مەن بەكتىڭ وزىنەن بۇرىن «ىرىمەن» تانىس بولدىم. جالپى قىرعىز ەلىندە تالانتتار جەتكىلىكتى. ادەبيەت پەن ونەردە، كينو مەن بالەتتە... مەن تانيتىن-تانىمايتىن ۇلى تۇلعالار از ەمەس...

شىڭعىس ايتماتوۆ، قاسىمالى جانتوشەۆ، تولومۋش وكەەۆ، بولوت شامشيەۆ، سۇيمەنكۋل چوكموروۆ، سوۆەتبەك جۇمادىلوۆ، چولپانبەك بازارباەۆ، تاتتيبۋبي تۋرسىنباەۆا، جامال سەيداحماتوۆا، مەليس ۋبۋكەەۆ، مار بايدجيەۆ، اشير چوكىباەۆ، گۇلسارا اجيبەكوۆا، سۇلتان راەۆ، اكتان ارىم كۋبات، مۇراتبەك بەگاليەۆ ت.ب.

جانە قازىرگى تاڭداعى ەلىنىڭ سۇيىكتى كومپوزيتورى، ىرشىسى بەك بوربيەۆ!

بەكتىڭ انىندە قىرعىز حالقىنىڭ اۋەزى، اۋەنى، سازى، مۇڭى جاتىر. ونىڭ «ىرىن» تىڭداساڭ جۇرەگىڭ جىلىپ، ەسىڭە قايداعى-جايداعى، سوناۋ جىلعاداعى كوكتەمنىڭ مۇزىنداي جىلدار جادىڭا ورالادى. سول ءبىر كوكتەمدە الما گۇلدەپ جاتقاندا، الاتاۋدىڭ قول جەتپەس قىراتتارى قىپ-قىزىل، شىمقاي قىزىل ءتۇس - قىزعالداققا ورانعاندا، ودان قالسا ماڭايدىڭ ءبارىن سيرەننىڭ حوش ءيىسى اڭقىپ تۇرعاندا...

...ۇستىندەگى اپپاق مەكتەپ فورماسى تال بويىنا جاراسقان ارشىن ءتوس ارۋدىڭ اق بانتيگى الىستان مەن مۇندالاپ شاقىرعان ساتىندەي... تالاس وزەنى تولىقسىپ، ارناسىنا سىيماي ەركەلەپ، جاعاعا جايعان قۇلاش-قۇلاش تولقىندار ساڭقىلداپ كەلىپ سارناعانداي... قۇلاققا تەك بەكتىڭ اككاردەونى ەستىلگەن...

كوكتەمنىڭ العاشقى جاڭبىرى قۇيىپ وتكەن ساتتە ەكەۋى دە سۋ بولعان. اق فورمالى ادەمى قىز ءتۋفليىن قولىنا الىپ، العاشقى جاۋىنعا قاراماي اسفالتپەن جالاڭ اياق كەتىپ بارادى. ءۇستى-باسى مالمانداي سۋ. اققۋ مويىن، ارشا ءتوس قىز وسىلاي ماڭىپ بارادى. قوڭىر كويلەكتىڭ ۇستىندەگى اپپاق فورما قىز كەۋدەسىنە جابىسىپ سۇلۋ ءمۇسىندى ودان ارى ايشىقتاعان. دالا داناياسى... قىپشا بەل... اق فورمانىڭ استىنداعى كەي ساتتە جارق ەتەتىن جۇمىر سان، سوسىن تىعىرشىقتاي بالتىر كوكتەمنىڭ العاشقى جاۋىنىن ەلەر ەمەس... ارۋدىڭ بوتا كوزدەرى جالت-جۇلت ەتىپ، قىر مۇرىننىڭ ۇشىنداعى تامشىلار قىز كۇلكىگە ماسايىپ تومەن قاراي سۋسىپ بارادى... ۆەلوسيپەد جەتەكتەگەن جىگىت سۇلۋدان اداسىپ قالارداي ەنتىگىپ كەلەدى. ەكەۋى دە مىنا اپپاق دۇنيەگە ءدان ريزا. ەكەۋى دە ءبىرىن-ءبىرى قيمايدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قىز بەن جىگىت ءماز-مەيرام كۇلە بەرەدى. ولار ىشتەي مىنا جول، مىناۋ داڭعىل، مىنا كوكتەن جاۋعان نۇر سۋى ەشقاشان، ماڭگىلىككە توقتاماسا دەگەندەي. بۇلار ادام اتا حاۋا انادان كەلە جاتقان ۇلى جول - ماحاببات سوقپاعىنا تۇسكەن عاشىقتار ەدى. بۇلار جاستىقتىڭ جالىنىنا ورانعان پەرىشتەلەر بولاتىن. ازىرگە كۇناسىز، تازا-تىن... ءيا، ەندى ولارعا ەشكىم دە بوگەت بولا المايتىن شاق. ويتكەنى تابيعات انا قىز بەن جىگىتتى وسىلاي كەزدەستىرگەن. وسىلاي ءبىر-بىرىنە قۇمار ەتكەن، ىنتىق قىلعان...

