التىن جاپىراق
وقي وتىرىڭىزدار: نۇرمان قارت جانە ونىڭ تازىسى
ءبىزدىڭ انىقتاما:
اكبار ءماجيتۇلى قىتايدىڭ بەيجىڭ قالاسىندا تۇراتىن، ميللياردتار ەلىندە، يمپەريالىق تىلدە سويلەيتىندەردىڭ ورتاسىندا «قىتايداعى قازاقتىڭ ولجاس سۇلەيمەنوۆى» اتانعان قازاق قالامگەرى.
كورنەكتى جازۋشى، اۋدارماشى، باسپاگەر، اعا رەداكتور، مادەنيەت جانە ونەرتانۋشى، پروفەسسور، مەمەلەكەت جانە قوعام قايراتكەرى. قىتايدىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ جانە مەمەلەكەتتىك كەڭەس ستەپەندياسىنىڭ يەگەرى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ «2 دارەجەلى دوستىق وردەنىمەن ماراپاتتالعان.
1954 جىلى 15 ساۋىردە قحر شۇار-دىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا قاراستى قورعاس اۋدانىنىڭ ساربۇلاق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. لاندجوۋ ۋنيۆەريستەتىنىڭ قىتاي فيلولوگياسى ءبولىمىنىڭ تۇلەگى (1977 ج.).
ىلە وبلىسى ۇكىمەتىنىڭ اپپراتىندا، قىتاي جازۋشىلار وداعىندا جاۋاپتى قىزمەتتەردە بولدى. «ۇلتتار ادەبيەتى» جۋرنالىنىڭ نەگىزىن قالادى ءارى ونىڭ باس رەداكتورى بولدى. «قىتاي جازۋشىلارى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، قىتاي جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ حاتشىسى، قىتاي جازۋشىلارى باسپا كورپوراتسياسىنىڭ شىعارماشىلىق جونىندەگى جاۋاپتى ءبىرىنشى ورىنباسارى، «قىتاي كينو جانە تەلەۆيزيا» قق باسقارما توراعاسىنىڭ جاۋاپتى ءبىرىنشى ورىنباسارى سىندى قىزمەتتەردى اتقاردى. بەيجىڭ قالاسىنىڭ جانە قىتاي حالىق كەڭەسىنىڭ ۋاكىلى (دەپۋتاتى).
شىعارمالارىن قىتاي تىلىندە جازادى. 1970 جىلداردىڭ سوڭىندا العاشقى شىعارمالارىمەن قىتاي ادەبيەتىنە بىردەن تانىلعان جازۋشى. 1980 جىلى 26 جاسىندا قىتايدىڭ ادەبيەت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدى.
«اقساق قۇلان»، «كوك كوگارشىن»، «كوگالدا»، «اسپان تاۋلار اياسىندا» سىندى پروزالىق كىتاپتاردىڭ اۆتورى.
ەلىمىزدە جازۋشىنىڭ «اقساق قۇلان» دەگەن تاڭدامالى اڭگىمەلەر جيناعى جارىق كوردى. قازاق پروزاسىنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىلەرىن، اۋەزوۆتىڭ «اباي»، «اباي جولى» رومان-ەپوپياسىن، «اباي قارا سوزدەرىن»، «قازاق حالىق اندەرىنىڭ انتولوگياسىن»، قىرعىزدىڭ «ماناس» ەپوسىن، ۇيعىردىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكالىق مۇراسى - «12 مۇقامدى» قىتاي تىلىنە اۋدارعان.
قىتاي پروزاسىنىڭ كلاسسيگى، اتاقتى جازۋشى ۋاڭ مىڭ مىرزا اكبار ءماجيتۇلىنىڭ شىعارمالارى تۋرالى: «ول بۇرىن-سوڭدى تۇرمىستى دايىن قالىپقا نەگىزدەپ كوشىرە سالمايدى نەمەسە كوپتەگەن وقيعا جەلىسىن ويدان ويدىرىپ، شالاعايلىق ىستەمەيدى. كەرىسىنشە تۇرمىستىڭ ارقاي جاقتارىنا ءجىتى نازار اۋدارىپ، تەرەڭ وي جۇگىرتىپ، كەيىپكەردىڭ كوڭىل-كۇيىن، وقيعانىڭ شيەلەنىسۋىن، پەيجازدى جانە قاراما-قايشى قۇبىلىستاردى ۇستاپ قالۋعا قۇلشىنىپ، پروزا جاسامپازدىعىندا ءوزىنىڭ وزگەشە ۇلگىسىن جاراتتى. سونىسىمەن دە ول قىتاي پروزاسىندا ۇلكەن ورىنعا يە قالامگەر»، - دەپتى.
سەرجان سارسەنبايۇلى، ادەبيەت سىنشىسى
التىن جاپىراق
1
كوزدى اشىپ-جۇمعانشا كۇز دە كەلدى. كۇللى تاۋ الابىن الا جايقالعان اق قايىڭدار كوز جاۋىن الارلىقتاي التىن رەڭگە بويالدى. قالىڭ قايىڭدىنىڭ ەتەگىنە جالعاسا وسكەن تەرەك، شەتەن، شاتىرتال، دولانا، جابايى الما، قاراقاتتار دا جاپاتارماعاي سوعان ەلىكتەپ، جازدىڭ جومارت شۇعىلاسى سىيلاعان قانىق جاسىل جەلەكتەرىن شەشىپ تاستاۋ قامىنا كىرىسكەن. توقتاۋسىز سىلدىراپ اققان بۇلاق جاعاسىنداعى توپ-توپ قۇبا تال مەن باقا تالدار دا كۇز سىيلاعان سۇلۋ توندارىن جامىلىپتى. كۇز كوركىنە ەنگەن تۇتاس تاۋ ءوڭىرى اجەپتاۋىر بايىپتى، سۇلۋ دا سىيلاسىمدى مىنەز اڭعارتادى. قار جيەگىنە جالعاسا وسكەن سامىرسىن، شىرشا، ارشا، قاراعايلار عانا ءوز قالپىندا، سۇيەگىنە بىتكەن قايسار مىنەزدەرىمەن كۇز كوركىنە ەنگەن وسىناۋ تاۋلى وڭىرگە جاسىل الاپ ساقتاپ قالعان. ايتسە دە، ءسال ءساپ سالعان جانعا سول جاسىل ءتۇستىڭ ءوزى دە جازدىكۇنگىدەي قانىق جاسىل ەمەس، كوك بارقىت ءتۇس ەكەنى انىق ەدى. ال قارلى تاۋ قۇتتى باباداي باۋىرىنداعى كۇز كوركىنە شومعان وسىناۋ دۇنيەگە ءۇنسىز ءساپ ساپ تۇرعانداي.
بىراق، بۇل ارانىڭ كۇزى الدە كىمدەر ايتقانداي سۇرەڭسىز ەمەس- ءتى. ساي اۋزىنداعى سارقىراي اققان وزەن جاعاسىنا جاعالاي تۇسكەن اعاش ۇيلەر، سول ۇيلەردەن قۇرالعان شاعىن اۋىل – ورمان الاڭى بۇل وڭىرگە نەسىبەلى تىرشىلىك تىنىسىن بەرىپ تۇر. سول اۋىلدان كوتەرىلگەن بۋداق-بۋداق ءتۇتىن، قالىقتاي كوتەرىلگەن ءان، ورىستەن قايتقان مالداردىڭ شۋىلى، ءتۇن ورتاسى يتتەردىڭ ۇرگەنى – سونىڭ ءبارى-ءبارى كۇز قۇشاعىنداعى تاۋلى ورمان الەمىنە جاراستىق بەرىپ تۇر. دەسە دە تاۋلىقتاردى ابدەن مەزى قىلاتىنى جاز شىعىسىمەن جايلاۋعا جاپىرلاي كەلىپ تۇراتىن قالالىقتار. بۇل تۇستا ولار وبا جۇرەتىندەي، الدى-ارتىنا قاراماي وزدەرىنىڭ قالاداعى جاي- لى ۇيلەرىنە قاراي تايىپ تۇراتىن. ولار جىل قۇسى ىسپەتتى ەدى. جادىراپ جاز كەلىپ، شۇلەن شۇعىلاسى بايتاق دالانى العان ساتتە-اق، جايلاۋعا قاراي جامىرايتىن دا، ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە ءمولدىر بۇلاق جاعاسىنا، جاڭبىردان سوڭ جامىراپ شىعا كەلەتىن ساڭىراۋ-قۇلاقتاي اق شاتىرلارىن تىگىپ ۇلگىرەتىن. سونىمەن تاۋ اراسى تىنىشتىعىنان مۇلدە ايىرىلاتىن. ودان كۇزگە سالىم، سۋىق تۇسە بەرە تاعى دا ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە ارتتارىنا قۇلازىعان جۇرتتارىن عانا قالدىرىپ جونەپ بەرەتىن. بالكىم ولار ۇلى تابيعاتتىڭ تاۋلى ولكەگە تارتقان سىيى جىل ون ەكى ايدا دا باۋراپ تۇراتىنىن ماڭگى-باقي بىلمەي كەتەر دە. ولار جايلاۋدىڭ از-اق كۇندىك اعىن عانا قاناعات تۇتاتىن، سوعان ءماز بولاتىن.
دەسەدە، وسى وڭىردە ارمان ىنىشەكتەن باسقا قاتتى زەرىگەتىن ادام بولماسا كەرەك. ەكى جىلدىڭ الدىندا اۋداننان ورتا مەكتەپ ءبىتىرىپ ورالعان ول ورمان الاڭىنداعى التى اۋىزدى قوناق ۇيگە ءوزى قوجالىق ەتەتىن. سوندىقتان دا بۇل اۋىلدىڭ سىرى مەن قىرىنا ابدەن قانىق ەدى. ايتالىق، جاز كۇندەرى ول تاڭەرتەڭنەن بايەك بولاتىن، ال كۇزگە سالىم ونىڭ قاراماعىنداعى قوناقجاي اياق استىنان قاڭعىراپ بوس قالاتىن دا، ءبىر مەزگىل دىر-دۋماندى بولعان التى اۋىز اعاش ۇيدە سوپايىپ جالعىز باسى قالىپ، سارىلعان ۇزاق قىس پەن كۇزدى شىعارىپ سالاتىن. مىنە، ول وسى اعاش ۇيلەرمەن بىرگە انە سونداي قۇلازىعان ەكى جىلدى ۇزاتىپ سالدى. جاز كۇندەرىنەن باسقا مەزگىلدەردە ونىڭ اعاش ۇيلەرىن ەلەپ-ەسكەرىپ جاتقان قانشاۋى بار ەكەنىن ونىڭ ءوزى دە بىلمەيتىن. كەيدە ول اعاش ۇيلەرگە قۇلازىپ قالماسىن دەگەندەي، الما-كە- زەك تۇنەيتىن دە قاڭعىراعان ءتورت تامعا ىشتەگى سىرىن شەرتىپ كۇن وتكىزەتىن. مىنە بيىل كۇزدەن بەرى ەسىك الدىنداعى وسكەن جابايى شوپتەر مەن جەل ۇشىرىپ اكەلگەن شىرپى-قۋرايلاردى دا سىپىرىپ، تازالاعاندى قويعان. ەگەر ەسىك الدىنداعى كۇندە جۇرەتىن تار سوقپاق بولماسا، سىرتتان كەلگەن بىرەۋ بۇل اعاش ۇيلەردى كوپ كورىم ورمان الاڭنىڭ قوناقجايى دەگەنگە سەنبەستەي ەدى. الايدا، ءدال وسى ەلەۋسىز ساتتە، كۇز كەلىسىمەن ەل نازارىنان قالعان بۇل اراعا اياق استىنان قالادان ءبىر سىيلى قوناق كەلە قالارىن كىم بىلگەن. ونىڭ ۇستىنە كەلگەن بۇل سىيلى قوناق ايەل زاتىنان بولىپ شىقتى.
2
اۋىل توبەسىندە كولبەگەن كوگىلدىر مۇنار – ورمان الاڭىنداعى ءۇي-ءۇيدىڭ مۇرجالارىنان سوزىلا كوتەرىلگەن قويۋ ءتۇتىن باياۋ ىدىراپ اسپانعا تاراپ كەتىپ بارادى. كۇن ءالى كوتەرىلە قويماعان كەز. بىراق ونىڭ التىن نۇرى قارلى تاۋ ارتىنان زەڭگىر كوككە سەبىلىپ تۇر. قارلى شىڭ كوز شاعىلىستىرىپ، سايداعى ەلگە جاڭا ءبىر كۇننىڭ باستالعانىنان دەرەك بەرەدى. سول كۇندى ارى-بەرىدەن سوڭ كومەس الىپ الاقان تاۋ توبەسىنە كوتەرەدى، ونان بارىپ بايىپتاپ قانا اسپان كەۋدەسىنە قادايدى. تەرەڭ سايدا تاڭ نۇرىن كورۋ وعان عانيبەت ەدى.
ارمان ۇيقىدان ويانا كوزىن ۋقالادى دا ەسىك الدىنا شىعىپ راحاتتانا كەرىلدى. شىركىن، تاڭعى اۋا قانداي راحات! ساي-سالادان جاپىراقتاردىڭ حوش ءيىسى اڭقيدى. سالقىن اۋا ونىڭ بوي-جۇيەسىن بيلەپ العانداي بولدى. ول تاڭعى اۋانى سىمىرە قارسىداعى كوز ۇيالتار اقباس شىڭعا ۇزاق قاراپ تۇردى.
ول ءوز ءىزى عانا تۇسكەن جالعىز اياق جولمەن ۇيىنە تارتتى، ونىڭ ءۇيى سوناۋ ءتۇتىن قاۋىپ جاتقان اۋىلدىڭ شەتىندە ەدى. كۇز تۇسكەلى ول كۇندە تاڭەرتەڭ سول تاڭەرتەڭگى شايعا جۇگىرەدى، ءتىپتى بەتى- قولىن دا ۇيىنە بارىپ جۋاتىن بولعان. ودان ۇزاقتى كۇندى ورمان الاڭىنداعى شاعىن قامداۋدىڭ ەسىك الدىندا وتكىزەتىن. سودان كەشكى تاماعىن ءىشىپ بولىپ سەندەلە باسىپ يەن قالعان قوناقجايعا ەل جاتا ورالاتىن. ءىس جۇزىندە، كۇندىز قامداۋعا كەلەتىندەر دە وزىنە تانىس، كۇندە كورىپ جۇرگەن كورشى-قولاڭدار بولاتىن. دەسە دە ول ارا وعان وتە كوڭىلدى سەزىلە بەرەتىن. سول كورشى-قولاڭ، تانىس- بىلىستەرى قامداۋ الدىندا قۇراتىن اڭگىمە دۇكەنىن باسقا جەردەن تابا المايتىن، ەرەكشە جان ەلىتەرلىك جاڭا، قىزىقتى (بىراق قايتا ەسىنە العان كەزدە ول اڭگىمەلەر ءدام-تاتۋسىز قىسىر كەڭەس بولىپ شىعا بەرەتىن) سەزىلەتىن. ولاردىڭ كۇلكى ويناعان جۇزدەرى ادەمى دە اسەرلى كورىنەتىن وعان. وتە-موتە سول ساتتە قىزىڭقىراپ قالعان الدە بىرەۋ بەتىڭە تىكە قاراپ ىرجيا قالسا، سول كەزدە سەن دە كوڭىلدەنە تۇسەسىڭ، ءتىپتى ءوزىڭ دە ونىمەن بىرگە ماس بولىپ بارا جاتقانداي بولاسىڭ. ارينە، ارماننىڭ دا قامداۋ الدىنا بارۋعا زاۋقى سوقپايتىن كەزدەرى دە بولۋشى ەدى. ونداي كەزدەردە ورمان الاڭىنىڭ كىتاپحاناسىنا بارىپ، كەشەۋىلدەپ كەلگەن گازەتتەر مەن ۋاقىتى وتكەن سۋرەتتى جۋرنالداردى اقتارىستىرىپ ەرمەك ەتەتىن. بىراق ونىڭ گازەتكە ونشا زاۋقى جوق ەدى. ءبىر ءتاۋىر كورەتىنى سۋرەتتى جۋرنال بولاتىن. بىراق مۇنداعى جۋرنالداردىڭ بەت سانى تولىق بولمايتىن. جاڭادان كەلگەن جۋرنالدار قولدان-قولعا ءوتىپ ارادا بىرنەشە كۇن ارالاماي جاتىپ، كىم جىرتىپ العانى بەلگىسىز، ايتەۋىر ىشىندەگى رەڭدى سۋرەتتەر ۇشتى-كۇيدى جوق بولىپ كەتەتىن دە كوپ وتپەي الدە ءبىر ءۇيدىڭ تورىنەن كەزىگەتىن. بىراق ونى ەشكىم قۋزاپ جاتپايتىن. ارمان سۋرەتتى جۋرنالداردىڭ بەتتەرىن جىرتىپ العان ادامدى ىشتەي قاتتى جەك كورىپ جۇرەتىن، سۋرەتتى جۋرنالدى تولىق كورە الماعانىنا قاپالاناتىن. ايتسە دە، ءبىر جولى ونىڭ ءوزى دە ەلگە كورسەتپەي جۋرنالدىڭ رەڭدى مۇقاباسىن جىرتىپ العان ەدى (ول بەتتەرىنەن ەل تۇك قاندىرماي جىرتىپ كەتكەن جۋرنال بولاتىن، ونى ءۇيدىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى ءۇيىلىپ جاتقان ەسكى جۋرنالداردى اقتارىپ جۇرگەندە تاۋىپ العان). بۇل ءبىر قۇپيالىق بولاتىن. ونى وسىعان دەيىن جان بالاسىنا ايتقان ەمەس. ونىڭ جىرتىپ العانىن دا ەشكىم بىلمەۋشى ەدى.
ارمان جول بويى بۇگىنگى كۇندى قالاي وتكىزسەم بولار دەگەن ويمەن تومەن قاراپ كەلە جاتىپ (بۇل ويدان ول ابدەن ىعىر بولعان) ۇيىنە كەلىپ قالعانىن دا سەزبەي قالدى. كورشى ءۇيدىڭ الا مويناعى ارسالاڭداپ الدىنان شىقتى. الدەنە ارماننىڭ ەسىنە تۇسە كەتتى. راس-اۋ، قوناقجايدا قالادان كەلگەن قوناق بويجەتكەن بار ەمەس پە! ول دەرەۋ ارتىنا بۇرىلىپ قوناقجايعا جۇگىردى. ماسساعان، قارا باسىپ تارس ەسىمنەن شىعىپ كەتكەنىن قاراشى. كەشە كەشتە، ارمان ەسىكتى قۇلىپتاپ ۇيىنە قايتپاق بولىپ تۇرعاندا ورمان الاڭىنىڭ حاتشىسى ءبىر بويجەتكەندى ەرتىپ كەلىپ، ونىڭ جولىنان توسىپ: “ارمان، مىنا سۋرەتشى قالادان كەلگەن ەكەن، وسىندا ءبىراز ۋاقىت بولادى، ءجا... يا...، دۇرىس سۋرەتشى، سۋرەت سىزادى. جاتاققا ورنالاستىرىپ قويعايسىڭ. نە شارۋاسى بولسا ورىنداپ بەرۋگە ءوزىڭ جاۋاپتى بول. قولىڭنان كەلمەي جاتقان شارۋا بولسا ماعان دەگەيسىڭ. جالعىز ادامعا بولا بولەك قازان اساتىن ەمەس، تاماقتى سەندەردىكىنەن ءىشىپ تۇرسىن. شەشەڭە ايتا بار، كەرەكتى نارسە بولسا قويماشىدان الىپ تۇرسىن. ءجا، بۇل شارۋانىڭ ءجونى وسىلاي بولدى” – دەپ حاتشى قوناقتى وعان تاپسىرىپ جولىنا تۇسكەن. سول كەزدە ارمان قوناقجايعا اياق استىنان قوناق كەلگەنىنە ىشتەي قاتتى قۋانعان. قۋانباي قايتسىن، بۇل تىم-تىرس كۇزدە بۇدان كەيىن ءوزى دە، اعاش ۇيلەر دە جالعىزسىرامايتىن بولدى. ءبارى ۇقساس سالىنعان ۇيلەر بولسا دا، ول قوناقتى اعاش ۇيلەر ىشىندەگى ءوزى ەڭ جاقسى كورەتىن ورتاڭعى ۇيگە ءتۇسىرىپ، وعان جۋىلعان تاپ-تازا كورپە-جاستىق اكەلىپ بەرگەن. ودان قوناقتى ەرتىپ ۇيىنە كەشكى تاماققا كەلگەن. سودان بەرى ول وتە كوڭىلدى ءجۇردى، التى اۋىز ءۇيدى ەندىگى جەردە جالعىز كۇزەتپەيتىن بولدى. توسەگىنە جاتقان ونىڭ ەسىنە الگى قوناق بويجەتكەن تۇسكەن كەزدە ورمان الاڭدارىن، تاۋ-سۋلارىنىڭ كوركىن ءسىرا قالايدان-قالاي سىزاتىنى ويىنا ورالا بەردى. سۇلۋ قايىڭدى ول جاقسى كورەر مە؟ ال ونى ءوزى جانىنداي جاقسى كورەدى. ارمان مىنە وسىنداي ءتاتتى ويمەن ۇيقىعا ساپار شەككەن. بىراق، مىنە بۇگىن تاڭەرتەڭ ورنىنان تۇرا سالىسىمەن سول قوناعىن تارس ۇمىتىپ، ۇيىنە تارتىپ كەتىپ وتىر.
قوناقجاي ءىشى قۇلاققا ۇرعان تاناداي جىم-جىرت. ورتاڭعى ءۇيدىڭ تەرەزەسى قاشان اشىلعانى بەيمالىم (ارمان الگىندە جۇرەرىندە وعان ءساپ سالماعان ەكەن). ارمان قوناعىن تەرەزەدەن- اق: “تاماق ۋاعى بولدى” دەپ شاقىرا سالماق بولدى، بىراق ونىسى قوناعىنىڭ الدىندا سولەكەتتەۋ بولاتىنىن ويلادى دا، كوريدورمەن ءجۇرىپ وتىرىپ ەسىكتەن شاقىرماق بولدى. كەلسە ەسىك ايقارا اشىلۋلى، ۇيدە جان بالاسى كورىنبەيدى. تاڭەرتەڭ ەرتەمەن تۇرىپ جاياۋ سەيىل قۇرىپ كەتكەن بولماسىن. بىراق بۇل ارانىڭ سوقپاعى قالانىڭ تاسپاداي تارتىلعان ءتۇپ-ءتۇزۋ كوشەسىندەي ەمەس قوي. ول اڭكى-تاڭكى بولدى دا قالدى. ودان ايەل قوناعىن قايدا كەتسە دە بىردەمنەن سوڭ ورالار دەگەن ويمەن اۋلادان كۇتپەك بولدى.
قارلى تاۋ كوز ۇيالتا شاشىراعان كۇن نۇرىن اقىرى يىعىنا الدى، ودان توبەسىنە كوتەردى كوكشىل مۇنارادان. توقىلعان كوكشۋلان جەلەك اۋىل توبەسىنەن باياعىدا عايىپ بولعان. تاڭەرتەڭگى ساۋىننان كەيىن سيىرلار ماڭعازدانا باسىپ ورىسكە بەت الدى. بىراق قوناق ايەل سوعان دەيىن ورالمادى. ارمان ءسال دە بولسا دا جابىرقاپ قالدى. سول-اق ەكەن، ايەل قوناقتىڭ كەلگەنىندەگى قۋانىشى سۋ سەپكەندەي باسىلدى. ءتىپتى بۇل ايەل قوناقتىڭ كەلۋى ءوزى ءۇشىن پالەندەي ءبىر جاقسىلىق ەمەس ەكەنىن سەزىنگەندەي بولدى. ءوستىپ كۇتە بەرسە، قۇداي بىلەدى، بۇدان كەيىن ۇزاقتى كۇندى وسى قوناقجايدا وتكىزەر. كۇندەردىڭ بىرىندە قوناق ايەل ونى بىرەر جۇمىسقا جۇمساپ جىبەرمەسىنە كىم كەپىل. ول ەرىكسىز ورمان الاڭىنىڭ شاعىن قامداۋىنا كوز سالدى. توبەسىن قالىڭ قۋراي باسقان قامداۋ بۇل ارادان مەن مۇندالاپ تۇراتىن. سالدەن سوڭ ول اراعا ەل جاپىرلاپ قاپتايدى دەگەن ءسوز. ارمان كۇرسىنىپ قويدى. حاتشىنىڭ بار جۇمىستى وزىنە يتەرە سالۋى دا ءوز بويىن اۋرەشىلىكتەن اۋلاققا سالۋ ەكەنىن ەندى ءبىلدى. ەگەر باستىق-ماستىق بىرەۋ بولار ما ەدى دەپ ويلادى ول، جۇمىسى بولسىن-بولماسىن تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ارتىنان قالماي سالپاقتار ەدى-اۋ جازعانىڭ. ارمان ىزالانا قاباعىن ءتۇيدى. ءبىر بەيمازا وي ونى مازالاعانداي بولدى. ول ايەل قوناقتى ەندىگى جەردە كۇتكەندى قويىپ، جاقىن ماڭنان ىزدەپ كورۋگە تاۋەكەل ەتتى.
3
ارمان قوناقجايدى ءبىر اينالىپ شىقتى، ودان لاجسىزدان توڭىرەككە كوز سالدى. كوز جەتەردەن ايەل قوناقتىڭ قاراسى كورىنبەدى. ارمان ونى قايدان ىزدەپ تابۋدىڭ بابىن تابا المادى. تاڭ اتپاي جاتىپ جاپادان-جالعىز ءوزى يت تۇمسىعى وتپەيتىن قالىڭ ورمانعا بارا قويماس، ونىڭ ۇستىنە كەشە عانا كەلىپ وتىر. بۇل ارانىڭ وي-شۇقىرىنا قانىق ەمەس. قارسى جاق بەتكەيدە جايىلىپ بىرنەشە سيىر ءجۇر. ودان باسقا جان يەسى كورىنبەيدى. مۇمكىن بۇلاق جاقتا جۇرگەن بولماسىن. ارمان ءبىر بايلامعا كەلە الماي باسى اۋعان بويى بۇلاق جاعاسىنا قاراي تارتتى. بۇل قوناقتىڭ بابىن تابۋ تىم قيىنداۋ سەزىلدى وعان. ول بىرەۋدىڭ ەسكى جۇرتىنىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ جۇرتتا قالعان جىرتىق رەزينكا ەتىكتى قالىڭ قۋرايدىڭ ىشىنە قاراي تەۋىپ كەپ جىبەردى.
ارمان بۇلاق بويىنداعى قالىڭ ورمانعا كىردى. بۇل ارادان مولدىرەي اققان بۇلاق كورىنبەيتىن، دەسە دە بۇلاق سۋىنىڭ سىڭعىرلاعان ءۇنى انىق ەستىلىپ تۇراتىن. ول ءتىپتى قوناقجايعا دا ەستىلەتىن. ارمان مال اياعىمەن تۇسكەن سوقپاقپەن ءجۇرىپ وتىرىپ بۇلاق جاعاسىنا كەلدى. بۇل ارادان دا ايەل قوناقتىڭ قاراسى كورىنبەدى. ول تار سوقپاقتان شىعىپ بۇلاق بويىنداعى سونىمەن ءجۇرىپ وتىردى. بىردە تۇتاسا وسكەن قالىڭ بۇتالاردى جارىپ وتسە، بىردە ايقىش-ۇيقىش سۇلاعان تومارلاردان قارعىپ وتىردى. ورمەكشىنىڭ تورى دا بەتىنە جابىسىپ جول بەرمەيدى. شاقايى مەن سىمىنىڭ ەكى بالاعى تاڭەرتەڭگى شىققا ابدەن مالشىندى. سونشا جۇرسە دە ايەل قوناقتى كەزىكتىرمەدى. ارمان قاتتى اشۋلاندى. “نە دە بولسا تاعى دا ىزدەيىن، ودان كەزىكپەي جاتسا، قايتايىن. قارنى اشقاندا ءالى-اق ءوزى ورالار. بىراق ەندى كەزىككەندە ايتارىمدى ايتىپ الايىن. وكپەلەسە وكپەلەي بەرسىن، ايتپەسە، كۇندە ءوستىپ بوسقا ساندالتا بەرەر مەنى” دەگەن بايلامعا كەلدى.
ارمان قاتتى اشۋمەن اق قايىڭنىڭ اراسىمەن ءجىتى باسىپ بارا جاتقان كەزدە قاپەلىمدە ايەل قوناق اق قايىڭ ورمانى جاقتاعى بۇلاقتىڭ قارسى جاعاسىنان كورىنىپ قالدى. ارمان كىدىرىپ قالدى. ول ايەل قوناقتى بەرگى جاعادا تۇرىپ اتىن اتاپ شاقىرماق بولدى. بىراق اتى-ءجونىن ەسىنە تۇسىرە المادى. كەشە وزىنە اتىن ايتىپ بەرگەنى ەسىندە. اتى ءمارۋا ما، جوق مارعۋا ما ەدى، جوق باسقا ما، قانشا ويلاسا دا ەسىنە تۇسىرە المادى. “ەي” دەپ شاقىرۋدى تاعى ەرسى كوردى. قايتەرىن بىلمەي، كوپ داعداردى. ايەل قوناق ونىڭ كەلگەنىن سەزەر ەمەس. سۋرەت تاقتاسىن سۇيەپ جۇرەلەي وتىر. ءالسىن-ءالى باسىن كوتەرىپ الىسقا قادالا قارايدى. ودان دەرەۋ ەڭكەيىپ الدەنەنى اپىل-عۇپىل سىزا باستايدى. جۇمىسىنا بەرىلگەنى سونشالىق، باسقا دۇنيەنى مۇلدە ۇمىتقان. ارمانعا ونى شوشىتىپ الماي، بۇلاقتى كەشىپ ءوتىپ ونىڭ نە سىزىپ وتىرعانىن كورەيىن دەگەن قىزىق وي ورالا كەتتى.
– نە دەگەن جاقسى سىزاسىز!
ارمان ايەل قوناقتىڭ ارتىندا ەرىكسىز تاڭىرقاپ تۇرعان كەزدە، ايەل قوناق ارتىنا جالت قارادى دا تۋ سىرتىندا بىرەۋدىڭ تۇرعانىن سوندا بارىپ ءبىلدى. بىراق ارمان ونىڭ جانارىنان انتەك تاڭىرقاۋدان باسقا، شوشىنعاندىقتىڭ تيتتەي دە بەلگىسىن بايقامادى.
– سولاي ما؟ ارمان باۋىر، قاشان كەلدىڭ مۇندا، كەلگەنىڭدى سەزبەپپىن دە.
– مەن ... مەن الگىرەكتە كەلگەمىن، – دەدى ارمان دەرەۋ ۇيالىپ.
– اي، باۋىر-اي، “اپەكە، مەن كەلدىم” دەسەڭ بولماي ما!
قوناق بويجەتكەن ارمانعا ءۇنسىز قاراپ تۇر، جۇزىنەن كۇلكى ءىزى عانا بايقالادى. قايىڭ ورمانىنىڭ تاڭەرتەڭگى مۇلگىگەن تىنىشتىعى ارمانعا ءبىر وي سالعان بولسا كەرەك، قالايشا ەكەن، ونىڭ قۇلاعىنا قوناق بويجەتكەننىڭ ءۇنى بەينە سىڭعىرلاي اققان تاۋ بۇلاعىنىڭ ۇنىندەي تۇنىق ءارى جاعىمدى ەستىلدى. بۇل تۇستا ول ءوزىن سۋساپ شەكسىز-شەتسىز نۋ ورماندا جان-جاققا شاپقىلاپ ءجۇرىپ توسىننان ءموپ-ءمولدىر بۇلاققا كەز بولعان مارالدىڭ بۇزاۋىنداي سەزىندى. سول-اق ەكەن، الگىندەگى القىمىنا تىرەلگەن اشۋى لەزدە تاراپ سالا بەردى...
– سىزعان سۋرەتىڭىزگە قاراپ تۇردىم... – ارمان قىسىلا كۇلدى، - نە دەگەن جاقسى سىزاسىز!
– جوق، ارمان باۋىرىم، جاڭىلىپ تۇرسىڭ. ونان دا اۋىلدارىڭنىڭ كوركىن ايتساڭشى، بەينە ۇلى تابيعات كيەلى قولىمەن ادەيىلەپ ورناتقانداي-اق ەكەن! مىنە، ارمان دەگەن وسىندا جاتىر ەمەس پە. اۋەلى، ءدال قازىر سول كورىنىستىڭ نوبايىن دا كەلتىرىپ بولا الماي جاتىرمىن. ول ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىن وسىنشاما ماقتاعان ءسوزدى باسقا بىرەۋدەن مۇنان بۇرىن ەستىپ كورمەگەن ەدى (ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ ەسىمىن تاۋ وزەندەرىمەن بايلانىستىرىپ وتىرماي ما). وسىنى ەستىپ، ونىڭ جانى ەرىپ كەتكەندەي دە بولدى. ول الگىندە عانا ءوزىنىڭ بۇل قوناعىن ورىنسىز سوككەنىنە وكىنە باستادى. ول قوناق بويجەتكەنگە قاراي بەردى، ءتىپتى نە دەمەكشى ەدى ءوزى؟ تاڭەرتەڭگى شاي ۋاقىتى بولعانىن ايتپاق بولدى. بىراق نە دەپ ايتارىن بىلمەي بوگەلدى. ال قوناق بويجەتكەن ونىڭ اتىن قايتا-قايتا جان تارتا شاقىرا بەردى. بۇعان ارمان ونان ارمان قىسىلىپ قالدى. ول ءتىپتى ەكى بەتىنىڭ دۋىلداپ بارا جاتقانىن انىق سەزدى. ول نە دە بولسا ونى «اپەكە» دەپ شاقىرايىن دەدى. بىراق بىرەۋدى ەجەلدەن «اپەكە» دەپ شاقىرىپ كورمەگەن ەدى، ويتكەنى ونىڭ اپەكەسى جوق ەدى. سوندىقتان «اپەكە» دەپ شاقىرۋ وعان مۇلدە جات سەزىلدى. ارمان «اپەكە» دەپ شاقىرا جازدادى دا اقىرى قينالا ءجۇرىپ ازەر دەگەن دە وعان:
– مەنشە، ءسىز ... تاڭەرتەڭگى شايدان كەيىن كەلىپ سىزساڭىز قايتەدى؟ – دەدى.
باسە، نەگە ەكەن دەسەم، تاڭەرتەڭگى شايدى ىشپەگەن ەكەنمىن عوي. جۇرەلىك، باۋىرىم، ەگەر سەن شاقىرىپ كەلمەگەن بولساڭ، تاڭەرتەڭگى شايدى ۇمىتىپ كەتكەندەي ەكەنمىن.
قوناق بويجەتكەن سىڭعىرلاي كۇلىپ سىزبا تاقتايىن جينادى. جول بويى ول ارماننان جاسىن، قانشا جىل وقىعانىن، كاسىپتەن سىرتقى اۋەسى قاتارلى ونى-مۇنىنى سۇرادى. ارمان دا ودان الدەنەنى سۇراپ بىلگىسى كەلدى. بىراق ەسىنە قاپەلىمدە ەشتەمە تۇسپەي-اق قويدى.
ارمان قوناق بويجەتكەندى ەرتىپ ۇيىنە كەتىپ بارا جاتقان كەزدە كىشكەنە قامداۋدىڭ ەسىك الدىنا ءبىر توپ ادام ۇيمەلەسىپ ۇلگىرگەن ەكەن. بىرنەشە ورمانشى ولارعا وزگەشە قاراسپەن قارايدى. ارمان ولاردىڭ جىميۋىنان نە دەمەك بولىپ تۇرعاندارىن تۇسىنبەدى. ارماننىڭ ەسىنە الدەنە كىلت تۇسە كەتتى − ول بۇل قوناق بويجەتكەننىڭ اتىنىڭ ماقسات ەكەنىن ەسىنە الدى. دۇرىس، اتى ماقسات بولاتىن.
4
تاڭەرتەڭگى شايدان سوڭ قوناق بويجەتكەن سۋرەت سىزاتىن سۋمكاسىن يىعىنا اسىپ: “سۋرەت سىزۋعا بارامىن” دەدى دە وزەن جاعاسىنا قاراي كەتتى. دەسە دە، جۇرەر الدىندا ارماننان ەرتەڭ وزىمەن بىرگە ورمانعا سۋرەت سىزۋعا باراتىنىن، بارا المايتىنىن كىشىپەيىلدىكپەن سۇرادى. بۇعان ارمان ماقۇل بولا كەتتى.
قوناق بويجەتكەن كەتكەننەن كەيىن ارمان ۇيىنە وتىن جارىپ بەردى دە سىرتقا شىقتى.
قارلى تاۋ كۇندى توبەسىنە كوتەردى. اۋىلداعى ەر ازاماتتاردىڭ ءبارى تاڭەرتەڭگى شارۋالارىن جايعاستىرىپ بولىپ، ارت-ارتىنان قامداۋدىڭ الدىنا جينالا باستادى. كۇندىك ىستەپ جۇرگەندەر عانا بولسا كەرەك، تاۋدان كەلگەن بىرنەشە ورمانشى عانا اۋىل شەتىندە بىرنەشە ماشيناعا اعاش تيەپ ءجۇر. كۇز قۇشاعىنا ەنگەن يەن تاۋدا ونان باسقا پالەندەي باسى ارتىق شارۋا دا جوق ەدى.
ارمان كۇندەگى جۇرىسپەن قامداۋعا قاراي تارتتى، قامداۋعا جەتەر-جەتپەستەن تاڭەرتەڭگى الگى بىرنەشە ورمانشى ونى اۋدەم جەردەن ايقايلاپ شاقىردى.
– ەي ارمان، بەرى كەل، مۇندا.
ارمان نە بولدى دەگەندەي ولارعا قارادى. ءىس جۇزىندە، قامداۋدىڭ الدىنا ولار شاقىرماسا دا ءوزى بارار ەدى. ويتكەنى ونان باسقا بارار جەرى دە شامالى بولاتىن.
ارمان قامداۋدىڭ الدىنا جەتە بەرگەندە الگى ورمانشىلار قامالاي الدىنان شىقتى. ءبارى اراق ساسيدى.
– ەي باۋىر، تاڭەرتەڭ ەرتىپ جۇرگەن الگى بويجەتكەنىڭ قايدان كەلگەن؟ – دەپ سۇرادى الدىمەن الگى ەڭگەزەردەي جىگىت، الا كۇشىكتىڭ يەسى كوزىن قىسىپ، الدەنەندەي سىرلى لەبىزبەن.
– سۋرەتشى، قالادان كەلدى، – دەپ جاۋاپ بەردى ارمان بايىپتى تۇردە. دەسە دە، الگى جىگىتتىڭ سۇراۋى ونىڭ قۇلاعىنا تۇرپىدەي ءتيىپ ەدى.
– ە، بۇل جەرگە سۋرەت سىزعالى كەلىپتى دە، – دەدى الگى ەڭگەزەردەي جىگىت قۋلانا جىميىپ.
ارمان باس يزەدى.
– ءجا، ونىڭ اتى كىم بولدى؟ – دەپ سۇرادى الگى ەڭگەزەردەي جىگىت تاعى دا.
– ماقسات.
– ماقسات. ە، دۇرىس، دۇرىس ماقسات، – الاكۇشىكتىڭ يەسى وسىناۋ ادەمى ەسىمدى ۇمىتىپ قالمايىن دەگەندەي ءالسىن-ءالى قايتالاي بەردى.
– وھو، ماقسات! نە دەگەن تاۋىپ قويىلعان ات. مەنىڭ جەر- الەمنەن ىزدەسەم دە ءدال كۇنى بۇگىنگە دەيىن تابا الماي جۇرگەن ماقساتىم سول بولىپ جۇرمەگەي، – دەدى. بۇل تۇستا تاعى ءبىر جىگىت سوزگە ارالاستى (ونىڭ اراقتان ءتىلى كۇرمەلىپ قالعان ەدى):
– پا، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي قىز ەكەن!
ارمان اشۋدان قىپ-قىزىل بولىپ كۇرەڭىتىپ كەتتى. ول الگى ماس جىگىتتەردىڭ تالكەگىنە ۇشىراپ، قورلىق كورگەندەي بولدى. ول قاتتى-قاتتى سوزدەرمەن قارىمجىسىن قايتارماق بولىپ ەدى، اشۋدان ەرىندەرى دىرىلدەپ، قاپەلىمدە اۋزىنا ءسوز تۇسپەي-اق قويدى.
– ەي، قۇماربەك، بۇل قاي قىلىعىڭ، تىم قۇرىسا مىنا ارمان باۋىردىڭ ءجۇزىن اياساڭ بولماي ما؟!
– الگى ولەم قاپقىر حاتشى ءبىزدى مۇنداي جاقسى ءىستىڭ ماڭايىنا دا جولاتپايدى.
– جارايدى، جولىڭ بولسىن، ارمان باۋىر!
– حا-حا-حا...
– حا-حا-حا...
الگى ماس جىگىتتەر ارماندى تاستاپ، قارقىلداي كۇلىپ، تالتىرەكتەي باسىپ تاعى دا قامداۋعا كىردى. ولار تاعى دا اراققا باس قوياتىن سەكىلدى. ارماننىڭ اشۋى القىمىنا كەلدى. ول بۇل اراعا كەلگەنىنە قاتتى وكىندى. سونىمەن “تۋ” دەپ ءبىر تۇكىردى دە ىزالانا قامداۋدىڭ الدىنان كەتىپ قالدى.
5
ارمان وزىنە تانىس اعاش ۇيلەردىڭ الدىندا وتىرعاندا بارىپ ءوزىنىڭ قوناقجايعا قايتىپ كەلگەنىن ءبىر-اق ءبىلدى. بىراق ءوزىنىڭ بۇل ارادا قانشا ۋاقىت وتىرعانىن بىلمەدى. ول الگىلەردىڭ قىلىعىنا شىنىندا دا قاتتى ىزالانعان ەدى. اشۋى ەندى ساباسىنا تۇسكەن ول قوناقجايدىڭ اۋلاسىن ەلەۋسىز عانا ءۇنسىز شولىپ شىقتى.
كۇزدىگۇنگى كۇننىڭ جەرگە قيعاش تۇسكەن نۇرى جانعا جايلى جىلىلىق اڭعارتادى. تەرەزە تۇبىندە داۋ-دامايسىز-اق وزدەرىنىڭ ەنشىسىنە تيگەندەي اۋىلدىڭ ەكى-ءۇش تايىنشاسى كۇنشۋاقتاپ جاتىر (اۋلا تولى قۇمالاق، بۇل ارانىڭ كوپتەن بەرى ولاردىڭ ەركىن ويناعى بولعانىن اڭعارتادى). تايىنشالار ارماندى كىسى قۇرلى كورەر ەمەس. كۇزدىڭ السىنى دا كوكتەپ-اق كەتكەن ەكەن. ورتاڭعى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنىڭ تۇبىنە وسكەن بىرنەشە تال قۇراق تەرەزەنىڭ كوزىن جاۋىپ قالايىن دەپتى. اۋلا ءىشى قۋراعان جاپىراق. الدەقايدان شىققان بولماشى قۇيىن جاپىراقتاردىڭ ۇيقى-تۇيقىسىن شىعارىپ دوڭگەلەك اينالدىرا جونەلدى. مەنىڭ ۇستاپ وتىرعان قوناقجايىمنىڭ جايى وسى بولدى ما؟ ءبىر جولى ورمان الاڭىنىڭ حاتشىسى ونى: «بارىپ تۇرعان جالقاۋدىڭ ءوزى ەكەنسىڭ، قوناقجايدىڭ ەسىك الدىن دا سىپىرىپ قويمايسىڭ» – دەپ ۇرىسقان كەزدە، شامدانىپ تا قالىپ ەدى. بىراق ءشوپ-شالاڭ، قوقىر-قوقسىق باسقان اۋلا كوپ جىل يەن جاتقانداي بولىپ كەتىپتى. بەتكە سالىق قوي بۇل. ايتسە دە، كۇزدەن بەرى ارمان بۇل ارادا تولىق ءبىر كۇن تۇرىپ كورگەن ەمەس. ال وسى دا قوناقجاي بولىپ پا؟ مالشىلار مەن جازدا جايلاۋعا كەلگەندەردىڭ ەسكى جۇرتىنان قاي جەرى ارتىق. مۇمكىن، تاڭەرتەڭ كەتىپ بارا جاتىپ تەۋىپ قالعان الگى جىرتىق رەزينكا ەتىك قازىر قوناق بويجەتكەن جاتقان ءۇيدىڭ تەرەزەسىنىڭ الدىنداعى ءشوپتىڭ اراسىندا ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتكەن شىعار-اۋ. قوناق بويجەتكەن، دۇرىس قوناق بويجەتكەن! و، ارمان كەنەت ءوزىنىڭ قوناعىن ەسىنە الدى. ماقسات وسىنىڭ ءبارىن بايقادى ما ەكەن؟ ال بايقاعان بولسا نە دەپ ويلارىن كىم ءبىلسىن! ارمان ەكى بەتى دۋىلداپ بارا جاتقانداي بولعان سوڭ بەتىن سيپادى، ودان بىرەۋ- مىرەۋ كورىپ قالدى ما دەگەندەي جالما-جان ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا الگى يەسىز تايىنشالاردى قۋىپ تاستادى. ودان ۇيدەن سىپىرتقى اكەپ ەسىك الدىن سىپىرا باستادى.
– ەسىك الدىنداعى ءشوپ-شالاڭداردى ابدەن سىپىرىپ تازالاپ بولىپ ۇيگە كىرىپ، كەزىندە سۋرەتتى جۋرنالدان جىرتىپ العان مۇقابانى وڭاشا كورىپ وتىرعان كەزدە سۋرەت سىزۋعا كەتكەن قوناق بويجەتكەن قايتىپ كەلدى.
– ارمان باۋىر، ءوزىڭ كەرەمەتسىڭ عوي، مىنا قوناقجايدىڭ ەسىك الدىن تۇسكە جەتكىزبەي جالعىز ءوزىڭ تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ قويىپسىڭ.
قوناق بويجەتكەن تابالدىرىقتان اتتاماي جاتىپ، ونى ماقتاي جونەلدى. ارمان الگى مۇقابانى جالما-جان تارتپاسىنا سۇڭگىتە سالدى. قاپەلىمدە ول اياق استىنان قاتتى قىسىلدى. قوناق بويجەتكەننىڭ مىنا سوزىنە قاراعاندا، اۋلانىڭ كەشەگى كەسپىرى وعان ەرەكشە ىقپال قالدىرسا كەرەك. ول ءوزىنىڭ سالدىر- سالاقتىعىنا ىشتەي قاتتى وپىق جەدى.
قولىنا ءبىر بۋدا اتى بەيمالىم كوگىلدىر ءتۇستى تاۋ گۇلىن الىپ قوناق بويجەتكەن ۇيگە كىردى. ارمان ورنىنان دەرەۋ ۇشىپ تۇرەگەلدى.
– اكاۋ، ارمان باۋىر ەكى بەتىڭ بۇلدىرگەندەي قىزارىپ كەتتى عوي، ماقتاعانىما ۇيالىپ وتىرسىڭ با؟ – دەپ قوناق بويجەتكەن ونىڭ بەتىنەن ەركەلەتە سيپاپ قويدى. – جۇرە عوي باۋىرىم، ماعان ەسىك اشىپ بەر. راس، قۇمىرا تابىلسا مىنا گۇلدەردى سۋعا شىلاپ قويالىق. ونان تۇسكى تاماققا باراتىن شىعارمىز؟ بۇگىن تۇسكى تاماق ۋاعىندا سەنى بوسقا ىزدەتىپ اۋرە قىلماعان شىعارمىن؟
ارمان ءىشىن شاڭ باسقان ءبىر بوس قۇمىرا تاۋىپ كەلدى. قوناق بويجەتكەن قۇمىرانى ابدەن تازالاپ جۋدى. شاڭ جۇتىپ قور بولعان قۇمىرا ءوزىنىڭ تۇنىق ءمولدىر قالپىنا ورالدى. ودان ونى سۋ تولتىرىپ گۇلدەردى سالدى دا، كوڭىلى جاي تاپقانداي تەرەزەنىڭ الدىنا قويدى. ءۇي ىشىندە ءاپ-ساتتە گۇلدەردىڭ قوش ءيىسى اڭقي جونەلدى. اۋىل ادامدارى جونىنەن العاندا، بۇل گۇلدەردى ەشكىم دە ەلەپ-ەسكەرىپ جاتپايتىنى ارمانعا بەلگىلى ەدى. بىراق قوناق بويجەتكەن ءۇزىپ اكەلگەن بۇل ءبىر بۋدا گۇل ءۇي ءىشىن جايناتىپ جىبەردى. بۇل قوناق بويجەتكەن كوكتەمدە كەلگەن بولسا قانداي جاقسى بولار ەدى. ول تاۋ الابىن جاپقان الۋان ءتۇستى گۇلدەردى ەمىن-ەركىن ارالاتار ەدى، ونان دا ماڭىزدىسى، ونىڭ ءوزى دە قوناق بويجەتكەندى كۇنىنە ەڭ قىزىل، ەڭ ادەمى گۇلدەرمەن سىيلار ەدى-اۋ.
ارمان قوناق بويجەتكەنمەن بىرگە قوناقجايدان شىعىپ تاعى دا قامداۋدىڭ الدىنان ءوتىپ بارا جاتقان كەزدە، الگىندەگى ماس جىگىتتەر ءالى سول قامداۋدىڭ الدىندا اينالسوقتاپ ءجۇر ەكەن. سول-اق ەكەن، ولاردىڭ ءبارى قوناق بويجەتكەن مەن ارمانعا جالت قاراستى.
– پو-پو، ناعىز قولاڭ شاشتىڭ ءوزى ەكەن، دەدى الدەبىرەۋ بىلدىرلاپ.
ارمان ونىڭ داۋىسىنان كورشى جىگىت ەكەنىن ءبىلدى. ارماننىڭ اشۋدان تۇلابويىنداعى قانى باسىنا تەپكەندەي بولدى. بىراق جەلكەسىنەن قادالعان وقتاي سۇقتى كوزدەردەن امان قالايىن دەگەندەي، جەلكەسىن وقتىن-وقتىن قاسي بەردى. دەسە دە ىزاسى كەلىپ، الگىندەگى ۇرىنارعا قارا تابا الماي جۇرگەن ماس جىگىتتەردى كەلىستىرىپ بوقتاعىسى كەلدى. بىراق كەنەت قاسىنداعى قوناق بويجەتكەننىڭ ەشكىمدى كورمەگەندەي نىق باسىپ كەتىپ بارا جاتقانىن كوردى دە ونىڭ قاتاڭ وڭىنەن الدەنەندەي اقىل مەن سابىر تاپقانداي جۋاسي قالدى. ءسويتتى دە ءۇنسىز قوناق بويجەتكەنمەن بىرگە ۇيىنە قاراي ءجۇرىپ كەتتى.
6
دالا – سوقىر تۇمان. جاۋىنى قايسى، تۇمانى قايسى، ءبىلىپ بولمايدى. كەرەك دەسەڭىز، ورمان الاڭىنىڭ ۇسقىنى دا سول تۇماننان كەيدە كورىنىپ، كەيدە كورىنبەيدى. جالعىز كۇز دالاسى عانا جاۋعان جاۋىننىڭ تامشىسىمەن عانا سىرت-سىرت ەتەدى. مىنە ەندى كۇزدىڭ اق جاۋىنى باستالدى. شاتىرلاعان ناجاعايى، كۇركىرەگەن كۇنى جوق تولاستاماي جاۋعان اق جاۋىن بىردە ساتىرلاي جاۋسا، بىردە سايابىرلاي قالادى. ونىڭ قاي كۇنى، قاي ۋاقىتتا تولاس تابارىن ءبىلىپ بولمايدى. مۇمكىن، بۇل جاۋىننىڭ سىتىرى العاشقى قارعا دەيىن جالعاسار.
ارمان تەرەزە پەردەسىن اشتى دا اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. بۇل كۇننىڭ بۇگىن اياق استىنان ءوستىپ قۇبىلا قالاتىنى ونىڭ ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەپ ەدى. ويتكەنى ول بۇگىن قوناق بويجەتكەندى ورمانعا سۋرەت سىزۋعا ەرتىپ باراتىن بولىپ كەلىسكەن. بىراق مىنا كۇندە سىرتقا شىعۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس. باسە، ويداعى ەلدەردىڭ كۇز كەلىسىمەن-اق بۇل اراعا بايلاسا دا تۇرمايتىنى وسىدان ەكەن عوي.
– ارمان باۋىر، تۇردىڭ با ورنىڭنان؟ – ەسىك الدىنان قوناق بويجەتكەننىڭ اياق دىبىسى ەستىلگەندەي بولدى. ارمان جاۋاپ قايتارعانشا، قوناق بويجەتكەن ۇيگە كىرىپ كەلدى.
– وزەن بويىنا بارىپ كەلدىم، تاسىپ جاتىر ەكەن. شىن ايتام، بىرنەشە ءتۇپ اعاشتى تامىر-مامىرىمەن قوپارىپ اعىزىپ اكەتتى. قوناق بويجەتكەن كوزبەن كورگەندەرىن تاڭىرقاي ايتىپ شىقتى.
ۇستىندەگى كوكشىل ءتۇستى سۋلياۋ جاڭبىرلىعىنان سورعالاعان جاۋىن سۋى ەدەنگە تامشىلاپ ءتۇسىپ ءسىڭىپ جاتتى. باتىنكەسى شىلقا سۋ. بىراق، سونىڭ وزىندە دە ءبىر بۋدا كۇز گۇلىن الا كەلۋدى ۇمىتپاعان ەكەن.
كۇن سۋىق پا ەكەن؟ – دەپ سۇرادى ارمان.
قوناق بويجەتكەنمەن ۇيگە ەرە كەلگەن سۋىق ارماننىڭ ءجۇزىن سوعىپ ءوتتى. ارمان: “ول الدىن الا ازىرلىك كورگەن سەكىلدى” دەپ ويلادى ونىڭ كوكشىل جاڭبىرلىعىنا قاراپ.
– سۋىق ەكەن، – دەدى قوناق بويجەتكەن. سۋىقتان بولسا كەرەك، قوناق بويجەتكەننىڭ ەكى بەتى نارتتاي بولىپ قىزارىپ كەتىپتى. ول جاڭبىرلىعىنىڭ باس كيىمىن ارتىنا قايىرا سالدى دا، بەتىندەگى جاۋىن تامشىلارىن ءسۇرتىپ قۋانا:
– ءجا، ارمان باۋىر تاماقتان كەيىن ورمانعا باراتىن بولدىق قوي؟ – دەدى.
– مىنا كۇندە دە ورمانعا بارىپ سۋرەت سىزباقسىز با؟
– يە، سەنبەي تۇرسىڭ با؟
– مۇنداي كۇندە قوي باققان قويشىلاردان باسقا جان پەندە ۇيىنەن شىقپايدى دەگەنىم عوي.
– اكاۋ، باۋىر سەن سۋىقتان قورقىپ تۇرسىڭ با، جوق الدە جاۋىننان قورقىپ تۇرسىڭ با؟ توڭساڭ ۇستىڭە مەنىڭ مىنا پوپايكامدى كيىپ ال، ال جاۋىن دەسەڭ، مىنا جاڭبىرلىعىمدى سەن كي.
– ودان قورقىپ تۇرعامىن جوق، – دەدى ارمان تۇتىعىپ. مىنا سوقىر تۇماننان قورقىپ تۇرمىن. تاۋعا بارعانمەن تۇك تە كورىنبەيدى. سۋرەتتى كوزبەن كورىپ وتىرىپ سىزاتىن جۇمىس شىعار؟
– ودان قام جەمە، ارمان باۋىر مەنىڭ جاۋىندى كۇنى سۋرەت سىزايىن دەگەن ويىم بار. الگىندە بۇلاق باسىنان كەلدىم، ساي جاقتاعى تۇمان ايىعىپ، ورماننىڭ ءبىر شەتى اپ-انىق كورىنىپ تۇر. ونداي كورىنىس شاندا ءبىر كەزىگەدى. قالاي، ماعان ەرىپ جۇرەسىڭ بە؟
– بولادى، ارمان اقىرى ماقۇل بولىپ باس يزەدى.
– ءجا، وندا كەلىستىك قوي؟
– كەلىستىك.
ورمان ماڭگى-باقي ەرتەگىدەي دۇنيە. جاۋىننان كەيىنگى ورمان ءتىپتى دە سىلانىپ، سۇلۋلانا تۇسكەن. ارمان مەن قوناق بويجەتكەن بەتكەيگە شىعا بەرە جاۋىن تولاستاپ، تۇمان ايىعا باستادى. بىراق توبەدەگى قالىڭ بۇلت ءالى دە تومەن سالبىراپ، تاۋ شوقىلارىن بۇركەپكورسەتپەيدى. سوناۋالىستاعى، ساياۋزىنداعىقورعاسىنداي قوشقىل قارا بۇلت استىنا بوزعىلت تۇمان ۇيالاپ العان. اۋا دىمقىل، جۇتقان لەبىڭ دە سونشالىق دىمقىل ءارى ءتاتتى سەزىلەدى. تاۋ الابىن جاپقان نۋ ورماندى اينالاسى ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە جاۋىن جۋىپ-شايىپ جايناتا تۇسكەن. اق قايىڭ، تەرەك، شاتىر تالداردىڭ جاپىراقتارىن كۇز جەلى قاعىپ سارعايتىپ جىبەرگەن. دەسە دە اق قايىڭنىڭ جالپاق جاپىراقتارى سارعىلتىم تۇسىنەن قىزىل ارايلانىپ، تاۋ الابىن قىزىل جالىنعا بولەگەندەي. بوز تالداردىڭ ۇزىنشا قىزىل سارى جاپىراقتارى سولقىلداق جاسىل شىبىقتارىن اجارلاندىرا ءتۇسىپ، بەينە التىن زەر جاۋلىق جامىلعان ءبىر توپ ۇياڭ بويجەتكەندەرى مايىسىپ، ايىرىقشا سۇلۋلانا تۇسكەن. ال ءزاۋلىم بيىك اق تەرەكتەر سۋعا شىلانىپ زىلدەي اۋىر قۋراعان جاپىراقتارىن اۋىق-اۋىق سىلكىپ تاستاپ، جالاڭاش بۇتاقتارىن سورايتىپ، ارا-اراسىنا وسكەن شىرشالار مەن ارشالاردى قۇشاعىنا الادى. ارينە، شىرشالار مەن ارشالار ءالى دە جاپ-جاسىل. تۇلا بويلارىنداعى ساۋىتتاي بولعان قارا كوك قىلقان جاپىراقتارى كۇز جاڭبىرىنا جۋىلىپ ونان ارمان جالتىراي تۇسكەن. ءبارى دە ورە تۇرەگەلىپ سوناۋ ساي باسىنداعى ءزىلباۋىر بۇلت جاعاسىنان ىزعار شاشىپ تۇرعان قارلى شوقىعا مىسقىلداي قارايدى.
قوناق بويجەتكەن وسىناۋ جاندى جادىراتارلىق ورمان الەمىنە كوز سالدى دا ەرىكسىز ساڭقىلداي كۇلىپ جىبەردى. ول ءتىپتى ءبىر ادەمى ىرعاقتى ءاندى ىڭىلداپ ايتا باستادى. ارمانعا ونىڭ ءانى مەن كۇلكىسى بەينە سىزىلتىپ ءان سالعان قۇستارداي سەزىلدى، ال سول قۇس بىرەسە بۇلتتى جارا كوككە ورلەپ، بىرەسە كۇزگى التىن جاپىراقتاردىڭ اراسىن اينالا ۇشىپ، جاۋىننان كەيىن تىنىشتىق قۇشاعىنا شومعان ورمان وڭىرىنە سارقىلماس تىرشىلىك تىنىسىن اكەلگەندەي بولدى.
قوناق بويجەتكەن ورمان اراسىنان ءبىر دوڭەستەۋ جەردى تاڭدادى دا، قارسى جاقتاعى تاۋ بەتكەيىنە ۇڭىلە قاراپ، سۋرەت سىزا باستادى. قوناق بويجەتكەننىڭ قاسىندا تۇرعان ارمان بىرەسە قوناق بويجەتكەن قاراعان جاققا قاراسا، بىرەسە بوياۋى ارلەنە تۇسكەن سۋرەتكە تىگىلەدى. سۋرەت نوبايى بىرتە-بىرتە ايقىندالا ءتۇستى، باسىنا بۇلت بۇركەنگەن شىڭدار، يت تۇمسىعى وتپەيتىن شىرشالار، ارشالار، نارتتاي قىزىل كۇز جاپىراقتارى، اق بالتىرلى اق قايىڭدار. ارمان اڭىردى دا قالدى. ول ءدال بۇگىن ماقساتتىڭ قالامىنان عانا تۋعان اۋىلىنىڭ وسىنشاما كەڭ تىنىستى، وسىنشاما كورىكتى ەكەنىن، ءتىپتى جاۋىندى كۇنگى تابيعاتى دا وسىنشاما سۇلۋ بولاتىنىن انىق اڭعاردى.
تاعى دا جاۋىن جاۋا باستادى. ارمان جاڭبىرلىعىن شەشىپ سۋرەت سىزىپ وتىرعان قوناق بويجەتكەننىڭ توبەسىنە توستى. قوناق بويجەتكەن الاڭداي باسىن كوتەردى، ارمان وعان كۇلىمسىرەي قارادى. قوناق بويجەتكەن تۇسىنگەندەي باس يزەپ، سۋرەتىن الاڭسىز سىزا باستادى.
جاۋىن بىرتە-بىرتە ۇدەي ءتۇستى. ارماننىڭ ءۇستى-باسى مالمانداي بولدى. بىراق ول تاستاي سۋىق جاۋىن سۋىن ەلەر ەمەس، ءبىر ورنىندا تاپجىلماي تۇر.
اۋدەم ۋاقىتتان سوڭ قوناق بويجەتكەن اۋىر جۇكتەن ارىلعانداي كەڭ تىنىس الدى.
– سىزىپ بولدىم، ارمان باۋىر!
قوناق بويجەتكەن كوڭىلى جاي تاپقانداي باسىن كوتەردى. ونىڭ جايناعان ادەمى قوس جانارى ارمانعا تاڭىرقاي قادالا قالدى.
– پا، ارمان باۋىر سەنىڭ مىنا بەت-ءپىشىنىڭ ءدال وسى ارادان قاراعاندا وتە ادەمى كورىنەدى ەكەن. مەن قالايشا ەرتەرەك بايقاماعامىن. بۇگىن قايتىپ بارعان سوڭ ساعان قىرىڭنان تۇرعانداعى سۋرەتىڭدى سىزىپ بەرەيىن.
ارمان قىنجىلىپ قالدى. ءوزىنىڭ دە سۋرەتى سىزىلاتىنى ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرىپ كورمەگەن ول قاپەلىمدە قايتەرىن بىلمەي قالدى. بىراق قوناق بويجەتكەننىڭ سۋىقتان بوزارعان ەرنىنە قاراپ، تاۋدا وسكەن ءوزىنىڭ وعان كومەك كورسەتۋى كەرەك ەكەنىن دەرەۋ ءبىلدى.
– ابدەن توڭدىڭىز، انا تۇرعان شىرشانىڭ تۇبىنە بارىپ تاسالانايىق. مەن وت جاعا قويايىن.
سالدەن سوڭ ارمان ءبىر ءتۇپ ءزاۋلىم قارتامىس شىرشانىڭ تۇبىنە بارىپ وت جاقتى. قارتامىس شىرشانىڭ كەڭ جايىلعان بۇتاقتارى بەينە الىپ قول شاتىرداي جاۋىن تامشىسىن وتكىزبەدى. ارمان مەن قوناق بويجەتكەن وت باسىندا قاراعاي بۇتاقتارىنىڭ شاتىرلاپ جانعان ءۇنى مەن ساتىرلاعان جاڭبىر ءۇنىن ءۇنسىز ەستىپ وتىر. الدەقايدان توقىلداۋىقتىڭ توقىلى ورمان ءىشىن جاڭعىرتا اۋىق-اۋىق ەستىلىپ تۇر.
– راس، ارمان باۋىر، ۇنسىزدىكتى الدىمەن قوناق بويجەتكەن بۇزدى، – سەنەن ءبىر نارسەنى وسى كۇندە سۇرايمىن دەپ ۇمىتىپ كەتەمىن. وسى سەنىڭ اپەكەڭ بار ما؟
– جوق، ارمان قوناق بويجەتكەنگە تاڭىرقاي قارادى.
– وندا مەن ساعان اپەكە بولايىن، سەن مەنى مۇنان كەيىن اپەكە دەپ ءجۇر.
ارمان ەرىكسىز جەرگە قارادى، سول-اق ەكەن، ەكى بەتى دۋ ەتىپ، قىپ-قىزىل بولىپ شىعا كەلدى.
– اكاۋ، ۇيالاسىڭ عوي. مەنى اپەكە دەپ شاقىرعاننان ۇيالاتىن نە تۇر، بۇدان كەيىن اپەكە دەپ شاقىر.
ارمان باسىن يزەي بەردى..
7
جاۋىن ەكى كۇننەن كەيىن ارەڭ تولاستادى. بۇلت كوشىپ، تۇمان ايىقتى. جۇرت قاردىڭ ەتەككە ءۇنسىز جەتىپ كەلگەنىن سوندا بارىپ ءبىلدى. بۇل تۇستا اپپاق قار جامىلعان تاۋ الابى ءالى دە الاۋلاپ جانعان شوق-شوق جالىن – ول كۇزگى التىن جاپىراقتاردى ءالى سىلكىپ تاستاۋعا ۇلگىرە الماعان تاۋ الابىنداعى كەڭ جاپىراقتى ورمان ەدى. جىل قۇستارى قايتىپ كەتكەن. بىرنەشە ساۋىسقان عانا ورتتەي قىزىل قالىڭ ورمان ۇستىندە شىقىلىقتاپ، ۇشىپ ـ قونىپ ءجۇر.
قوناق بويجەتكەن قايتپاق بولدى. ويعا تۇسەتىن ماشينا دا تابىلا كەتتى. ەگەر سول ماشينامەن ءجۇرىپ كەتپەسە، تاۋ جولى بىتەلەدى دە قالادى. سودان مامىردىڭ باسىندا بارىپ ەرجۇرەك ءبىر شوفەر الدىمەن كەلمەسە، ودان بەرى ەشكىم كەلە قويمايدى. ارمان شوفەرعا قوناق بويجەتكەندى ويعا الا كەتۋدى تاپسىرىپ قويدى. شوفەر ولارعا قامداۋ ارتىنا قاراماي ەتەككە زىمىرايتىن.
قامداۋدىڭ ەسىك الدى بۇرىنعىداي توپىرلاعان قالىڭ ادام. ارماننىڭ كورشىلەرى – الگى بىرنەشە ەڭگەزەردەي جىگىتتەر دە ءلايلىپ سوندا ءجۇر. ولار ارمانمەن تىلدەسپەك بولىپ تالاي وقتالدى، بىراق ارمان ولاردى كورسە دە كورمەسكە سالدى. ايتسە دە ول ولاردىڭ ءوز جاعىنا قايتا-قايتا قاراي باستاعانىن سەزدى. الگى بىرنەشەۋى قوناق بويجەتكەنگە سۇقتانا قارايدى. ماس ادامعا شارا جوق ەكەن. ول اشۋلانا قاباعىن ءتۇيىپ، دەرەۋ تەرىس قاراي تۇرىپ الدى.
– قاراشى، ارمان باۋىر. بۇل جەر قاردان كەيىن ءتىپتى دە سۇلۋلانىپ كەتىپتى. مەن بۇل جەردى قيىڭقىراماي تۇرمىن.
قوناق بويجەتكەن تەبىرەنە داپتەرىن الدى دا، جالما-جان الدەنەنى سىزا باستادى.
بىراق، ماشينا كەلە قالدى.
انتۇرعان شوفەر ءبىر مينۋت تا ايالدار ەمەس، ارمان مەن قوناق بويجەتكەن قوشتاسىپ ۇلگىرگەنشە بولعان جوق، ماشيناسىن وت الدىردى دا ءجۇرىپ كەتتى.
– قوش بول، اياۋلى باۋىرىم. قوناق بويجەتكەن كابينكە- دەن باسىن شىعارىپ وسى ءبىر اۋىز ءسوزدى ايتقانشا ماشينا ساي تاعانىنا جەتىپ قاراسىن ءۇزدى. ارمان ماشينا بۇرىلىپ عايىپ بولعان مويناققا ۇزاق ۋاقىت جابىرقاي قاراپ تۇردى.
– قوناقتى شىعارىپ سالدىڭ با، دەپ سۇرادى كەنەت بىرەۋ ارماننىڭ ارقاسىنان قاعىپ. ارمان بۇرىلىپ قاراسا، الگى كورشى جىگىتى – الا كۇشىكتىڭ يەسى ەكەن. ارمان اشۋلانا بۇرىلىپ ءجۇرىپ كەتەيىن دەپ ەدى، الگى جىگىت شاقىرىپ الدى.
– ويتپە، ارمان باۋىر، بىرنەشە كۇننەن بەرى ماعان تەرىس قاراپ ءجۇرسىڭ. ماعان وكپەلەپ جۇرگەنىڭدى سەزىپ ءجۇرمىن.
– سىزدەر، انە كۇنى...، – ارمان ىزادان تۇنەرىپ كەتتى.
ول كۇنى ءبىز قاتتى ماس ەدىك، – دەدى الگى جىگىت ارماننىڭ ءسوزىن ءبولىپ. ول كۇنى ابدەن ماس بولىپپىز. نە ايتىپ، نە قويعانىمىزدى ءوزىمىز دە بىلمەيمىز. ءبىز ايتپاعان بولايىق تا، سەن ەستىمەگەن بول، بولا ما؟ ەندى تاتۋلاسساق قايتەدى؟
الگى جىگىت ارمانعا قول بەردى. ارمان ءسال كىدىردى دە، اقىرى ونىڭ قولىن الدى. ودان بۇرىلدى دا الدە نە ەسىنە تۇسكەندەي ءجىتى باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. ول جاتاعىنا بارا سالىسىمەن الگى سۋرەتتى جۋرنالدان جىرتىپ العان مۇقابانى توسەگىنىڭ باسىنا ادەمىلەپ جاپسىردى. ودان وعان ءبىر ءسات قارادى دا، كوڭىلى ورنىققانداي قوناقجايدى سىپىرىپ تازالاۋعا كىرىستى.
كەشتە قوناقجايعا الاڭنىڭ حاتشىسى كەلدى. بۇل كەلگەن كەلىسىندە ول ارماننىڭ قىزمەتىنەن ءبىر ءمىن تاپپاق بولىپ ەدى. ويلاماعان جەردەن قوناقجايدىڭ مۇنتازداي تازا ءارى رەتتى ەكەنىن كورىپ، ەرىكسىز تاڭ-تاماشا بولدى دا قاپەلىمدە وندا نەندەي سىر جاتقانىن بىلمەي تۇرىپ قالدى. بىراق، نە دە بول- سا الدىمەن جىگىتتى ماقتاپ جىگەرلەندىرگىسى كەلدى. ارماننىڭ جاتاعىنا كىرىپ ورنىعىپ وتىرا بەرگەندە ونىڭ كوزى ارماننىڭ توسەگىنىڭ باسىنداعى الگى بوياۋلى مۇقاباعا ءتۇستى ء(وز ورنىن تاۋىپ جاپسىرعانىن قاراي كورشى ءوزىنىڭ دەپ ويلادى حاتشى ىشىنەن).
– مۇنىڭ كىم؟ حاتشىعا سۋرەتتەگى ادام ءجۇز تانىس سەزىلدى. بىراق قاي جەردەن كورگەنىن قاپەلىمدە ەسىنە تۇسىرە الماي، اقىرى امالسىزدان ارماننان سۇرادى.
– مەنىڭ اپەكەم؟ – دەپ جاۋاپ بەردى ارمان ماقتانا.
– اپەكەم؟ – دەپ حاتشى ارمانعا سۇراۋ تاستاعانداي باجىرايا قارادى،– سەندە اپەكە بار ەكەنىن قالايشا بىلمەگەمىن؟
– اكاۋ، ءسىز اپەكەمدى تانىماي قالدىڭىز با؟
– سەنىڭ اپەكەڭ...
– سىزگە تانىستىرىپ قويايىن، مەنىڭ اپەكەم سۋرەتشى! – دەدى دە ارمان بۇرىلىپ تەرەزەدەن سىرتقا كوز تاستادى.
– و... – حاتشى كەنەت الدەنەنى تۇيسىنگەندەي الگى سۋرەتكە قايتادان كوز جۇگىرتتى. ول ارماننىڭ تەرەزەدەن مامىقتاي اپپاق قارلى دالاعا قادالا قاراعان قوس جانارىنان الدەنەندەي ارمان ەلەسىن كورگەندەي بولدى...
اۋدارعان ءالىمجان نۇرعازىۇلى
Abai.kz
