىمىزدىڭ قر ازاماتتىعىن الۋعا بايلانىستى بۇرىننان كەلە جاتقان جەڭىلدىكتەردى الىپ تاستادى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن، 2011 جىلى 22 شىلدەدە قولدانىسقا ەنگەن قر ازاماتتىق تۋرالى زاڭىنىڭ 16-1-بابى بويىنشا، «جەڭiلدەتiلگەن تارتiپپەن (تiركەۋ تارتiبiمەن), تۇراتىن مەرزiمiنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا تۇراقتى تۇراتىن: تاريحي وتانىندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەلگەن ۇلتى قازاق ادامدار ءوتىنىش بەرگەن كۇننەن باستاپ، ءۇش اي ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا قابىلدانادى». ال، ەگەردە، "حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى زاڭ" كۇشىنە ەنسە، وندا ازاماتتىق تۋرالى زاڭ اياق استىندا قالىپ، ۋاقىتشا "ورالمان" مارتەبەسى بەرىلەتىن باۋىرلارىمىز ميگراتسيا تاسقىنىمەن قازاقستانعا كوشىپ-كەلىپ، نەمەسە كوشىپ كەتىپ جاتقان ازاماتتارمەن تەڭەسەدى. مۇنىڭ اقىرىندا قازاق كوشى مۇلدە توقتاپ، توقىراپ قالۋى مۇمكىن.

27 قاراشادا قر ءماجىلىس دەپۋتاتتارى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەڭبەك، كوشى-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىس ەنگىزۋ تۋرالى» سەنات قايتارعان زاڭ جوباسىن قايتا قاراپ بەكىتتى.

وكىنىشتىسى، تارىداي شاشىلعان قازاقتاردىڭ ءۇمىتىن تاعى تا تابانعا تاپتاپ، قانداستارىمىزدىڭ قر ازاماتتىعىن الۋعا بايلانىستى بۇرىننان كەلە جاتقان جەڭىلدىكتەردى الىپ تاستادى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن، 2011 جىلى 22 شىلدەدە قولدانىسقا ەنگەن قر ازاماتتىق تۋرالى زاڭىنىڭ 16-1-بابى بويىنشا، «جەڭiلدەتiلگەن تارتiپپەن (تiركەۋ تارتiبiمەن), تۇراتىن مەرزiمiنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا تۇراقتى تۇراتىن: تاريحي وتانىندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەلگەن ۇلتى قازاق ادامدار ءوتىنىش بەرگەن كۇننەن باستاپ، ءۇش اي ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا قابىلدانادى». ال، ەگەردە، "حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى زاڭ" كۇشىنە ەنسە، وندا ازاماتتىق تۋرالى زاڭ اياق استىندا قالىپ، ۋاقىتشا "ورالمان" مارتەبەسى بەرىلەتىن باۋىرلارىمىز ميگراتسيا تاسقىنىمەن قازاقستانعا كوشىپ-كەلىپ، نەمەسە كوشىپ كەتىپ جاتقان ازاماتتارمەن تەڭەسەدى. مۇنىڭ اقىرىندا قازاق كوشى مۇلدە توقتاپ، توقىراپ قالۋى مۇمكىن.

سول ءۇش ايدى كوپسىنگەن قازاقتارعا ەندى ازاماتتىق الۋ ءۇشىن قر اۋماعاندا تۇرۋ مەرزىمى «ۇلتشىل» سەناتتىڭ كومەگىمەن 5 جىلدان 4 جىلعا ازايىپتى. بۇل نەتكەن «جومارتتىق»، نەتكەن «كەمەڭگەرلىك». ءتىپتى الدىڭعى جولى سەنات ماجىلىسكە قايتارعاندا بۇل ايتۋلى مەرزىمدى 3 ايدان 1 جىلعا كوتەرۋ كەرەك دەگەن بولاتىن. ال ءماجىلىس ونى 5 جىلدان 1 جىل تومەندەتۋ كەرەك دەپ تۇسىنەن.
«قارعايىن دەسەم جالعىزىم، قارعامايىن دەسەم جالماۋىزىمسىڭ» دەگەن قازاق ماتەلى وسىندايدا ەسكە تۇسەدى ەكەن.

