ل.ن. تولستويدىڭ ءىى نيكولايعا حاتى
1902 ج. 16 قاڭتار. گاسپرا
ىزگىلىكتى باۋىرىم!
وسىلايشا حابارلاسۋدى بارىنشا ورىندى ساناۋىم، سىزگە پاتشا رەتىندە ەمەس، كادىمگى ادام ەسەبىندە – باۋىر تۇتقاندىقتان. ونىڭ ۇستىنە اجالىم جاقىنداي تۇسكەسىن، و دۇنيەدەن جازىپ تا وتىرعاندايمىن.
سىزگە ەگەر دە كازىرگى قىزمەتىڭىز قانداي بولۋعا ءتيىستى ەكەنىن، وسى باعىتتا كەتە بەرسە، ميلليونداعان ادامدارعا دا، سىزگە دە قانشالىقتى يگىلىك اكەلەرىن جانە دە ادامدارعا دا، سىزگە دە قانشالىقتى زۇلىمدىق كەلتىرەتىنى جايىندا نە ويلايتىنىمدى ايتىپ كەتپەي، ولگىم دە كەلمەيدى.
رەسەيدىڭ ۇشتەن ءبىرى كۇشەيتىلگەن كۇزەت جاعدايىندا، ياعني زاڭنان تىس ءومىر كەشۋدە. جاساۋىلدار اسكەرى – كورىنەتىنى بار، جاسىرىنى بار – بارعان سايىن قاپتاي تۇسۋدە. تۇرمەلەر، ايداۋ ورىندارى مەن كاتورگالارعا ادام سىيماۋدا، ءجۇز مىڭداعاندار ساياسي قىلمىسكەر ەسەبىندە قامالۋدا، بۇلارعا ەندى جۇمىسشىلاردى دا قوسا باستادى. تسەنزۋرانىڭ قيسىنسىز تىيىمى جامانات اسقىنعان 40-جىلداردا دا مۇنداي بولماپ ەدى. ءدىني قۋدالاۋ كازىرگىدەي ەشقاشان ءجيى ءارى قاتال بولماعان، ەندى بارعان سايىن قاتايىپ ءارى جيىلەپ بارادى. قالا بىتكەن، فابريكا ورتالىقتارىندا اسكەر شوعىرلانعانىمەن قويماي، شىنايى وقپەن حالىققا قارسى اتتانۋدا. كوپتەگەن جەرلەردە قانداستاردىڭ قاندارى توگىلگەنى ازداي، بارلىق جەردە ودان ءارى ازىرلىك قامدالۋدا، ودان دا زور قاتىگەز جايتتىڭ بولارى ءسوزسىز.
1902 ج. 16 قاڭتار. گاسپرا
ىزگىلىكتى باۋىرىم!
وسىلايشا حابارلاسۋدى بارىنشا ورىندى ساناۋىم، سىزگە پاتشا رەتىندە ەمەس، كادىمگى ادام ەسەبىندە – باۋىر تۇتقاندىقتان. ونىڭ ۇستىنە اجالىم جاقىنداي تۇسكەسىن، و دۇنيەدەن جازىپ تا وتىرعاندايمىن.
سىزگە ەگەر دە كازىرگى قىزمەتىڭىز قانداي بولۋعا ءتيىستى ەكەنىن، وسى باعىتتا كەتە بەرسە، ميلليونداعان ادامدارعا دا، سىزگە دە قانشالىقتى يگىلىك اكەلەرىن جانە دە ادامدارعا دا، سىزگە دە قانشالىقتى زۇلىمدىق كەلتىرەتىنى جايىندا نە ويلايتىنىمدى ايتىپ كەتپەي، ولگىم دە كەلمەيدى.
