وبلىستىق بايقاۋ: مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەرەيى قاشان دا ۇستەم
- «قازاقتىڭ تىلىندە قازاقتىڭ سارى سايران دالاسى، بىرەسە جەلسىز تۇندەي تىمىق، بىرەسە قۇيىنداي ەكپىندى تاريحى، سارى دالادا ۇدەرە كوشكەن تۇرمىسى، اسىقپايتىن، ساسپايتىن سابىرلى مىنەزى ءبəرى كورىنىپ تۇر. قازاقتىڭ سارى دالاسى كەڭ. ءتىلى دە باي. وسى كۇنگى تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندە قازاق تىلىنەن باي، ورالىمدى، تەرەڭ ءتىل جوق» دەگەن ەكەن قازاقتىڭ اردا ازاماتى، اسىلزادا اقىن ماعجان جۇماباەۆ. وسىنداي ھəم كورىكتى، ھəم سۇلۋ حالقىمىزدىڭ جۇماق تىلىنەن ايىرىلىپ قالامىز با دەگەن قورقىنىش تا جوق ەمەس جۇرەگىمىزدە. ومىردە ءجيى قولدانىلاتىن ورىس، اعىلشىن ءتىلىنىڭ جالپى قورى ەكى ميلليون بولسا، تىلدىك قوردىڭ باسىندا تۇراتىن اراب ءتىلىنىڭ تىلدىك قورى 8 ميلليون ەكەن. ال قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك قورى 10 ميلليون!
ءتىلدى جاس ۇرپاق بويىنا جاستايىنان دارىتۋ دەگەنىڭىز دە سول تىلدە تəربيە بەرىپ، ءبىلىم بەرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ءسىڭىرۋ ەمەس پە؟! سوندىقتان دا قوعامىمىزدا قۇرىلىپ، ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان ءتىل كوميتەتى، ءتىل باسقارمالارى، «انا ءتىلى» قوعامدىق قورلارىنىڭ ەڭ باستى مىندەتتەرى وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى ۇيلەستىرۋ بولىپ تابىلادى.
- «قازاقتىڭ تىلىندە قازاقتىڭ سارى سايران دالاسى، بىرەسە جەلسىز تۇندەي تىمىق، بىرەسە قۇيىنداي ەكپىندى تاريحى، سارى دالادا ۇدەرە كوشكەن تۇرمىسى، اسىقپايتىن، ساسپايتىن سابىرلى مىنەزى ءبəرى كورىنىپ تۇر. قازاقتىڭ سارى دالاسى كەڭ. ءتىلى دە باي. وسى كۇنگى تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندە قازاق تىلىنەن باي، ورالىمدى، تەرەڭ ءتىل جوق» دەگەن ەكەن قازاقتىڭ اردا ازاماتى، اسىلزادا اقىن ماعجان جۇماباەۆ. وسىنداي ھəم كورىكتى، ھəم سۇلۋ حالقىمىزدىڭ جۇماق تىلىنەن ايىرىلىپ قالامىز با دەگەن قورقىنىش تا جوق ەمەس جۇرەگىمىزدە. ومىردە ءجيى قولدانىلاتىن ورىس، اعىلشىن ءتىلىنىڭ جالپى قورى ەكى ميلليون بولسا، تىلدىك قوردىڭ باسىندا تۇراتىن اراب ءتىلىنىڭ تىلدىك قورى 8 ميلليون ەكەن. ال قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك قورى 10 ميلليون!
ءتىلدى جاس ۇرپاق بويىنا جاستايىنان دارىتۋ دەگەنىڭىز دە سول تىلدە تəربيە بەرىپ، ءبىلىم بەرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ءسىڭىرۋ ەمەس پە؟! سوندىقتان دا قوعامىمىزدا قۇرىلىپ، ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان ءتىل كوميتەتى، ءتىل باسقارمالارى، «انا ءتىلى» قوعامدىق قورلارىنىڭ ەڭ باستى مىندەتتەرى وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى ۇيلەستىرۋ بولىپ تابىلادى.
اقتاۋ قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى وسىلاردىڭ ءبىرى. ءوزى قۇرىلعان ۋاقىتتان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ، ءتىل مəدەنيەتىن كوتەرۋ، ۇلتتىق ءدəستۇر، əدەت-عۇرىپتاردىڭ جاڭا زامانعا ساي وزىق ۇلگىلەرىن ناسيحاتتاۋدى جۇيەلى قولعا الىپ كەلە جاتىر. Əر جىلدارى ءتۇرلى سايىستار مەن مəدەني شارالارىن، 2010-2012 جىلدارى ءƏبىش كەكىلباەۆ شىعارمالارىنان كوركەمسوز وقۋ شەبەرلەرىنىڭ بايقاۋىن جəنە جازۋشى ەڭبەكتەرىنەن شىعارما جازۋ سايىستارىن وتكىزسە، بيىل مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن بولىنگەن 2 ميلليون جارىم تەڭگەنىڭ، 1 ميلليون 400 مىڭ تەڭگەسىنە «سالت-ءدəستۇر جəنە قازاق ءتىلىن وقىتۋ» اتتى وقۋ-əدىستەمەلىك قۇرالىن 2000 دانا ەتىپ شىعارىپ، ول ءبىلىم مەكەمەلەرى مەن وقۋ ورىندارى، مەكتەپتەرگە تاراتىلدى. قىركۇيەك-قازان ايلارىندا قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جاستارعا وتانسۇيگىشتىك، پاتريوتتىق تəربيە بەرۋ ماقساتىندا جاۋدان جاسقانباعان باتىر، سەمسەر ءتىلدى اقىن ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ ەرلىك ىستەرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان، حالىق باتىرى شوتان نازارۇلىنىڭ ەرلىك ىستەرىنە ارنالعان، «قازاقتىڭ əدەت-عۇرىپتارى مەن دəستۇرلەرى تۋرالى» جəنە اۋدارماشىلار كونكۋرسىن ۇيىمداستىردى.
وتكەن سەنبى كۇنى ن.ءجانتورين اتىنداعى وبلىستىق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ ۇلكەن زالىندا اقتاۋ قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ وسى كونكۋرستا وزا شاۋىپ، جۇلدە العان جە- ءڭىمپازدارىن ماراپاتتاۋ ءرəسىمى ءوتتى.
ءرəسىمدى اقتاۋ قالاسىنىڭ əكىمى ەدىل جاڭبىرشين اشىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ مەرەيىن اسقاقتاتىپ، رۋحىن كوتەرەتىن شىعارماشىلار بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازدارىن جەڭىستەرىمەن قۇتتىقتاپ، تۋعان ەل، تۋعان جەرگە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمدەرىنىڭ بيىكتەي بەرۋلەرىنە تىلەكتەستىگىن ءبىلدىردى.
اقتاۋ قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى، قازاقستان جازۋشىلار جəنە جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى بەكتۇر تولەۋعاليەۆ «بۇل بايقاۋ وتە تارتىستى بولدى. وتكەن جىلى 150 شىعارما تۇسكەن بولاتىن ەدى، بيىل 120-دان استام بولدى. ودان ون جازباشا شىعارما تاقىرىپقا ساي بولماعاندىقتان شىعارىلىپ تاستالدى. قالعان 90 شىعارمادان تەك 27-ءسى عانا ساراپتاۋدان ءوتىپ، ءوز باعالارىن الدى. قاتىسۋشىلاردىڭ ىشىندە وقۋشى دا، ستۋدەنت تە، مۇعالىم دە، مۇنايشى دا، قىزمەتكەر دە بار. ول كونكۋرسقا تۇسكەن شىعارمالاردى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قمتجيۋ-ءنىڭ قازاق ءتىلى مەن əدەبيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى Əدىلەت قابىلوۆ باسقارعان كىلەڭ عالىمداردان تۇراتىن əدىلقازىلار القاسى قاراپ، ءəدىل باعاسىن بەردى. ءبىزدى جاس قاۋىمنىڭ شىعارما جازۋعا ىنتالىلىعى، شەبەرلىكتەرى قۋانتتى»،- دەدى.
سونىمەن: جاستارعا وتانسۇيگىشتىك، پاتريوتتىق تəربيە بەرۋ ماقساتىندا جاۋدان جاسقانباعان باتىر، وت اۋىزدى اقىن ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ ەرلىك ىستەرىنەن شىعارما جازۋدان باس جۇلدەنى – تۇپقاراعان اۋدانى، م.Əبدىحالىقوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى تىلەكتەس كوشەرباەۆا، 1-ورىندى شاحتا ورتا مەكتەبىنىڭ 10-سىنىپ وقۋشىسى ەدىلبەك دۇيسەنوۆ، 2-ورىندى ماڭعىستاۋ اۋدانى، س.نۇرنيازۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەپ مۇعالىمى الما تەلەمگەنوۆا، 3-ورىندى جاڭاوزەن قالاسى №10 ورتا مەكتەپ مۇعالىمى شولپان سەڭگىرباەۆا جەڭىپ الدى.ال ىنتالاندىرۋ سىيلىقتارى گاۋھار تەڭىزباەۆا (قاراقيا), انار تولەۋوۆا (تۇپقاراعان), دينا بەرەكەتوۆاعا (مۇنايلى) بەرىلدى.
جوڭعار-قازاق، قازاق-جوڭعار سوعىستارىندا باستان-اياق قاتىسىپ، تالاي شايقاستاردا جۇرەك جۇتقان ەرلىك كورسەتىلىپ، قازاق جەرىن قالماقتاردان تازارتقان باتىرلاردىڭ ءبىرى، ءبىرى ەمەس بىرەگەيى، حالىق باتىرى شوتان نازارۇلىنىڭ ەرلىك ىستەرى بويىنشا جازىلعان شىعارمالاردىڭ كونكۋرستىق جارىسىندا: ماڭعىستاۋ گۋمانيتارلىق كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتى گۇلمايسا شاڭباەۆا – باس جۇلدە، جاڭاوزەن قالاسى №7 ورتا مەكتەپتىڭ مۇعالىمى قاماجاي اتشىباەۆا 1-ورىن، بەينەۋ اۋدانى، اتامەكەن ورتا مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى سəۋلە احمەتوۆا 2-ورىن، ماڭعىستاۋ اۋدانى، س.نۇرنيازۇلى اتىنداعى مەكتەپتىڭ مۇعالىمى نازوكات تۇردىقۇلوۆا 3-ورىندى يەلەنسە، ءىنجۋ جەتەكباەۆا، اينۇر قىلىشباەۆا، ايگۇل ايتان ىنتالاندىرۋ سىيلىقتارىن الدى.
قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ، ءتىل مəدەنيەتىن كوتەرۋ جولىندا سالت-ءدəستۇرىمىزدىڭ وزىق ۇلگىلەرىن جاستار تəربيەسىندە پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قازاقتىڭ əدەت-عۇرىپتارى مەن دəستۇرلەرى تۋرالى شىعارما جازۋدان: باس جۇلدەنى اقتاۋ قالاسى №10 ورتا مەكتەپ مۇعالىمى نۇرگۇل حاسانوۆا، 1-ورىندى تۇمار بازارباەۆا (ماڭعىستاۋ اۋدانى), 2-ورىندى مارجان ءƏبدىرايىموۆا (مۇنايلى), 3-ورىندى ستۋدەنت Əسەل شوعيەۆا يەلەندى. ىنتالاندىرۋ سىيلىقتارىمەن ايدانا باقىتجانوۆا، گۇلايىم الدوڭعاروۆا، ليزا بەرماعانبەتوۆا ماراپاتتالدى.
اۋدارماشىلار بايقاۋىنىڭ ەرەجەسىنە سəيكەس ءسəنىمحان جاڭابەرگەنوۆا باس جۇلدەگە يە بولسا، 1-ورىن گۇلسارا بايجان، 2-ورىن گۇلفاريدا قورتاباەۆا، 3-ورىن بۇرىش وتەسىنوۆاعا تاپسىرىلدى. ىنتالاندىرۋ سىيلىقتارىنا قمتجيۋ ستۋدەنتتەرى جۇلدىز سەرىكقىزى، بوتاكوز اماندىقوۆا يە بولدى.
جەڭىمپازداردىڭ بارلىعىنا اقتاۋ قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ العىس حاتى، ماقتاۋ گراموتاسى مەن باعالى سىيلىقتار تەلەديدار، نوۋتبۋك، ۇيالى تەلەفون، ءىس ماشيناسى، پلانشەتتەر سىيعا تارتىلدى.
