ەندى بىرنەشە كۇننەن سوڭ جەر بەتىنە جاڭا جىل كەلەدى. ەرەكشە ءبىر ەلگە ەمەس، جەر بەتىنە! تابيعات تىرىلەدى، جاڭا ۋاقىت ساناعى باستالادى .  14 ناۋرىز - جاڭا جىلدىڭ باسى. بۇل كۇندى قازاق ەلىنىڭ ماڭعىستاۋ ءوڭىرى اتام زاماننان بەرى تويلاپ، ءداستۇرلى مەرەكەنى ۇزبەي جالعاستىرىپ كەلەدى.

    ءبىزدىڭ بالا شاعىمىز تۇركىمەن ەلىنىڭ شاعادام جەرىندە، جەرگىلىكتى ادايلار جاڭعاقتىڭ ويى دەپ اتايتىن ولكەدە، قوشوبا دەگەن اۋىلدا ءوتتى. كوزىمىزدى اشقالى مىنە، ەلۋ جىلدان استى، ناۋرىز تويلانباي قالعان جىل بولعان ەمەس. تاڭ الاگەۋىمنەن تۇرىپ الىپ، قوڭسى-كورشىلەردىڭ ۇيىنە جۇگىرەتىنبىز. «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ قوس قولىمىزدى ۇسىنىپ، كورىسەمىز. ءۇي يەلەرى دە ءماز، قاي ۋاقىتتا ءپىسىرىپ ۇلگەرگەنى بەلگىسىز، ىسسى باۋىرساق پەن تاتتىلەردى قولىمىزعا ۇستاتا بەرەدى، «جىلىڭ قۇتتى بولسىن!»، «جاسىڭ ۇزاق بولسىن!» دەپ، باتالارىن بەرەدى. سودان وسىلاي، اۋىلدا بىردە-ءبىر ءۇي قالدىرماي، شۇبىرىپ جۇگىرىپ ءجۇرىپ كورىسىپ شىعامىز.

    ال، ۇلكەندەر وزدەرىنشە تويلايدى. بارلىق ۇيدە دەرلىك قازان اسىلادى، كەيبىرى مال سويىپ، قوناقاسى بەرەدى. سىيلى كىسىلەرگە، جاسى ۇلكەندەرگە، سىرقوس  ادامدارعا ارنايى بارىپ كورىسەدى. اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ، «كەلەر جىلعا دا قۇداي جەتكىزسىن»-دەرىن تىلەيدى.

ەندى بىرنەشە كۇننەن سوڭ جەر بەتىنە جاڭا جىل كەلەدى. ەرەكشە ءبىر ەلگە ەمەس، جەر بەتىنە! تابيعات تىرىلەدى، جاڭا ۋاقىت ساناعى باستالادى .  14 ناۋرىز - جاڭا جىلدىڭ باسى. بۇل كۇندى قازاق ەلىنىڭ ماڭعىستاۋ ءوڭىرى اتام زاماننان بەرى تويلاپ، ءداستۇرلى مەرەكەنى ۇزبەي جالعاستىرىپ كەلەدى.

    ءبىزدىڭ بالا شاعىمىز تۇركىمەن ەلىنىڭ شاعادام جەرىندە، جەرگىلىكتى ادايلار جاڭعاقتىڭ ويى دەپ اتايتىن ولكەدە، قوشوبا دەگەن اۋىلدا ءوتتى. كوزىمىزدى اشقالى مىنە، ەلۋ جىلدان استى، ناۋرىز تويلانباي قالعان جىل بولعان ەمەس. تاڭ الاگەۋىمنەن تۇرىپ الىپ، قوڭسى-كورشىلەردىڭ ۇيىنە جۇگىرەتىنبىز. «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ قوس قولىمىزدى ۇسىنىپ، كورىسەمىز. ءۇي يەلەرى دە ءماز، قاي ۋاقىتتا ءپىسىرىپ ۇلگەرگەنى بەلگىسىز، ىسسى باۋىرساق پەن تاتتىلەردى قولىمىزعا ۇستاتا بەرەدى، «جىلىڭ قۇتتى بولسىن!»، «جاسىڭ ۇزاق بولسىن!» دەپ، باتالارىن بەرەدى. سودان وسىلاي، اۋىلدا بىردە-ءبىر ءۇي قالدىرماي، شۇبىرىپ جۇگىرىپ ءجۇرىپ كورىسىپ شىعامىز.

    ال، ۇلكەندەر وزدەرىنشە تويلايدى. بارلىق ۇيدە دەرلىك قازان اسىلادى، كەيبىرى مال سويىپ، قوناقاسى بەرەدى. سىيلى كىسىلەرگە، جاسى ۇلكەندەرگە، سىرقوس  ادامدارعا ارنايى بارىپ كورىسەدى. اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ، «كەلەر جىلعا دا قۇداي جەتكىزسىن»-دەرىن تىلەيدى.

   سول ۋاقىتتا «امال كەلدى»، «بەسقوناق»، «سامارقاننىڭ كوك تاسى ەريدى»، «ناۋرىزدىڭ اقشا قارى» سوزدەرىن ەستىگەنمەن ماعىناسىنا ءمان بەرمەيتىنبىز. ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدە ناۋرىزدىڭ ءدال 14-ءى كۇنى قار جاۋى ءتيىس. بىراق، كەيبىر جىلدارى 13-ءى، كەيدە 15-16-لارىندادا جاۋىپ جاتادى، وعان ونشا ءمان بەرمەيمىز، ۇلكەندەر «ناۋرىزدىڭ اقشا قارى عوي!» دەپ جاتاتىنىن بىلەمىز.

  بۇل كۇندە ناۋرىز تويى تۋرالى پىكىر دە، جازبا دا كوپ. ەستي، وقي ءجۇرىپ، ناۋرىز تويىنىڭ نەگىزگى ماعىناسى مەن ءمانىن اجىراتا الاتىنداي كۇيگە جەتتىك. قورىتىندى جاسادىق، پىكىر تۇيدىك.  ەندى سول ويلارىمىزدى ورتاعا سالىپ كورەيىك دەگەن توقتامعا كەلىپ، قولعا قالام الدىق. الدىمەن ەسكەرەر نارسە، بۇل مەنىڭ ءوز تۇيگەندەرىم جانە ناۋرىز تۋرالى كوپتەگەن ەڭبەكتەر جاريا بولعاندىقتان عىلىمي زەرتتەۋلەرگە سىلتەمە جاساماي-اق جازدىم، دۇرىس-بۇرىسىن وقىعاندار ەكشەپ الار.

   ءبىرىنشى ءتۇيىن. مەكتەپتە «حايۋاناتتاردىڭ جىل باسىنا تالاسۋى» ەرتەگىسىن وقىدىق.  وسى ەرتەگىدە حايۋاناتتار جىلدى كۇننىڭ شىعۋىنان كۇتەدى، ياعني كۇن شىققاندا جىل كەلەدى. ءبىزدى دە بالا كۇنىمىزدە اتا-انامىز سول كۇنى ەرتە تۇرىپ دالاعا شىعۋعا، نۇردى كورۋگە شاقىراتىن. ولاي بولسا جاڭا جىلدى تۇندە قارسى الۋىمىز تۇبىرىمەن قاتە بولعانى. ءاربىر تاڭمەن بىرگە جاڭا كۇن كەلەدى، باستالادى.

    ەكىنشى ءتۇيىن. جاڭا جىل قاقاعان بوراندى قىستا ەمەس، كوكتەمەدە، جەر دۇنيە جاڭارىپ، ۇيقىعا كەتكەن جان-جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر ويانىپ، تىرشىلىك باستالعاندا كەلەدى ەكەن.

   جاڭا جىلدى قاڭتاردان باستاۋ كەيبىر تۇسىنىكسىزدىكتەرگە الىپ كەلەدى. قازىرگى كۇنتىزبە بويىنشا ءبىر جىلدا ەكى قىس مەزگىلى بار. مىسالى، 2014 جىلدىڭ باسىنداعى قاڭتار، اقپان ايلارى قىس ماۋسىمى جانە جىل اياعىندا جەلتوقسان ايىندا تاعى قىس مەزگىلى كەلەدى. ءتۇسىنىپ كور!

   تاۋلىك مەزگىلى دە وسىنداي كەلەڭسىزدىككە قۇرىلعان، ياعني، ءبىر تۇندە ەكى كۇن بار. ءار كۇن كۇننىڭ شىعۋىمەن باستالسا مۇنداي سوراقىلىق ورىن الماس ەدى دەپ ويلايمىن.

    بۇلاردى وزگەرتۋ ارينە قىيىن، دەگەنمەن عالىمداردىڭ ويلانىپ، جاڭا جۇيە جاساۋعا تالپىنىپ كورۋىنە بولاتىن شىعار. ءبىزدىڭ قولدان كەلەر شارۋامىز بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جاڭا جىل تۋرالى كوپشىلىك ىشىندە دۇرىس پىكىر قالىپتاستىرۋدى جولعا قويۋ. قازىرگىدەي، جەلتوقسان باستالعاننان «جاڭا جىل» كۇتىپ، كەلەر جىلدىڭ بەينەسىن الدىن الا جارنامالاپ، ۋ-شۋ بولۋدىڭ قاجەتى شامالى. بۇل قازاق ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىنا ءتيىستى. وزدەرى ۇلتتىق تاربيەدەن سىرتقارى قالعان ءدۇبارا ۇرپاقتىڭ مىيىن ودان ءارى مىيپالاۋ جاساپ، ۋلاۋدىڭ پايداسى جوق. سول ءۇشىن تەلە-گازەت تىلشىلەرىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى كەز-كەلگەن عالىمعا پارا-پار بولۋى شارت، مىندەتتى.

   قوعامدى تاربيەلەۋ مەن باسقارۋ ءۇشىن يدەولوگيا، ۇلتتىق يدەولوگيا قاجەت ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى. سول يدەولوگيانىڭ قاينار كوزى  ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز بەن اتا-بابانىڭ اق جولى. قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسى ءوزى تۇرعان ەلدىڭ ءجون-جورالعىلارىن ءبىلۋى مەن ورىنداۋى مىندەتتى. قازاق حالقىنىڭ كەز-كەلگەن باسقا جۇرت پەن مارگينالدار تۇسىنە بەرمەيتىن وي-تولعامدارى مەن تاجىريبەسىنەن تۋعان، اللا تاعالادان تىكەلەي قولداۋ تاپقان ۇستانىمدارى ءبىزدىڭ نەگىزگى جولىمىز بولۋى ءتيىس.

   كەلەر جىلقى جىلى بارشامىزعا قۇت اكەلگەي!

ماڭعىستاۋ

Abai.kz