وسى اپتادا جاپونيادا جاڭا ۇكىمەت جاساقتالدى. بۇل تەك كۇنشىعىس ەلى ءۇشىن عانا ەمەس، جالپى ادامزات ءۇشىن دە ماڭىزى بار تاريحي وقيعا بولدى. ەلۋ جىل بويى بيلىك تىزگىنىن بەرمەي كەلە جاتقان جاپونيانىڭ ليبەرالدىق-دەموكراتيالىق پارتياسى تامىز ايىندا وتكەن جالپىۇلتتىق پارلامەنتتىك سايلاۋدا جەڭىلىسكە ۇشىرادى.

بيلىككە كەلگەن جاپونيانىڭ دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ كوشباسشىسىنىڭ ەسىمى يۋكيو حاتوياما. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 16 قىركۇيەگىنەن باستاپ جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى قىزمەتىنە كىرىسكەن يۋكيو حاتوياما جاڭا عاسىردىڭ باسىندا الەمنىڭ ساياسي ارەناسىنا شىققان باراك وباما، ماحمۋد احمادينەجاد سىندى تۇلعاعا اينالۋى مۇمكىن. بۇلاي ويلاۋىمىزعا ساياساتكەردىڭ: «مەنى تاريح كەرۋەنىن باسقا ارناعا بۇرۋعا باعىتتالعان كەلەشەك ىستەرىمىز قاتتى تولعاندىرادى. مەن وزىمە جۇكتەلىپ وتىرعان تاريحي جاۋاپكەرشىلىكتىڭ سالماعىن دا انىق سەزىنەمىن» - دەگەن العاشقى ساياسي مالىمدەلەرى تۇرتكى بولدى.

يۋكيو حاتويامانىڭ اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىنا بايلانىستى ايتىلعان پىكىرى دە ءبىزدى ەلەڭ ەتكىزدى. جاقىندا عانا New York Times گازەتىندە جاريالاعان ماقالاسىندا حاتوياما جاپونيادا عانا ەمەس، جالپى ازيا قۇرلىعىندا ورىن الاتىن بولاشاق وزگەرىستەردى سيپاتتاپ شىققان. ازياداعى وزگەرىستەردى حاتوياما وسى ايماقتاعى ورتاق اقشا اينالىمى بار ساياسي-ەكونوميكالىق قاۋىمداستىق قۇرۋدان باستاۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. الگى ماقالاسىندا حاتوياما «...ءبىز ازيالىق حالىق ەكەنىمىزدى ەشۋاقىتتا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك» - دەگەنى تاعى بار.

وسى اپتادا جاپونيادا جاڭا ۇكىمەت جاساقتالدى. بۇل تەك كۇنشىعىس ەلى ءۇشىن عانا ەمەس، جالپى ادامزات ءۇشىن دە ماڭىزى بار تاريحي وقيعا بولدى. ەلۋ جىل بويى بيلىك تىزگىنىن بەرمەي كەلە جاتقان جاپونيانىڭ ليبەرالدىق-دەموكراتيالىق پارتياسى تامىز ايىندا وتكەن جالپىۇلتتىق پارلامەنتتىك سايلاۋدا جەڭىلىسكە ۇشىرادى.

بيلىككە كەلگەن جاپونيانىڭ دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ كوشباسشىسىنىڭ ەسىمى يۋكيو حاتوياما. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 16 قىركۇيەگىنەن باستاپ جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى قىزمەتىنە كىرىسكەن يۋكيو حاتوياما جاڭا عاسىردىڭ باسىندا الەمنىڭ ساياسي ارەناسىنا شىققان باراك وباما، ماحمۋد احمادينەجاد سىندى تۇلعاعا اينالۋى مۇمكىن. بۇلاي ويلاۋىمىزعا ساياساتكەردىڭ: «مەنى تاريح كەرۋەنىن باسقا ارناعا بۇرۋعا باعىتتالعان كەلەشەك ىستەرىمىز قاتتى تولعاندىرادى. مەن وزىمە جۇكتەلىپ وتىرعان تاريحي جاۋاپكەرشىلىكتىڭ سالماعىن دا انىق سەزىنەمىن» - دەگەن العاشقى ساياسي مالىمدەلەرى تۇرتكى بولدى.

يۋكيو حاتويامانىڭ اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىنا بايلانىستى ايتىلعان پىكىرى دە ءبىزدى ەلەڭ ەتكىزدى. جاقىندا عانا New York Times گازەتىندە جاريالاعان ماقالاسىندا حاتوياما جاپونيادا عانا ەمەس، جالپى ازيا قۇرلىعىندا ورىن الاتىن بولاشاق وزگەرىستەردى سيپاتتاپ شىققان. ازياداعى وزگەرىستەردى حاتوياما وسى ايماقتاعى ورتاق اقشا اينالىمى بار ساياسي-ەكونوميكالىق قاۋىمداستىق قۇرۋدان باستاۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. الگى ماقالاسىندا حاتوياما «...ءبىز ازيالىق حالىق ەكەنىمىزدى ەشۋاقىتتا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك» - دەگەنى تاعى بار.

اتالعان ماقالاسىندا ول: «اقش-تىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقان جاھاندانۋ ءداۋىرى اياقتالۋدا. وسىنداي قىم-قۋىت زاماندا جاپونيا قالاي ءوزىنىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق دەربەستىگىن ساقتاپ قالىپ، ۇلتتىق مۇددەلەرىن قورعايتىنى مەنى قاتتى ويلاندىرادى. ويتكەنى جاپونيا بۇگىن الەمدىك گەگەمون رەتىندەگى ءرولىن ساقتاۋعا تىرىسقان اقش پەن الەمدىك گەگەموندىققا شىعۋعا جول ىزدەپ جاتقان قىتايدىڭ ورتاسىندا وتىر» - دەگەن ويىن بۇكپەي جايىپ سالدى.

بۇل بۇرىن-سوندى ءار ءسوزىن سالماقتاپ، ساياسي تىلەك-تالاپتارىن جۇمباقتاپ ايتىپ كەلگەن حاتوياماعا دەيىنگى جاپون باسشىلارىنا مۇلدە ۇقسامايتىن باتىل ساياساتكەردىڭ مالىمدەلەرى. ونىڭ ۇستىنە، الەمدەگى جالپى ىشكى ءونىم بويىنشا ەكىنشى ورىندا تۇرعان مەملەكەتتىڭ باسىنا كەلگەن تۇلعانىڭ وسىنداي ويدىڭ جەتەگىندە جۇرگەندىگى نەنى اڭعارتادى؟ بۇل الەمدىك گەگەموندىققا تاعى ءبىر ەل ءۇمىتتى دەگەن ءسوز.

الايدا، حاتوياماعا دەگەن العاشقى كوڭىل كۇيىمىزدى ىركىپ قالعان تۇسىمىز دا جوق ەمەس. ونىڭ سەبەبى حاتويامانىڭ ءومىربايانانىندا رەسەيلىك ءىزدىڭ سايراپ جاتقاندىعىندا.

بۇل كىسىنىڭ اتاسى دا جاپونيانىڭ ۇكىمەت باسشىسى بولعان. بيلىكتە بولعان تۇسىندا حاتويامانىڭ اتاسى 1956 جىلى كسرو مەن جاپونيا اراسىنداعى دوستىقتى جاڭعىرتۋ جونىندەگى كەلىسىم-شارتقا قول قويعان ەدى. ەندى وسى كەلىسىم شارتقا قويعان ادامنىڭ نەمەرەسى رەسەيمەن جاقىن ارالاسۋعا مۇددەلى ەكەندىگىن بايقاتىپ قويدى. بۇعان حاتويامانىڭ كوپتەگەن جىلدار بويى «رەسەي - جاپونيا» قوعامدىق قورىن باسقارىپ كەلگەنىن تاعى قوسىڭىز. ءارى حاتويامانىڭ كيتيرو ەسىمدى بالاسى لومونوسوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتە قىزمەت ىستەيدى ەكەن.

