وسكەمەندىك www.yk.kzسايتى «پوداركي يستوري» اتتى ماقالا جاريالادى. بىراق ماقالانىڭ نەگە «تاريح سىباعاسى» اتالىپ وتىرعانىن تۇسىنبەدىك. ويتكەنى، وسكەمەن قالاسىنىڭ 300 جىلدىق مەرەيتويىنا جاسالىنباق سىيدىڭ «لاد» سلاۆيان قوزعالىسىنىڭ يمپەرياليستىك پيعىلىنان تۋىنداپ وتىرعانى ايدان انىق.

وسكەمەندىك www.yk.kzسايتى «پوداركي يستوري» اتتى ماقالا جاريالادى. بىراق ماقالانىڭ نەگە «تاريح سىباعاسى» اتالىپ وتىرعانىن تۇسىنبەدىك. ويتكەنى، وسكەمەن قالاسىنىڭ 300 جىلدىق مەرەيتويىنا جاسالىنباق سىيدىڭ «لاد» سلاۆيان قوزعالىسىنىڭ يمپەرياليستىك پيعىلىنان تۋىنداپ وتىرعانى ايدان انىق.

ماقالادا ايتىلعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، كوپ ۇزاماي وسكەمەن قالاسىندا ءى پەترگە جانە يۋ. گاگارينگە ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، تاۋەلسىزدىك ستەلاسى بوي كوتەرمەك. قالانىڭ 300 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي بوي كوتەرىلەدى دەگەن يمپەراتور ءى پەترگە ارنالعان مونۋمەنتتى سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى سىيعا تارتپاق كورىنەدى. بۇل قالا كەڭەس وداعى كەزىندە وسكەمەنمەن باۋىرلاس قالالار اتانعان ەكەن. ولاردىڭ نەگىزگى العا تارتىپ وتىرعان ارگۋمەنتىنىڭ ءوزى كۇلكىلى. ءى پەتر قالانى تۇرعىزۋعا جارلىق بەرگەن ەكەن-مىس. پاتشالىق رەسەيدىڭ قازاق دالاسىنا قالا تۇرعىزۋى يگى ماقساتتان تۋىنداماعانىن، ونىڭ تۇپكى ويى – وتارلاۋ ساياساتى بولعانىن جۇرتتىڭ ءبارى جاقسى تۇسىنەدى. ونىڭ ۇستىنە  «لاد» سلاۆيان قوزعالىسىنىڭ قازاقستاندى، قازاق ءتىلىن ەشۋاقىتتا مويىنداماعانىن جانە ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزگە كۇمان كەلتىرەر تالاي ماقالالاردى بۇرقىراتىپ جۇرگەنىن، ءتىپتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى باس پروكۋراتۋراسى وسى «لاد» قوزعالىسىنا تيەسىلى «رۋسسكيە ۆ كازاحستانە» سايتىن ۇلتتىق ارازدىقتاردى ورشىتۋگە نەگىز بولاتىن ماقالالار مەن پىكىرلەردى كوبىرەك جاريالاعانى ءۇشىن ءبىراز ۋاقىتقا بۇعاۋلاعانىن ەسكەرسەك، ولاردىڭ قازىرگى ماقساتى بولاشاقتا وسكەمەندى قازاقتىڭ ەمەس، رەسەيدىڭ قالاسى ەتىپ كورسەتۋ نيەتىنەن تۋىنداسا كەرەك.

– ءبىز رەسپۋبليكالىق  «لاد» سلاۆيان قوزعالىسىنىڭ شىعىس قازاقستاندىق فيليالى وكىلدەرىمەن، عالىمدار مەن   ەتنوگرافيالىق مۇراجاي قىزمەتكەرلەرىمەن، قالاداعى قوعامدىق قىزمەتكەرلەرمەن قالانىڭ ءى پەرتدىڭ جارلىعىمەن تۇرعىزىلعانىن راستايتىن قۇجاتتاردى جينادىق. سونداي-اق، قالانى لەنپروەكتىنىڭ ساۋلەتشىلەرى جوبالاعان، سول ءۇشىن نەۆاداعى قالا ۇكىمەتىنە جانە رف پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ اكىمشىلىگىنە قالا مەرەيتويىنا سىيلىق جاساۋعا ءوتىنىش تۇسىردىك. بىزگە سانكت-پەتەربۋرگ ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى، سىرتقى بايلانىستار جونىندەگى كوميتەت توراعاسى الەكساندر پروحورەنكو جاۋاپ بەردى. ولار بۇل ءوتىنىشىمىزدى قابىلداۋعا جانە قالانىڭ 300 جىلدىعىنا وراي، سىيلىق جاساۋعا كەلىسىپ وتىر. ولار تەك وسكەمەن قالاسى باسشىلىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن كەلىسۋىن كۇتپەك، –  دەيدى قازاقستاننىڭ «رۋسسكايا وبششينا» قوعامىنىڭ شىعىسقازاقتاندىق فيليالى كەڭەسىنىڭ توراعاسى  ولەگ ماسلەننيكوۆ.

