«كورىسۋ كۇنىنە» تەلىنىپ جۇرگەن مىنا عۇرىپتىڭ ءبارى كادىمگى ناۋرىزداما جورالعىلارى بولىپ تابىلادى.

ۋيكيپەديادا بەرىلگەن مىنا مالىمەت شىندىققا ساي ەمەس:

كورىسۋ — باتىس قازاقستان ايماعىندا عانا ساقتالعان ەجەلگى ءداستۇر. جاڭا جىلدى بايباقتى قازىبەك كالەندارى بويىنشا قارسى الاتىن ايماق تۇرعىندارى 14 ناۋرىزدى «كورىسۋ (ياعني قاۋىشۋ) كۇنى» دەپ تە اتايدى. ويتكەنى كورىسۋ سالتى ءبىر كۇننىڭ اياسىمەن شەكتەلىپ قالمايدى، جىل بويى جالعاسا بەرەدى.^[1]

پايدالانعان ادەبيتتەر:

1. باتىس قازاقستان وبلىسى. ەنتسيكلوپەديا. — الماتى: «ارىس» باسپاسى، 2002

ناۋرىزدان ءبولىپ الىپ، تاعى ءبىر مەرەكەنىڭ ۇشىن شىعارۋ ۇلتتىق قۇندىلىقتى بۇرمالاۋ: «بۇگىن – كورىسۋ ايتى. ەجەلدەن كەلە جاتقان مەرەكە كوپ جەرلەردە ۇمىت قالعان. تەك ەلىمىزدىڭ باتىس ايماقتارى مەن رەسەيدىڭ ساراتوۆ، استراحان وبلىستارىنىڭ قازاقتارى اراسىندا ساقتالىپ وتىر»...

ناۋرىزداما («ناۋرىزناما» ەمەس، قازاقتىڭ تويلاتۋ سەكىلدى «ناۋرىزداتۋ» ەتىستىگىنەن) ءداستۇرى بۇرىنىراقتا ناۋرىزدىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ ەلدىڭ باتىس وڭىرىنە قوسا، سىر ءوڭىرىنىڭ بارلىعى، قوستاناي، تورعاي ايماعى، رەسەيلىك اجتارحان (استراحان), سارىتاۋ، سامار، ورىنبور وبلىستارى اتاپ وتەتىن. بىراق ونى «امال» دەپ تە، «كورىسۋ» دەپ تە اتاماعان، «ناۋرىز» دەگەن. «امال» دەپ اتاۋ 1988 جىلدان مەرەكەنىڭ 21-22 ناۋرىزعا رەسميلەنۋىنەن باستاپ، حالىقتىق جىل باسى كۇنىنەن اجىراعىسى كەلمەگەن بۇقارا 14 ناۋرىزدى «امال» اتاۋعا ءماجبۇر بولدى.

تاريحتا تالاي يدەولوگيا شارپىسقان، سوندا ەسكى يدەولوگيا تۇتىنۋشىلارى مەن قاھارماندارى سوعان تيەسىلى قۇندىلىقتاردى جاڭاشا اتاپ، امان-ساقتاۋ قامىندا بولعان. سونى ءبىرى – ناۋرىزدى «كورىسۋ ايتى» اتاۋ، مۇنداعى «ايت» يسلامعا قاتىستى بولسا، ونىڭ ناۋرىزعا قاتىستىلىعىندا قانداي ءمان بار؟... ماسەلە يدەولوگيانىڭ شارپىسىنان بارىپ وسىنداي كەرەعارلىقتار مەن ابسۋردتار پايدا بولعان.ەندى ەگەمەن بولعاندا ونداي ابسۋردتاردى بالالاتىپ كەرەك ەمەس،كەرىسىنشە ۇلتتىق قۇندىلىقتى اراشالاۋ مەن ارشۋ ارەكەتى قاجەت.

ءبىرى – ناۋرىزدىڭ باسى، ەكىنشىسى مەرەكەنىڭ شىرقاۋ شەگى! ءبىر مەيرامنىڭ ەكى سيپاتىنىڭ بىرىگۋىنەن جىل مەرەكەسىنىڭ مازمۇنى مەن ماڭىزى بۇگىندە بارىنشا تارىلدى، رۋحاني قۇندىلىعىمىزدى ءبىرشاما شاتاسۋعا يتەرمەلەپ وتىر.

1. شىن مانىندە حالقىمىز ناۋرىز ايىنىڭ العاشقى (ەسكىشە – 1 ناۋرىز كازىرگى 14-نە سايكەس) كۇنىنەن باستاپ، ناۋرىز مەرەكەسىن ءبىر اي بويى مەيرامداعان. قازاقتىڭ بەلگىلى ءبىلىمدارى - ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى ءوزىنىڭ 8 كۇندىك ناۋرىزداما وتەتىنىن جازادى. ول ەسكىشە: 1-8 ناۋرىز، كازىرگى كۇنتىزبەدە 14-21 ناۋرىز ارالىعى.
2. تاعى ءبىر دايەك: شاكارىم اتامىزدىڭ بالاسى احاتتىڭ ەستەلىگىندە: «14-مارت – ەسكىشە 1-مارت. اكەي ايتتى: «بۇگىن ەسكىشە 1-مارت، قازاقشا جاڭا جىل، ۇلىستىڭ (ۇلى ءىستىڭ)  ۇلى كۇنى دەيدى. ال جاڭا جىلدىڭ بۇرىنعى اتى – ناۋرىز، بۇل فارسى ءتىلى. جاڭا كۇن دەگەن ءسوز. قوجا-مولدالار ەسكى ادەتتى قالدىرامىز دەپ، قۇربان، ورازا ايتتارىن ۇلىس (ۇلى ءىس)  كۇنى دەگىزىپ جىبەرگەن. ەسكى قازاقشا، ەسكى تۇرىكشە جاڭا جىل كۇنىنىڭ اتى – ۇلى ءىس. جاڭا جىل باسىنىڭ ۇلىس ەكەنىنە مىناداي دالەل بار. «ۇلىس (ۇلى ءىس) كۇنى قازان تولسا، ول جىلى اق مول بولار. ۇلى كىسىدەن باتا السا، سوندا ولجالى جول بولار».

شىندىعىندا، 13 ناۋرىزبەن 90 كۇندىك ەسكى جىلدىڭ قىسقى ماۋسىمى بىتەتىنىن ەسكەرىپ، استرونوميالىق ۇدەرىس كەزىندە كۇننىڭ امال جۇلدىزىنا بەتتەۋى جىل باسىمەن سايكەسۋى «تابيعي جىل مەجەسى» بولىپ تابىلادى. جىلدىڭ اۋىسۋى دا وسى قۇبىلىسقا ءتان. جانە توڭنىڭ ءجىبىپ، كوكتەمنىڭ كەلۋى دە وسى جايتقا قاتىستى. قازاقتار جازعىتۇرىمدى (كوكتەم) جىلدىڭ بالا شاعى، جازدى جاس شاعى، كۇزدى كەمەلدەنۋى، قىستى قارتايۋى رەتىندە جاندى قۇبىلىس رەتىندە قاراعان. ابايدى قىس مەزگىلىن كارى قۇداعا تەڭەۋى تەگىن ەمەس، ول قازاقى تانىمدى پوەزيا ءتىنى ەتىپ وتىر.

14 ناۋرىز – جىلدىڭ، كوكتەمنىڭ باسى!

سول سەبەپتى قازاقتار ءبىر بىرىمەن قاۋىشۋ ءراسىمىن جاساپ، كورىسكەن، ياعني قاۋىشۋ ءراسىمىن جاساعان. ءبىر جىلدىڭ ارتتا قالعانىن جانە جاڭا جىلدىڭ كەلگەنىن وسىلاي قارسى العان.

مۇشەل جىلى 1 قاڭتاردا دا، 22 ناۋرىزدا دا كىرمەيدى، قازاقتىڭ ەسەبى بويىنشا 14 ناۋرىزدا كىرەدى. جىلقى جىلى مۇشەل جۇيەسى بويىنشا 14 ناۋرىزدا كىرىپ، كوكتەمنىڭ العاشقى كۇنىن، جاڭا جىلدىڭ ماۋسىماشار كۇنىن باستايدى. ەسكى جىلمەن قوشتاسۋ 13 ناۋرىزدا بولىپ وتەدى.

22 ناۋرىز اسا ەجەلگى كۇنگە تابىنۋ داستۇرىنەن قالعان  ءتورت مەرەكەنىڭ ءبىرى. شىن مانىندە 14 ناۋرىزدا جاڭا جىل كىرسە، 22 ناۋرىزدا كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ، ءبىر ەمەس ەكى مەرەكە بەتتەسەدى. حالقىمىز بۇل ەكەۋىنىڭ جىگىن اجىراتپاي 8-9 كۇن بويى، ءتىپتى ەجەلگى كەزدەرى اي بويى اتاپ وتكەن.

سەرىك ەرعالي، ەتنوگراف.

Abai.kz