ايتسەدە، مىقتى جاپونيا قازاقستانعا تەرىس اسەرىن تيگىزبەيدى. جاپون حالقىنىڭ شىعۋ گەنەزيسى تۋرالى بىرنەشە گيپوتەزا بار. سونىڭ ءبىرى قازىرگى كەزدە قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان - جاپوندىقتاردىڭ ءوزىمىزدىڭ التايدان تاراعان دەگەن بولجام. جاپوندىقتاردىڭ مىنەز-قۇلقى مەن باتىرلىعى دا بىزگە ۇقسايدى. وسى ەلدىڭ يايتي حاگا دەگەن ەتنوپسيحولوگى ءوزىنىڭ «ۇلتتىق مىنەز تۋرالى ون وچەرك» اتتى كىتابىندا جاپوندىقتىڭ بويىنداعى قازاقتان اينىمايتىن قاسيەتتەردى ءتىزىپ شىققان بولاتىن. ولار: باسقارۋشى بيلىككە دەگەن تابىنۋشىلىق پەن وتانشىلدىق، اتا-باباعا دەگەن قۇرمەت پەن وتباسىلىق نامىس، تابيعاتقا دەگەن ماحاببات پەن سەزىمتالدىق، كەڭپەيىلدىك پەن قوناقجايلىق، ءازىلدى جاقسى كورۋ، سىپايىلىق پەن قاناعات.

بۇل ورتاق قاسيەتتەر ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەردە بايقالىپ تۇرادى. سوسىن ورتاق تاريحي تامىرلار ادامداردى ءبىر-بىرىنە ماگنيتشە تارتىپ، جاۋلاسۋعا جول بەرمەيدى. كەرىسىنشە، تاريحي تۋىسقاندىق ءبىر-بىرىنە قول ۇشىن بەرۋگە، قيىن-قىستاۋ زامانداردا كومەكتەسۋگە يتەرمەلەيدى.

ەجەلگى جاپون مەن ەجەلگى تۇركى تىلدەرىندە 18 ءسوزدىڭ سايكەستىگى انىقتالعانى دا بەلگىلى. ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن كەزىندە ءبىزدىڭ ەلگە جەر اۋدارىلعان جاپوندىقتار قازاقتان وگەيلىك كورمەي، پانا تاپقانى دا كەشەگى كۇننىڭ شىندىعى. مۇنداي تاريحي فاكتىلەر ەلىمىز ەگەمەندىگىن جاريالاعاننان بەرى جاپونيانىڭ قازاق ەلىنە دەگەن كوزقاراسىنىڭ ءتۇزۋ بولىپ كەلە جاتقاندىعىنا دا ىقپال ەتكەنى راس. سوندىقتان بىزگە جاپونيامەن قارىم-قاتىناستى تەرەڭدەتۋ ماسەلەسى باسقا مەملەكەتتەرمەن بايلانىستى دامىتۋدان اناعۇرلىم ماڭىزدى.

ءبىز ءۇشىن گەگەموندىققا ۇمتىلعان قىتايمەن باسەكەگە تۇسكىسى كەلىپ وتىرعان ازياداعى مىقتى مەملەكەتتىڭ بولۋى دا ءتيىمدى. جاسىراتىن نەسى بار، الپاۋىت قىتاي جانە رەسەيدىڭ اراسىندا وتىرعان بىزگە جاپونيا سەكىلدى سەرىكتەس اعايىن كەرەك. ەۋرازيا كەڭىستىگىندە عانا ەمەس، بارلىق باعىتتاردا بولاشاقتا تۇزەتىن سىرتقى ساياساتىمىزدى قولدايتىن، سىرتتان كەلەتىن قاۋىپ-قاتەردى تەجەپ وتىراتىن، قاجەت دەسەڭىز، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى قورعاپ قالۋ ءۇشىن دە جاپونيا سەكىلدى ەلدى ستراتەگيالىق ارىپتەسكە اينالدىرۋعا ءتيىسپىز.