دەمەك، ولار قازاقستان حالقىنىڭ بۇعان كەلىسىم بەرەتىن بەرمەيتىنىن ەسكەرمەيدى دە، تەك وبلىس اكىمشىلىگىنەن ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن كەلىسۋدى عانا سۇراپ وتىر. ءبىر قىزىعى وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ بۇل جايىندا ساراپتاما كوميسسياسىنا تاپسىرما بەرگەن. شىن مانىسىندە، قازاقستاندى ءۇش ءجۇز جىلداي وتاردا ۇستاعان مەتروپوليانىڭ بۇلاي اسقاقتاۋىنا ءبىزدىڭ بيلىك تە، حالىق تا جول بەرمەۋى كەرەك. كەزىندە كەيبىر بۇزاقىلاردىڭ شىعىس قازاقستاندى رەسەيگە قوسىپ الۋ ماقساتىندا بۇلىك شىعارعانىن، دۋگين، سولجەنيتسىن، جيرينوۆسكي سەكىلدى رەسەيدىڭ «اسىرەۇلتشىلدارىنىڭ» قازاقستاننان ءالى كۇنگە دەيىن جەر داۋلاپ، سولتۇستىك بەس وبلىس پەن شىعىس وبلىسقا قولقا سالىپ جۇرگەنىن ەسكەرسەك، ءى پەتردىڭ ەسكەرتكىشىن ەلىمىزدىڭ شىعىس قاقپاسىنا قاسقايتىپ تۇرىپ قويۋىمىز، يمپەريالىق پيعىلدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ باسى بولىپ تابىلماي ما؟ ەڭ وكىنىشتىسى، شىعىس قازاقستان وبلىستىق اكىمشىلىگىنىڭ بۇعان قارسى بولماي وتىرعاندىعى. مەنىڭشە، كەدەندىك وداقتىڭ اقىرى، ەۋرازيالىق وداقتىڭ كەلەسى جىلى قۇرىلۋى سەكىلدى ءىس ارەكەتتەر ەلدەگى ورىس جانە سلاۆيان ۇيىمدارىنىڭ يمپەريالىق پيعىلىن قايتا ءورشىتىپ وتىر. سول سەبەپتى دە، مەملەكەتشىل تۇلعا، قازاقتىڭ جانىن ءبىر كىسىدەي تۇسىنەتىن بەردىبەك ساپارباەۆ اكىمشىلىگى بۇعان جول بەرە قويمايدى دەپ ويلايمىز. وسكەمەندە ونسىز دا يمپەريالىق جۇيەدەن قالعان ورىس اتاۋلارىنان كوز تۇنادى. ەگەر، مەملەكەتشىلدىكتى، تۇتاستىقتى ويلاسا، وسكەمەن اكىمشىلىگى وزگەگە ەمەس، ابىلايحانعا، قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن سالعان جانىبەك پەن كەرەيگە، وزگە دە قازاقتىڭ ەتىگىمەن سۋ كەشىپ، ات اۋىزدىعىمەن الىسىپ، اتتان تۇسپەي ەلىن قورعاعان تۇلعالارىنا ەسكەرتكىش ورناتۋى ءتيىس. سول كەزدە وسكەمەندەگى يمپەرياشىل پيعىلداعى حالىق كىمنىڭ جەرىندە، كىمنىڭ ەلىندە تايراڭداپ جۇرگەنىن سەزىنەتىن بولادى. 

 ال قازاق وقىرمانى بۇنى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلاۋدا. باستىسى جان جۇرەكتەرىمەن قارسى ەكەندىكتەرىن بىلدىرۋدە. ءبىز وسىعان وراي بىرنەشە پىكىردىڭ باسىن قوسىپ ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

ەسىمجان ناقتىباي:

- باياعىدا قازاق جەرىنە كەلگەن ءبىرىنشى پەتر مەشىتتى شىركەۋمەن شاتاستىرىپ، ىشىنە كىرىپ شوقىنىپ شىعادى. شىققاسىن قاسىنداعىلاردىڭ ءبىرى قۇلاعىنا سىبىرلاپ، ۇلكەن قاتەلىك كەتكەنىن، بۇل شىركەۋ ەمەس، مۇسىلمانداردىڭ عيباداتحاناسى ەكەنىن ايتادى. ءوز قاتەلىگىنە قاتتى قورلانعان پەتر مەشىتتى زەڭبىرەكپەن اتىپ، جەرمەن جەكسەن ەتكىزەدى. وسكەمەندە گاگارين مەن پەتردىڭ ەسكەرتكىشتەرى ورناتىلسا، لەنيننىڭ ورنىنا قويىلعان اباي جەتىمسىرەپ قالار ەدى. باسشىلار وعان جەتكىزبەۋ كەرەك. التايعا ات باسىن تىرەگەن يگى-جاقسىنىڭ ءبارى تامسانىپ ايتىپ جۇرگەن ەرەن ەرلىگىمىزگە سىن بولاتىنىن ولار دا بىلەدى عوي.

سەرىك ءابىلحان:

- بىرىنشىدەن، ەسكەرتكىشتى ورناتۋدىڭ ءجان-جوسىعىن بۇل جۇرت بىلمەي وتىرعان جوق. ەكىنشىدەن مۇنداي ماسەلەنىڭ كوتەرىلۋىنىڭ ءوزى نەنى اڭعارتاتىنىن ۇققانىمىز ءجون. ۇشىنشىدەن ەگەر شىنىمەن ەسكەرتكىش ورناتۋ كەرەك بولسا (!) استانانىڭ دا، باسقالاردىڭ دا بۇعان كەدەرگى كەلتىرۋى ەكىتالاي. سەبەبى ۇشقان قۇسى، جۇگىرگەن اڭى تولەرانتتىلىق دەپ سۇڭقىلدايتىن ءبىزدىڭ ەلدە ءبارى دە مۇمكىن عوي

التىناي زارلىققىزى:

- اكىمشىلىكتىڭ الدىنا ابايدى قويدى. باسقا كىم بار؟ جاستار ساياباعى دەيدى ونىڭ ىشىندە گوركي تۇر، سول جاستار ساياباعىنا ءا.نۇرشايىقوۆتىڭ ەسكەرتكىشىن قويسا جاراسىمدى بولار ەدى. ەل تانىمايتىن ورىستىڭ اتتارى كوپ كوشە اتاۋى بوپ تۇرعان. وووي وسكەمەندە ايتا بەرسەڭ كوپ قوي. كريۆونوسوۆ دەگەن كوشەنى اۋىستىرماي شۋلاپ ەدى عوي ورىستار

مۇراتحان كەنجەحانۇلى:

- قازاقتىڭ حاندارىنىڭ بىرەۋىنە الاقانداي جەرىن قيماعان وسكەمەنگە ورىستىڭ پاتشاسى ورنىعاتىن بولسا جەتىسكەن ەكەنبىز.

ەرمەك ديۋزكەنەۆ:

- مەن سەندەرگە ءبىر قىزىق ايتايىن جىگىتتەر. ەسكەرتكىش قويۋ ماسەلەسىن ساپارباەۆ تا، باسقا دا اكىم شەشپەيدى. زاڭعا سايكەس كەز-كەلگەن ەسكەرتكىش ورناتىلار الدىندا كوپتەگەن كەلىسىمدەردەن ءوتۋى ءتيىس. بىرىنشىدەن، بەلگىلى قوعامدىق ۇيىم وبلىس باسشىلىعىنا سۇرانىس جاسايدى - پالەنشەنىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتايىق دەپ. سوسىن ول ەسكەرتكىشتىڭ قويىلۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن راستايتىن قۇجاتتار جينالادى. ول قۇجاتتاردىڭ اراسىندا قانداي قاراجاتقا جانە قانداي جەردە (ول ءۇشىن جەر تەلىمى ءبولىنۋى ءتيىس) ورناتىلۋى كورسەتىلەدى. سوسىن بۇل قۇجاتتار قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە جولدانادى. سول جەردە قۇرامىنا ەلىمىزدىڭ ابىرويلى ازاماتتارى كىرەتىن ەسكەرتكىشتەر جانە مونۋمەنتتەر جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كوميسسيادا قارالادى. بۇل كوميسسيا ءوزى جىلىنا ءبىر-ەكى رەت قانا جينالادى. كوميسسيا ەسكەرتكىش قويىلسىن شەشىم قابىلداسا، ارنايى كونكۋرس جاريالانىپ، ەسكيزدەر تاڭدالىپ الىنادى. سوندىقتان بۇل جولدان وتپەگەن كەز-كەلگەن ەسكەرتكىشتى زاڭسىز دەپ ساناۋعا بولادى.

ەسەن باينۇر.

"تۇركىستان" گازەتى