بەك بوربيەۆ انمەن ورنەك سالعان سۋرەتشى. «ۇلىم ماعان ۇقساعان، مەن دە وعان ۇقساعام». اۋەننىڭ العاشقى نوتالارىندا اككاردەوننىڭ ارتقى جاعىنان توقتاۋسىز بارابان ەستىلەدى. قۇددى سەنىڭ جۇرەگىڭدەي ءدۇرس-ءدۇرس. الدە قۋانىش، الدە قورقۋ سەكىلدى...

دۇرسىلدەپ سوققان داۋىلپازدان بۋىنىڭ بوساپ، تابانىڭ تايقىپ، تىزەنىڭ دىرىلدەگەن ساتىندەي. ال اق كوبىككە ورانعان تەڭىزدەن سوناۋ تەرەڭنەن ىشقىنا شىققان اككاردەون ارشا ەتى ارشا، بورباي ەتى بورشا بوپ بالقىعان. بۇل تولعاعى جەتكەن انانىڭ جان ۇشىرعان ساتىندەي. جارىق دۇنيە ەسىگىن اشاتىن ۇلى ءومىردىڭ تۋعان كەزەڭىندەي. سوسىن ءان باستالعان. ءان - ءومىر. ءان - عۇمىر.

جالپى وسى اككوردەون قىرعىز ەلىنە ابدەن سىڭگەن ۇلتتىق اسپاپ بولدى. قوبىزبەن دە ىرلايدى، وركەستر دە جاراسقان. قادىر مىرزاليەۆ كوكەمنىڭ دومبىرا جايلى ايتقانىنداي «ناعىز قىرعىز قىرعىز ەمەس، ناعىز قىرعىز اككوردەون» سياقتى.

ارادا جىلدار وتكەن. باياعى ارۋ بۇگىندە بالاسىن جەتەكتەگەن ادەمى كەلىنشەك. موينىندا گۇلدى جەڭىل ورامال. قارا كوستيۋم شالبار. بيىك وكشەلى تۋفلي. قولىنداعى كىشكەنە قارا سۋمكاسى عانا ونىڭ سۇلۋ، بەكزات ايەل ەكەنىن پاش ەتكەندەي. ۇستىندە قارا پلاشش. كوزىندە كوزىلدىرىك، ۇزىن بويلى كورىكتى جىگىت بۋىنى دىرىلدەپ شوگە بەرگەن. ول دا، جاڭاعى سۇلۋ ايەل دە بىرىنە-ءبىرى قاراپ قالعان. ۇزاق تۇرا بەرگەن. سەبەبى 5-6 جاستاعى كىشكەنتاي سۇيكىمدى بالا بالمۇزداعىمەن بىرگە جىگىتتىڭ اياعىنا كەپ ءسۇرىنىپ قۇلادى. جىگىت ءسابيدى لەزدە كوتەرگەن. كوتەرگەن دە قۇشاعىنا قىسقان. تانىس ءيىس. اپىر-اي، مىناۋ مەنىڭ اپامنىڭ ءيىسى ەمەس پە؟ قۇلىنشاق، قايدان كەلگەن پەرىشتەسىڭ؟ الدە سەن بە؟  شىنىمەن سەن... سەن... مەنىڭ... نەگە ونە بويىم ءيىپ، قورعاسىنداي بالقىپ بارادى؟ نەگە مىنا ءسابي مەنى جاتىرقاماي قۇشاعىما تىعىلا تۇسەدى؟ نەگە مەنىڭ جۇرەگىم جىلاپ قويا بەردى؟ اپىرما-اي، مىناۋ تۇرعان سەنبىسىڭ؟ سوندا قالاي؟

جاستىق باعىن ارمان قوستاعان

تاعدىر ءبىزدى كالاي قوسپاعان...

ەركەلەتىپ ەسسىز سۇيەسىڭ....

ۇلىڭدى سەن ماعان ۇقساعان.

باقىت باعى كۇيىپ قوسپاعان.

تاعدىر ءبىزدى سوندا قوسپاعان،

ەلجىرەۋمەن ءۇنسىز جۇرەسىڭ

ۇلىڭدى سەن ماعان ۇقساعان.

ۇلىڭ ماعان ماعان ۇقساعان.

مەن دە وعان ۇقساعام،

قاراي الماي كوزىنە.

قاراي الماي تومسارام،

اتتەڭ كوزگە جاس الام.

اتتەڭ قايتىپ كەشە الام،

وتكەن كۇندەر قايتىپ ورالسا...

قادىرىڭا جەتە الام...

ولار وسىلاي بىرنەشە جىلدان سوڭ كەزدەسكەن. پاركتەگى بالمۇزداق ساتقان الاڭدا ولار وسىلاي ۇشىراسقان.

وتكەن ءومىر، قايتا كەلمەس كۇندەر... قاتەلىك پە، تاعدىر ما، ونى وزگەلەر ايتا جاتار... ال، مىنا بالاقاي ءدال مەنەن اۋماي قاپتى-اۋ...

نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، وسى اۋەندى ەستىسەم تولومۋش وكەەۆتىڭ «قىزىل الما» ءفيلمى ەسكە تۇسەدى. تەڭىزشىنىڭ فورماسىنداعى جاپ-جاس سۋيمەنكۋل مەن ۇلبىرەگەن تاتتيبۋبي. ەكەۋى تەك ماحابباتتىڭ كوركى ەمەس، قىرعىز كينوسىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتى! قوس شىنارى سياقتى!

بەك وسى ءبىر كىشكەنتاي «ىرىمەن» قانداي ءومىر ءيىرىمىن بەرە بىلگەن؟..مەن «ىرشىنىڭ» بۇل ءانىن «قىزىل ورامالدى شىنارىم مەنىڭ شىرايلىم» سپەكتاكلىەدە قولداندىم. بۇل ءان قازىر قازاق ەلىنىڭ سۇيىكتى اۋەنى بوپ كەتتى. ەسترادادا حيت دەگەن تەرمين بار. قازىرگى تاڭدا قازاق تەاترىنداعى حيت سپەكتاكل وسى. «قىزىل ورامال» دەسەم اسىرا ايتقاندىق بولماس...

بوربيەۆ وسى «ىرىن» شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ شىعارماسىنا ارناعانداي. ۇلى تۇلعالاردىڭ كەيدە وسىلاي ونەر ايدىنىندا كەزدەسەتىن ساتتەرى بولادى. بەك بوربيەۆ ناعىز حالىقتىڭ «ىرشىسى». ول كەشەگى اسانكالي كەريمباەۆ، قازاقباي تۇگەلباەۆ سالعان ەلدىڭ، حالىقتىڭ سۇرلەۋىنە تۇسكەن جىگىت. بەكا دوسىم، ءىنى دوسىم... مەن سەندەي باۋىرىم بارىنا، الاتاۋدىڭ ار جاعىندا كەشەگى شىڭعىس ايتماتوۆ اعامداي، تولومۋش وكەەۆ، بولوت شامشيەۆ كوكەمدەردەي ماعان ىستىق جاننىڭ ءبىرىسىڭ. سەن قازىر ناعىز دەر شاعىڭداسىڭ. سەنىڭ تۆورچەستۆالىق الاتاۋىڭ ءالى الدا. ويتكەنى سەن سول الاتاۋدا وسكەن شىنارداي بيىكسىڭ! امان بول!

تالعات تەمەنوۆ،

قر حالىق ءارتيسى، رەجيسسەر

Abai.kz