دەلدالدىق قىزمەت دەگەندى Wikipedia-دا "تاپسىرۋشى دەلدالعا نەمەسە باسقا ادامعا تاڭداۋ، ۋاقىتتى، سانى مەن ساپاسىن قوسا العاندا، قۇندى قاعازداردى نەمەسە تاۋارلار ساتىپ الۋ نەمەسە ساتۋدا، ارەكەت ەتۋ ەركىندىگىن بەرەتىن شوت",-دەپ انىقتاما بەرىپتى. 

دەلدال دەگەن ۇعىم سانامىزعا تاۋەلسىزدىك قارساڭىندا نارىقتىق قارىم-قاتىناستىڭ ورناۋىمەن ەنە باستادى. ءتول اقشامىز اينالىسقا ەنىپ باتىستان ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن تابىستى بيرجالارعا جۇگىندىك. شەتەل ۆاليۋتاسى  ەلىمىزدە ەركىن اينالىمعا شىقتى. وسى بارىستا ۇلتتىق تەڭگەمىز ۇزدىكسىز قۇنسىزدانعاندىقتان كاسىپكەرلەرىمىز بەن شەتەلگە كوپ شىعاتىن ازاماتتار قولىنداعى جانە بانكتاعى اقشاسىن اقش دوللارىمەن ساقتايتىن جاعدايعا ءماجبۇر بولدى. قوزعالمايتىن جانە قوزعالاتىن مۇلىكتىڭ نارىقتاعى

باعاسى دا شەتەل ۆاليۋتاسىمەن ەسەپتەلەتىن بولدى. ءار ازاماتتىڭ ءوز اتىندا تۇرعان پاتەرلەرى مەن  ساياجايلارى تەگىن جەكەشەلەندى. كەڭشار-ۇجىمشار تاراپ، زاۆود-فابريكالار جابىلا باستاعان سوڭ اۋىل تۇرعىندارى قالاعا شوعىرلانا باستادى. سونىمەن جەكە پاتەرگە دەگەن سۇرانىس ارتتى دا پاتەر ساتاتىن، پاتەر ارەنداعا بەرۋمەن اينالىساتىن ماكلەر قوسىنى قالىپتاستى. سونىمەن نارىقتىق قارىم-قاتىناستاعى ءومىرىمىزدى دەلدالسىز ەلەستەتە المايتىن بولدىق.

تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن وتپەلى كەزەڭنىڭ ساپىرىلىسى باستالدى دا نەمىس، سلاۆيان، گرەك،  كاۆكاز دياسپورالارى ءوز ەلدەرىنە ۇدەرە كوشىپ، ەلىمىزدە مامان جانە جۇمىس كۇش تاپشىلىعى ايىرىقشا بايقالدى. سول ءۇشىن الەمنىڭ ەلۋگە تاياۋ ەلىندە تاعدىردىڭ تالكەگىمەن سابىلىپ جۇرگەن قانداستاردى ەلگە شاقىرۋ ءىسى جوسپارلى تۇردە قولعا الىندى. ونىڭ دا ناتيجەسى

تەز كورىندى. كوش جالپى حالىقتىق جانە حالىقارالىق سيپات الدى. ەلىمىزدە وبەكتيۆتى ءارى سوبيەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى تامىرىن تەرەڭگە جايعان بيۋروكراتيا مەن كوررۋپتسيانىڭ قەدەرگىلەرىنە قاراماستان اتامەكەنگە جان-جاقتان قانداستار اعىلىپ كەلە باستادى. ءداستۇر قايتا ورالىپ، ءدىن مەن ءدىل سانامىزدا جاڭعىردى. ءوسىپ-ونگەن ورتانىڭ وزگەشەلەگى مەن بوگدە مادەنيەت پەن مەنتاليتەتتىڭ ىقپالى، جازۋدىڭ بىرلىككە كەلمەۋى ازداپ جاتسىنۋ، ۇيلەسپەۋ قيىندىعىن تۋدىرسا دا كەلگەن قانداستاردىڭ باسىم بولىگى ەلگە ءسىڭىسىپ كەتتى.

دەگەنمەن، 70 جىل جۇرگىزىلگەن اتەيستىك تاربيە، اقشا مەن ارەكەت ءبارىن شەشەدى دەيتىن ليبەرالدى قوعامنىڭ السىزدىكتەرى قاباتتاسىپ كەتكەندە قوعام نىڭ دەرت-دەربەزى اسقىنىپ، ءتۇرلى-ءتۇستى قىلمىس ءورشىدى. "مالىم جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى", -

دەگەن اتا-بابانىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارى اياققا تاپتالىپ، قىزمەتتىك ەتيكا دەگەنىڭىز ۇمىت بولدى. جوعارى تومەن جەڭ ۇشىنان جالعاسقان، ءوزارا سىبايلاسقان ناشار ادەت پايدا بولىپ كوشى-قون سالاسىندا دەلدالدار ارمياسى قالىپتاستى. تۋىستىق، وقۋ، جۇمىس شاقىرتۋلارى مەن ۆيزالارى، كەلگەن سوڭ پاتەرگە ۋاقىتشا جانە تۇراقتى تىركەۋ، وقۋ گرانتى، كوشى-قون كۆوتاسى وسىنىڭ ءبارى دە بيزنەسكە اينالدى. قاراپايىم قانداستار ءولىپ-تالىپ ەلگە كەلگەننەن كەيىن ۋاقىتشا جانە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋى، ۆيزاسىن ۇزارتۋى، ىقتيار حات نەمەسە ازاماتتىق الۋى ءبارى دە دەلدالداردىڭ قولىمەن ىسكە اسىپ جاتتى. ول زاماندا قازىرگىدەي ءبىر تەرەزە قاعيداتى جوق، ونلايىن تىركەۋ دەگەن قيالعا دا كىرمەيتىن.  سونىمەن وزدەرى بارسا كەزەك الا المايدى، كەزەك كۇتىپ ءجۇرىپ تىركەۋ مەن ۆيزانىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتسە ايىپ اقشا ارقالايدى. ال،دەلدالداردىڭ كەزەكسىز قۇشاق-قۇشاق قۇجاتتارىن كوتەرىپ قۇزىرلى مەكەمەگە كىرىپ باراتىن مۇمكىندىگى بار. بۇل جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر ءجايت، قانداستاردىڭ ءبارى دە الماتى نەمەسە استانا قالالارىندا تۇرمايدى.الىس وبلىس، اۋداندارداعى تۋىسىن ساعالاپ كەلەتىن كىسىلەر كوپ بولاتىن. سونىمەن بىرگە قىتاي، يران، اۋعانستاننان كەلەتىن قانداستاردىڭ كوبى كرليتسيا جازۋىن قولدانا بىلمەيدى. ال، ورىس تىلىنەن مۇلدەم حابارسىز. مىنە وسىنداي جاعىدايدا ەرتەرەك كەلگەن قانداستاردىڭ جەرگىلىكتى جەرگە ۇيلەسىپ العان سوڭ سوڭىنان كەلگەن قانداستارىنا دەلدالدىق قىزمەت كورسەتۋى ارينە، قۇپتارلىق قۇبىلىس. بىراق، تويىنىپ الىپ قۇنىعىپ كەتكەن الاياقتار قازىر توپ جاساقتاپ، پارتيا قۇرام دەپ ەل ىشىنە ىرىتكى سالا باستادى.  قانشاما زاڭنان ساۋاتى از، جەرگىلىكتى جاعدايدان حابارى شامالى قانداستاردى كۆوتا الىپ بەرەم، ۆيزا اشام، ىقتيار حات، ازاماتتىق الىپ بەرەم دەپ اقشالارىن الداپ الىپ، بايلانىس نومىرلەرىن وزگەرتىپ قاشىپ جۇرگەن الاياقتار قانشا ما ؟ ولاردىڭ الدى تانىمال تۇلعالاردى ارقا تۇتىپ جۇمىسقا تۇرىپ، قوعامدىق جۇمىسقا ارالاسىپ، دەپۋتات جانە مينسترلەرمەن تۇسكەن فوتولارىن الەۋمەتتىك جەلىگە وڭدى-سولدى جۇكتەپ سول ارقىلى تانىمالدىعىن ارتتىرىپ "قانداستاردىڭ قورمالى، اكەسى" بولۋدى ارماندايتىن جاعىدايعا جەتتى.

تسيفرلىق قىزمەتتىڭ ەلىمىزدىڭ اكىمشىلىك قۇرلىمىندا جاپپاي جالپىلاسۋى اسىرەسە جاڭا قازاقستاننىڭ وسى سالاداعى اتقارىپ جاتقان ۇتىمدى شارالارى دەلدالداردىڭ تىنىسىن تارىلتىپ، كوشى-قون جۇمىسىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىردى. ۋاقىتشا تىركەۋ كۇشىن جويىپ، تۇراقتى تىركەۋ ەلەكتروندىق جۇيەگە كوشتى. قانداستۆرىمىز كوبىرەك قونىستانعان ەلدەرمەن ءوزارا ۆيزاسىز قارىم-قاتىناس ورنادى. ىشكى جانە سىرتقى كوشى-قونعا ارنالعان وبىلىستار بەلگىلەنىپ ارنايى قاراجاتتار ەل بيۋدجەتىنەن ءبولىندى. "قۇتتى مەكەن ", "اتا جولى " باعدارمالارى اينالىسقا ەنىپ، يگىلىگىن ەل كورىپ جاتىر.

كوشى-قون سالاسىنداعى وسى وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتارعا دەلدالدار ارمياسىنىڭ جاسىرىن ، كورنەۋ اتاماندارى ءتىس-تىرناعىمەن قارسى بولدى. ديپلوم، نەكە كۋالىگى، تۋ كۋالىگى، فيرما قۇجاتتارى، وسيەت سياقتى تۇرمىستا كوپ كەزدەسەتىن ماسەلەلەر بويىنشا ەلىمىز گااگا كونۆەنتسياسىنىڭ حالىقارالىق شارتتارىن اينالىسقا ەنگىزگەندە ۇلكەن-كىشى دەلدالدار جىلۋ جيناپ جينالىستار وتكىزىپ اقپاراتتىق شابۋىل ۇيىمداستىردى. تەرىس، جالعان اقپارات تاراتتى. قول جيناپ ءاپوستيلدى كۇشىنەن قالتىرامىز دەپ داۋرىقتى. بەيتاراپ پىكىر ايتقان ازاماتتارعا ەسكى تاسىلمەن شابۋىل جاساپ، قىسىم كورسەتپەكشى بولعان ەدى بىراق ودان تۇك تە شىقپادى. قوعامدىق سانانىڭ ءوسىۋى ولاردىڭ دەڭگەيىنەن الدەقايدا جوعارى بولىپ، "مارتەبەسىز قانداستار", ء"اپوستيلدى جابامىز " دەگەن توپتارى وزدىگىنەن تاراپ تىندى.

ەل پرەزيدەنتى بىرنەشە رەت حالىققا جولداۋىندا جانە ءۇش رەتكى ۇلتتىق قۇرىلتايدا ەل دامۋىنىڭ باعدارلاماسىن حالىققا ۇسىنىپ، تالقىعا سالدى. سوندا ايتىلعان باستى يدەيالاردىڭ تابان تىرەر تياناعى - زاڭ مەن ءتارتىپ بولسا، "ادال ادام، ادال ەڭبەك، ادال تابىس " ومىرلىك باعدارىمىزعا اينالۋى ءتيىس بولدى.  وسى ۇدەرىستە "قاعيدامىز- ادىلدىك، تىرەگىمىز--جاۋاپكەرشىلىك، ماقساتىمىز--ورلەۋ" ەكەندىگى دە ايتىلدى.

ء"سوز تۇزەلدى، تىڭداۋشى سەن دە تۇزەل", -دەپ ۇلى اباي ايتقانداي زاڭ سالتانات قۇرىپ، زامان وڭالىپ كەلەدى. ونى كۇندەلىكتى تۇرمىستا، قوعامدىق وزگەرىستە سەزىنىپ، ءبىلىپ ءجۇرمىز. الەۋمەتتىك جەلى مەن مەديا رەسۋرستارىن پايدالانىپ كاسىپكەرلەر مەن ۇلتتىق كورپوراتسيالاردىڭ  باسشىلارىن بوپسالاپ كەلگەن بلوگەرلەردىڭ قولىنا كىسەن سالىندى. قوعامدىق ۇيىمدار مەن قورلاردى بايلىق جيناۋ كوزىنە اينالدىرعان الاياقتار مەن سۋبسيديانى ساۋدالاپ جۇرگەن دوكەيلەر قۇرىقتالۋدا. ارينە، مۇنىڭ بارىنە تسيفرلىق دامۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىپ جاتىرمىز. ء"ۇي جوق دەمە، ءۇي ارتىندا كىسى بار" دەگەندەي ەندى دەلدالدار ويلانىپ، اياعىن اڭدىپ باسقانى دۇرىس.  زاڭ مەن ءتارتىپ بارلىق ازاماتتارعا ورتاق. ايحاي-اتتان، داڭعازالىقپەن قوعامدىق پىكىر توپتاپ، الدامكوستىكپەن مال تاباتىن جامان ادەتتى ۇمىتىپ، كەلەسى جىلعى "مامان يەلەرىنىڭ جىلىندا" ءوز ءىسىمىزدىڭ بىلگىرى اتانايىق. كوش كوكجيەگى دەلدالدارسىز كەڭەيسىن!

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz