«تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى – ۇلتتىق بانكتىڭ ساتقىندىعى»
1-سۋرەت: جانگەلدى شىمشىقوۆ
2-سۋرەت: راسۋل جۇمالى
ۇلتتىق بانك بۇگىننەن باستاپ تەڭگە باعامىن بۇرىنعى كورسەتكىشتە ۇستاپ تۇرۋدان باس تارتىپ، تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامىن 185 تەڭگە دەپ بەلگىلەدى. ءسويتىپ، قازاقستان ۆاليۋتاسى تاعى دا اياق استىنان دەۆالۆاتسياعا ۇشىرادى.
قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان وسى ماسەلەگە وراي ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
جانگەلدى شىمشىقوۆ، ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ استانا قالالىق فيلالىنىڭ ديرەكتورى:
- تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى – ۇلتتىق بانكتىڭ ساتقىندىعى. ويتكەنى، وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن ۇلتتىق بانك توراعاسى كەلىمبەتوۆ جاساعان مالىمدەمە دە «الاڭداۋعا نەگىز جوق» دەگەنگە ساياتىن پىكىر ايتقان بولاتىن. ءبىز بولساق، الاڭداۋعا نەگىز بار ەكەنىن بۇرىننان ايتىپ كەلەمىز.
تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى، بىرىنشىدەن، بىزدەگى دوللارعا دەگەن سۇرانىستىڭ وتە جوعارى بولۋىنان بولىپ تۇر. ال، ۇسىنىس از.
ۇسىنىس قايدان كەلەدى؟
دوللاردىڭ ۇسىنىسى - شەتەلگە جۇمىس ىستەپ جاتقان، ەكسپورتقا ءونىم شىعاراتىن، نەگىزىنەن شيكىزات (مۇناي-گاز، ءتۇرلى ءتۇستى مەتال، قارا مەتال) وندىرەتىن ءوندىرىس سالالارىنان كەلەدى. سول شيكىزاتتى دوللارعا ساتامىز، دوللار بىزگە كەلىپ تۇسەدى. بۇل – ۆاليۋتا كەلەتىن نەگىزگى كوز.
1-سۋرەت: جانگەلدى شىمشىقوۆ
2-سۋرەت: راسۋل جۇمالى
ۇلتتىق بانك بۇگىننەن باستاپ تەڭگە باعامىن بۇرىنعى كورسەتكىشتە ۇستاپ تۇرۋدان باس تارتىپ، تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامىن 185 تەڭگە دەپ بەلگىلەدى. ءسويتىپ، قازاقستان ۆاليۋتاسى تاعى دا اياق استىنان دەۆالۆاتسياعا ۇشىرادى.
قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان وسى ماسەلەگە وراي ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
جانگەلدى شىمشىقوۆ، ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ استانا قالالىق فيلالىنىڭ ديرەكتورى:
- تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى – ۇلتتىق بانكتىڭ ساتقىندىعى. ويتكەنى، وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن ۇلتتىق بانك توراعاسى كەلىمبەتوۆ جاساعان مالىمدەمە دە «الاڭداۋعا نەگىز جوق» دەگەنگە ساياتىن پىكىر ايتقان بولاتىن. ءبىز بولساق، الاڭداۋعا نەگىز بار ەكەنىن بۇرىننان ايتىپ كەلەمىز.
تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى، بىرىنشىدەن، بىزدەگى دوللارعا دەگەن سۇرانىستىڭ وتە جوعارى بولۋىنان بولىپ تۇر. ال، ۇسىنىس از.
ۇسىنىس قايدان كەلەدى؟
دوللاردىڭ ۇسىنىسى - شەتەلگە جۇمىس ىستەپ جاتقان، ەكسپورتقا ءونىم شىعاراتىن، نەگىزىنەن شيكىزات (مۇناي-گاز، ءتۇرلى ءتۇستى مەتال، قارا مەتال) وندىرەتىن ءوندىرىس سالالارىنان كەلەدى. سول شيكىزاتتى دوللارعا ساتامىز، دوللار بىزگە كەلىپ تۇسەدى. بۇل – ۆاليۋتا كەلەتىن نەگىزگى كوز.
