الەمدىك تاريح عىلىمىندا ءفاشيزمنىڭ – ۇلتتىق فاشيزم، تاپتىق فاشيزم، ءدىني فاشيزم جانە مەملەكەتتىك فاشيزم دەگەن تۇرلەرى بار. وسىنىڭ ىشىندە ءدىني ءفاشيزمدى يزرايل مەن ارمەنيا تۋ ەتىپ ۇستانىپ وتىرسا، مەملەكەتتىك فاشيزم اقش، رەسەي جانە قىتايدىڭ باستى قارۋى.

فاشيزم گيتلەرمەن بىرگە كەلمەسكە كەتكەن جوق. قايتا جاڭا فورمانى يەلەنىپ، الەمدىك ساياساتقا ءوز ىقپالىن تيگىزە باستادى. ال، رەسەيدىڭ ۇكىلەگەن تاريحىنداعى «ۇلى وتان سوعىسى» بار بولعانى ادامزات تاريحىنداعى ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى ۇلتتىق فاشيزم مەن تاپتىق فاشيزم اراسىنداعى قاندى قاساپ قانا.

ەندى «ورتاق تاريح» دەگەن پالەنى ويلاپ تاپقان رەسەي بيلىگى «جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىن» جەلەۋ ەتىپ، تمد كەڭىستىگىندەگى تۇركى مەملەكەتتەرىنە ءوز كونتسەپتسيالارى مەن تۇسىنىكتەرىن تاڭباق.

«ويناي بىلمەگەن شەشەسىنىڭ الدى-ارتىن ءتۇرتىپ وينايدى» دەگەن قازاقتىڭ قياڭقى ءسوزى - رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆقا قاراتا ايتىلعانداي.

«قازاقستاندا دا، رەسەيدە دە اۋىق-اۋىق ورتاق تاريحي وتكەنىمىز تۋرالى تاقىرىپتار كوتەرىلەدى. ءارتۇرلى پىكىرلەر - بۇل قوعامدا شيەلەنىس تۋدىرادى. ورتاق تاريحشىلار توبىن قۇرۋ - وسىنداي جانجالداردى شەشۋ ءۇشىن ماڭىزدى قادام. بۇل باستاما ەكى ەلدە دە ءورشىپ كەلە جاتقان «جاڭا تاريحقا قۇشتارلىقتى سۋىتۋعا» كومەكتەسەدى»، - دەدى سەرگەي لاۆروۆ. ول قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدى «ەكى تاراپ ءۇشىن دە وڭ ءارى پايدالى» دەپ اتادى.

لاۆروۆتىڭ بۇل لەپىرمەسى – جەكە ادامنىڭ اۋىزىنداعى ءسوز عانا ەمەس، بۇكىل رەسەي ەلىنىڭ ورتاق پىكىرى.

لاۆروۆ ايتتى. ال ورىس ءباسپاسوزى ول جايلى نە دەيدى؟

رەسەيدىڭ «ۆەستي» تەلەارناسى: «تمد ەلدەرىنىڭ مەكتەپ وقۋلىقتارىندا جالپى كەڭەستىك تاريحتىڭ نەگىزگى وقيعالارى جوق نەمەسە بۇرمالانادى. مۇنداي قورىتىندىنى ساراپشىلار جاسادى، ولار بۇرىنعى وداقتاس 12 رەسپۋبليكادا 187 وقۋ قۇرالىنا تالداۋ اجساعان»، - دەيدى لاۆروۆتىڭ ءسوزىن قوشتاي.

ءارى قاراي: «وقۋلىقتاردىڭ اۆتورلارى رەسەيدىڭ بەينەسىن جەكسۇرىن وتارلىق يمپەريا رەتىندە بەينەلەيدى. رەسەيگە قوسىلۋ دەربەستىكتى جوعالتۋعا تەڭەستىرىلەدى، ال بۇل وقيعانىڭ جاعىمدى تۇستارى قارالمايدى. كەڭەس وداعىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ كىنالى مەملەكەتى دەپ اتايدى. مۇنداي تۇسىندىرمەنى گرۋزيا، ۋكراينا جانە بالتىق جاعالاۋىنداعى وقۋلىقتاردا تابۋعا بولادى»، - دەيدى رەسەي تەلەەفيرى.

رەسەيدىڭ «مەملەكەتتىك كلۋب» دەيتىن قورى: «وسى وقۋلىقتاردىڭ بارلىعىندا ءبىز ناقتى دەرەكتەر مەن ولاردىڭ تۇسىندىرمەلەرىنىڭ سايكەسسىزدىگىن بايقادىق. بىزدە مىناداي سۇراق تۋىندايدى: ءبىزدىڭ ۋكرايناداعى، گرۋزياداعى جانە قازاقستانداعى ارىپتەستەرىمىز تاريحتى وسىلاي تۇسىنەدى مە؟»، - دەپ سۇراۋ سالادى رەسەي تاريحشىلارى.

بيلىگى مەن ساياساتكەرلەرى نە دەيدى؟

تمد ىستەرى، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا جانە وتانداستارمەن بايلانىس كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قازبەك تايساەۆ: «ءبىزدىڭ كوماندا تمد ەلدەرىنىڭ تاريح جونىندەگى وقۋلىقتارىن جينادى جانە تالداۋ بارىسىندا ۇلى وتان سوعىسى وقيعالارىن سيپاتتاۋدا ەلەۋلى بۇرمالاۋشىلىقتار انىقتالدى. رەسەي پرەزيدەنتى تمد-دا بىرىڭعاي ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىن قۇرۋ قاجەتتىگى تۋرالى بىرنەشە رەت مالىمدەگەن بولاتىن، بۇل ءبىزدىڭ ورتاق تاريحىمىز بويىنشا بىرىڭعاي وقۋلىقتار جازۋدى بىلدىرەدى. ۇلى جەڭىس الدىنداعى ءبىزدىڭ پارىزىمىز - تاريحي دەرەكتەردىڭ بۇرمالانۋىنا جول بەرمەۋ جانە بىزگە وسىنداي جوعارى باعامەن قالعان مۇرانى ساقتاۋ»، - دەپ كوسىلەدى.

رف دۋماسىنىڭ اعارتۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى يان لانتراتوۆا: «بۇرىنعى كسرو ەلدەرى ءۇشىن تاريحتىڭ وسى كەزەڭى تۋرالى وتىرىكتىڭ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە تارالۋىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن ۇلى وتان سوعىسى تۋرالى مەكتەپ وقۋلىعىن جاساۋ قاجەت», - دەپ مالىمدەدى.

رف قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى نيكولاي پاترۋشەۆ: «اقش تمد ەلدەرى ءۇشىن تاريحتى بۇرمالانعان تۇسىنىكپەن وقۋلىقتار ازىرلەۋدى قارجىلاندىرادى. تاريحتى بۇرمالاۋ جانە ءفاشيزمدى قايتا جاڭعىرتۋ ارەكەتتەرى - باتىستىڭ گيبريدتىك قۇرالدارىنىڭ ارسەنالىنان قاۋىپتى»، - دەپ مالىمدەدى.

رەسەيدىڭ فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ سپيكەرى ۆالەنتينا ماتۆيەنكو: «تمد ەلدەرىنىڭ بىرلەسكەن وقۋ قۇرالدارىن دايىنداۋ جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا وراي اياقتالۋى ءتيىس. تاريحقا ورتاق كوزقاراستى ساقتاۋدىڭ ماڭىزدى. بۇل باعىتتا پراكتيكالىق جۇمىستى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ شەشىمىمەن تمد-عا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ تاريحشىلار مەن مۇراعاتشىلاردىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىعى (كوميسسياسى) قۇرىلدى»، - دەپ مالىمدەدى.

وسىلاي تىزبەلەي بەرسەك، اياعىنا بۇگىن جەتپەيمىز. ءبىز Abai.kz وقىرماندارىنا ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات ءباپيدىڭ پىكىرىن ۇسىنامىز...

سۋرەت قر ءماجىلىسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنەن الىندى.

ەرمۇرات باپي:

– بۇل كىمنىڭ باستاماسى؟ ماقسات قانداي؟ ءبىر تاۋەلسىز ەلدىڭ تاريحىن ەكىنشى ءبىر رۋحاني اراز ەل جاساۋى مۇمكىن بە؟ لاۆروۆ ايتقانداي، تاريح ىلىمىندە «ۆزايمنوە ۋۆاجەنيە» دەگەن تۇسىنىك بولمايدى، بولاتىنى - تاريحي دەرەكتەر نەگىزىندەگى اقيقات پەن تاريحقا دەگەن ادىلەتتى كوزقاراس!

ءبىز ءوز تاريحىمىزدى ءوزىمىز جاسايمىز! رەگرەسستەن باسقا ەشتەڭەگە بىلمەيتىن رەسەيلىك ەكسپەرتتەر بىزگە قاجەت ەمەس!

كاكايا موجەت بىت سوۆمەستنايا گرۋپپا ەكسپەرتوۆ پو يستوري، كوگدا روسسيسكايا يمپەريا، پوتوم سسسر، تەپەر روسسيا، ۆسە ۆمەستە وكولو دۆۋح ۆەكوۆ يسكاجالي يستوريۋ ستەپنىح نارودوۆ؟

اۋ، قازاق تاريحشىلارى، قايداسىڭدار؟!

ءتۇيىن: البەتتە الەم تەك رەسەي ماقۇلداعان كوزقاراستاعى تاريحتى جازۋ كەرەك دەگەن ويداعى پۋتين رەجيمىنىڭ قازاقستانداعى بۇل استامدىعى عىلىمي ورتادا قولداۋ تاپپاسى انىق. رەسەيدىڭ ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ تاريحي وقۋلىقتارىنا قارسى ناۋقانىن - «ىرىگەننىڭ اۋزىنان شىرىگەن ءسوز شىعادى» دەپ تۇيىندەۋگە بولادى. قازاق شىنايى تاريحتى رەسەيدىڭ نۇسقاۋىنسىز جازادى!

Abai.kz