رەسەيدىڭ ۇشتەن ءبىرى كۇشەيتىلگەن كۇزەت جاعدايىندا، ياعني زاڭنان تىس ءومىر كەشۋدە. جاساۋىلدار اسكەرى – كورىنەتىنى بار، جاسىرىنى بار – بارعان سايىن قاپتاي تۇسۋدە. تۇرمەلەر، ايداۋ ورىندارى مەن كاتورگالارعا ادام سىيماۋدا، ءجۇز مىڭداعاندار ساياسي قىلمىسكەر ەسەبىندە قامالۋدا، بۇلارعا ەندى جۇمىسشىلاردى دا قوسا باستادى. تسەنزۋرانىڭ قيسىنسىز تىيىمى جامانات اسقىنعان 40-جىلداردا دا مۇنداي بولماپ ەدى. ءدىني قۋدالاۋ كازىرگىدەي ەشقاشان ءجيى ءارى قاتال بولماعان، ەندى بارعان سايىن قاتايىپ ءارى جيىلەپ بارادى. قالا بىتكەن، فابريكا ورتالىقتارىندا اسكەر شوعىرلانعانىمەن قويماي، شىنايى وقپەن حالىققا قارسى اتتانۋدا. كوپتەگەن جەرلەردە قانداستاردىڭ قاندارى توگىلگەنى ازداي، بارلىق جەردە ودان ءارى ازىرلىك قامدالۋدا، ودان دا زور قاتىگەز جايتتىڭ بولارى ءسوزسىز.
جانە دە ۇكىمەتتىڭ وسىنداي بارىنشا شيرىققان ءارى قاتال قىزمەتىنىڭ ناتيجەسىندەي، ديقان حالىق – الگى رەسەي قۋاتىنىڭ ارقاي سۇيەيتىن جۇرتشىلىعى – مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ كەمەرىنەن اسىپ وسكەنىنە قاراماستان، جىلدان جىلعا كەدەيلەنە تۇسۋدە، سول سەبەپتى دە اشارشىلىق كادۋىلگى قۇبىلىسقا اينالدى. ءدال سولايشا، بارلىق سوسلوۆيە تاراپىنان ۇكىمەتكە دەگەن نارازىلىق پەن جاۋىعۋ دا سونداي قۇبىلىس بولىپ وتىر.
مۇنىڭ بارىنە سەبەپ تە اشىق كۇندەي ايقىن، ول: ءسىزدىڭ شابارماندارىڭىز حالىقتىڭ قانداي دا ءبىر قوزعالىسىن تۇنشىقتىرۋ ارقىلى سول حالىقتى يگىلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ءھام ءسىزدى مازاسىزدىعىڭىز بەن قاۋىپسىزدىگىڭىز قامتاماسىز ەتىلەدى دەپ سەندىرەدى. الايدا، جاراتقان ورنىقتىرعان ادامزاتتىڭ ىلعي دا العا ۇمتىلىسىنا بوگەت بولعاننان گورى، وزەننىڭ اعىسىنا بوگەۋ سالعان مۇمكىن بولار. وسىنداي تارتىپتەن پايدا تاباتىن ءارى ىشتەي «apresnousledeluge» * دەيتىن ادامدار ءسىزدى بارىنە سەندىرە الادى جانە سوعان مىندەتتى دە; بىراق بارىنشا ەركىن، ەشتەڭەگە مۇقتاج ەمەس،پاراساتتى دا قايىرىمدى ادام بولا تۇرىپ، سولارعا سەنىپ ءارى ولاردىڭ سۇمدىق كەڭەستەرىنە ەرىپ، زۇلىمدىقتان قايىرىمعا، تۇنەكتەن جارىققا ۇمتىلعان ادامزاتتىڭ ماڭگى قوزعالىسىن توقتاتۋ سەكىلدى ورىندالمايتىن مۇرات ءۇشىن سونشاما زۇلىم ىستەردى ىستەۋ نەمەسە سوعان جول بەرۋ قايران قالارلىق.
* بىزدەن سوڭ توپانسۋ باسسا دا مەيلى (فر.)
ءسىز بارىنشا دورەكى، قاتال دا اقىلسىز كەيىپتەن مەيلىنشە جۇمساق، ادامي ءارى پاراساتتى سيپاتقا كوشكەن بىزگە ءمالىم ادامدار ءومىرى، ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق، سونداي-اق ءدىني ءارى ساياسي ءومىر ۇلگىلەرى تۋراسىندا بىلمەۋىڭىز مۇمكىن ەمەس.
