1-3 cۋرەتتەر: كەسكىندەمەشى بولات تۇرعىنبايدىڭ جۇمىستارى

4-6 سۋرەتتەر: ءمۇسىنشى ماليك جۇنىسباەۆتىڭ جۇمىستارى

1-3 cۋرەتتەر: كەسكىندەمەشى بولات تۇرعىنبايدىڭ جۇمىستارى

4-6 سۋرەتتەر: ءمۇسىنشى ماليك جۇنىسباەۆتىڭ جۇمىستارى

تۇركيانىڭ بودرۋم كۋرورتتى ولكەسىندە 2013 جىلى قىركۇيەك ايىندا ۇيىمداستىرىلعان   «اسپات ينك» ءحى حالىقارالىق سيمپوزيۋم سۋرەتشىلەردىڭ شىعارماشىلىق تاجىريبە الماسۋىنا جانە ءوز تۋىندىلارىمەن الەمگە تانىلۋعا جاسالعان جاقسى ءبىر قالىپتاسقان ءداستۇر. ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ شارتتارى مەن تالاپتارى بويىنشا الدىن الا ىرىكتەلىپ الىنعان جۇمىستى بەرىلگەن ءبىر ايدىڭ كولەمىندە سۋرەتشى تاڭداعان ماتەريالدا ورىنداپ شىعۋى كەرەك.مۇسىندىك كومپوزيتسياعا ءۇش شارشى مەتر ءمارمار تاس، ال كەسكىندەمەشىگە 120 ح 160 سم ولشەمدە تارتىلعان 2 دانا كەنەپ بەرىلەدى. شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋعا بارلىق جاعداي جاسالىپ،  سۋرەتشىلەردەن تەك ونەر تۋىندىسىن كۇتەدى. حالىقارالىق سيمپوزيۋمنىڭ پرەزيدەنتى مۇرات بالكاننىڭ تالانتتى ونەر ادامدارىنىڭ شىعارمالارىن دۇنيەجۇزىنە پاش ەتۋگە ارنالعان قۇرمەت دەپ تۇسىنۋگە بولادى. ارينە بۇل حالىقارالىق سيمپوزيۋمعا جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپارىرىكتەلگەن تالانت يەلەرى عانا قاتىستىرىلادى. سولاردىڭ قاتارىندا، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ «كەسكىندەمە» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، كەسكىندەمەشى بولات تۇرعىنباي مەن ء«مۇسىن» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى،  ءمۇسىنشى جۇنىسباەۆ ماليكتىڭ جۇمىستارى جوعارى باعالانىپ،  وزدەرىنىڭكومپوزيتسيالىق شىعارمالارىمەن قازاق ونەرىن الەمدىك ارەنادا كورسەتە ءبىلدى.

باتىس پەن شىعىستىڭ مادەنيەتى توعىسقان تۇركيا، بۇگىنگى كۇنگى تاماشا  ونەر ۇلگىلەرىن بولاشاق ۇرپاققا مۇرا ەتۋدى جولعا قويعان.  ۋاقىت وتكەنىمەن ونەر سول زاماننىڭ وزگەرمەس قولتاڭباسى بولىپ قالارى انىق.مادەنيەتتىڭ نەگىزگى تۇعىرىبولىپ سانالاتىن ونەردە بۇگىنگى كۇنگى دۇنيەتانىمدىق تۇسىنىكتەر مەن قوزقاراستار بەينەلەنەدى. زاماناۋي تەحنيكا مەن تەحنولوگيانىڭ كۇندەلىكتى جاڭارۋىنا قاراماستان، قولدان قاشالعان مۇسىندەر مەن سان-الۋانتۇستەرمەن جازىلعان، ادام قولىنان شىققان تۋىندىلار ەڭ ءبىر ادەمى، ءارىمازمۇنى تەرەڭ رۋحاني دۇنيە بولىپ قالارى دا انىق. بۇل سيمپوزيۋمنىڭ ماقساتى دا وسى –تاريحتىونەرمەن ورنەكتەۋ.

كوكجيەگىن تەڭىز بەن اسپان استاستىرعان، بودرۋم تابيعاتىسۋرەتشىلەرگە شابىت بەرىپ، ولاردىڭ اسقان شەبەرلىكپەن ورىنداعان  تۋىندىلارى جان-جاقتان كەلگەن ونەر ادامدارىنتاڭ تاماشا قالدىردى.

وسى سيمپوزيۋمدا ۇسىنعان، ۇلتتىق ناقىشتا جازىلعان تۇرعىنباي بولاتتىڭ «اۋەز» بەن «سەزىم» اتتى ەكى كارتيناسى شىعىس مانەرىنە جاقىن بولىپ كورىنگەنىمەن، انىقتاپ زەر سالساق، وندا قازاق ءداستۇرلى ورنەگىنىڭ كومپوزيتسيالىق قۇرىلىمىنا ءتان ەرەكشەلىكتى بايقايمىز. كارتيناداعى فيگۋرالاردىڭ جيناقىلىعى، تازا تۇستەر مەن ولاردىڭ ديناميكاسى، ىشكى سەزىمدەردى باياۋ تەبىرەنتىپ، بايسالدىلىققا، نازىك سەزىمدىلىككە، تەپە-تەڭدىككە، تەرەڭ ويعا، سابىرلىلىققا باعىتتايدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ويۋ-ورنەگى الەم جاراتىلىسىنىڭ كەرەعارلىعىن تۇستىك شەشىممەن كومپوزيتسيالىقتەپە-تەڭدىككە باعىندىرىپ ۇستاپ تۇرعانداي اسەر ەتسە، سۋرەتشى شىعارمالارىندا دا وسى زاڭدىلىقتى ۇستانادى. كەرەعارلىقتىڭ ۇيلەسىمدىلىگى كەسكىندەمەشىنىڭ نەگىزگى قولتاڭباسى. تۇرعىنباي بولاتتىڭ شىعارمالارىنان كەسكىندەمەلىك پەن گرافيكالىق شەشىم ۇيلەسىمدىلىگىن ايقىن كورە الامىز. كەسكىندەمەشىنىڭ «اۋەز» اتتى تابيعات پەن ادامبەينەلەنگەن تۋىندىسىنان، قازاقتىڭتەكەمەتىندەگىدەي ۇشكە بولىنگەن كەڭىستىكتى كورەمىز. تەكەمەتتىڭ ەڭ شەتكى جيەگى -  الەم، ورتاڭعى ورنەكتەلگەن – ادام الەمى، الا جىپپەن جۇرگىزگەن بولىك – الەم مەن ادامدى بىرىكتىرۋشى كەڭىستىك بىرتۇتاستىقتا قابىلدانادى. ويمەن، تۇيسىكپەن قابىلداناتىن دۇنيەنىڭ باستاپقى بەينەسىنەن تۋاتىن سۋرەتشى قيالىندا يدەيالار ءرامىزدى بەينەلەرگە ۇلاسادى. باستاپقى شىنايى دۇنيەنىڭ ءرامىزدى كورىنىسى ۇلتتىق دۇنيەتانىمدىق تۇسىنىكتەرمەن استاسقان بۇگىنگى  تۇرعىنباي بولاتتىڭ كارتينالارىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگىن ايقىنداپ وتىر. سۋرەتشى الەمدى ءبىرتۇتاس قابىلداپ، ونى كوركەم بەينەدە ۇسىنادى. سۋرەتشى شىعارماشىلىعى باعزىدان ءتان الەم تۇتاستىعىۇيلەسىمدىلىگىنە باعىنىپ، ونىڭ شىعارماشىلىعىن ايعاقتاي تۇسەدى. «اۋەز» اتتى كارتيناسىندا سارعىش ءتۇستى ايادا ورنالاسقان كول مەن ونى جاعالاي وسكەن اعاشتار، جولعا شىققان – ەر ادام مەن ايەل بەينەلەنگەن. جىڭىشكە، نازىك يىلتە جۇرگىزىلگەن جيەكتى سىزىقتار دوڭگەلەنگەن الەمدى جيناقتاپ، كوركەمدەپ ىرعاقتى قوزعالىسقا ەنگىزگەندەي. كوزگە جۇمساق اسەرلى سىزىقتار مەن تۇستەر ادام قيالىن ەرتەگى الەمىنە جەتەلەردەي اسەر بەرەدى.

