بيىل ماۋسىم ايىنىڭ 14 كۇنى ەل پرەزيدەنتى ق. توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن استانادا ءتۋريزمدى دامىتۋ تۋرالى كەڭەس ءوتتى. كەڭەسكە ۇكىمەت، پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ باسشىلارى جانە كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ باسشىلارى، ۇكىمەت مۇشەلەرى، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن وبلىستاردىڭ اكىمدەرى قاتىستى.

سونىمەن بىرگە ۇلتتىق كومپانيالار مەن «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ جەتەكشىلەرى، تۋريزم سەكتورىنا بايلانىستى بيزنەس قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلدەرى تولىقتاي قاتىستى. وسىدان-اق بۇل كەڭەستىڭ ماڭىزدىلىعىن اڭعارا بەرىڭىز.

جاھاندانۋ زامانى باستالىپ، ءتورتىنشى ونەركاسىپ رەۆوليۋتسياسىنىڭ جەتىستىكتەرى الەمدى ءبىر-بىرىنە جاقىنداتا ءتۇستى. سونىمەن تۋريزم دۇنيەجۇزىندەگى جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 9 رايىزىن ۇستايتىن جاعداي قالىپتاستى. بۇۇ-نىڭ ستاتيستيكاسىنا جۇگىنسەك، الەم بويىنشا جۇمىس ورىندارىنىڭ 10 پايىزى ءتۋريزمنىڭ ۇلەسىندە ەكەن، بۇل دەگەنىمىز اشىلىپ جاتقان ءار جۇمىس ورىننىڭ ءتورتىنشىسى وسى سالاعا تيەسىلى دەگەن ءسوز. كورسەتىلەتىن قىزمەت بويىنشا الەمدىك ەكسپورتتىڭ 30 پايىزى، ينۆەستيتسيانىڭ 7 پايىزى جانە سالىق تۇسىمدەرىنىڭ 5 پايىزى تۋريزم سالاسىنان كەلەتىنىن ايعاقتاپ وتىر.

الەمنىڭ ەكونوميكاسىن تۇرالاتىپ كەتكەن عاسىر دەرتى - پاندەميادان كەيىن دامىعان ەلدەردىڭ تۋريزم سالاسى ورنىنان تەز تۇرىپ كەتتى. بىراق، ەلىمىزدە بۇل سالا تىم سىلبىر قوزعالۋدا. تۋريزم سالاسىندا ىسكەرلىك ورتانى دامىتۋ دەڭگەيى بويىنشا 119 ەلدىڭ ىشىندە 70-ءشى ورىنعا يەك ارتىپ تۇرمىز. اسىرەسە، سوڭعى ءتورت جىلدا ەكونوميكامىزداعى ءتۋريزمنىڭ ۇلەسى 3,7 پايىزدان 3,2 پايىزعا تومەندەپ كەتكەن. مۇنداعى باستى سەبەپ تۋريزمگە ارنالعان ينفراقۇرىلىمداردىڭ زامان تالابىنا ساي دامىماۋى، جاڭارماۋى بولسا كەرەك.

سونىمەن بىرگە قىزمەت وتەۋ سالاسىندا باسەكەنىڭ ازدىعىنان، ەلگە كەلەتىن تۋريستەردىڭ قاراسى مولايماي وتىر. دەمالىس ورىندارىنداعى قىزمەت كورسەتۋ باعاسىنىڭ لايىقسىز قىمباتتىعى دا قوسىمشا سەبەپتەردىڭ ءبىرى. قوعامدا ەل ىشىندەگى دەمالىس ورىندارىنا بارىپ دەمالعاننان بىرىككەن اراب امىرلىگىنە، تۇركياعا، قىتايعا بارىپ دەمالعان ارزانعا توقتايدى دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. ارينە، بۇل پىكىرلەردىڭ دە وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرى بار. ۇلان-بايتاق قازاقستاننىڭ كولىك قوزعالىسى اۋە، تەمىر جول جانە اۆتوجولدارعا نەگىزدەلگەن. قۇرلىقتاعى مەملەكەت رەتىندە تەڭىز-مۇحيتتان الىس ورنالاسقاندىقتان سۋ جولى نەگىزىنەن جوق. وسىدان بارىپ ترانسپورتتىق الەۋەتىمىز ءالسىز. جاز ماۋسىمى باستالا بەرە بەلەت قىمباتتايدى. كەرەك دەسەڭىز اقشاعا دا تابىلمايدى. ودان كەيىن دەمالىس ايماقتارىنىڭ باسىم بولىگى جەكەشەلەندىرۋ زامانىندا قولى ۇزىن، قۇزىرەتى كوپ بيلىك ەليتاسى مەن بيزنەس ەليتاسى يەلەنىپ العاندىقتان «دايىن اسقا تىك قاسىق بولعان» ولار، باسەكەگە دايار ەمەس بولىپ شىقتى.

ولاردىڭ باسقا دا تابىس جولى بولعاندىقتان ءارى ءوز ءوڭىرىنىڭ مونوپوليسى سانالاتىندىقتان ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا، باعانى ارزانداتۋعا تيتەي دە مۇددەلى ەمەس. از پايدامەن مول تابىس تابۋ دەگەن ۇعىم ولاردىڭ وي-ساناسىنا كىرىپ شىقپاسا كەرەك. مەملەكەتتىڭ ءتۋريزمدى سۇيەمەلدەۋ گە، دامىتۋعا بولگەن قارجىسى دا سولاردىڭ قانجىعاسىنا كەتىپ، قاراپايىم شاعىن، ورتا  كاسىپ يەلەرى شومىشتەن قاعىلا بەرەدى. ءسويتىپ، مەملەكەت تە، حالىق تا زيان كورىپ وتىر.

ەلىمىزدە شەتەلدىكتەردىڭ نازارىن اۋداراتىن تابيعي تاۋ-وزەن، كولدەر، تاريحى اڭىز-افسانامەن كومكەرىلگەن جادىگەرلەر مەن ەسكى قالا جۇرتتارى جەتىپ ارتىلادى. الماتىداعى شىمبۇلاقتاعى شاڭعى تەبۋ الاڭىنا كەزىندە ۇلىبريتانيا حانزاداسى كەلىپ دەم العاندا ءبىراز ەل تاڭداي قاقتى. كەزىندە ازيادا قىسقى ويىندارى ەلىمىزدە سالتاناتپەن وتكەندە بۇكىل الەمنىڭ نازارى بىزگە اۋدى. قازىر ول جاققا بارىن شاڭعى، كونكي تەبەتىن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءوزى كەپتەلىسپەن، كەزەك كۇتىۋدەن شارشاپ، دەمالىسىنىڭ ءمانى بولماي قالاتىن كۇندەردگە تاپ بولدىق. سولتۇستىك، شىعىس وبىلىستارىندا تاۋ شاڭعىسى سپورتتىن جاپپاي جالپىلاستىرۋعا مۇمكىندىك بار. كاسپي، بالقاش، ارال، الاكول، جاسىباي كولدەرىنىڭ جانە شارىن شاتقالى مەن ايعايقۇمنىڭ يگىلىگى مەن شاراپاتىن ءالى تولىق كورە الماي وتىرمىز. قاسيەتتى ماڭعىستاۋ ءۇستىرتى، تۇركىستان، قازىعۇرت،  ۇلىتاۋ، قوزىباسى  قاتارلى مەملەكەتىمىزدىڭ سيمۆولدىق نىشانىنا اينالعان وڭىرلەرگە الەمنىڭ ەلۋگە تاياۋ ەلىندە جاساپ جاتقان قانداستارىمىزدى زيرات ەتۋگە ۇيىمداستىرا الامىز. اراب حانزادالارى جىل سايىن كەلىپ اڭ اۋلاي تىن وڭىرلەرگە نەگىزىندە بۇكىل الەمنىڭ بيزنەس، بيلىك، مادەنيەت ەليتالارىن وسى باعىتقا قاراي شوعىرلاندىرۋعا بولادى. پاندەميادان كەيىن ادامزات دەنساۋلىقتىڭ قادىرىن ەسەلەپ تۇسىنە باستادى. دەنساۋلىعىن كۇتىپ-باپتاۋعا اقشالارىن ايامايتىن بولدى. قازاقستاننىڭ قاي بۇرىشىنا بارساڭ دە وت اراساندار مەن سۋ اراساندار كوپتەن كەزدەسەدى. ەندى وسى سالاعا قارجى قۇيىپ ترانسپورتتىن جاقسارتىپ، قوناق ءۇي، ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىن سالساق جۇمىس ورىندار اشىلىپ، سالىقتىڭ ءتۇسىمى كوبەيەر ەدى.