كەڭەسشىلەرىڭىز سىزگە بۇنىڭ شىندىق ەمەستىگىن، ورىس حالقىنا پراۆوسلاۆيە مەن سامودەرجاۆيە (جەكەتولبيلىك) ءتان بولسا، كازىر دە سول ەكەۋى ء تان جانە ومىرلەرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سول لايىق، سوندىقتان ورىس حالقى ءۇشىن يگىلىك رەتىندە ءبىر بىرىمەن بايلانىسقان ءومىردىڭ وسى ەكى فورماسىن: ءدىني نانىم مەن ساياسي تۇزىمنەن قانداي جاعدايدا دا ايىرماۋ كەرەكتىگىن ايتادى. الايدا بۇل ەكى ەسە وتىرىك اڭگىمە. بىرىنشىدەن، ءبىر زاماندا ورىس حالقىنا ءتان بولعان پراۆوسلاۆيە بۇگىن دە وعان لايىق دەۋگە بولمايدى. وبەر-پروكۋرور سينودتىڭ ەسەپتەمەسىنەن ءسىز زيان مەن قاتەرگە قاراماستان حالىقتىڭ بارىنشا رۋحاني دامىعان ادامدارىنىڭ پراۆوسلاۆيەدەن جىراقتاپ، جىلدان جىلعا سەكتا اتالاتىن توپقا قوسىلۋى مولايىپ باراتىنىن كورە الاسىز. ەكىنشىدەن، حالىققا پراۆوسلاۆيەنىڭ ءتان ەكەندىگى ادىلەتتى بولسا، وندا نانىمنىڭ بۇل ءتۇرىن كۇشتەپ تاڭىپ جانە ونى تەرىسكە شىعاراتىنداردى سونشا قاتالدىقپەن قۋدالاۋ سونشالىقتى ورىنسىز.
سامودەرجاۆيەگە كەلسەك، ەگەر دە حالىق پاتشانىڭ ەشبىر كۇناسىز ءارى ول حالىقتى جەكە باسقاراتىن جەر بەتىندەگى قۇداي ەكەندىگىنە سەنگەن كەزدە ءتان بولسا، ەندى كوپشىلىك نەمەسە ءبىلىمدى بولىگى مىنانى بىلەدى – بىرىنشىدەن، جاپ-جاقسى پاتشانىڭ «unheureuxhasard» * ەكەندىگى، ال پاتشالاردىڭ يوانن IV, بولماسا پاۆەل سياقتى وڭباعان دا، توپاس تا بولاتىنىن جانە بولعاندىعىن، ەكىنشىدەن، قانداي جاقسى پاتشا بولسا دا، ءبىر باسى 130 ميلليون حالىقتى ەشقاشان دا باسقارا المايتىنىن، حالىقتىڭ يگىلىگىنەن گورى قارا باستارىنىڭ قامىن ويلاعان پاتشا سىبايلاستارىنىڭ بيلەيتىنىن. ايتىڭىزشى: پاتشا وزىنە ادال دا جاقسى كومەكشى تاڭداي الا ما؟ باقىتسىزدىعى سول، پاتشا مۇنى ىستەي المايدى، ويتكەنى، ول ءوز ماڭايىنا كەزدەيسوق نەمەسە ءتۇرلى تىمىسكى جولدارمەن جۋىسقان جانە دە وزدەرىن الماستىراتىن وزگەلەردى جولاتپاۋعا تىرىساتىن پىسىقايلاردى عانا بىلەدى. سول سەبەپتى پاتشا كومەكشىلىككە جەكەگە ەمەس، جالپى ىسكە ۇمتىلاتىن پىسىق،مىقتى دا، ناعىز بىلىمدىلەر مەن ادال ادامداردىڭ ىشىنەن ەمەس، بومارشە: "Mediocreetrampantetonparvient a tout" ** دەگەندەردىڭ قاتارىنان تاڭدايدى. ەگەر دە كوپتەگەن ورىستار پاتشاعا باعىنۋعا دايار بولسا دا، ولار ونىڭ ماڭايىنداعى وزدەرىن جەك كورەتىن ءارى پاتشا اتىنان حالىقتى باسقاراتىن ادامداردىڭ مازاعىنا قاتىستى تىرپ ەتپەستەن باعىنا المايدى.
* كەزدەيسوق ساتتىلىك (فر.)
** «تۇككە تۇرعىسىز بول دا قۇرداي جورعالا – بارىنە قول جەتكىزەسىڭ» (فر.). تولستوي بومارشەنى ءدال مە ءدال ماتەلدەپ وتىرعان جوق ( «فيگارونى ۇيلەندىرۋ»، 3-اكت، فيگارونىڭ ءسوزى: «قۇلدىق ۇرۋ سۇيەگىنە سىڭگەندەر –بارىنە دە قول جەتكىزەتىندەر وسىنداي». - ن. ليۋبيموۆتىڭ اۋدارماسى).
ءسىزدى ماسكەۋدە بولماسا باسقا قالالارداعى كەزدەسۋدە توپتالعان جۇرتتىڭ سوڭىڭىزدان «الاقايلاپ» جۇگىرگەنى، شاماسى، حالىقتىڭ جەكەتولبيلىككە دەگەن ىنتاسىنداي سەزىلىپ، ءسىزدى اداستىراتىن بولسا كەرەك. بۇعان سىزگە دەگەن شىنايى بەرىلگەندىك كورىنىسى ەكەنىنە سەنبەي-اق قويىڭىز، - بۇلار كوزدەرىنە تۇسەتىن تاڭعاجايىپتارعا ءدال وسىلاي ەسى كەتە جۇگىرەتىن اۋەسقۇمار توپ قانا. وزىڭىزگە دەگەن حالىق ىڭكارلىگىندەي قابىلدايتىن بۇل ادامدار سىزگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن كورسەتۋ مىندەتتەلگەن كوبىنەسە جاساۋىلداردىڭ جيناستىرىپ، ازىرلەگەن توبىرى عانا، مىسالى ،حاركوۆتە سوبور حالىققا لىق تولعاندا، ولار بار بولعانى قاراپايىم كيىنگەن جاساۋىلدار بولاتىن.
ەگەر دە ءسىز پاتشالىق ساپار كەزىندە مەن سەكىلدى تەمىرجول بويىنا تارتىلعان اسكەردىڭ قالقاسىنداعى شارۋالار لەگىندە جۇرە الساڭىز جانە دە ولاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداساڭىز: كورشى اۋىلداردان سالقىن مەن لايساڭ جەردە ناندارىن قولتىقتاپ،بىرنەشە كۇن بويى ءسىزدى كۇتكەن اعاماندار (ستاروستا), جۇزدىكتەر، وندىقتاردىڭ اڭگىمەسىنەن، حالىقتىڭ ناعىز قاراپايىم وكىلدەرىنەن جەكەتولبيلىك پەن ونىڭ وكىلىنە دەگەن نارازىلىقتى اڭعارار ەدىڭىز. ەگەردە 50 جىل بۇرىن نيكولاي ءى كەزىندە پاتشالىق بيلىك بارىنشا ابىرويلى بولسا، سوڭعى 30 جىلدا ءۇزىلىسسىز تۇردە قۇلدىراۋمەن كەلەدى، سوندىقتان دا ۇكىمەتتىڭ جارلىعىن عانا ەمەس، پاتشانىڭ ءوزىن دە بالاعاتتاپ،ءتىپتى مازاق ەتۋگە ەشبىر قىسىلمايتىن بولدى.
سامودەرجاۆيە بارعان سايىن ءبىلىمى ارتىپ كەلە جاتقان ورىس حالقىنىڭ ەمەس، دۇنيەدەن جىراق، الدەبىر وڭتۇستىكتەگى افريكا حالقىنىڭ تالابىنا ساي كەلەتىن، ابدەن توزعان بيلىك ۇلگىسى. سوندىقتان دا وسى بيلەۋ ءتۇرىن قولداۋ مەن وعان قاتىستى پراۆوسلاۆيەنى قولداۋ، كازىر قولعا الىنىپ وتىرعانداي نەبىر كۇشتەۋدىڭ ارقاسىندا: كۇشەيتىلگەن كۇزەتپەن، اكىمشىلىك الاستاۋمەن، ءولىم جازاسىمەن، ءدىني قۋدالاۋمەن، كىتاپ، گازەتتەردى تىيۋمەن، تاربيەنى بۇرمالاۋمەن جانە باسقا دا توپاس ءارى قاتىگەز ىستەرمەن عانا جۇزەگە اسادى.
جانە دە ءسىزدىڭ بۇعان دەيىنگى پاتشالىعىڭىز وسىلاي بولىپ كەلەدى. جۇرتتىڭ اڭسارى اۋعان تىلەگىن، تۆەر دەپۋتاتسياسىنا جاۋابىڭىزدى ايتام، ءسىزدىڭ ء«مانسىز ارمانداۋ» ("بەسسمىسلەننىە مەچتانيا" *) اتاپ، ورىس قوعامىن اڭتاڭ قالدىرعانىڭىز، - فينليانديا تۋراسىنداعى بارلىق جارلىعىڭىز**,قىتايلىق باسقىن*** تۋرالى، گااگا كونفەرەنتسياسى بويىنشا جوباڭىز، اسكەردىڭ كۇشەيتىلۋىمەن كۇزەتىپ ءجۇرۋى**** - ءسىزدىڭ ءتول بيلىگىڭىزدىڭ وسالدانۋى مەن اكىمشىلىك وزبىرلىقتىڭ ءورشۋى، نانىم ءۇشىن قۋدالاۋدى قولداۋىڭىز،شاراپ مونوپولياسىن بەكىتۋگە، ياعني حالىقتى ۋلايتىن ۇكىمەت تاراپىنان ۋ ساۋداسى بويىنشا باستاماسىنا كەلىسىم بەرۋىڭىز، جانە دە ورىس حالقىن ماسقارالايتىن ءمانسىز دە تۇككە تۇرعىسىز شارانى كورسەتەتىن دايەكتەرگە قاراماستان، ادام دەنەسىن قورلاپ جازالاۋعا تابان تىرەۋىڭىز، - مۇنىڭ بارلىعى ءسىزدىڭ جەڭىلتەك كومەكشىلەرىڭىزدىڭ كەڭەسى بولماسا مۇمكىن ەمەس ماقساتتى – حالىق تىرشىلىگىن تۇساۋدى بىلاي قويعاندا، ونى بۇرىنعى توزىعى جەتكەن قالپىنا كەلتىرۋدى دە ويعا الماس ەدىڭىز.
* نيكولاي II ءوزىنىڭ زەمستۆا مەن دۆوريانستۆا الدىندا سويلەگەن سوزىندە «ىشكى ءوزىن ءوزى باسقارۋ ىسىنە قاتىسۋدى ءمانسىز ارمانداۋ» دەپ تۇقىرتقان جانە «سامودەرجاۆيانىڭ نەگىزىن بارىنشا كۇزەتەتىنىن» مالىمدەگەن ەدى.
** پاتشالىق ۇكىمەت فينليانديادا ورىستاندىرۋ ساياساتىن قاتال تۇردە قولعا الدى. 1900 جىلى ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل بولىپ جاريالاندى; 29 ماۋسىمدا قابىلدانعان جاڭا زاڭ بويىنشا فيندەر ورىس اسكەرىنە باسىبايلى قۇلدىق قىزمەت وتەۋگە مىندەتتى بولدى.
*** بۇل جەردە بىرقاتار ەلدەر تاراپىنان (گەرماني، اقش، انگليا، فرانتسييا، جاپونيا، يتاليا، اۆسترو-ۆەنگريا، پاتشالىق رەسەي) قىتايدا 1900-1901 جىلدارى «بوكس» ەرەۋىلىن باسىپ-جانشۋ جەلەۋىمەن باسىپ-كىرۋ ايتىلىپ وتىر.
**** 1899 جىلى رەسەي باستاماسىمەن گااگادا بەيبىتشىلىك كونفەرەنتسياسى شاقىرىلعان ەدى.سونىمەن بىرگە پاتشاقورلىق قىلىق قيىر شىعىستا جاڭا سوعىسقا ازىرلىكتى دە جۇرگىزدى.
زورەكەرلىك جاساپ حالىقتى ەزۋگە بولادى، بىراق ونىمەن باسقارۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى حالىقتى شىنايى باسقاراتىن جالعىز قۇرال - حالىقتى زۇلىمدىقتان قايىرىمعا، تۇنەكتەن جارىققا باعىتتالعان قوزعالىستىڭ باسىندا ءجۇرىپ، ونى وسى قوزعالىستىڭ تاياۋداعى ماقساتتارىنا جەتكىزۋگە جەتەلەۋ. ونى اتقارۋ ءۇشىن بارىنەن بۇرىن حالىققا ءوز تىلەگىن ايتقىزۋدان باستاۋ كەرەك، ونىڭ تىلەگى مەن قاجەتىن تىڭداپ الىپ، ولاردىڭ ىشىندەگى ءبىر عانا تاپقا نەمەسە توپ تالابىنا عانا ساي ەمەس، كوپشىلىككە، جۇمىسشى جۇرتقا قاجەتتىسىن اتقارعان ءجون.
ەندى ورىس حالقى ايتاتىن تىلەك، ەگەر ارينە وعان مۇمكىندىك بەرىلسە، مەنىڭشە مىناداي بولار ەدى. بارىنەن بۇرىن جۇمىسشى جۇرت ءوزىنىڭ جاعدايىن ەڭ تومەنگى تاپ – پارتياعا اينالدىرىپ، وزگە ازاماتتارعا ءتان قۇقىقتى قولدانۋدان شەتتەتەتىن زاڭداردان قۇتىلۋدى تىلەيتىنى انىق; سودان كەيىن قوزعالىس ەركىندىگىن، وقۋ ەركىندىگى مەن رۋحاني قاجەتتىلىككە سايكەس نانىمدى ەركىمەن ۇستانۋدى تىلەر ەدى; باستىسى – 100 ميلليوندىق حالىق ءبىر داۋىسپەن جەر پايدالانۋ ەركىندىگىن، ياعني جەرگە دەگەن مەنشىكتى جويۋدى ايتاتىنى راس.
مىنە، مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ورىس ۇكىمەتى جەرگە دەگەن جەكەمەنشىك قۇقىعىن جويۋ ارقىلى تاياۋدا جەتۋگە ءتيىستى ماقسات پەن جەتىستىكتى اتقارعانى ابزال.
ادامزات ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭىندە ءومىردىڭ وزات ۇلگىلەرىنە ساي كەلەتىن تاياۋ ساتتەرى بولادى. رەسەي ءۇشىن وسىنداي تاياۋ ساتىلى ءسات ەلۋ جىل بۇرىن قۇلدىقتى قۇرتۋ بولعان ەدى.ەندى ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزدا وسىنداي ساتى – جۇمىسشىلار ماسەلەسى اتالاتىن جايت - جۇمىسشى بۇقارانى اتتوبەلدەي باسىنعان بيلەۋشىلەردەن بوساتۋ.
باتىس ەۋروپادا بۇل ماقساتقا جەتۋ زاۋىتتار مەن فابريكالاردى جۇمىسشىلاردىڭ ورتاق قولدانىسىنا بەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسقان بولىپ سانالادى. بۇلايشا شەشۋ دۇرىس پا، بۇرىس پا، جانە دە باتىس حالىقتارى ءۇشىن قول جەتەرلىك پە، - ءبىر نارسە بەلگىلى، ول رەسەي ءۇشىن كازىرگى جاعدايعا قاراعاندا قولدانۋعا جاتپايدى. حالقىنىڭ وراسان بولىگى ەناپات جەردە ەڭبەك ەتىپ جانە ءىرى جەر يەلەنۋشىلەرگە باسىبايلى رەسەيدە جۇمىسشىلار ەركىندىگى، شاماسى فابريكالار مەن زاۋىتتاردى ورتاق قولدانىسقا ەنگىزۋمەن شەشىلە قويماسى ايقىن. ورىس حالقى ءۇشىن ەركىندىككە قول جەتكىزۋ تەك قانا جەرگە دەگەن جەكەمەنشىكتى جويۋمەن جانە دە جەردى ورتاق يگىلىك رەتىندە مويىنداۋمەن عانا مۇمكىن جايت، - كوپتەن بەرى كوكەيتەستى ورىس حالقىنىڭ تىلەگى وسىلاي ءتۇزىلىپ كەلەدى ءارى ونىڭ جۇزەگە اسۋىن حالىق ورىس وكىمەتىنەن زارىعا كۇتىپ وتىر.
مەنىڭ بۇل ويىمدى ءسىزدىڭ كەڭەسشىلەرىڭىز اسا جەڭىلتەكتىك پەن مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ بار اۋىرتپالىعىن سەزىنبەيتىن، شىنايى ومىردەن تىس ادامنىڭ ساندىراعى رەتىندە قابىلدايتىنىن، اسىرەسە جەردىڭ جالپىحالىقتىق مەنشىگى بولۋىنا قالاي قارايتىنىن بىلەم;بىراق تا حالىققا بارىنشا قاتال زورلىقتى ءۇيىپ-توگە بەرۋگە ءماجبۇر بولماس ءۇشىن ءبىر عانا نارسە بار، ول: ءوز مىندەتىڭە حالىق تىلەگىنىڭ الدىن ورايتىنداي ماقسات قويۋ.جانە دە وكشەلەگەن جۇك تىرسەگىڭدى سوققىلاماس ءۇشىن، - ونى ءوزىڭ كوتەرگەنىڭ ابزال، ياعني ءومىردىڭ وزات ۇلگىسىن جۇزەگە اسىرۋدا الدىڭعى ساپتا ءجۇرۋ قاجەت. ال مۇنداي ماقساتقا رەسەي ءۇشىن تەك قانا جەرگە دەگەن جەكەمەنشىكتى جويۋ بولۋى ىقتيمال. سوندا عانا وكىمەت فابريكا جۇمىسشىلارى مەن وقۋشى جاستارعا امالسىزدان قىلىپ وتىرعان جاعدايعا جول بەرمەي، ءوز حالقىن ۇرەيمەن ەمەس، ونى شىنايى باسقارا الار ەدى.
ءسىزدىڭ كەڭەسشىلەرىڭىز جەرگە جەكەمەنشىكتى قاقىسىز قالدىرۋ قيال مەن ورىندالمايتىن نارسە دەيتىنى راس. ولاردىڭ ويىنشا، جۇمىرتقادان الدەقاشان شىعىپ، ەسەيگەن 130 ميلليون حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتۋ نەمەسە ولمەلى ەتە وتىرىپ، شىققان قاۋاشاققا قايتا تىققىشتاۋ،- قيال ەمەس، جانە ورىندالمايتىن ءىس ەمەستىگى ءوز الدىنا، اسا دانالىق ءارى شىنايى ءىس. ىستەلىپ جاتسا دا، ول جايىندا ورىندالمايتىنىن ۇعۋ ءۇشىن، كەرىسىنشە ورىندالمايتىنى ءوز الدىنا، بىراق ۋاقىت تالابى جانە قاجەتتى ەكەنىن، ءىس ءالى باستالماسا دا بايسالدى ويلاسا جەتىپ جاتىر.
مەنىڭ ويىمشا، كازىرگى ۋاقىتتا جەر مەنشىگى 50 جىل بۇرىن بولعان كرەپوستنويلىق قۇقىق سەكىلدى، شەكتەن شىققان ءارى ايقىن ادىلەتسىزدىك.مەنىڭشە، ونى جويۋ ورىس حالقىن تاۋەلسىزدىكتىڭ، يگىلىك پەن بەرەكەنىڭ جوعارى ساتىسىنا كوتەرەر ەدى. بۇل شارا، جۇمىسشىلار اراسىندا لاۋلاپ كەلە جاتقان ءارى حالىققا دا، وكىمەتكە دە زور قاتەر توندىرەتىن الەۋمەتتىك جانە رەۆوليۋتسيالىق قوزۋدى قۇرتاتىنى ءسوزسىز.
