كەنەسارى حان ساربازدارى قۇلپىتاسىنىڭ تابىلۋى – شىندىعى مەن اقيقاتى جايىندا بىرەر ءسوز
1-2-سۋرەت: حان كەنە ساربازدارىنىڭ زيراتى
3-سۋرەت: حان كەنە ساربازدارىنىڭ زيراتى تابىلعان ءسات. (وڭنان سولعا قاراي): اقىن ۇلاربەك دالەيۇلى، اقىن احات ءاشۋۇلى، جارىلقاسىن ساتىبالدى
4-سۋرەت: قورىم باسىندا ارۋاقتارعا باعىشتاپ قۇربان شالىنعان ءسات.
5-سۋرەت: بالۋان شولاق ءان ارناعان عاليا سۇلۋدىڭ زيراتى
6-سۋرەت: عاليا زيراتىنىڭ تابىلۋ ءساتى. (وڭنان سولعا قاراي): احات ءاشۋۇلى، ۇلاربەك دالەيۇلى.
7-سۋرەت: شوتا ۋاليحاەنوۆ جاساعان "كوكبەل" زيراتىنىڭ بولاشاق جوباسى
8-سۋرەت: بالۋان شولاق انگە قسوقان عاليا
استانا قالاسىنداعى ەسكى قورىمنان حان كەنە ساربازدارىنىڭ زيراتى تابىلعادىعى جايلى بۇعان دەيىن ەكى ماقالا جاريالاعان ەدى (http://old.abai.kz/node/40670, http://old.abai.kz/content/ba-ad-rler-korymy-astana-tarikhynyn-tamyry). حان ساربازدارىنىڭ قابىرىنە قاتىستى ەكىنشى ءبىر تاراپتان تاعى ماقالا كەلىپ ءتۇستى. ەكى جاققا دا ءسوز بەرە وتىرىپ، قۇلىپتاستار توڭىرەگىندەگى اڭگىمەگە وقىرمان ءوز باعا بەرەر دەپ ويلايمىز.
1-2-سۋرەت: حان كەنە ساربازدارىنىڭ زيراتى
3-سۋرەت: حان كەنە ساربازدارىنىڭ زيراتى تابىلعان ءسات. (وڭنان سولعا قاراي): اقىن ۇلاربەك دالەيۇلى، اقىن احات ءاشۋۇلى، جارىلقاسىن ساتىبالدى
4-سۋرەت: قورىم باسىندا ارۋاقتارعا باعىشتاپ قۇربان شالىنعان ءسات.
5-سۋرەت: بالۋان شولاق ءان ارناعان عاليا سۇلۋدىڭ زيراتى
6-سۋرەت: عاليا زيراتىنىڭ تابىلۋ ءساتى. (وڭنان سولعا قاراي): احات ءاشۋۇلى، ۇلاربەك دالەيۇلى.
7-سۋرەت: شوتا ۋاليحاەنوۆ جاساعان "كوكبەل" زيراتىنىڭ بولاشاق جوباسى
8-سۋرەت: بالۋان شولاق انگە قسوقان عاليا
استانا قالاسىنداعى ەسكى قورىمنان حان كەنە ساربازدارىنىڭ زيراتى تابىلعادىعى جايلى بۇعان دەيىن ەكى ماقالا جاريالاعان ەدى (http://old.abai.kz/node/40670, http://old.abai.kz/content/ba-ad-rler-korymy-astana-tarikhynyn-tamyry). حان ساربازدارىنىڭ قابىرىنە قاتىستى ەكىنشى ءبىر تاراپتان تاعى ماقالا كەلىپ ءتۇستى. ەكى جاققا دا ءسوز بەرە وتىرىپ، قۇلىپتاستار توڭىرەگىندەگى اڭگىمەگە وقىرمان ءوز باعا بەرەر دەپ ويلايمىز.
تومەندەگى ماتەريالدى جانە فوتوسۋرەتتى جىبەرۋشىلەر حان ساربازدارى زيراتى جايلى اڭگىمە ناسىرعا شاپسا، قولىمىزداعى وزگەدە بۇلتارتپاس دالەلدەردى جاريا ەتۋگە دايىنبىز دەپ وتىر.
Abai.kz
بۇل ماقالانى وقۋشىلار نازارىنا مەن – قازاق اقىنى، تاريحشى، اراب، شاعاتاي تىلدەرىنىڭ مامانى ۇلاربەك دالەيۇلى مىنانى اشىق مالىمدەيمىن:
يەسىز، سۇراۋسىز، جوقتاۋسىز، قاراۋسىز جاتقان بۇل قاراوتكەل قورىمىن (ناقتى تاريحي اتاۋى «كوكبەل» زيراتتىعى) قامقورلىعىنا الىپ، قورشاپ، قاڭعىباستاردان، نەمەسە بوگدە نيەتتى سۇمەلەكتەردەن ساقتاپ كەلگەن استانالىق «رۋح» قورى بولاتىن. ول قوردىڭ قۇرىلىپ، جۇمىس جاساي باستاعانىنا دا 10 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. سول قوردىڭ باسىندا مارقۇم، جازۋشى اسكەن نابيەۆ جانە مەملەكەت قايراتكەرى، اقىن كاكىمبەك سالىقوۆ، ەلتاڭبا اۆتورى ارحيتەكتور شوتا ءۋاليحانوۆ (زيراتتىڭ قورشاۋ، قورعاۋ جوباسىن بەكىتكەن يمانعالي تاسماعامبەتوۆ), كاسىپكەرلەر اباي نايمانوۆ پەن ميكايل گۋتسەريەۆ، عالىم مارات ابسەمەتوۆ («رۋح» قورىنىڭ توراعاسى), «رۋح» قورىنىڭ مۇشەلەرى - كايردەگى ءال-اسكار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى، اعا-سۇلتان يبراي جايىقباەۆتىڭ تىكەلەي ۇرپاعى، شىعىستانۋشى-عالىم مارات سماعۇلوۆ، كاسىپكەر سالمان گۋتسەريەۆ جانە اراب ءتىلىنىڭ مامانى، ستامبۋل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى جارىلقاسىن ساتىبالدين قاتارلى ادامدار بولاتىن.
قازىرگى ەڭبەكتىڭ ءبارى سولاردىڭ مويىنىندا.
ال، مۇنداعى ەكى مىڭنىڭ ۇستىندەگى قۇلىپتاستاعى جازۋلاردى اۋدارىپ، ءبىر جارىم اي بويى ىستىق كۇن استىندا، جاڭبىر اراسىندا، ءتىپتى، كەي كۇندەرى مولا باسىنا تۇنەي جاتىپ، اۋدارىپ، حاتقا تۇسىرگەن وسى جولداردىڭ اۆتورى ۇلاربەك دالەيۇلى مەن احات ءاشۋۇلى بولاتىن.
تاۋاريحتىڭ 2012 جىلى 27 ماۋسىمىندا، تۇستەن كەيىنگى ساعات 14:35 تە ءبىز ادام اياعى باسپاعان وسى قۇلپىتاستاردىڭ كەۋدەدەن وسكەن ءشوبىن شاۋىپ، توپىراققا تىزەدەن كىرگەن ەسكەرتكىشتى ارشىپ، وقىپ شىققان ەدىك. سول كۇننىڭ فوتوسى ءھام ۆيدەو جازباسى بىزدە ءالى ساقتاۋلى تۇر. ويتكەنى مۇندا جاتقان بارلىق ارۋاقتاردىڭ قۇلپىتاسىنا ولاردىڭ كىم ەكەنى جايلى مالىمەت اراب قارپىمەن، شاعاتاي ءتىلى ۇلگىسىندە تاڭبالانعان ەكەن.
بۇل جايىندا سول كەزدەگى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، جازۋشى جاراسباي سۇلەيمەنوۆ قازاق ەلىنەن قۋانىشتى ءسۇيىنشى سۇراۋعا ماقالا دايىنداعان دا بولاتىن. بىراق، جوعارىدا ايتىلعان «رۋح» قورىنىڭ باسىندا، ات ۇستىندە جۇرگەن ازاماتتارمەن اقىلداسا كەلىپ، «كوكبەل» زيراتىنا جەرلەنگەن ۇلى ادامدار ەنتسيكلوپەدياسىن» دايىنداپ، كەنەسارى حان ساربازدارىنىڭ اقمولا بەكىنىسىن قالاي شاپقانى، 200 سارداردىڭ قالاي شاھيت كەشكەنى، ولاردى پولكوۆنيك شۋبيننىڭ الداپ، قاقپانعا قالاي تۇسىرگەنى، اسىلگى اقمولا مەن قازىرگى اقمولانىڭ ناقتى ورنى قاي جەرلەر ەكەنى جايىندا رەسەي مۇراعاتتارىندا ساقتالعان ناقتى قۇندى دەرەكتەر ارقىلى سۇبەلى كىتاپ دايىنداپ، كولەمدى دە ۇلاعاتتى ەڭبەگىمىز ارقىلى ۇلى قازاقيادان ءسۇيىنشى سۇراماققا دايىندالىپ جۇرگەن بولاتىنبىز.
سويتسەك، «اجەپتاۋىر ءان ەدى، پۇشىق كەلىپ ءبۇلدىردى» دەگەن اتالى اجۋا ءسوزدىڭ اقياقاتى تاعى ءبىر قايتالاندى.
رەسپۋبليكاعا اتى-ءجونى بەلگىسىز، الدەبىر «جاس ازامات» دەگەن ۇيىم سول قۇلپىتاس تابىلعاننان كەيىن تۋرا 11 ايدان سوڭ ءبىز سالىپ كەتكەن سونى سوقپاقپان، جوعارىدا اتالعان اعالاردىڭ (اباي نايمانوۆ، ميكايل گۋتسەريەۆ) قارجىسىمەن سالىنعان، قارا ماي توسەلگەن داڭعىل جولمەن بارىپ، الەمگە جار سالىپ، دايىن ەڭبەككە يە بولا كەتۋى كۇلكىلى ءھام ۇياتتى ىسكە اينالدى. قايعىنى نەمەسە، سول سياقتى قارالى ساتتەردى ۋاقىت ۇمىتتىرار، بىراق ماسقارانى، ۇياتتى، ساتقىندىقتى ەشنارسە ۇمىتتىرا المايتىنى تاريحتان ايان..
ال كوزقاراقتى وقىرمانعا احات ءاشۋۇلى ەكەۋمىزدىڭ اۋدارمامىزدى بەرەيىك:
1-جول: ەرەجەپ ايىنىڭ سوڭعى ورازاسىندا
2- جول: 1838 جىل سارمىرزا
3-جول: قارۋلى كۇپارلار قولىنان
4-جول: جەكپە-جەكتە شاھيت... سارجان وكىلى
5-جول:50 جاساۋىل... اقمولا...
6-جول: حاننىڭ وكىلى تورەلەر 200 ساردار
7-جول: كوشتى اللا تاعالا شاھيت
8-جول: تەردىڭ جانىن جانناتتىڭ...
قۇلپىتاستىڭ سول جاقتاعى تىگىنەن جازىلعان جازۋدا «يمانقۇل، رۋى – قاراكەسەك» - دەگەن ءسوز بار. مۇندا كوپ نۇكتە قويىلعان جەرلەردەگى جازۋلار سونشاما الىس ۋاقىتتار ىشىندە كۇن قاقتاپ، جەل ءمۇجىپ ءوشىپ كەتكەنى وكىنىشتى.
بۇل جەردە باسىن اشىپ الاتىن ءبىر جايت – كەنەسارى ساربازدارىنىڭ ارۋعاى مەن قۇلپىتاسى مەنىڭ دە، ولاردىڭ دا يەلىگىندە ەمەس. تەك، ناقتى ەڭبەكتىڭ اقتالىپ، تەر توككەن ادامداردىڭ، ءبىر جارىم اي بويى كوز مايىن سارقىپ، جۇمىس جاساعان بىزدەردىڭ ەڭبەگىمىزدى يەلەپ كەتكىسى كەلىپ، ءارى اۋدارمالاردى وتىرىك جاساپ جۇرگەن بۇل «عالىمداردىڭ» قانداي نيەتى بارىن ءبىز تۇسىنە المادىق.
بىزگە كۋاگەر بولۋعا «رۋح» قورىنىڭ ازاماتتارى مەن جانە اتالمىش قورمەن جاسالعان كەلىسىم-شارتتار، سول زيرات قاقپاسىنداعى كىرەبەرىستە شىراقشى بولىپ جۇرگەن قۇربان ەسىمدى قاريا، بىزگە كەلىپ اۋدارما جاساۋعا كومەكتەسكەن ەۋرازيالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتى ۇمتىل زارىققان.... ت.ب، ساناپ تاۋسىۋعا بولمايتىن ادال كۋالەر الدىندا، ولاردان دا ارداقتى، ولاردان دا ۇلى كۋا – جاراتۋشى يەمىز بەن ءبىز بارىپ ومىراۋدان وسكەن شالعىندى شاۋىپ، ءبىر اپتا بويى ۇلكەيتكىش لينزامەن كوز مايىن تاۋىسىپ وقىپ، جاساعان قىزمەتىمىزدى كورگەن سول كەنەسارى حان ساربازدارىنىڭ ۇلى ارۋقتارى كۋا.
بۇل جەردە جاتقان ۇلى ارۋاقتاردى تىزبەلەي بەرسەم اڭگىمە تىم ۇزاپ كەتەرى ءسوزسىز. تەك قانا ءبىر ماقتانۋعا، قۋانۋعا تۇرارلىق تاعى ءبىر جاڭالىق – وسى زيراتتىقتان بالۋان شولاقتىڭ عالياسىنىڭ دا قابىرىن تاۋىپ، قازىرگى حاتقا تۇسىرگە بولاتىنبىز. بۇل جاڭالىق جايلى ماقالا عالىم – مارات ابسەمەتوۆتىڭ سۇيىنشىلەۋىمەن سول جىلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە شىققان ەدى.
سول كەزدە عاليا تىلەۋقىزىنىڭ زيراتىنىڭ تابىلۋى ۇلتتىق مۇراعاتىمىز ءۇشىن دە، جالپاق قازاق دالاسى ءۇشىن دە ۇلكەن جاڭالىق بولدى. قۇلپىتاسقا: «1922 جىلى 23 اپرەلدە. رۋى قالىبەك. عاليا عالىجاماعاتى تىلەۋقىزى 48 جاسىندا فانيدەن باقيعا راحات ايلادى. اللا تاعالا راحمەت ايلاپ، جانىن ءجانناتتان ايلاسىن. العاندارى ارۋاعىنا ءبىر دۇعا ەتكىزدى»، – دەپ شاعاتاي ءتىلى ۇلگىسىندە توتە جازۋمەن تاڭبالانعان. ەسكەرتكىش تاستى عاليانىڭ كۇيەۋى عالى قۇراقباەۆ ورناتقان. سول كەزدە زيراتتىڭ ورنى تۇراقتالىپ، فوتوعا تۇسىرىلگەن بولاتىن. قازىر بىزدە ونىڭ بارلىق قۇجاتى دا ساقتاۋلى.
كەزىندە كوكۋموۆا كاميليا كابەپوۆنا دەگەن اپامىز «ەسكەرتكىش قورعاۋ باستىعىمىن» – دەپ قۇرىلىس باستالار الدىندا «رۋح» قورى شالىپ وتىرعان قۇرباندىق مالدى سويعىزبايمىن دەپ شۋ كوتەرىپ، اكىمشىلىكتىڭ بەرگەن اشىق رۇقساتىنا قاراماستان زيراتقا رەستاۆراتسيا جاساۋعا تالاي كەدەرگى جاسادى.
كوكۋموۆا اكىمشىلىكتەن بىرنەشە ميلليون اقشا بولگىزىپ، زيراتتاعى تاستاردى بىرەۋلەرگە وتىرىك وقىتىپ، ناتيجە شىقپاعاننان كەيىن بىزدەن – دالەيۇلى ۇلاربەكتەن جانە ءاشۋۇلى احاتتان جۇرەك قانىمەن، حيساپسىز كوز مايىمەن وكىلعان ناقتىلى اۋدارمالاردى ساتىپ الماقشى بولعانى ءوز الدىنا ءبىر اڭگىمە. وعان كۋاگەر «رۋح» قورىنىڭ كىزمەتكەرى، سول «كوكبەل» زيراتتىعىنىڭ شىراقشىسى قۇربان اقساقال. كەيىن جاز بويى بۇكىل گازەتتەرگە بارلىق مارتەبەلى جۇمىستى ءوزى جاساپ، ءوزى تىڭدىرعانداي بولىپ جاريا ەتكەن ەدى.
قىسقاسى، وسىناۋ ۇلى مارتەبەلى ارۋاقتار الدىنداعى كەدەرگىسى دە قاۋپى دە كوپ اتقارىلعان حيساپسىز شارۋانىڭ جىلىك مايىن سورۋعا دامەلى كوپتەگەن قۇرتشاباقتار مەن ۇساق شيەبورىلەر قارا بۇلتتاي قاپتاپ كەتتى. بۇكىل باسپاسوزدە، تەلەديدار، سايت بەتتەرىندە ءسۇيىنشى سۇراعان حابارلار باس اينالدىرار دارەجەگە جەتتى.
ءبىز بۇل جەردە ۇلى جاراتۋشى اللا مەن اقمولا بەكىنىسىن قانعا بوكتىرىپ، ورىس وتارشىلارىن قويداي باۋىزداعان، سول ارقىلى وسىناۋ ۇلى دالاعا رۋح سىيلاعان ۇلى بابالار الدىنداعى اقيقاتتى ايتۋعا نيەت ەتتىك. ويتكەنى، اللانىڭ ءبىر ەسىمى – اقيقات! قيانات الدىندا ءتوزىپ تۇرا المايتىن اقىندىق ءھام قازاقى نامىس قولعا قالام الدىردى.
الداعى ۋاقىتتا ولاردىڭ مىنا ماعان، ۇلاربەك دالەيۇلىنا ايتار ءۋاجى بولسا كەز كەلگەن ءباسپاسوز ارقىلى اششى شىندىقتى ايتۋعا، ادىلەت الاڭىنا اق جامىلىپ شىعۋعا ءازىرمىن!
ءالى اشىققا شىقپاعان، ەش جەردە ايتىلماعان، كورسەتىلمەگەن ءۇشىنشى ءبىر ۇلكەن فاكت ءالى مەنىڭ جۇمىس كومپيۋتەرىمدە ءوزىنىڭ اشىققا شىعار ۋاقىتىن كۇتىپ جاتىر. كەلەسى كەزەكتە ول جايىندا بۇدان دا كەلەلى ءسوزىمدى وسى سايت ارقىلى وقىرماندارىما جەتكىزەتىن بولامىن.
ويتكەنى، بارىنەن دە قۇدىرەتتى اللا مەن سول ساتتە تۇسىرىلگەن، حاتقا تۇسكەن، مۇراعاتقا ساقتالعان بارلىق دالەل-فاكىتتەر مەنى ەكى دۇنيە دە قورعايدى!..
ۇلاربەك دالەيۇلى
استانا قالاسى
Abai.kz