سۇرانىسقا كەلسەك. يمپورت، ياعني، شەتەلدەن تاۋار ساتىپ الۋ ءۇشىن بىزگە دوللار كەرەك. ەگەر ءبىز شەتەلدەن كوپ تاۋار ساتىپ الىپ، سىرتقا از تاۋار شىعاراتىن بولساق، دوللار جەتپەيدى. ءسويتىپ، دوللاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن دوللار باعاسى كوتەرىلەدى.
دوللارعا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى، ۇرلىقشى، جىمىسقى بيزنەسمەندەر دە. ولار بار اقشالارىن شەتەلگە سالماقشى. مىنە، سولارعا دوللار كەرەك. ولار ساتىپ الادى دا، ونى شەتەلگە اۋدارادى. ويتكەنى ولاردىڭ وتانعا دەگەن سەنىمى جوق. اقشالارىن شەتەلدە ساقتاعىسى كەلەدى. تەڭگەنى مەنسىنبەيدى. مۇنداي بيزنەسمەندەر وتە كوپ.
ءبىر قىزىق ايتايىن. تمد ەلدەرى بويىنشا سىرتتان ينۆەستيتسيا تارتۋدان ءبىرىشى ورىندامىز دەپ ماقتاندىق قوي. 2003 جىلدان باستاپ ەسەپتەگەندە، 184 ملرد. دوللار تىكەلەي ينۆەستيتسيا تارتساق، وسى ەكى ارادا ءبىزدىڭ 146 ملرد. دوللار اقشامىز شەتەلگە ءوتىپ كەتكەن. ول اقشالار ءارتۇرلى وففشورلىق زونالارعا، باسقا دا ەلدەردى ايتپاعاندا، ءبىر نيدەرلانديانىڭ وزىنە 80 ملرد. دوللار كەتكەن ەكەن. ادام تاڭقالادى. ول جاقتا قايبىر زاۋىت سالىپ كوركەيتىپ جاتىر دەيسىڭ، بارلىعى ۇرلىق-قارلىق.وسىلايشا دوللار كەتىپ جاتتى، ءبىز ءماز بولىپ وزگەلەردەن الىپ جاتتىق. اراداعى بالانستى ساقتاي الماۋ – ۇكىمەتتىڭ كىناسى. ياعني، ۇكىمەت ءوز جۇمىسىن دۇرىس اتقارا المادى نەمەسە ۇكىمەتتىڭ مەنەدجەمەنتى جۇمىس ىستەگەن جوق.
ەگەر تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى جالعاسا بەرەتىن بولسا، وندا 2014 جىلى جان باسىنا شاققانداعى ءىجو-ءدى 14,500 دوللارعا جەتكىزەمىز دەگەن ماقساتتاردىڭ ءبارى ايدالادا قالادى. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە ۇكىمەت جاۋاپ بەرۋ ءتيىس بولماسا وتستاۆكاعا كەتۋى كەرەك.
ۇلتتىق بانك 1 دوللاردىڭ تەڭگەگە شاققانداعى باعامى 185 تەڭگە (+-3) تەڭگە دەپ سەندىرمەكشى بولىپ وتىر عوي. ال، ءبىزدىڭ قولىمىزعا جاڭا تۇسكەن دەرەككە سۇيەنسەك، الماتىداعى ۆاليۋتا ايىرباستاۋ پۋنكتتەرىندە 1 دوللار – 200-250 تەڭگە دەيىن كوتەرىلىپ كەتىپتى.
تاعى ءبىر ماسەلە – حالىقتىڭ قارجى جۇيەسىنە،ۇكىمەتكە دەگەن سەنىمىنىڭ جوقتىعى. 2009 جىلى مارچەنكو ءبىر تۇندە تەڭگەنى قۇنسىزداندىرىپ جىبەردى دە حالىققا قيانات جاسادى. سودان كەيىن حالىق بانكتەرگە سەنىمىن جوعالتتى. ءسويتىپ، بىلتىرعى جىلدىڭ توعىز ايى بويى ەل جاپپاي دوللار ساتىپ الا باستادى. باستاپقىدا 150 تەڭگە بولىپ تۇردى دا، جىل اياعىندا 154 كە كوتەرىلدى. بۇل دا دوللاردىڭ وسۋىنە الىپ كەلدى دەسەك بولادى. ال، تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامىن تۇراقتى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك 3 ملرد. 600 مىڭ دوللار رەزەرۆىن جۇمساعان. ۇلتتىق بانك تەڭگەنى قاشانعا ۇستاپ تۇرادى. رەزەرۆى دە تاۋسىلادى عوي.
قوسىمشا تاعى دا مىنانى ايتۋعا بولادى. ەگەر ىشتە ينفيليتسيا بولماسا، تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامى اناعۇرلىم جاقسى بولار ەدى. ءبىز دۇنيەجۇزىنە 4,8 پايىز عانا ينفلياتسيا بولدى دەپ جار سالدىق قوي، ونىڭ ءبارى جالعان. سەبەبى، قاراپايىم ادامنىڭ ءوزى تۇتىنۋ تاۋارلارى، ەلەكتر ەنەرگيا، ازىق-تۇلىك، سۋ، جول اقىلارى قانشاعا قىمباتتاعانىن بىلەدى. دەمەك، يا ەسەپتەۋ دۇرىس ەمەس يا پرەزيدەنتتىڭ الدىندا جاقسى كورىنۋ ءۇشىن حالىقتى كوپە-كورىنۋ الداپ وتىرعان قيتۇرقى ساياسات دەپ ويلايمىن.
راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:
- تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى – وكىنىشتى جاعداي. بۇل – ۇلتتىق بانكتىڭ، ۇكىمەتتىڭ قارجى سەكتورىنا جاۋاپتى ۆەدومستۆالارى جۇمىسىنىڭ السىزدىگىنىڭ كورىنىسى. جالپى، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ اياق استىنان قۇلدىراۋ ءبىر بۇل ەمەس. بۇدان بەس-التى جىل بۇرىن دا وسىلاي بولعان. الايدا، ۆاليۋتانىڭ كۇتپەگەن جەردەن 15-20 پايىزعا ءبىر-اق قۇلدىراۋى الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە كەزدەسپەيتىن جاعداي. ءتىپتى ەڭ كەدەي ەلدەردىڭ ءوزى اقشانىڭ قۇنسىزدانۋ پروتسەسسىن بىردەن ەمەس، بىرنەشە ايعا سوزىپ جاسايدى. ونداعى ماقسات – حالىق ءوز سالىمدارىن وزگە ۆاليۋتاعا ايىرباستاپ بولماسا وزگەدە ساقتىق شارالارىن قولدانۋىنا مۇرسات بەرۋ.
قازاقستان كونستيتۋتسيا بويىنشا الەۋمەتتىك مەملەكەت. بۇل تۇرعىدان قاراعاندا، تەڭگەنىڭ ءبىرا-اق كۇندە قۇنسىزدانىپ شىعا كەلۋ اتا زاڭعا قايشى.
تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋ – حالىقتى ءبىر ساتتە 15-20 پايىزعا كەدەيلەندىرىپ جىبەردى. بار سالماق پەن اۋىرتپاشىلىق حالىققا تۇسەدى.
- ۆاليۋتانىڭ قۇنسىزدانۋ الەۋمەتتىك نارازىلىقتار الىپ كەلمەي مە؟
- الەۋمەتتىك نارازىلىقتار بۇرىننان بار. بىراق، ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ كەز كەلگەن جاعدايعا «شۇكىر، ءتاۋبا» دەپ وتىرا بەرەتىن مىنەزى مەن بيلىككە، ۇكىمەتكە زاڭدى تالاپتارىن ءبىلدىرىپ، ءوز قۇقىن قورعاي المايتىن قوعامدا ىشكى الەۋمەتتىك قارسىلىقتىڭ سىرتقا شىعۋ ەكىتالاي.
Abai.kz