ازىرشە، حالىقتىڭ ءۇمىتى پرەزيدەنتتە بولىپ وتىر. سەبەبى، شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى اتا جۇرتقا ورالتۋ – نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەڭ جەمىستى ساياساتى. ەندەشە، ءوزى باستاعان كوشتىڭ جولىن كەسۋ، ول كىسىگە ءمۇناسىپ ەمەس. بۇل تەك پرەزيدەنت ماڭىن توراۋىلداعان قازاق حالقىنا قاسكۇنەم توپتاردىڭ جىمىسقى ساياساتى ەكەنى بەلگىلىلى. تىپتەن پرەزيدەنتىمىز ن.نازارباەۆتىڭ قر كولىك جانە بايلانىس ءمينيسترى اسقار جۇماعالەۆتى قابىلداۋ بارىسىندا، كولىك شىرعالاڭىنان ولگەن ادامداردىڭ كوبەيىپ كەتۋىنە قاراتا: «حالقىمىزدى كوبەيتە الماي جاتقاندا، نەگە جىلدان-جىلعا كولىك اپاتىنان ولەتىن ادام سانى ارتىپ بارادى» - دەپ قاتتى ساۋال قويعانى بار. بۇل جونىنەن پرەزيدەنت قانداستارىمىزدىڭ ورالۋى – ەلىمىز جان سانىنىڭ كوبەيۋىنە وڭ ىقپال جاساعانىن بىلەدى ءارى وسى جولعى زاڭدىق وزگەرىسكە ۆەتو قويادى دەپ سەنەمىز.

بۇل سۇمدىقتى دا پرەزيدەنت مىرزا بىلمەيتىن بولسا كەرەك. ارينە، جان-جاعىن تورىعان بەرىك داۋالدان ءجاي حالىقتىڭ ارمان-تىلەگى اسا المايتىنىن ەل بىلەدى. ءتىپتى جاڭاوزەندەگى بولىپ جاتقان شىندىقتى قىرىمبەك كوشەرباەۆ اعامىز پرەزيدەنتكە ايتۋعا جەتە الماعانىن ەستىگەنبىز، ول كىسىگە قاراعاندا ءبىز كىمبىز؟

قاقىسى جوق توقتاتۋعا كوشىمدى

اتا جۇرتقا قانداستارىم وكپەلى،
«جاتىر» - دەيدى – «وزەگىنەن تەپكەلى!
بابالاردان قالعان كوشتى توقتاتىپ
الالاماق تۋىستاردى شەتتەگى!»

مۇنى ويلاسام ورتەنەدى وزەگىم،
تۇسىنەر تەك مۇڭعا تولى ولەڭىم!
قالاي عانا اجىرىاتپاق تۋىستى
قوس موتورى سەكىلدى ەدى كەمەنىڭ!

مىنا ادامدار، مىنا قۋلار ۇساق تىم،
اسىپ كەتكەن، قۇلى بولىپ نىساپتىڭ!
قالاي عانا قيماق ەكەن بىرەۋىن
قوس قاناتى سىياقتى ەدى ۇشاقتىڭ!

دەپ ءجۇرۋشى ەم قاجەتىڭە جارايىن،
تۇسىنە بەر شامامىزدى، اعايىن.
نۇرسۇلتانعا كىرگىزبەيدى جاندايشاپ
تەك ۇمىتپەن اق ورداعا قارايمىن!

نۇرسۇلتاننىڭ كوزى مۇمكىن تاس كەرەڭ،
كىمگە وپا،
اقىلى جوق تاق دەگەن؟!
جەتكىزۋگە باردىم تالاي ءداتىڭدى
كىرگىزبەيدى،
كۇزەتەدى «پوستپەنەن».

ويلايسىڭدار نۇرسۇلتاندى قۇدايداي،
ماقتايسىڭدار جاماندىققا قيا الماي!
سونى بالكىم تۇسىنەدى كەمەڭگەر
سوسىن قولىن جاتقان شىعار قويا الماي!

قول قويماۋىن بارلىعىمىز دا تىلەدىك،
ميليونداعان ۇمىتتەرگە سۇيەنىپ.
قول قويمايدى،
قول قويسا ەگەر نۇرەكەڭ
بىزدەر ءۇشىن ماڭگى باقي ءتىرى ولىك!

قانداستار - اۋ اتا جۇرتىن اڭساعان،
قارىزدارمىن ماڭگى-ماڭگى مەن ساعان.
شەكارانى جابا المايدى ەشكىم دە
قالىس كەتىپ،
قارعىس الىپ بارشادان!

تۋعان بالا اناسىنا بوتەن بە –
كىندىگىنەن بايلانعانمەن ەكى ەلگە؟!
انا-بالا ءبىرىن-ءبىرى ساعىنسا
بار كەدەرگى اينالادى بەكەرگە.

اتا قونىس اڭساپ جاتىر يەسىن،
اتا ۇلدارى ىزدەپ جاتىر جۇيەسىن.
امان بولسا قازاق دەگەن حالىعىم
كوشكەن ەلدىڭ قۇلاتپايدى تۇيەسىن!

«نۇرلى كوشتىڭ» جەتەلەگەن بۇيداسىن،
قول قويمايدى نۇرەكەڭدەي قيماسىڭ!
قانداسىنىڭ جولىن كەسكەن پەندەنىڭ
بىلەدى جۇرت بۇل پانيدە وڭباسىن!