قىتاي مەن رەسەيگە، باتىس پەن اقش-قا بەرىپ جاتقان تابيعي رەسۋرستارىمىزعا قاراي جاپونياعا دا جول اشىپ، ەسەسىنە باسقا ەلدەردەن الا المايتىن تەحنلوگيالاردى تارتۋىمىز كەرەك سەكىلدى. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە قاجەتتى ءادىس-ايلالار مەن قوعامداعى كەيبىر كەلەڭسىزدىكتەردى جوياتىن مىنەزدەردى ۇيرەنۋ - اسا ءتيىمدى دەپ ەسەپتەيمىز.

ەگەر جاقىن ارادا حاتويامانىڭ ارمانى ورىندالىپ، جاپونيا گەگەمون ەلگە اينالاتىن بولسا، بۇل ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز ءۇشىن وتە پايدالى بولماق. بۇل جاپونيانىڭ ىقپالىنا ءتۇسۋ دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل بىزگە ءبىر تابان بولسا دا جاقىن ءبىر مەملەكەتتىڭ جەتىستىكتەرىن پايدالانۋ، سول ارقىلى كەلەشەكتە قازاقستاندى ازياداعى كوشباسشىلىق رولىنە دايىنداۋ دەگەن ءسوز.

بۇگىنگى حالىقارالىق ساياسي-ەكونوميكالىق بايلانىستار جۇيەسىندە باستى ەلەمەنتتەردىڭ ءبىرى بولىپ ايماقتىق قارىم-قاتىناس ۇستانىمى دامىپ كەلەدى. ياعني كۇشتى مەملەكەتتىڭ ماڭايىندا ورنالاسقان باسقا ەلدەر امالسىزدان وركەندەۋ جولىنا تۇسپەك. تاريحتىڭ زاڭدىلىعى سونداي، ءبىر يمپەريانىڭ ورنىنا كەلەسى ءبىر فاۆوريت دايىن تۇرادى. ايماقتىق پرينتسيپ بويىنشا بىرىككەن ەۋروپا، بولماسا وڭتۇستىك امەريكا ەلدەرىنە قاراعاندا، ازيالىق ەلدەردىڭ بىرىگۋى ناتيجەلى بولا باستاعانى وسى كەڭىستىكتە عۇمىر كەشىپ جاتقان ءبىزدى قۋانتادى. سوندىقتان بولاشاقتا دامىعان جاپونيانىڭ جەتكەن جەڭىستەرى مەن ودان كورگەن جەمىستەردى ءبىز دە تاتۋىمىز كەرەك. قازىرگى تاڭدا ەۋروپاعا ەلىكتەپ-سولىقتاۋدان گورى قازاقستانعا ايماقتىق قاۋىمداستىقتى دامىتۋعا دەن قويىپ، سول ۇيىمدار ىشىندە ىقپالدى مەملەكەتكە اينالۋ اناعۇرلىم ابىروي اپەرمەك.

سول سەبەپتەن قازاقستانعا كۇنشىعىس ەلىنىڭ جاڭا ساياسي كۇشتەرىمەن بايلانىس ورناتىپ، جاپونيانىڭ ينۆەستيتسياسىن وزىمىزگە مولىنان تارتىپ، سول ارقىلى ەكونوميكالىق تۇرعىدا بىتە قايناسىپ كەتۋىمىز قاجەت.

جاپوندىق ماقالمەن قورىتقاندا: «ەرتەڭگى جەل - ەرتەڭ سوعادى».