اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 2008 جىلى شىققان وقۋ ورنىنىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان مەرەكەلىك كىتاپتان «1930 جىلى ۋنيۆەرسيتەت قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى دەپ اتالا باستادى، 1935 جىلى وعان ۇلى اقىن ابايدىڭ اتى بەرىلدى» دەگەن سويلەمدى وقىپ، ويعا قالدىم. سول جىلدارى وقۋ ورنىن كىم باسقاردى جانە ول قانداي ادام ەدى دەگەن قىزىعۋشىلىق تۋىندادى. سۇراعىمنىڭ العاشقى جاۋابىن دا وسى كىتاپتان تاپقاندايمىن، كەلەسى بەتتەرىن پاراقتاعانىمدا «قازمپي-ءدىڭ 1935-1937 ج.ج. رەكتورى شاحيسلام بەكجانوۆ» دەگەن انىقتاما  مەن سۋرەتى بەرىلىپتى، ال ءومىربايانى مەن قىزمەتى تۋرالى مالىمەت بەرىلمەپتى. نەگە؟ ەگەر كىتاپ قۇراستىرۋشىلار ول كىسىنى ەندىرگىسى كەلمەسە مۇلدەم ايتپاس ەدى، دەمەك قولدارىندا باسقا دەرەك بولماعان. مىنە، قىزىق، حاكىم ابايدى ياعني، الاشتىڭ ارداقتى ۇلى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «قازاقتىڭ باس اقىنى» دەپ بۇكىل قازاققا ۇلگى ەتكەن باستاماسىن تەز ءتۇسىنىپ، قازاقتىڭ تۇڭعىش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ەسىمىن اباي دەپ اتاۋعا ناقتى ۇلەس قوسقان رەكتور نە سەبەپتى بەلگىسىز بولىپ قالدى دەگەن سۇراق كولبەڭدەپ،  مۇراعاتقا بارايىن دەسەم دەنساۋلىق كوتەرمەي پۇشايمان بولعان جايىمىز بار ەدى.

اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 2008 جىلى شىققان وقۋ ورنىنىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان مەرەكەلىك كىتاپتان «1930 جىلى ۋنيۆەرسيتەت قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى دەپ اتالا باستادى، 1935 جىلى وعان ۇلى اقىن ابايدىڭ اتى بەرىلدى» دەگەن سويلەمدى وقىپ، ويعا قالدىم. سول جىلدارى وقۋ ورنىن كىم باسقاردى جانە ول قانداي ادام ەدى دەگەن قىزىعۋشىلىق تۋىندادى. سۇراعىمنىڭ العاشقى جاۋابىن دا وسى كىتاپتان تاپقاندايمىن، كەلەسى بەتتەرىن پاراقتاعانىمدا «قازمپي-ءدىڭ 1935-1937 ج.ج. رەكتورى شاحيسلام بەكجانوۆ» دەگەن انىقتاما  مەن سۋرەتى بەرىلىپتى، ال ءومىربايانى مەن قىزمەتى تۋرالى مالىمەت بەرىلمەپتى. نەگە؟ ەگەر كىتاپ قۇراستىرۋشىلار ول كىسىنى ەندىرگىسى كەلمەسە مۇلدەم ايتپاس ەدى، دەمەك قولدارىندا باسقا دەرەك بولماعان. مىنە، قىزىق، حاكىم ابايدى ياعني، الاشتىڭ ارداقتى ۇلى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «قازاقتىڭ باس اقىنى» دەپ بۇكىل قازاققا ۇلگى ەتكەن باستاماسىن تەز ءتۇسىنىپ، قازاقتىڭ تۇڭعىش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ەسىمىن اباي دەپ اتاۋعا ناقتى ۇلەس قوسقان رەكتور نە سەبەپتى بەلگىسىز بولىپ قالدى دەگەن سۇراق كولبەڭدەپ،  مۇراعاتقا بارايىن دەسەم دەنساۋلىق كوتەرمەي پۇشايمان بولعان جايىمىز بار ەدى. ءتىپتى، ابايتانۋشى رەتىندە ەمەس، وسى ينستيتۋتتىڭ تۇلەگى رەتىندە دە ابايدى ارداقتاعان رەكتوردى بىلمەۋ ازاماتتىعىمىعا سىن، ەلگە سىڭگەن ەڭبەگىن زەرتتەپ، باعالاماۋ ۇلكەن ءمىن دەپ ۇققان وكىنىشىمىزدىڭ سول ورنىن رەسپۋبليكالىق «تۇركىستان» گازەتىنە شىققان وسى جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىنداعى اقىن جارىلقاسىن بورانبايدىڭ «اتاۋسىز قالعان ارىستار» ماقالاسى تولتىرعانداي بولدى. قازاقى داستارحاندى ولەڭىمەن ورنەكتەپ اقىندىعى تانىمال ج.بورانبايدىڭ ۇلت تاريحىن زەردەلەۋدە دە قالامىنىڭ ۇشقىر ەكەنىن بىلەتىنبىز، ال كوپشىلىك كوز جازىپ قالا جازداعان سوزاقتا تۋىلىپ، قازاقتىڭ ۇلىنا اينالعان اتاۋسىز قالعان ارىستار تۋرالى  مول دەرەكتەرىن كورگەندە، العىستان باسقا ايتارىمىز قالمادى، قازاق اتام مۇندايدا «ارىستاردا ءبىر اۋناپ تۇرعان شىعار» دەمەي مە؟! ىزدەگەنىمىز تابىلىپ، بىزدە قۋاندىق، ج.بورانباەۆتى سويلەتەيىك: «كىتاپتاعى شاحيسلام دەلىنگەن ەسىمنىڭ دۇرىسى – شايحيسلام. ءبىز بۇنى وعان بەرىلگەن تولقۇجاتتان تاپتىق. مۇندا ول شايحيسلام دەپ كورسەتىلۋمەن قاتار، 16 نويابر 1903 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى سوزاق اۋدانىندا تۋىلعان دەپ كورسەتىلگەن. قۇجاتتىڭ ءنومىرى: اE№646892». قازاق ۇلتىنىڭ، قازاق ۇلىنىڭ قۋانىشى مەن ازابى، گۇلدەنۋى مەن كۇيرەۋى، توقتىعى مەن اشتىعى قاتار جۇرگەن، تاريحى – شەجىرەلى، مۇڭلى تاريح... وقىساڭ قۋاناسىڭ دا، جىلايسىڭ...

«قازاق، ءبىلىمى جوعارى، گۋمانيتارلىق. قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى. الماتى وبلىسى، الماتى قالاسىندا تۇرعان. قازاق سسر ۋگب نكۆد 1937 جىلدىڭ 6 قازانىندا تۇتقىندالعان» دەپ جازىلعان ، ودان كەيىن شە، ودان كەيىن قايتا ۇستالىپ، اتىلادى... نە ءۇشىن، «وسى وردالى وقۋ ورنىندا بۇعان دەيىن ارقيلى پىكىرلەر قايشىلىعىندا بولعان، فەودال، بايدىڭ تۇقىمى، اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ بالاسى، ءوزى دە بولىس بولعان دەپ قاقپاقىلعا تۇسكەن اقىن ابايدىڭ اتىن جينالىستان-جينالىس تالقىلاي وتىرىپ، وڭ شەشىمىن تاۋىپ، ۇجىمنىڭ ۇسىنىسىن الىپ بەرگەنى» ءۇشىن بە؟؟؟ ايتەۋىر «قازاقتى» اتۋ كەرەك، باياعى جاتتاندى ايىپ «سۇلتانبەك قوجانوۆ، تەمىربەك جۇرگەنوۆ، سانجار اسفەندياروۆ ت.ب. سياقتى «كەڭەس ۇكىمەتىن قۇلاتپاقشى» بولعاندارمەن تىعىز بايلانىستا» دەگەن جەلەۋ. 1961 جىلى 20قاڭتاردا كسرو جوعارى سوتىنىڭ شەشىمىمەن اقتالادى.

قانداي وكىنىش، ءوز تاريحىم، ءوز ۇلتىمنىڭ تاريحى تۋرالى بىلگەنىمنەن بىلمەگەنىم كوپ، ءبىز بارىندە ەندى باستاپ جاتقاندايمىز... بيىل اسىل اتانىڭ ءجۇز ون جىلدىعى، اتاي المادىق، ابايتانۋشى رەتىندە ، ءتىپتى سوزاق اۋدانىندا جىنىس (قازىرگى تاۋكەنت) اۋىلىندا وكتيابر كولحوزىنداعى ءبىر بۇلاقتىڭ باسىندا ول كىسى دە، مەن دە سوندا تۋىلىپپىز، نە ايتارىمدى بىلمەيمىن، تەك ۇرپاققا ساباق بولسىن...

كەشىر، اسىل اتا!

جابال شويىنبەت،

اباي اتىنداعى قازۇپۋ-ءى

«ابايتانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ

ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ف.ع.ك.

Abai.kz