قول قويسا ەگەر نۇرەكەڭدەي سەنگەنىڭ،
تۇسىنە ءبىر سۇمدىقتىڭ تونگەنىن.
ەلەستەتىپ ءبىر جۇرەكتى بولگەنىن
بىرگە تىلە سول اپاتتىڭ كەلمەۋىن!

«ءار قازاعىم ءار قازاقتىڭ جالعىزى»،
اۋ، قانداستار ەستەرىڭە ال مۇنى.
سەندەرمەنەن لۇپىلدەيدى تەك عانا
اتاجۇرتتىڭ ءاربىر كۇرە تامىرى!

قول قويدىڭ با؟
اۋ نۇرەكە ولگەنىڭ،
تۇسىنە بەر كورگە ۇشارىن توردەگىڭ!
اتا-بابام مۇرا قىلعان كوشىمدى
قاقىسى جوق توقتاتۋعا پەندەنىڭ!

قازاقتىڭ كوشىن اياقتان شالدى

اۋ، اعايىن،
شەرىمدى كىمگە ايتايىن؟
قازاقتىڭ كوشىن اياقتان شالدى، بايقايمىن!
جاتىرىنا شاپتى ار-ۇياتى جوق تەكسىزدەر،
قانداستارىن دا ساۋداعا سالدى، سايقالىڭ!

ازاماتتىق بەرۋ شەكتەلمەك ەكەن قازاققا،
جاڭ زاڭ سولاي، قاراڭىز مىنا مازاققا.
قانداستىڭ قۇقى كەلىمسەكتەرمەن تەڭەلىپ
كەلىپ-كەتۋ دە،
كوشەيە تۇسپەك تالاپ تا!

كۇندەستەردىڭ مىلتىعى بىزگە وقتالدى،
تەكسىزدەردىڭ تىرلىگى سولاي باستالدى!
ۇرپاقتىڭ جولىن ۇرىلار كەستى سەناتتا،
ماجىلسمەندەر ماڭگۇرتتەر توبى بوپ قالدى!

قازاقتارعا – قازاقتىڭ ەلى ارمان بوپ...
(قاي زاماندا دا ءدال مۇنداي سۇمدىق بولعان جوق!)
«نۇرسۇلتاننىڭ نۇرلى كوشىنە» شاپتى جاۋ
پارلامەنتتەن دە، ۇكىمەتتەن دە قايران جوق!

قۇلىباەۆ پەن شوكەەۆ دەگەن ءوز بالاڭ
«قانداستار» - دەپتى - «جاڭاوزەن ءىسىن قوزعاعان»،
جۇمىسسزدار دا، بىلىمسىزدەر دە وسىلار،
«كۆوتا جەگەن» ورالمان دەگەن وڭباعان!

«قاتەرلى» - دەپتى - «ابروي، اتاق، تاققا دا»،
ءماسىموۆ مىرزا بايانداعاندا پاتشاعا.
تۇسىنگەن ءسىرا، سانىمىز اسسا، سانا وسسە
جەمقور، ساتقىندار بولارىن ەرتەڭ ماسقارا.

ۇكىمەت سوسىن كەلتىرمەۋ جاعىن شەشىپتى،
سوراقى زاڭدى پارلا مەنت قولداپ بەكىتتى.
نۇرسۇلتان عانا قول قويسا بولدى
بۇدان سوڭ
قازاققا قازاق تارىس جابادى ەسىكتى.

بايلىق پەن بيلىك ساتىلىپ جاتقان وردادان –
بەيۋاز ەلىم – اي نەسىبە تيمەي سورلاعان.
قىزىڭدى كۇڭ،
ۇلىڭدى قۇل عىپ كەلىمسەك
جەتى باستى جەمقورلار ءتوردى جايلاعان!

زالىم جويتتەر،
ساتقىن قازاقتار ءبىر ءتۇرلى –
بارىندە ساتتى بيلىگى ءۇشىن ءبىر كۇنگى.
قارۋسىز سوعىس – جىمىسقى، زالىم ساياسات
سانانى جاۋلاپ، جالماپ بارادى جۇرتىمدى.

وتارلىقتىڭ زاردابىن شەگىپ الىگە،
ساتقىندىقتىڭ جاراسى ءتۇستى تانىمە!
قارعىس پەن نالەت ارقالاپ جۇرگەن جاۋىزدار
جولىعار قاشان بەيۋاز حالىقتىڭ كارىنە!؟

ويلان قازاعىم!
بولشاعىڭدى ەرتەڭگى،
ۇرپاقتى قوسىپ، كۇن تۋدى قورعار ولكەڭدى.
«ءار قازاق مەنىڭ جالعىزىم بولسىن» تىرىدە -
ولگەندە قازاق توپىراعى باسسىن ەڭسەڭدى!

Abai.kz