باسى: كەشىگىپ تۋعان كەرەمەت

جالعاسى: ءى چەمپيونات. 1960. كەڭەس فۋتبولىنىڭ التىن ءداۋiرi

جالعاسى: ءىى چەمپيونات. 1964. «قىزىل فۋريانىڭ» تۇڭعىش تابىسى

ءيا، ءيا، كوماندا تاعدىرىن شيىرىلا تاستالعان باقىر تيىننىڭ شەشكەن كەزى دە بولعان... ءبىز ەۋروپا چەمپيوناتتارىنىڭ شەجىرەسىن شەرتۋدى ءارى قاراي جالعاستىرامىز.

مەنسىنبەگەندەر مەرەكەدەن سىرت قالدى

الدىڭعى ەكى بايگەنىڭ دەڭگەيى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ كوڭىلىنەن شىققان سوڭ، ۋەفا ەندى بۇل ءتۋرنيردى ودان ءارى قىزىقتى دا تارتىمدى ەتە ءتۇسۋدىڭ جولدارىن قاراستىرا باستادى. ءسويتىپ، 1965 جىلدىڭ كۇزىندە وتكەن كونگرەسس شەشىمى بويىنشا، بۇرىن «ەۋروپا كۋبوگى» دەلىنەتىن دوپ دوداسى بۇدان بىلاي رەسمي تۇردە «ەۋروپا چەمپيوناتى» دەپ اتالاتىن بولدى جانە اۋەلگىدەي بارلىق ساتىدا بىردەي كۋبوكتىق جۇيەمەن عانا شەكتەلمەي، جارىس ءارى توپتىق (ىرىكتەۋ ءتۋرنيرى), ءارى كۋبوكتىق (شيرەك فينالدان باستاپ) ۇلگىدە وتەدى دەپ كەلىسىلدى. ىرىكتەۋ كەزەڭىندە ۋەفا-عا مۇشە 33 ەلدىڭ 31-ءى (تەك يسلانديا مەن مالتا عانا قاتىسۋدان باس تارتتى) 8 توپقا ءبولىنىپ، ولاردىڭ جەڭىمپازدارى عانا شيرەك فينالعا شىقتى.

ىرىكتەۋ كەزەڭىندە وسىدان بۇرىنعى تۋرنيردەگى ليۋكسەمبۋرگتىڭ گوللانديانى جەڭگەنىندەي، ەستىگەن جاندى ەستەن تاندىرار سۇمدىق سەنساتسيالار بولا قويعان جوق. دەگەنمەن ءاۋ باستاعى مامانداردىڭ ويىن جوققا شىعارعان بىرنەشە كۇتپەگەن وقيعانىڭ بولعانى راس. 1-توپتا يسپاندىقتار ءتۋرنيردى چەحوسلوۆاكيا قۇراماسىنان ەكى ۇپاي الدا اياقتاعانىمەن، ولاردىڭ وكشەسىن باسىپ كەلە جاتقان باستى قارسىلاستارىنىڭ ەكى ويىنى كەم ەدى. ءارى سول كەزدەگى ەۋروپا چەمپيوندارى تۋرنيردە وتە سۇرەڭسىز ويىن كورسەتكەندىكتەن، كەرىسىنشە، ناعىز سپورتتىق بابىندا تۇرعان چەحوسلوۆاك فۋتبولشىلارىنىڭ شيرەك فينالعا قينالماي شىعاتىنىنا جۇرت ەش كۇمان كەلتىرگەن جوق-تى. شىعىسەۋروپالىقتار ىستامبۇلدا تەڭ ويىنعا قول جەتكىزگەننەن كەيىن بۇل سەنىم تىپتەن ۇدەي ءتۇستى. سەبەبى، سوڭعى ماتچتا چسسر فۋتبولشىلارى توپتاعى ەڭ ءالسىز قۇراما – يرلانديانى قابىلداۋعا ءتيىس بولاتىن.

وكىنىشكە قاراي، مۇنداي استامشىل ويعا كوماندا جاتتىقتىرۋشىسى يوزەف ماركو دا بوي الدىرسا كەرەك، كەز كەلگەن ەسەپپەن جەڭسە بولدى، كەلەسى ساتىعا ىلىنگەلى تۇرعان شەشۋشى كەزدەسۋگە نەگىزگى قاقپاشى يۆو ۆيكتوردى شىعارماي، ونىڭ ورنىنا تالانتتى بولعانىمەن تاجىريبەسىز انتونين كرامەريۋستى قويدى. ويىن بىتۋگە 25 مينۋت قالعاندا الاڭ يەلەرى 1:0 ەسەبىمەن ۇتىپ جاتتى. الايدا «ساقتىقتا قورلىق جوق» ەكەنىن ۇمىتقان ولار 65 جانە 86-مينۋتتاردا ەكى گول جىبەرىپ الدى. ەكەۋىندە دە كوماندا كاپيتانى، 1962 جىلعى الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى يان پوپلۋحار ورەسكەل قاتەلىك جىبەردى. مۇنداي ناتيجەنى كۇتپەگەن يسپاندىقتار قالپاقتارىن الاقايلاپ اسپانعا اتتى – ولار توپ جەڭىمپازى اتاندى! كەيىن ولار يرلانديا فۋتبول فەدەراتسياسىنا بىرنەشە جاشىك ۇلتتىق شاراپ تۇرلەرىن سىيعا تارتىپتى. ال بۇل ماتچ پوپلۋحاردىڭ قۇراما ساپىنداعى سوڭعى ويىنى بولدى.

4-توپتا دا تۋرا وسىعان ۇقساس جاعداي بولدى. قۇرلىقتىق دوداعا تۇڭعىش رەت تۇسكەن (بۇدان بۇرىنعى ەكى چەمپيوناتقا ولار مۇلدە قاتىسپاعان بولاتىن) گەرمانيا فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسى (گفر) قۇراماسى سوڭعى تۋردا سىرت الاڭدا البانيامەن كەزدەستى. چەحوسلوۆاكتار سەكىلدى، ولار دا كەز كەلگەن ەسەپپەن جەڭسە بولدى، شيرەك فينالعا شىعا الار ەدى. نەمىستەردىڭ قاجەتتى ەكى ۇپايعا قول جەتكىزەتىنىنە باسقا تۇگىلى، ولاردىڭ باستى قارسىلاستارى –يۋگوسلاۆتار دا كۇمان كەلتىرگەن جوق. الايدا باس باپكەر حەلمۋت شەن دە «شەكتەن تىس سەنىمدىلىك» دەرتىنەن ادا ەمەس ەكەن، تيراناعا ۋۆە زەەلەردى دە، گەرد ميۋللەردى دە، فرانتس بەككەنباۋەردى دە، زەپپ مايەردى دە، ياعني كوماندانى العا سۇيرەپ جۇرگەن جىگىتتەردىڭ ەشقايسىسىن اپارمادى. ناتيجەسىندە وسىعان دەيىنگى ويىنداردا ءوز قاقپاسىنا 12 دوپ جىبەرىپ الىپ، وزدەرى بىردە-ءبىر گول سوقپاعان الباندىقتارمەن 0:0 ەسەبىمەن تەڭ تۇسكەن گفر قۇراماسى ەكىنشى ورىندا قالىپ، شيرەك فينالعا يۋگوسلاۆيا شىقتى.

وزگە توپتارداعى احۋال بۇلارمەن سالىستىرعاندا جايباراقات ەدى. دەگەنمەن 5-توپتاعى گوللانديا – ۆەنگريا (2:2) ماتچىندا الەم فۋتبولىنىڭ بولاشاق جارىق جۇلدىزى يوحان كرويفتىڭ تۇڭعىش رەت قۇراما جەيدەسىن كيىپ، ءوزىنىڭ العاشقى گولىن سوققانىن، 8-توپتىڭ شەشۋشى كەزدەسۋى سانالعان شوتلانديا – انگليا (1:1) ويىنىن گلازگوداعى «حەمپدەن پارك» ستاديونىندا 134 مىڭ 500 ادامنىڭ تاماشالاعانىن (ەۋروپا چەمپيوناتتارى تاريحىندا كورەرمەنى بۇدان كوپ ماتچ بولعان ەمەس) ايتا كەتكەن ءجون.

كوپتەن كۇتكەن جەڭىس

سەگىز توپتىڭ جەڭىمپازدارى شيرەك فينالدا بىلاي جۇپتاستى: انگليا – يسپانيا (1:0, 2:1), يتاليا – بولگاريا (2:0, 2:3), يۋگوسلاۆيا – فرانتسيا (5:1, 1:1), كسرو – ۆەنگريا (3:0, 0:2). قورىتىندى ەسەپتەردەن كورىنىپ تۇرعانىنداي، مۇندا تەك يۋگوسلاۆتار عانا قارسىلاستارىنان ايقىن باسىم تۇسكەن. قالعان ويىندارىنىڭ ءبارى دە وتە تارتىستى ءوتتى. نەاپولدەگى ماتچتا بولاشاق قۇرلىق جانە الەم چەمپيونى، يتاليان فۋتبولى تاريحىنداعى ەڭ ۇزدىك قاقپاشى دينو دزوفف تۇڭعىش رەت «سكۋادرا ادزۋررانىڭ» كوگىلدىر جەيدەسىن كيدى. ءبىرىنشى ويىندا بىت-شىت بوپ ۇتىلعان كەڭەس وداعى قۇراماسى ماسكەۋدە ۆەنگرلەردى جەڭىپ قانا قويعان جوق، «جەرمەن-جەكسەن ەتتى» دەسەك، ارتىق بولماس. كوماندانىڭ تاماشا ويىنىنا ريزا بولعان 100 مىڭ جانكۇيەر كەزدەسۋ اياقتالعان سوڭ ورىندارىنان تىك تۇرىپ، قول سوقتى.

شيرەك فينالدىڭ جەرەبەسى تارتىلار كەزدە ەۋروپا چەمپيوناتى ەرەجەسىنە مىناداي وزگەرىس ەنگىزىلدى: «ەگەر كوماندالار ماتچ باستالماس بۇرىن ويىن تەڭ اياقتالعان جاعدايدا ەكى كۇننىڭ ىشىندە قارىمتا كەزدەسۋ وتكىزۋ تۋرالى كەلىسىپ الماعان بولسا، وندا جۇپ جەڭىمپازى جەرەبە ارقىلى انىقتالادى». ءبىر قىزىعى، جاڭا ەرەجەنىڭ قولدانىلۋىن جۇرت كوپ كۇتە قويعان جوق. بىرىنشىلىكتىڭ يتاليادا ۇيىمداستىرىلعان اقتىق سىنىندا، دالىرەك ايتساق، جارتىلاي فينالدا الاڭ يەلەرى مەن كسرو فۋتبولشىلارى كۇش سىناستى. قارسىلاستار ءبىر-ءبىرىنىڭ اڭىسىن اڭدىعان ءبىرىنشى تايم دا، الما-كەزەك شابۋىلمەن وتكەن ويىننىڭ ەكىنشى بولىگى دە، قاقپا الدى ۇزدىكسىز قاربالاس بولعان قوسىمشا 30 مينۋت تا ەشقانداي ناتيجە بەرگەن جوق – تابلوداعى 0:0 سول كۇيى سىرەستى دە تۇردى. ەكى جاق قارىمتا ويىن جونىندە الدىن الا كەلىسىپ الماعان سوڭ، جەڭىمپاز جەرەبە ارقىلى انىقتالاتىن بولدى.

جەرەبە نەمىس تورەشىسى كۋرت چەنچەردىڭ، ۋەفا وكىلى، يسپاندىق اگۋستين ءپۋيولدىڭ جانە كوماندا كاپيتاندارى دجاچينتو فاككەتتي مەن البەرت شەستەرنەۆتىڭ قاتىسۋىمەن تارتىلدى. ولاردىڭ ورتاسىنا كيىپ-جارىپ كىرىپ بارعان كسرو قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى ميحايل ياكۋشين ءوز ەستەلىگىندە بىلاي دەيدى: «...پۋيول قولىنا فرانتسۋزدىڭ ون فرانكتىك تەڭگەسىن الىپ، «قاي جاعىن تاڭدايسىز؟» دەپ شەستەرنەۆكە قارادى. ول ۇندەمەي تۇر. مەن شىداماي: «فيگۋرا جاعىن تاڭدا!» – دەپ قالدىم. ويتكەنى بۇل مونەتانىڭ فيگۋرا بەتى ءسال جەڭىلدەۋ سەكىلدى سەزىلگەن-ءدى ماعان. بىراق البەرت اقىلىنان الجاسقانداي سىلەيىپ تۇردى دا قويدى. پۋيول قاشانعى كۇتىپ تۇرسىن، الگىندەي ساۋالدى ەندى فاككەتتيگە قويدى. ول بىردەن «فيگۋرا!» دەدى. تەڭگە اسپانعا لاقتىرىلدى دا، قۇلديلاپ جەرگە ءتۇستى. «فيگۋرا!» دەپ فاككەتتيدىڭ جانداۋسى شىققان سوڭ-اق، ءبىز ءۇشىن ءبارى بىتكەنىن ءتۇسىندىم». ال يتاليا فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى، ۋەفا-نىڭ بولاشاق باسشىسى ارتەميو فرانكي ويىننان سوڭ: «ءبىزدىڭ كوماندا جەڭىسكە لايىق بولدى، بىراق وعان كەڭەس قۇراماسى دا لايىق ەدى»، – دەپ اعىنان جارىلدى.

ەكىنشى جارتىلاي فينال دا (يۋگوسلاۆيا – انگليا – 1:0) جانكۇيەر قاۋىمنىڭ جانىن ءبىر ساتكە دە تىنىم تاپتىرمايتىن تارتىستى ماتچ بولدى. كىلەڭ جاس جىگىتتەردەن جاساقتالعان يۋگوسلاۆتاردان جەڭىلىپ قالعانىنا نامىستانعان اعىلشىندار (قانشا دەگەنمەن، سول كەزدەگى الەم چەمپيوندارى ەمەس پە؟) قولا جۇلدە ءۇشىن بولعان ايقاستا بارىن سالا ويناپ، كسرو فۋتبولشىلارىنان باسىم ءتۇستى (2:0).

ال فينال... ءۇش كۇنگە سوزىلدى. اۋەلگىسى 8 ماۋسىمدا ءوتىپ، 1:1 ەسەبىمەن تەڭ اياقتالدى. 39-مينۋتتا دراگان دجايچ ەسەپ اشقان سوڭ، يۋگوسلاۆتاردىڭ ونى ەسەلەي تۇسۋگە بىرنەشە مۇمكىندىگى بولدى، بىراق دزوفف كەرەمەت وينادى. تيففوزيلەر قايتا-قايتا ساعاتتارىنا قاراپ، تىپىرشىپ وتىرعاندا ايىپ دوبىن شەبەر ورىنداعان اندجەلو دومەنگيني تارازى باسىن تەڭەستىردى. بۇل ويىننىڭ 81-مينۋتى بولاتىن.

الدىن الا كەلىسىپ العاندىقتان، التىن جۇلدەنىڭ تاعدىرىن جەرەبە ەمەس، قارىمتا ماتچ شەشتى. ول 10 ماۋسىم كۇنى ريمدە، سول ستاديوندا وينالدى. «سكۋادرا ادزۋررانىڭ» باس باپكەرى فەررۋچچو ۆالكارەدجي تاڭ قالارلىق باتىلدىققا بارىپ، الدىڭعى كەزدەسۋدە الاڭعا شىقپاعان 5 جاڭا ويىنشىنى قوستى (قورعاۋشىلار روبەرتو روزاتو جانە الەسساندرو سالۆادورە، جارتىلاي قورعاۋشىلار ساندرو ماتستسولا مەن دجانكارلو دە سيستي، شابۋىلشى لۋيدجي ريۆا). ءسويتىپ، تىڭ فۋتبولشىلاردىڭ كومەگىنە سۇيەنگەن الاڭ يەلەرى ءۇش كۇندە ەكى ويىن وتكىزىپ، سىلىكپەسى شىققان قارسىلاستارىن ايقىن باسىمدىقپەن جەڭدى. ارينە، سوناۋ ىرىكتەۋ سىندارىنان باستاپ كوماندانىڭ ويىن ورنەگىن تۇزگەن قاقپاشى دينو دزوفف، قورعاۋشىلار دجاچينتو فاككەتتي، تارچيزيو بۋرنيچ، اريستيدە گۋارنەري، جارتىلاي قورعاۋشىلار اندجەلو دومەنگيني، ەرنەستو كاستانو، شابۋىلشىلار پەترو اناستازي، پەترو پراتي سىندى جۇلدىزداردىڭ ەڭبەگى دە ەرەكشە ەكەنى انىق.

بۇل جەڭىس يتالياعا اۋاداي قاجەت ەدى. 1962 جانە 1966 جىلعى الەم چەمپيوناتتارىندا توپتان دا شىعا الماي، ايداي الەمگە ماسقارا بولعان كوماندا اقىرى تيففوزي الدىنداعى ايىبىن جۋىپ، يىعىنان جۇك تۇسىرگەندەي بولدى.

ءىىى ەۋروپا چەمپيوناتى

(1968 جىل، يتاليا)

فينالدىق تۋرنيردە 5 ماتچ وتكىزىلىپ، 7 گول سوعىلعان. مەرگەن ويىنشى: دجايچ (يۋگوسلاۆيا) – 2 دوپ.

جارتىلاي فينال

يتاليا – كسرو – 0:0 (قوسىمشا ۋاقىتتا). جەرەبە بويىنشا فينالعا يتاليا شىقتى. يۋگوسلاۆيا – انگليا – 1:0

3-ورىن ءۇشىن ماتچ

انگليا – كسرو – 2:0

فينال

يتاليا – يۋگوسلاۆيا – 1:1 (قوسىمشا ۋاقىتتا)

گولدار: دجايچ، 39 (0:1), دومەنگيني، 81 (1:1).

فينال (قوسىمشا ماتچ)

يتاليا – يۋگوسلاۆيا – 2:0

10 ماۋسىم. ريم. وليمپيالىق ستاديون. 32 886 كورەرمەن. تورەشى مەنديبيل موناستەريو (يسپانيا).

يتاليا: دزوفف، بۋرنيچ، فاككەتتي، گۋارنەري، روزاتو، سالۆادورە، دومەنگيني، دە سيستي، ماتستسولا، اناستازي، ريۆا.

يۋگوسلاۆيا: پانتەليچ، فازلاگيچ، داميانوۆيچ، پاۆلوۆيچ، پاۋنوۆيچ، حولتسەر، حوشيچ، اچيموۆيچ، مۋسەميچ، تريۆيچ، دجايچ.

گولدار: ريۆا، 13 (1:0), اناستازي، 32 (2:0).

ساكەن سىبانباي

Abai.kz