كەسكىندەمەشىنىڭكەلەسى «سەزىم» اتتى جۇمىسىنداناقتى تۇستەرمەن، ورنەكتەرمەن، پلاستيكالى فيگۋرالى كەسكىندەر بەينەلەگەن. ادام جانى تىم نازىك، سەزىمتال كەلەتىندىكتەن، دۇنيەنى وسى سەزىمدەر تەربەلىسىندە قابىلدايدى. اسىرەسە ونەر ادامدارى سەزىمدى دۇنيەنى تانىپ ءبىلۋدىڭ ەڭ ءبىر شىنايى جولى دەپ بىلەدى. «كوكىرەگى سەزىمدى، ءتىلى ورامدى، جازدىم ۇلگى جاستارعا بەرمەك ءۇشىن» (اباي) دەگەندەي، اقىن جۇرەگىنە ءتان سەزگىشتىك پەن سەزىمتالدىق، نازىكتىك، كۇيشىلدىك، سۋرەتشى قىلقالامىنان تۋىنداعان نازىك سىزىقتار مەن تەرەڭ سەزىمدى تۇستەردىڭ ۇيلەسىمدىلىگىنەن كوركەم پىشىندەر تۋادى. مازمۇنى تەرەڭ«سەزىم» اتتى كارتينادا الەم مەن ادام قاتىناسى جانە تاريح پەن تاعدىر ۇشتاسىپ جاتقانداي. سەزىمگە بويلاي ەنگەن ادام، كارتينانىڭ نەگىزگى مازمۇنىن اشا تۇسەدى. ادام جايعاسقان ورنەكتەلگەنكيىزدە الەم كورىنىسىنىڭ بەلگىسى –دوڭگەلەكتەر، ءتورتبۇرىشتار ء(تورتبۇرىش ماتەريالدىق دۇنيەنىڭ ءرامىزى) ارقىلى شەشكەن. ءۇش، ءتورت ساندارى مەن ولاردىڭ قاراپايىم ءپىشىنى  – الەم بەينەسىنىڭ ءرامىزى. كارتينانىڭ اياسىندا تاستاعى تاڭبالارداي بەينەلەر تاريحتىڭ كورىنىسى ىسپەتتەس. ادام بەينەسىنە وسى دۇنيەدە تاريح ساحىناسىندا الماسىپ ءوتىپ جاتقان ءومىرى تۋرالى تەرەڭ سەزىمگە بەرىلگەندەي كومپوزيتسيانىڭ ورتاسىنان ورىن بەرگەن. دەمەك، سۋرەتشى شىناي كورىنىستى كوركەم-وبرازدى كومپوزيتسيادا، كۇردەلىلىكتى  بىرتۇتاستىقتا  جاڭاشا كوركەم شىندىقتا جاسايدى. كەسكىندەمەشىنىڭ تەرەڭ رۋحاني سەزىمدى نازىك سىزىقتارمەن جانە قىزعىلت، كوگىلدىر، سولعىن جاسىل، اق تۇستەردىڭ ۇيلەسىمدىلىگىندە ىشكى سەزىم كۇيزەلىستەرىن بەرۋمەن ليريكالى شەشىمىن تاپقان كارتيناسى، كوركەم ايقىندىلىعىمەن ەرەكشە.

ءمۇسىنشى جۇنىسباەۆ ماليكتىڭ ءمارمار تاستان قاشالعانمونۋمەنتالدى ايەل بەينەسىن بۇگىنگى ونەردىڭ تىلىندە شىنايىسەزىمدەرمەن اشۋعا ۇمتىلادى. قورشاعان ورتانى سەزىمدەرمەن قابىلدايتىن ونەر، مۋزىكاعا ۇقساس سەزىمدىك تەربەلىستەردىڭ بەينەلەۋ ونەرىننىڭ تىلىندەگى كورىنىسى. كەسكىندەمەشى وسى سەزىمدىك تەربەىستەردى ءتۇرلى بوياۋلارمەن سەزىنسە، ال ءمۇسىنشى ءتۇرلى پىشىندە قابىلدايدى.

قازاق تۇسىنىگىندە «انا» قاسيەتتى ۇعىم. سوندىقتان دا انا - ۇماي انا بەينەسىندە ايشىقتالادى. ول جەردىڭ ءتاڭىرى،   قازاقتاردا قۇت-بەرەكەنىڭ يەسى، ەرتەدەگى تۇركى  حالىقتارىنىڭ ۇرپاق جالعاستىرۋشىسى، مولشىلىق قۇدايى بولعان. سوندىقتان ۇماي انادان باستاۋ العان انا وبرازى بارلىق تۇركى حالىقتارىنداعى ايەلدەردى قۇرمەتتەۋ مەن انالاردى قادىر تۇتۋ. تاريحتان بەلگىلى قازاق ايەلدەرى وزدەرىنىڭ اقىلدىلىعىمەن جانە جاۋگەرشىلىك زامانداعى باتىرلىعىمەن، باتىلدىعىمەن ەر ادامداردان كەم سوقپاعان. بۇنى ناقتى تاريحي تۇلعالارىنا شولۋ جاساۋ ارقىلى دا ايعاقتاۋعا بولادى:  ساق كوسەمى -  توميريس،  قۇرتقا سىندى ەپيكالىق تۇلعالارعا باستاپ، شوقاننىڭ اجەسى ايعانىمنىڭ ەل اراسىنداعى بيىك بەدەلى مەن ىقپالى، كەيىنگى قازاق دالاسىنداعى انالاردىڭ ايرىقشا قۇرمەتتەلۋىنە دەيىن جالعاستىرا بەرۋىمىزگە بولادى.

باسىناناياعىنا دەيىن كەسەك ءمارمار تاستان قاشالعان ايەل بەينەسى – ناعىز مۇسىندىك شىعارما. ءمۇسىن – جۇمىرلىقتى سەزىنەتىن ونەر. ءمۇسىننىڭ نەگىزگى بەينەلەيتىن وبەكتىسى – ادام. ادامدى قورشاعان ورتاسىن بەينەنىڭ سۇلباسى قاشالىپ جاتقان كەزدە-اق ونىڭ جالعاسى ىسپەتتەس بىرتىندەپ شىعا باستايدى. ياعني ءمۇسىنشى ادامدى قورشاعان ورتاسىن بەينەنىڭ فورماسىمەن بىرتۇتاستىقتا قابىلداناتىنتاي ەتەدى. ءمۇسىنشى قيالىنان تۋعان بەينە تاستا قاشالىپ، بىرىكتىرەتىن سىزىقتار ارقىلى جۇمىرلىقتىاينالىپ ءجۇرىپ كورۋگە بولاتىنداي ءپىشىن تۋدىرادى. ءمۇسىنشىنىڭ بەينەنى بارىنشا اشىپ كورسەتەتىندەي كورۋ راكۋرسى بىرەۋ جانە وسى نۇكتەدە ونىڭ بار مازمۇنى تەرەڭ، جان-جاقتى اشىلا تۇسەرى انىق.  

ءمۇسىنشى ماليك اپپاق ءمارمار تاستان سومداعان ايەلدىڭ بەينەسىندە ماتەريالدىڭ فاكتۋراسىن ساقتاي وتىرىپ، وتە جەڭىل قابىلداناتىن شىعارماشىلىقتى جوعارى ەستەتيكالىق دەڭگەيگە كوتەرگەن.

مۇسىندەگى كومپوزيتسيالىق ماتەريالدى قۇرايتىن – سالماق، جۇمىرلىقجانە سىزىقتاردىڭ كومەگىمەن ءمۇسىنشى بەينەگە كونسترۋكتسيا مەن جۇمساق پلاستيكالىق شەشىم بەرگەن. سيممەتريالى كومپوزيتسيادا ورىندالعان ايەل بەينەسىندە جۇمساق سىزىقتارمەن ايەلگە ءتان نازىكتىكتى پاش ەتىپ تۇر. بەينەلەۋ ونەرى تاريحىندا ايەل بەينەسىن سومداعان مۇسىنشىلەر دە، كەسكىندەمەشىلەر دە كوپ. دەگەنمەن، ايەل بەينەسى زامان تالابىنا ساي بىردە انا، بىردە باتىر، قامقورشى جانە ت.ب. ادام بولمىسىنىڭ جان-جاقتى قىرلارىنان كورىنگەن. ال، ءمۇسىنشى جۇنىسبەكوۆ ماليكتىڭ «ايەل» بەينەسى نازىكتىك پەن قايسارلىقتى بويىنا جيعان بۇگىنگى زامان ايەلى. ءمۇسىنشى بەينەنىڭ ءون بويىنان جوعارىدان قيعاشتاي تومەنگە قاراي تۇسىرىلگەن سىزىقتار ونىڭ نازىك بەينەسىن اشا تۇسسە، ال سيممەتريالىلىق ونىڭ قايسارلىعىنىڭ كورىنىسىندەي اسەر بەرەدى. بۇل دوڭگەلەك شاعىن تۇعىرعا ورناتىلعان، مونۋمەنتالدى  «ايەل» بەينەسى تەڭىز جاعاسىندا ەشبىر گرەك مۇسىندەرىنەن كەم تۇسپەستەن قازاق ونەرىننەن الەمگە جار سالىپ تۇرعانداي.

Abai.kz