كورشىمىز قىتايدىڭ شۇار-ىندا سوڭعى جىلدارى ىشكى قىتايدان كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ ۇزىن سانى ەكى ءجۇز ميليون ادامعا جەتىپتى. ال شۇار-دا جاساپ جاتقان حالىقتىڭ سانى 20 ميليون شاماسىندا، وسىدان-اق جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تۋريستەر جاعىنان قانشالىق تابىس تاۋىپ جاتقانىن مولشەرلەي بەرىڭىز. قازاقتار تىعىز ورنالاسقان بوعدا، نارات، قاناس، تاڭبالى، كولدەنەڭ، ۇلۋجان، سايران كولى سياقتى تانىمال تۋريستىك اۋماقتاردا جەرگىلىكتى تۇرعىندار كەلگەن ساياحاتشىلارعا ءداستۇرلى تاعامدارى مەن سۋسىندارىن بەرۋمەن بىرگە اسەم ابزەلدەرى جاراسقان ات، تۇيەلەرىن مىنگىزىپ، قۇستارىن ۇستاتىپ، ۇلتتىق كيىمدەرىن كيىگىزىپ فوتوعا تۇسىرتەدى ەكەن. مۇنىڭ ءبارى قىپ-قىزىل اقشا عوي. مىسالى، ءۇرىمشى قالاسىنا جاقىن ورنالاسقان بوعدا شىڭىنا ساياحاتتاپ كەلگەن عاشىقتاردى تۇيەسىمەن الىپ بارىپ، الىپ كەلگەنى ءۇشىن جەرگىلىكتى مالشىلار 1000 اقش دوللارى شاماسىندا اقشا سۇرايدى ەكەن. «قالاۋىن تاپسا قار جانار» دەگەن وسى شىعار.

قىتاي، موڭعوليا، يران، وزبەكستان، قىرعىزستان قاتارلى ەلدەردەن كەلگەن قانداستارىمىز ءبىراز جىلدان بەرى تۋىپ-وسكەن جەرلەرىنىڭ قىزمەت وتەۋ سالاسىندا جۇمىس جاساپ ءجۇرىپ مول تاجىريبە جانە كاپيتال توپتادى. ەندى سول تاجىريبە مەن كاپيتالىن اتامەكەننىڭ گۇلدەنىپ-كوركەيۋى ءۇشىن جۇمساۋىنا زاڭدىق، قۇقىقتىق جاقتان جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلسا، ەلىمىزگە ءبىراز قارجى قۇيىلىپ، جۇمىس ورىندارى اشىلار ەدى.

«قىرىقتىڭ ءبىرى قىدىر» دەگەن ناقىل ءسوز بار، اتالارىمىزدان قالعان. الماعايىپ زاماندا يمپەريالاردىڭ ازۋى باتىپ، تاعدىردىڭ جازۋىمەن اتاجۇرتتان الىستاپ كەتسە دە، ءتىلىن، ءدىلىن، ءداستۇرىن جوعالتپاي ەلگە كەلىپ جاتقان قانداستاردىڭ لەگى ءالى دە سايابىرلاماي جالعاسىپ جاتقالى وتىز جىلدان استى. كەڭىستىگى جاعىنان بىرنەشە قۇرلىقتى شارپىپ، سيپاتى جاعىنان گەوساياساتتىق ءتۇس الىپ بارادى. حالىقارالىق ساياسي ويىننىڭ دا نىشانى جوق ەمەس. وسىدان بارىپ قازاق كوشىنىڭ تالابى مەن تالعامى وزگەرىپ داۋىرلىك، يدەولوگيالىق سيپات بايقالا باستادى. الەمدىك ۇدەرىستەر مەن وزگەرىستەر تالابىنان تۋىنداعان كۇردەلى ءارى نازىك وقيعالار مەن قۇبىلىستار كەزدەسىپ قوعام مەن مەملەكەت الدىنا جاڭا تالاپتار مەن جۇكتەۋدە.

بىراق، مۇنىڭ ءبارى دامۋ مەن ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ ۇدەرىسىن توقتاتپايدى. وتارشىلداردىڭ ءامىرى ءجۇرىپ تۇرعان زاماندا «مالىم جانىمنىڭ ساداعاسى،  جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ، اساۋ باسى نوقتاعا سيماي، جات جۇرت جاعالاپ كەتسە، ەندى مىنە، «ءار قازاق مەنىڭ جالعىزىم»، «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك» دەگەن قاراشاڭىراقتان شىققان ۇنگە ءۇن قوسىپ ورالىپ جاتىر، قانداستار!  ولار وسكەن ورتاسىنىڭ توزىعىن تاستاپ، وزىعىن بويىنا سىڭىرىرە وتىرىپ جاڭا كۇش، جاڭا قان بولىپ ورالادى.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz