مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين ساياسيلاندىرۋعا بولمايتىن، ەموتسياسىز، سالماقتى پىكىرالماسۋ قاجەت تاقىرىپتاردى اتادى، دەپ حابارلايدى inbusiness.kz سايتى.

ول ءوز سوزىندە: «سوڭعى جىلدارى جۇزەگە اسقان ساياسي رەفورمانىڭ ناتيجەسىندە پليۋراليزم، ياعني، كوزقاراس الۋانتۇرلىلىگى، پىكىر الۋانتۇرلىگى ابدەن ورنىقتى. الەۋمەتتىك جەلىدەن، باسقا جەرلەردەن قارايتىن بولساق، بيلىكتى سىناۋدى ايتپاعاننىڭ وزىندە كەز كەلگەن ماسەلەنى كوتەرىپ، ايتىپ جاتادى. قالاعان فورماسىندا جەتكىزەدى. قالاعان تاقىرىپتى كوتەرىپ، قوزعايدى. بىراق، وسى جاعدايدا كەيبىر تاقىرىپتار، ونىڭ ىشىندە ءدىن، ءتىل، ۇلتارالىق قاتىناستار، سىرتقى ساياسات ماسەلەلەرى بويىنشا قاتتى ەموتسياعا بەرىلمەي، بايىپتى، سالماقتى پىكىرتالاس جاساۋ قاجەت. بۇل تاقىرىپتاردى تالقىلاۋعا تىيىم سالىنادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. بىراق، بۇل تاقىرىپتاردى ساياسيلاندىرماي، ەموتسياسى، سالماقتى پىكىرالماسۋ قاجەت» دەگەن پىكىر ايتتى.

مەملەكەتتىك كەڭەسشى ءوز پىكىرىندە «كوپ مەملەكەتتەردىڭ تۇبىنە جەتكەن وسى تاقىرىپتار توڭىرەگىندەگى داۋلار. ءبىزدىڭ دە قوعام ءارتۇرلى، بىركەلكى ەمەس. ەركىندىك، بوستاندىق جانە ءتارتىپ ۇعىمدارىنىڭ قۇندىلىقتارى ءبىر-بىرىنە قايشى ەمەس» دەگەن دايەكتى العا تارتتى.

بۇل جەردە مەملەكەتتىك كەڭەسشىنىڭ بۇل پىكىرىنە الىپ‑قوسارىمىز بار ما دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ارينە، ونىڭ پىكىرى استارىندا مەملەكەتتىك مۇددە، ونىڭ بەيبىتشىلىگىن ساقتاۋ، تۇراقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ سىندى ويلار جاتقانى ەش كۇمان تۋعىزبايدى. بىراق، ونى بۇرىنعى وداقتاستارىمىز رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا سوعىس قيمىلدارى الاڭداتاتىپ وتىرعانىن دا جوققا شىعارا المايمىز. سەبەبى، بۇل سوعىستا ەشقانداي مان‑ماعىنا جوق ەكەنى بەلگىلى.

دەگەنمەن، بۇل جەردە ءبىزدىڭ كەڭەسشىمەن كەلىسپەيتىن تۇستارىمىز دا بار: ويتكەنى، قوعامداعى «ءدىن ماسەلەسى»، «ءتىل ماسەلەسى» جانە «ۇلتارالىق قاتىناستار ماسەلەسى» وتە ەموتسيونالدى، الدىمەن، ادامنىڭ سەزىمىنەن تۋىندايتىن ماسەلەلەر قاتارىنا جاتادى. ونداي سۇراقتار تۋىنداعاندا ادامنىڭ «ەموتسيا شكالاسى» بىردەن جوعارى كوتەرىلەدى. ويتكەنى، بۇل ماسەلەلەر – ادامدار ءۇشىن «تاعدىرماندى سۇراقتار» قاتارىندا تۇر. سونىمەن بىرگە، بۇل ماسەلەلەر – مەملەكەتتىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنا تولىق تاۋەلدى سۇراقتار قاتارىندا تۇرادى.

ەندەشە، قوعام وسى سۇراقتى قىزۋ تالقىلاپ جاتسا، وندا مەملەكەت وعان قۇلاق ءتۇرىپ، مەملەكەتتەگى ءتىل ساياساتىنا، دىنگە قاتىستى ساياساتىنا جانە ۇلتارالىق قاتىناستارعا ەلەۋلى تۇزەتۋلەر مەن جاڭارتۋلار ەنگىزۋى ءتيىس. ولاي بولماعاندا، بۇل سۇراقتار، ارينە، ۇلكەن داۋ‑دامايعا ۇشتاسىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن.

ياعني، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ مىندەتى بۇل سۇراقتاردى «جىلى جابۋ»، نە، «جۇماسارتىپ كورسەتۋ» ەمەس، كەرىسىنشە، ماسەلە كوتەرىلگەن ساتتە ونىڭ شىنايى سەبەپتەرىن انىقتاپ، سوعان ساي كونسترۋكتيۆتى شەشىمدەر شىعارۋ بولىپ تابىلادى. سوندا عانا، قوعامدىق كەلىسىمنىڭ ىرگەتاسى بەرىك بولماق.

ال، ەندى، قوعامداعى ءدىن ماسەلەسىن «ساياسي ماسەلە ەمەس» دەپ ساناۋعا بولا ما؟ ارينە، ولاي دەي المايمىز. سەبەبى، ەگەر «ءدىن مەملەكەتتەن بولەك» دەپ، قوعام «دىنمەن اينالىسپاسا»، ونى قوعام مادەنيەتىنە سانالى تۇردە سايكەستەندىرىپ وتىرماسا، وندا ءدىن قوعاممەن «ءوزى اينالىسا» باستايدى. ول جاعدايدا، ءوز ىشىندە كوپتەگەن دوگمالىق باعىتتار مەن ۇستانىمدارعا ءبولىنىپ، ءوزارا داۋ‑دامايلاسىپ جاتقان ءدىن «ءوز اۋرۋىن» قوعامعا تاراتادى. ءسويتىپ، كەشەگى  بىرتەكتى قوعام ءدىني شاشىراڭقىلىقپەن بىرگە «ىشتەي ىدىراۋ» پروتسەسىن باستان كەشەدى... تىپتەن، ول بولاشاقتا ءدىني سەنىم نەگىزىندە قوعامنىڭ بولشەكتەنىپ كەتۋ قاۋپى دە پايدا بولۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل، ارينە، ناعىز «ساياسي ماسەلە» بولىپ تابىلادى...

سول سياقتى، ءتىل ماسەلەسىن دە ساياساتتان تىس قالدىرا المايمىز. مەملەكەتتە ءبىر تىلگە باسىمدىق بەرىلمەسە، رەسمي تۇردە ءبىر ءتىل «مەملەكەتتىك ءتىل» ستاتۋسىنا يە بولماسا – قوس ءتىلدى، نە، ودان دا كوپ ءتىلدى قوعامدا مادەني‑رۋحاني دەڭگەيدەگى بىرەگەيلىك ورناي قويمايدى. ماسەلەن، ول ءبىزدىڭ جاعدايدا «ءورىستىلدى قالا» مەن «قازاقتىلدى دالا» بولىپ شىعۋى مۇمكىن... ال، ءتىل – ادامنىڭ رۋحاني بولمىسى مەن مەنتاليتەتىن قالىپتاستراتىن قۇرال بولعاندىقتان، ءارتۇرلى تىلدەگى ادامدار اراسىندا مەنتالدىق دەڭگەيدەگى قايشىلىقتار ورىن الۋى قالىپتى بولماق. بۇل دا قوعامنىڭ بىرەگەيلەنۋىنە قارسى قۇبىلىسقا اينالۋى مۇمكىن  نارسە.

سوندىقتان، بۇل ماسەلەلەردە قوعام ءوزى قابىلداعان اتا زاڭىن، ياعني ‑ كونستيتۋتسياسىن باسشىلىققا الا ارەكەت ەتۋلەرى كەرەك. ول بويىنشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ۋنيتارلى مەملەكەت» بولىپ تابىلادى. سوعان ساي، مۇنداعى ۇلتارالىق قاتىناس تا، ءدىني سەنىم دە، ءتىل دە مەملەكەت قۇرۋشى جالعىز ۇلت – قازاق ۇلتىنىڭ ماقسات‑مۇددەسىنە، ونىڭ رۋحاني\‑مادەني مۇراسى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە، ەكونوميكالىق ءداستۇرى مەن تاريحي ادىلەتتىلىككە ساي قۇرىلۋى جانە ءتۇزىلۋى ءتيىس.  سوندا عانا، ءبىزدىڭ ەلدەگى «بىرەگەيلەنۋ» پروتسەسسى بىرتۇتاستىققا يە بولا الادى.

ارينە، ءبىز ول ماسەلەلەردىڭ تەك «ءوزىمىزدىڭ ىشكى ماسەلەلەرىمىز» ەكەنىن ايتىپ، قۇلاققا ءسىڭدىرىپ وتىرۋىمىز قاجەت.  سوندىقتان، ونى سىرتقا «ەكسپورتتاۋدىڭ» دا قاجەتى شامالى دەپ ويلايمىز. ال، ەگەر، وسى ماسەلەنى «سىرتقا ەكسپورتتاۋشى» توپتار شىعىپ جاتسا – ولاردى دەر كەزىندە مەملەكەت قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن توقتاتۋ – مەملەكەتتىڭ تىكەلەي مىندەتى ەكەنى تۇسىنىكتى. مەنىڭشە، مەملەكەتتىك حاتشى ءوز سوزىندە وسىنى مەڭزەپ وتىر عوي دەپ ويلايمىن. بىزدىكى – تەك اعالىق ءسوز عانا...

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz