تۋبەركۋلەز ادام مەن جانۋارلاردىڭ ءارتۇرلى اعزالارى مەن مۇشەلەرىن زاقىمدايتىن قاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋ. اۋرۋ قوزدىرعىشى تۋبەركۋلەز ميكوباكتەرياسى، ياعني كوح تاياقشاسى. تۋبەركۋلەز ميكوباكتەرياسىنىڭ جوعارى دارەجەدەگى ايىرماشىلىعى ونىڭ ءارتۇرلى حيميالىق جانە فيزيكالىق اسەرلەرگە تۇراقتىلىعى.
سوندىقتان دا، ولار ادام جانە جانۋارلار اعزاسىنان تىس جەرلەردە دە (ىدىس-اياقتاردا، كىتاپ بەتتەرىندە، شاڭ توزاڭ اراسىندا، اسىرەسە لاس، قاراڭعى جەرلەردە) 9 ايعا دەيىن ءومىر سۇرەدى ەكەن. بىراق وسى «باتىرىمىز» كۇن كوزىنەن قاتتى قورقادى.

تۋبەركۋلەز ادام مەن جانۋارلاردىڭ ءارتۇرلى اعزالارى مەن مۇشەلەرىن زاقىمدايتىن قاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋ. اۋرۋ قوزدىرعىشى تۋبەركۋلەز ميكوباكتەرياسى، ياعني كوح تاياقشاسى. تۋبەركۋلەز ميكوباكتەرياسىنىڭ جوعارى دارەجەدەگى ايىرماشىلىعى ونىڭ ءارتۇرلى حيميالىق جانە فيزيكالىق اسەرلەرگە تۇراقتىلىعى.
سوندىقتان دا، ولار ادام جانە جانۋارلار اعزاسىنان تىس جەرلەردە دە (ىدىس-اياقتاردا، كىتاپ بەتتەرىندە، شاڭ توزاڭ اراسىندا، اسىرەسە لاس، قاراڭعى جەرلەردە) 9 ايعا دەيىن ءومىر سۇرەدى ەكەن. بىراق وسى «باتىرىمىز» كۇن كوزىنەن قاتتى قورقادى.
تۋبەركۋلەز اۋرۋىنىڭ نەگىزگى كوزى – تۋبەركۋلەز اۋرۋىمەن اۋىرعان ادامدار مەن جانۋارلار سىرتقى ورتاعا قاقىرىق، تۇكىرىك، نەسەپ جانە ت.ب. دا زاتتار ارقىلى اۋرۋ قوزدىرعىشىنىڭ سىرتقى ورتاعا شىعارۋى اسەرىنەن. بۇل اۋرۋ نەگىزىنەن تىنىس جولدارى ارقىلى تارالادى. كەيدە تاماقپەن اۋرۋ مالدىڭ ەتى، ءسۇتى ارقىلى نەمەسە ناۋقاس ادامنىڭ پايدالانعان ىدىس-اياعىن قولدانعاننان ساۋ ادامعا جۇعۋى مۇمكىن. تۋبەركۋلەز اۋرۋى جۇققان ادمانىڭ بارلىعى بۇل اۋرۋمەن اۋىرا بەرمەيدى. تۋبەركۋلەز اۋرۋىنىڭ قوزدىرعىشى ادام اعزاسىنا تۇسكەننەن كەيىن اعزادا وزگەرىستەر بولۋى ىقتيمال. بىراق ول وزگەرىستەردى ادامدار ەلەڭ قىلا بەرمەيدى. ەگەر تۋبەركۋلەز اۋرۋى جۇققان ادامدا اۋرۋعا قارسى تۇرۋ قابىلەتى تومەن بولسا، ول كىسىنىڭ اۋىرۋى ابدەن ىقتيمال. اۋرۋ باستالۋى العاشقىدا ەشقانداي بەلگى بەرە قويمايدى. سوندىقتان دا، كەيدە اۋرۋعا شىلدىققاندار اراسىندا وكپە ىدىراۋى، مي قابىنىڭ تۋبەركۋلەزى سەكىلدى اۋرۋدىڭ اسقىنعان تۇرلەرى تىركەلىپ جاتادى.
اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى:
• ەكى اپتادان ارتىق جوتەلۋ;
• السىزدىكتىڭ پايدا بولۋى;
• تاماققا تابەتتىڭ تومەندەۋى;
• تەرشەڭدىك;
• دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋى;
• كەۋدەنىڭ اۋىرۋى;
• قاقىرىقتا قان كورىنۋىنىڭ ءبىرى پايدا بولسا، بىردەن دارىگەرگە كورىنىپ تەكسەرىلۋ قاجەت.
تۋبەركۋلەز اۋرۋى، اسىرەسە، كىشكەنتاي بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە قاۋىپتىرەك. سەبەبى، كىشكەنتاي بالالاردا قورعانۋ قابىلەتى تولىق جەتىلمەگەن بولسا، ال جاسوسپىرىمدەردە اعزانىڭ تەز وسۋىنە گورمونالدى وزگەرىستەرگە بايلانىستى تۋبەركۋلەز اۋرۋى اعاما دا اۋىرىراق. تۋبەركۋلەز اۋرۋىن انىقتاۋدا بالالار اراسىندا جىلىنا ءبىر رەت مانتۋ سىناماسىن جۇرگىزۋ، جاسوسپىرىمدەر اراسىندا مىندەتتى تۇردە جىلىنا ءبىر رەت فليۋوروگرافيالىق تەكسەرىستەن ءوتۋ، ال ەرەسەكتەردە اۋرۋ بەلگىلەرى پايدا بولسا، قاقىرىقتى ميكروسكوپيالىق تەكسەرىستەن وتكىزۋ مىندەتتى. تۋبەركۋلەز اۋرۋىنا تەكسەرىلۋ، ەمدەلۋ تەگىن.
تۋبەركۋلەز اۋرۋىنىڭ ەمى – ارنايى ءدارى-دارمەكتەرمەن دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ۇسىنعان دوتس ءادىسى. ەمدەۋ ەكى ساتىدان تۇرادى:
1)    قارقىندى ساتىسى: ەكى-ءۇش اي مىندەتتى تۇردە اۋرۋحانادا جۇرگىزىلەدى;
2) سۇيەمەلدەۋ ساتىسى: ءتورت اي ەمحانالاردا جۇرگىزىلەدى.
ال بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ەمدى تولىق اياقتاعانعا دەيىن اۋرۋحانادا نەمەسە ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورىندارىندا جۇرگىزىلگەنى دۇرىس.
اۋرۋدىڭ الدىن-الۋ جولدارى:
1) تۋبەركۋلەز اۋرۋىنا قارسى ارنايى بتسج ۆاكتسيناسىن ەگۋ (3-4 كۇنى پەرزەنتحانادا جۇرگىزىلەدى), ال قايتا ەگۋ مەكتەپتەردە قىركۇيەك ايىندا ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا مانتۋ سىناماسى تەك تەرىس بولعان بالالارعا جۇرگىزىلەدى;
2) تۋبەركۋلەز اۋرۋى جۇققان بالالارعا، ياعني مانتۋ سىناماسى ءبىرىنشى رەت وڭ جانە ايقىن، تۋبەركۋلەز وشاعىنداعى بالالارعا دارىگەر تاعايىندايتىن الدىن-الۋ ەمى (حيميوپروفيلاكتيكا);
3) سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، ول ۋاقىتىلى دەمالۋ، قۇنارلى تاماق ءىشۋ، دەنە شىنىقتىرۋ، جاعىمسىز ادەتتەردەن (ىشىمدىك ءىشۋ، تەمەكى شەگۋ، ت.ب.) اۋلاق بولۋ.
قۇرمەتتى، جاسوسپىرىمدەر، ءوز دەنساۋلىقتارىڭىزدى ساقتاۋ – ءوز قولدارىڭىزدا!

دۇيسەمانوۆا پەرنەكۇل   
«قازاقستان-زامان» گازەتى 23 ءساۋىر 2009 جىل
http://kazakzaman.kz/