الايدا، مەن قاتەلەسۋىم مۇمكىن، قالاي بولعاندا دا بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن دە، جاۋابىن دا حالىققا بەرۋ كەرەك، ەگەر دە ارينە ونىڭ ەركىن ءبىلدىرۋ مۇمكىندىگى بولسا.
جالپى العاندا، وكىمەت الدىنداعى تۇرعان ەندىگى ءىس - حالىقتىڭ تىلەگى مەن قاجەتىن ايتۋعا كەدەرگى ىرىك پەن شىرىكتى جويۋ. وزگەنىڭ يگىلىگىن وزگەگە ەستىرتپەۋ ءۇشىن اۋىزىن بۋاتىن ادامعا جاقسىلىق جاساۋعا بولمايدى.بار حالىقتىڭ بولماسا ونىڭ كوپشىلىگىنىڭ تىلەگى مەن قاجەتىن ءبىلىپ قانا سول حالىقتى باسقارۋعا جانە وعان قايىر تيگىزۋگە بولادى.
قايىرىمدى باۋىرىم،بۇل دۇنيەدە ءسىز ءۇشىن ءبىر عانا ءومىر بار، ونى جاراتقاننىڭ ەركىمەن ورنىققان ادامزاتتىڭ زۇلىمدىقتان قايىرىمعا، تۇنەكتەن جارىققا ۇمتىلعان قوزعالىسىن توقتاتۋعا ازاپتانىپ تا، بولماسا ءوز ءومىرىڭىزدى حالىقتىڭ تىلەگى مەن قاجەتىنە دەندەي كىرىپ،سونىڭ اتقارىلۋىنا ارناپ، جاراتقان مەن ادامدارعا قىزمەت ەتۋ ارقىلى سابىرمەن ءارى شاتتانا كەشۋگە دە بولادى.
ءسىزدىڭ جاۋاپكەرلىگىڭىز پاتشالىق قۇرعان كەزىڭىزدە قانشاما ۇلى بولسا دا، بۇل ۋاقىت ىشىندە قايىرىمدى دا، زۇلىمدىقتى دا سونشا كوپ ىستەرسىز،بىراق ءسىزدىڭ جاراتقان الدىنداعى جاۋاپكەرلىگىڭىز زۇلىم ىستەردى ورىنداتۋعا، بولماسا، سولارعا ارالاسۋعا ەمەس، جاراتقاننىڭ ەركىن ورىنداۋعا قاتىستى ماڭگى ءومىرىڭىزدىڭ قاتىستىلىعىمەن قۇداي الدىندا بارىنشا جاۋاپتىسىز. ال ونىڭ ەركى زۇلىمدىق ىستەۋدە ەمەس، ادامدارعا قايىرىم قىلۋدا عوي.
بۇل جايىندا ادام الدىندا ەمەس، قۇداي الدىندا ويلانىڭىز جانە قۇداي، ياعني ءسىزدىڭ ار-ۇياتىڭىز نە ايتسا، سونى قىلىڭىز.جانە جاڭا ءومىر جولىنا تۇسسەڭىز،كەزىگەتىن كەدەرگىلەرگە مويىماڭىز. ەگەر دە ول ءىستى ادامي داڭق ءۇشىن ەمەس، ءوز جانىڭىز ءۇشىن،ياعني جاراتقان ءۇشىن قىلساڭىز، ول كەدەرگىلەر وزىنەن ءوزى جويىلادى جانە ولاردى بايقاماي دا قالاسىز.
ءسىزدى بۇل حاتىمدا بايقاماي مۇقاتسام، ياكي، رەنجىتسەم، مەنى كەشىڭىز. مەنى ورىس حالقى مەن سىزگە دەگەن ىزگى تىلەك قانا مەڭگەردى. وعان قول جەتكىزدىم بە، ونى – مەنىڭ كورە الماۋىم مۇمكىن، بولاشاق كورسەتەر. بار بولعانى – مەن ءوز پارىزىم ساناعان نارسەنى قىلدىم.
سىزگە دەگەن شىنايى ىزگىلىكتى شىنايى تىلەۋشى باۋىرىڭىز –
لەۆ تولستوي.
اۋدارعان – س.ابدىرەشۇلى
Abai.kz
